Tíminn - 08.03.1924, Blaðsíða 1

©jaíöfctt
og afgreit>slur"aöur Citnans er
Sigurgeir 5ri&Etísfon/
Samban&sþúsínu, XeipfjaDÍf.
^fgtciÖðía
Cimans er í Sambanösífústnu.
©pin baglega 9—\2 f.
Sími 496.
%
VIII. ár.
Reybjayík 8. mars 1924
10. blað
r
♦
♦

$ear$~
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Fást allsstaðar.
Smáseluverð 55 aui*a pakkinu.
<2*- ■<$&» -^£>- <0*. <g»- -*•>»
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LOr^DON.^ ^ ^
4
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Utan úr heimi.
Viðsjár með stórþjóðum.
þegar stríðinu lauk, voru Eng-
lendingar, Frakkar og ítalir ná-
tengdir bandamenn, og vinátta
mikil með þjóðum þessum. Síðan
hafa margir atburðir gerst, sem
kælt hafa þessa vináttu. Frakkar
hafa gengið hart að þjóðverjum,
og er ekki fengust greiddar hinar
miklu skaðabætur,hernumið mesta
iðnaðarhérað þýskalands, Ruhr.
Með sjálfum friðarsamningunum
höfðu Frakkar fengið aftur feikna-
miklar járnnámur í Elsass-Loth-
ringen. Með því að bæta Ruhr við
fengu þeir kolin líka. Verksmiðju-
eigendur Frakka töldu, að með
þessu væri fengin undirstaða að
stórfeldum iðnaði. Varð þetta ein
af höfuðorsökunum til þess, að
vinátta kólnaði með Frökkum og
Bretum. Englendingar töldu þjóð-
verja úr sögunni fyrst um sinn,
sem hættulegan keppinaut, en ef
sameinuð voru undir frönskum yf-
irráðum þau náttúrugæði, er
skapað höfðu stóriðnaðinn þýska,
var þaðan von hinnar sömu hættu.
Á hinn bóginn kom Bretum líka
illa, að þjóðverjar væru gereyði-
lagðir. Fundust þess merki á
heimsversluninni, að eymd þýska-
lands truflaði heilbrigða þróun
viðskiftalífs í Englandi.
Á hinn bóginn varð breyting á 1
Ítalíu. Einveldi Mussolinis stefndi
mjög í afturhaldsáttina á margan
hátt. Vígbúnaður var aukinn og á
ýmsan hátt leitast við að búa land-
ið undir styrjöld, ef á reyndi.Finna
mátti skylda þætti í stjórnarstefnu
Frakka og Itala, aukinn vígbúnað,
löngun til nýrra yfirráða og land-
vinninga. þótti Bretum sem hætta
gæti stafað af vaxandi herveldi
þessara þjóða, einkum viðvíkjandi
verslun og yfirráðum Englendinga
í Austurlöndum. Fyrir skömmu
gerði stjóm Breta þá stórbreyt-
ingu, að flytja meginstöð breska
flotans inn í Miðjarðarhaf. Öldum
saman hefir breski flotinn verið
heima við strendur landsins og
sigrað þar hvern keppinautinn eft-
ir annan: Spánverja, Hollendinga,
Frakka og þjóðverja. En nú er
svo komið, að Bretar óttast enga
hættu í Atlantshafinu. En sam-
dráttur Frakka, ítala og jafnvel
Spánverja veldur þeim áhyggju.
þessvegna er sverð Englands, flot-
inn, fluttur úr Norðursjónum og
suður í Miðjarðarhaf. þar álíta
breskir stjórnmálamenn að muni
gerast næstu átökin um yfirráð
heimsauðæfanna.
Síðustu fréttir frá Englandi
herma, að hin nýja verkamanna-
stjórn hafi ákveðið að láta byggja
5 ný herskip. Með því sýnir enska
þjóðin að henni er alvara með víg-
búnaðinn. Verkamannaflokkurinn
þar í landi hefir eins og í öðrum
löndum, verið mótfallinn vígbún-
aði og þungum hemaðarkvöðum.
Og þegar sá flokkur vinnur saman
með íhaldsflokknum að eflingu
vígbúnaðar, er einsætt, að Bretar
óttast, að enn sé nokkuð í land þar
til friðarríkið byrjar, og réttlátur
dómstóll, en ekki fallbyssur, skera
úr deilumálum þjóðanna. **
---------------0----
Stúdentagarðurinn og Siglu-
f jörður. Nýlega hefir Siglufjarðar-
kaupstaður afhent Stúdentagarðs-
nefndinni fimm þús. kr. tillag til
garðsins. Mun kaupstaðurinn fá að
ráða nafni eins herbergis í garðin-
um og hefir hann með þessu rausn-
arlega tillagi keypt stúdentum sín-
um um ókomnar aldir forréttindi
til vistar í því. Má víst telja, að
fleiri kaupstaðir og sýslufélög fari
að dæmi Siglufjarðar og kaupi sér
herbergi í garðinum. Ætti það að
verða kappsmál hverri sýslu að
búa sem best í haginn fyrir stú-
denta sína, og mun engin leið reyn-
ast heppilegri en sú, seni hér hefir
verið farin. Jafnframt því sem stú-
dentum sveitarinnar eru trygð for-
réttindi til vistar í stúdentagarðin-
um, verður dvalarkostnaður þeirra
við námið mun minni en ef þeir
byggju einhversstaðar úti í bæ.
--o---
Íhaldíð.
Við erum óvanir íhaldsnafninu í
seinni tíð, Islendingar.
Við höfum viljað sækja fram
undanfarið. það hefir verið okkur
lífsnauðsyn að sækja fram.
Fyrir 800 árum var Island að
bolmagni og fólksfjölda hlutfalls-
lega við önnur Norðurlönd miklu
meira land en nú er. Aldirnar sem
síðan eru liðnar, hafa frændur okk-
ar á Norðurlöndum sótt fram ná-
lega óslitið, en við urðum lengra
og lengra á eftir þeim Islendingar.
Aldiraar sjö þessara átta ríkti
aftur á móti íhaldið nálega óslitið á
íslandi. Fastar og fastar var hald-
ið í á Islandi, eftir því sem aldirn-
ar liðu, og þó fastast á 17. og 18.
öld.
íslenska þjóðin mun aldrei
gleyma ávöxtum íhaldsins.
Islenska þjóðin þekkir að fornu
fari íhaldið betur en nokkra aðra
stj órnmálastef nu.
Nú er hún hafin aftur, þó að
vitanlega eigi að vera að ein-
hverju eða mörgu í annari mynd.
Er þá fróðlegt að átta sig á hver
sé fyrsta gangan.
íslendingar hafa ávalt tekið mik
ið mark á því, hvernig farið er af
stað, enda teljum við hálfnað verk
þá hafið er.
Er það einkum af tvennu sem
mark verður tekið.
Að loka Alþingi.
Allir íhaldsmennirnir í efri deild
bera fram frv. um að hætta að
prenta ræðupart Alþingistíðind-
anna.
þetta hefir verið reynt áður, en
ekki hefir það tekist enn að loka
Alþingi fyrir almenningi á Islandi
með þessum hætti.
Óslitið síðan Alþingi var endur-
reist, fyrir þrem aldarfjórðungum
síðan, hefir það lagt gjörðir sínar
fyrir dómstól þjóðarinnar. Hvatir
sínar og rök hafa þingmenn borið
fram í ræðum sínum, sem öll
þjóðin hefir átt aðgang að að lesa.
Annarsvegar hefir þetta verið
aðhaldið, sem hægt hefir verið að
veita þinginu, því að þama átti
þjóðin aðgang að því að dæma um
fulltrúa sína.
Hinsvegar hefir þetta verið hin
besta trygging fyrir góðan og rétt-
látan þingfulltrúa. Gróa á Leiti
átti erfiðai’a aðstöðu, þegar þing-
maðurinn gat vitnað í ummæli sín,
sem lágu fyrir prentuð í hverri ein-
ustu sveit.
það er alveg vafalaust að prent-
un þingtíðindanna er eitt aðalat-
riðið um að varðveita heilbrigði í
íslensku stjórnmálalífi.
Munu þó margir segja, að nóg
sé af óhreinindum og óheilindum á
þeim vígvelli, þótt ekki sé því við
bætt, sem hlýtur að sigla í kjölfai
þess, að þinginu sé lokað fyrir öll-
um þorra þjóðarinnar með því að
hætta að prenta þingtíðindin. —
það eru ekki margar bækur sem
mér þykir vænna um *' bókaskápn-
um mínum, en Alþingistíðindin öll,
frá þeim tíma, sem Alþingi var
endurreist.
Hvenær sem er, og það kemur
oft fyrir, get eg þar lesið, hvað for-
ystumenn þjóðar minnar hafa lagt
til um merkustu málin sem þjóðin
hefir orðið að ráða fram úr.
íhaldið virðist gjörsamlega fyr-
irlíta það, hversu nauðsynlegt og
gagnlegt er öllum þeim, sem við
stjóramál fást, að kynna sér hvað
merkustu menn þjóðarinnar hafa
lagt til málanna.
Ihaldið virðist alveg gleyma því
að mesta nauðsyn núlifandi kyn-
slóðar er sú að færa sér í nyt
reynslu fyrri kynslóða.
það verður ekki annað séð, en að
íhaldið vilji beinlínis að fyrri tíð-
ar saga íslands, og það á hinu þýð-
ingarmesta sviði, verði lokuð bók
núverandi og næstu kynslóðar. —
það er engum vafa undirorpið
að prentun Alþingistíðindanna
hefir verið mikill og góður skóli
um að fræða fjölda manna um alt
ísland um þjóðfélagsmálin. Sá
þroski sem fjölmargir íslenskir
kjósendur hafa náð á stjórnmála-
sviðinu, er fyrst og fremst að
þakka lestri Alþingistíðindanna.
Hvaða hvatir geta það verið sem
liggja á bak við þessa kröfu Ihalds
ins að loka nú þeim skóla, að hætta
að prenta Alþingistíðindin, rétt
fyrir 1000 ára hátíð Alþingis?
Verður ekki annað séð en að það
sé beint flokksmál.
Ef til vill verður þetta skiljan-
legra þegar athugað er hitt sporið
sem íhaldið hefir stigið á þessu
þingi.
Lenging kjörtímabilsins..
þess atriðis er áður getið og
verður því í stuttu máli að því
vikið.
íhaldið vill lengja kjörtímabil
kjördæmakosinna úr 4 í 6 ár og
landkjörstímabilið úr 8 í 12 ár.
þetta er bein tilraun til að svifta
kjósendur landsins sem mest íhlut-
unarrétti og eftirliti.
þetta er tilraun til að gera
Reykjavíkurvaldinu miklu hægra
um vik en áður að hafa áhrif á
þingmennina.
112 ár á þjóðin að þurfa að sitja
með þingmann sem fyrir einhverja
slysni eða misskilning hefir verið
kosinn (t. d. Ingibjörg H. Bjaraa-
son).
Dirsfku þarf til þess, það skal
játað, að bjóða þjóðinni upp á aðra
eins tillögu.
En tvöfalda drrfsku þai’f til þess
að heimta hvorttveggja í senn:
fyrst að loka þinginu og síðan að
lengja kjörtímabilið svo stórkost-
lega.
III var þín fyrsta ganga.
þessi eru fyrstu sporin Ihaldsins
nýja á Alþingi Islendinga.
Ætli það sannist ekki, að lengi
býr að fyrstu gerð?
íslenska þjóðin er þá orðin eitt-
hvað mikið breytt ef hún tekur
þessi tvö spor ekki sem afleitan
fyrirboða — sem beinan feygðar-
boða.
þannig er hann svipurinn á hinu
nýja Ihaldi.
Við skulum búa um okkur vel og
lengi — lengi — lengi — hérna á
Alþingi, segja íhaldsmennirnir
nýju. Og hvað varðar þjóðina um
hvað við segjum? Nei, við skulum
hætta að prenta ræður okkar í
þingtíðindunum.
því segir Ihaldið þá ekki bein-
línis:
„Við þorum ekki að leggja gerð-
ir okkar undir dóm nútíðar og
sögu“.
þetta er Ihaldið nýja.
En það er ekkert nýtt til undir
sólunni. Sagan geymir þá atburði,
sem varpa Ijósi yfir nútíðina.
Ihaldið danska á 17. og 18. öld
sem þá saug merg og bein úr Is-
lendingum, er um margt ekki
ósvipað, þó að ekki vinnist nú tími
né rúm til að draga líkindalínurnar.
Og skugginn dimmi, sem að baki
stendur hinu nýja íhaldi, er líka
danskui’.
Morgunblaðseigendurnir, Reykja
víkurkaupmennirnir dönsku og kyn
bræður þeirra, sem einokunarhol-
urnar eiga um alt land — það eru
þeir sem standa á bak við Ihaldið
nýja.
þeim væri það gleðileg tilhugs-
un að loka fyrst Alþingi á þenn-
an hátt og lengja síðan kjörtíma-
bilið.
----0----
Stjórnarskifti.
Viku eftir þingsetningu, þegar
stofnaður var hinn nýi íhalds-
flokkur, kom sendinefnd frá þeim
flokki, þeir Jón þorláksson, Jón
Magnússon og Magnús Guðmunds-
son, til forsætisráðherra, og tjáði
honum að þeir óskuðu að stjórnin
segði af sér, enda væri Ihaldsflokk-
urinn reiðubúinn til að mynda
stjórn. Jafnframt urðu þeir þó að
láta þess getið, að flokkur þeirra
hefði ekki meirihluta í þinginu.
Jafnframt þessu hafði Fram-
sóknarflokkurinn átt fundi um af-
stöðu til stjórnarinnar. Var það
samþykt með samhljóða atkvæð-
um allra flokksmanna, að ráðheraa
flokksins, Klemens Jónsson, drægi
sig út úr stjórninni, eins og sak-
ir stæðu.
Út af þessu varð það, að fyrst í
þessari viku símaði forsætisráð-
herra lausnarbeiðni ráðuneytisins
til konungs. Birti hann svar kon-
ungs, lausnina, á þingfundum í
fyrradag, og heldur stjórnin
áfram störfum uns ný tekur við.
Hinsvegar er fullyrt að formað-
ur íhaldsflokksins, Jón þorláks-
son, hafi fengið beiðni um það frá
konungi að mynda nýja stjóm.
Hefir þeim þannig orðið að ósk
sinni íhaldsmönnum og er nú
þeiraa að standa við að þeir séu
reiðubúnir að mynda stjóm.
-----o-----
Tilraun að spilla íyrir Kaupiélagi
Vestur-Skaítfellmga.
Eins og oft hefir verið tekið fram hér
í blaðinu, liefir kaupfélagið 1 Vík og
Sláturfélagið þar verið hin mesta
lijálparhella skaftfelskra bænda. þessi
tvö samvinnufélög hafa lækkað er-
lendu vöruna, hækkað þá innlendu,
trygt vörugæði og vöruvöndun og
fengið svo heppilegar og ódýrar sam-
göngur við héraðið, sem kringumstæð-
ur leyfa. En fáeinir menn í héraðinu
og nokkrir í Reykjavík telja aukna
velgengni bænda í Skaftafellssýslu sér
til ama. þeir gera þessvegna sitt ítr-
asta til að spilla fyrir félaginu.
Fyrsti þátturinn í leiknum var það,
að á fæðingardegi Jóns Sigurðssonar
1923 fóru smalar braskaraliðsins í
héi’aðinu um hvern hrepp og báðu liðs
Jóni Kjartanssyni, tilvonandi ritstjóra
Mbl., svo að hann gæti náð kosningu.
En um leið var sú saga borin, að bráð-
um væri von á 400 tunnum af skemdu
kjöti frá Vestmannaeyjum, sem væri
endursent Sláturfélaginu og yrði skift
milli samvinnubændanna. Lárus í
Klaustri var forstöðumaður sláturhúss
ins. Engin einasta tunna skemdist eða
var heimsend. Sagan var vísvitandi
kosningarógburður, tilbúinn af hálf-
geggjuðum manngai-mi í sýslunni og
útbreidd af vikakindum hans. þetta
var fyrsti þátturinn í stjómmálaferli
hins tilvonandi þjónustumanns út-
lendu kaupmannanna.
Síðan var haldið áfram á sömu leið,
einkum að lokka eða hræða bændur í
Skaftafellssýslu frá að borga kaupfé-
laginu vömr. Seinast í janúar í vetur
sendu þrír kaupmenn í Vík einskon-
ar hótunarbréf til bænda í sýslunni
um að þeir muni ganga að skuldum
„að fullu og öllu“, ef ein verslun í Vík
fái tryggingu fyrir sínum skuldum. Að
lokum hefir svo „Mörður" verið látinn
prédika fagnaðarboðskap svikanna.
Kaupfélögin eiga að vera svo væn að
byrgja heimilin að öllum lifsnauð-
synjum. En borgun mega þau ekki fá.
Verður þessi hugsunarháttur væntan-
lega krufinn til mergjar áður langt
líður. **
Æfisaya Guðm. Hjaltasonar.
Guðm. Davíðsson kennari hefir bú-
ið undir prentun allstóra bók um
Guðm. Hjaltason, sjálfæfisögu hans, en
ungmennafélögin gefið út. Er þar sagt
frá einkennilegum æfiferli. G. H. var
alinn upp í Borgarfirði, og lýsir vel
sveitalífinu á æskuárunum. Hann
kemur til Noregs fulltíða maður,
kemst þar og í Danmörku í kynni við
hina fyrstu og bestu lýðháskólamenn,
verður hrifinn af hugmyndum þeirra
og kenslu. Fer um Noreg og Danmðrku
fyrirlestraferðir. Kemur heim og reyn-
ir að ryðja braut lýðháskólamenning-
unni, en alt strandar á kulda, skiln-
ingsleysi og fátækt. Lengi berst hann
fyrir liugsjón sinni, en með litlum
sýnilegum árangri. Á gamalsaldri fer
hann búferlum til Noregs og lifir þar
nokkur ár af fyrirlestrakenslu. Hverf-
ur síðan heim þegar ungmennafélögin
rísa upp, og starfar fyrir þau það sem
eftir var æfinnar. Guðm. Hjaltason
hafði brennandi trú á köllun sinni og
lét enga hindrun aftra sér frá að stefna
að settu marki. Hann var i skólamál-
um heilli mannsæfi á undan sinni
samtíð. Héraðsskólamir sem nú em að
rísa upp, eru framkvæmd einnar af
hugsjónum Guðm. Hjaltasonar. **