Tíminn - 15.03.1924, Blaðsíða 1

Ofaíbfcri
og, afgretfeslur’aftur Cimans er
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
Sambanösþúsinu, HeYfjauif.
Címans er í Sambanösíjúsinu,
0pin öaglega 9—12 f. f>.
Sími 496.
YIU, ár.
Ileykjayík 15. mars 1924
11. blað

%ears

ELEPHANT
CÍGARETTE5
Mest reyktar. Pást allsstaðar.
Smáseluverð 55 aura pakkiun.
THOMAS BEÁR & SONS, LTD.,
LONDON.
1
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Framsóknarfélag Reykjavíkur.
Fundur miðvikudaginn 19. mars kl. 8V2 e. h. í Sambandshúsinu.
Pramhald umræðu um viðskiftamálin.
STJÓRNIN.
AÐALFUHDUR
Búnadarfélagfs Islands
verður haldinn að Svignaskarði í Mýrasýslu föstudaginn 4. apríl 1924
og liefst kl. 2 síðdegis.
Verkefni fundarins:
1. Skýrt frá störfum og fjárhag félagsins.
2. Fluttir fyrirlestrar um búnaðarmál, sem verða nánar auglýstir
síðar.
3. Bornar fram og ræddar tillögur, til bendingar fyrir búnaðar-
þing.
4. Kosinn einn fulltrúi og varafulltrúi á búnaðarþing fyrir Vest-
firðinga-fjórðung. Kosningarrétt hafa allir meðlimir Búnaðarfé-
lags Islands í Vestfirðingafjórðungi.
Allir eru velkomnir á fundinn.
Reykjavík, 13. mars 1924.
Pr. Búnaðarfélag íslands.
S. Sigurðsson, búnaðarmálastjóri.
Utan úrheimi.
Olíuvaldið í Vesturheimi.
Fyrir einum mannsaldri var
Vesturheimur land frelsisins, að
því er flestir menn hugðu, enda
benti stjórnarform landsins í þá
átt. Nú er þessi skoðun breytt. Nú
vita menn, að í fáum siðuðum lönd-
um er meiri kúgun en í Bandaríkj-
unum. Hvergi er meiri andleg
kúgun en þar. Annar eins maður
og- Wilson varð að láta af stjóm
eins háskólans þar, áður en hann
varð forseti, af því hann þoldi ekki
kúgun peningavaldsins, sem réði
yfir stofnuninni. það er ekki fátítt
í Bandaríkjunum, að fræðimenn
séu sviftir starfi vegna lífsskoð-
ana. það er jafnvel ekki dæmalaust
að þingmenn, sem löglega eru kosn-
ir, fái ekki að taka sæti á þingi, ef
auðmönnunum líka ekki skoðanir
þeirra. Slík harðstjórn er hvergi
til í þingx-æðislandi í Noi’ðurálfu.
Skýi’ing þessa máls er sú, að
peningavaldið er hvergi jafn sterkt
og í Bandaríkjunum. Hefir nú ný-
lega komið í ljós átakanlegt dæmi
þess. Er þar átt við hin stórfeldu
mútu- og fjársvikamál amerískra
steinolíuauðmannanna.
Lengi hefir leikið grunur á að
hringarnir eða hin miklu auðfélög
hefðu spillandi áhrif á opinbera líf-
ið í landinu. I einu olíufylkinu var
talið fyrir nokki’um árum, að eitt
nafnkent félag hefði með mútum
og fégjöfum ráðið yfir meii’ihluta
í fylkisþinginu, stjóminni, dómur-
unum, blöðunum, kirkjunni og
jafnvel skrílnum. Allir þessir aðil-
ar dönsuðu eftir því sem kipt var
í taug peningavaldsins. Hver sá
maður, sem dirfðist að rísa móti
valdi olíukónganna, var settur und-
ir skothríð frá þessum marghátt-
uðu virkjum. Og það gat enginn
staðist.
Nú hefir komist upp eitt hið
stórfeldasta mútu- og spillingar-
mál, jafnvel í Ameríku. Steinoíu-
braskararnir hafa mútað fjölda
háttsettra manna, þar á meðal
mörgum ráðherrum. Og mútuféð
nemur miljónum, sem tilgreint er,
og mun þó hitt meira, sem hvergi
kemur fram. Ráðherrai’nir hafa
fyrir þessar fégjafir rekið erindi
olíukónganna. Eitt sinn þurfti að
auka uppreistareld í Mexíkó, svo að
olíukóngar Bandarkjanna gætu
betur komið ár sinni fyrir borð
þar. þá var óleyfilega laumað skot-
vopnum yfir landamærin, og einn
ráðherra í Bandaríkjunum dró
varðsveitir burtu úr suðvesturhér-
uðum Bandaríkjanna til þess að
unt væri að koma hergagnaflutn-
ingnum fram. Ein stærsta mútan,
sem sannast hefir um, var borguð
fyrir þennan greiða.
Hver er tilgangur auðfélaganna
með þessu framferði? Að ná sem
allra fullkomnustum tökum á
markaðinum. Að geta hækkað
verðið á olíunni sem allra mest og
aukið gróða hluthafanna í olíufé-
lögunum. Til að ná þessu takmarki
urðu félögin að kaupa menn, ráð-
hei’ra, dómara, blaðamenn o. s.
frv. Félög þessi láta sér ekki nægja
heimamarkaðinn. þau teygja ang-
ana út um öll lönd, vinna með
hlunnindum og gjöfum styrktar-
menn hjá fjarlægum þjóðum. I
þessu leynivaldi fjármagns í hönd-
um spiltra manna er fólgin mesta
hætta lýðstjóraarskipulagsins. **
Bænd a samtök.
Nú á tímum hefir nálega hver
stétt bundist samtökum um inn-
byrðis samhjálp. Minst gætir þess-
ara samtaka hjá bændunum, a. m.
k. hér á landi.
Dæmin um þessi stéttasamtök
eru deginum ljósari. Starfsmenn
landsins hafa með sér margháttað-
an félagsskap. því séi’stæðari sem
atvinnan er, því harðsnúnari verð-
ur þessi stéttai’félagsskapur.
Prentarar, vélstjórar, læknar og
í’itsímamenn eru dæmin hér á
landi. Hin mikla kaupkrafa lækn-
anna 1919 var borin fram til sigurs
af félagsskap þeirra, og studd við
verkfallshótun. Áður en launalög-
in komu, höfðu mai’gir læknar
1500 kr. föst laun. Árið eftir 9500
kr. fyrir utan mismunandi háar
aukatekjur.
Hvers vegna vinna stéttir þessar
saman? Til að hjálpa einstakling-
unum í lífsbaráttunni. Áðurnefnt
dæmi um læknana sýnir hvað sam-
tökin þýða fyrir hag þeirra ein-
staklinga. Hvex-jir líða við stéttar-
samtökin? þeir ein’staklingai’, sem
standa sundraðir og njóta einskis
stuðnings af gagnkvæmu starfi.
þessir dreifðu menn í þjóðfélaginu
bera sér í lagi kostnaðinn við hinn
vopnaða frið nábúanna.
Hér á landi er þá aðstaðan sú að
embættismenn, sjómenn, iðnaðai’-
menn, vex’kamenn, útgerðarmenn
og kaupmenn hafa meir og minna
öflugan félagsskap. Hver þessi
stétt heldur fram hagsmunum sín-
um. Öllum hefir þeim tekist að
ávinna nokkuð.
Bændurnir hafa orðið út undan.
Blöð kaupmanna og starfsmanna
landsins hafa prédikað fxið milli
stéttanna, samhliða því að eigend-
ur þeirra hafa vígbúist í kyrþey.
Ef bændur hafa byi’jað á sjálfs-
bjargarsamtökum, eins og með
kaupfélögunum og Framsóknar-
flokknum, hefir kveðið við, að hér
væri stéttarígur í uppsiglingu. Og
í fi’amkvæmdinni hefir tekist að
halda bændunum sundruðum. Úr
nálega öðruhvoru sveitakjördæmi
komu nú í haust fulltrúar, sem
vinna fyrst og fremst fyrir fjár-
hagslegu gengi annara stétta.
Bændastéttin er rólynd. Og þetta
rólyndi hefir verið notað út í ystu
æsai’. Sveitin hefir verið afskift.
Fjármagn landsins liggur í útvegs-
tækjurn og verslunai’búðum. Unga
fólkið úr sveitinni leitar þangað á
eftir höfuðstólnum. Hjón í Rang-
árþingi eiga 12 börn; 7 þeirra, öll
uppkomin, eru komin út í Vest-
mannaeyjar. Útvegsmenn og
kaupmenn hafa með harðri hendi
dregið fjármagn bankanna í at-
vinnurekstur sinn. Bændumir
hafa ekki gex*t gagnki’öfu. þess-
vegna vex svo lítið ræktaða landið
í sveitinni. þessvegna missir
sveitin mikið af því fólki, sem þar
er alið upp.
Bændurnir kvarta, sem von er.
þeir hafa gefið öðrum stéttum vald
yfir veltufé landsins. þeir hafa al-
ið upp mikinn hluta af starfslýð
annara stétta. þeir hafa ekki stofn-
að til veralegra skulda erlendis.
Hjá þeim hefir ekki og mun ekki
tapast neitt verulegt af því litla
veltufé, sem þeim hefir vei’ið trúað
fyrir. En nú verða bændumir að
líða fyrir gengishrunið, taka við
heimsendum þurfamönnum frá
gi’óðasælli atvinnuvegum, borga
miklu hærri vexti heldur en at-
vinnan þolir til að borga tapið fyi’-
ir skakkafallamenn í verslun og
stórútgerð.
Bændui’nir hafa staðið dreifðir.
Keppinautar þeirra hafa sagt
þeim að vei’a sundraðii’. Nú eru
hin þungu gjöld fyrir þessa trú-
girni að koma í ljós, meir og meir,
eftir því sem árin líða.
Vafalaust væri það æskilegast,
að allir menn gætu unnið saman
eins og góðir bræður. Sú tíð kemur
væntanlega í meir eða minna fjar-
lægri framtíð. En þeir sem nú lifa,
búa við reiptog milli stétta og
þjóða. Hvert land lokar sér með
tollmúrum. Hver stétt gætir sinna
hagsmuna. Og ef einhver stétt lin-
ar á takinu, þá er ósigurinn vís.
Meðan íslenskir bændur standa
ekki saman, eins og aðrar stéttir
til að verja gagnkvæma hagsmuni,
hlýtur hagur þeirra að fara versn-
andi. Eina bjai’græðið liggur í
samtökum. þetta finna frændur
okkar í Noregi. þar hafa bændurn-
ir með sér félagsskap svo að segja
í hverri sveit, og allsherjar sam-
band fyrir landið alt. Á þessum
félagsskap byggja norskir sveita-
vinir vonir sínar um vaxandi gengi
norskrar bændastéttar.
' Fyr eða síðar mun reynslan
kenna íslenskum bændum hið
sama. Meðan þeir ei’u sundraðir,
verða þeir undir í lífsbai’áttunni.
Með samtökum geta þeir, eins og
aðrar stéttir, trygt framtíð sína
og um leið framtíð þjóðarinnai’.
J. J.
-----o-----
Bannið á Finnlandi.
Um allan heim hefir sá leikur
verið leikinn af andbanningum að
bi’eiða út óhi’óðurssögur frá bann-
löndunum. Einkum hefir verið
lögð mikil áhersla á það að breiða
þær fregnir út, að bannið sé „altaf
að tapa“ í bannlöndunum. Hefir
þeim þótt það líklegt til sigurs
andbanningum. Legið sú hugsun á
bak við að fáir myndu þeim mál-
stað fúsir að fylgja, er búinn væri
að sjá sitt fegui’sta.
Ekki hefir þessu síst verið á
lofti haldið um Finnland. Óhi’óð-
urinn um finska bannið hefir ver-
ið breiddur út um allan heim.
Bannið væri alveg að falli komið.
Munu þær raddir jafnvel hafa
heyrst í danska Mogga okkar, enda
er hann til þeiiTa verka fúsastur
að henda á lofti ósannar sögur um
bannmálið úr dönsku blöðunum.
Nú standa fyrir dyrum kosning-
ar á Finnlandi og allir flokkar hei’-
væðast fyrir kosningarnar.
Ber þá svo kynlega við að allir
stjórnmálaflokkarnir finsku setja
bannið á stefnuskrá sína.
Andbanningablöðin um öll Norð-
ui’lönd standa á öndinni af undrun.
I mörg ár era þau búin að endur-
taka ósannindin. Eru líklega farin
að trúa þeim sjálf.
En nú er ekki um að villast sann-
leikann.
þetta að allir flokkar taka bann-
ið að sér fyrir kosningarnar er hin
ótvíræðasta sönnun þess hversu
stórkostlega miklu fylgi það á að
fagna hjá þjóðinni.
það er öldungis víst, að því að-
eins gera flokkarnir þetta allir, að
þeir telja þetta hið líklegasta til
sigurs sér í kosningabaráttunni.
En þótt þeir hafi nú fengið
þennan kinnhest í bili, andbann-
ingai’nir, þá er ekki að efa, að áð-
ur en varir fara þeir aftur að tala
um að bannið sé „altaf að tapa“ á
Finnlandi.
----o-----
Fiskifélagið og steinolían.
Jón Bei’gsveinsson hefir farið ein-
hverja hina verstu hrakför í olíumál-
inu, sem sögur fara af. Landsverslun
með steinolíu hefir brotið af útgerðinni
hinn þunga klafa ameríska hringsins,
og sparað landsmönnum afarmikið fé
með stáltunnunum, sem engin rýrnun
fylgdi. Jón Bergsveinsson notaði sína
litlu krafta, meðan hann var við
Fiskufélagið, til að tortryggja og sþilla
fyrir olíuverslun landsins. Á fundum
fyrir norðan og víðar var hann síblaðr-
andi móti þessu bjargráði. En á dög-
unum, þegar Fiskiþing kom saman,
varð hann þögull, eins og klút hefði
verið stungið upp í hann. Utan af
landi kom hvarvetna viðurkenningin á
bjargræði Landsverslunar. Jón vildi
láta endurkjósa sig og hugði vænst að
þegja um olíumálið. Ef til vill hafa
hneikslismálin í Ameriku sýnt hon-
um, að best væri að láta sér hægt um
að fara að hrósa ameriskum hringum.
Fiskuþingið rannsakaði málið og
komst að sömu niðurstöðu og allir
aðrir hugsandi menn í landinu, að
olíuverslun landsins hafi verið útveg-
inum til mikils gagns. Síðan var Jón
rekinn úr stjórn félagsins, og kemur
þar væntanlega ekki meira. Hefir
Fiskifélagið nú gert hreint fyrir sin-
um dyrum. Ósatt er, að nokkur Fram-
sóknarpólitík hafi komið fram í þessu
máli, enda eiga samvinnumenn sem
kunnugt er fáa samherja í útvegnum.
Eftirmaður Jóns, Kr. Bergsson skip-
stjóri mun og vera andstæðingur
Framsóknar i stjórnmálum. En mun
líklegur til að fylgja mjög einhuga
frarn málum útvegsmanna. Væri mik-
ið happ fyrir sjávai-menn, ef þeir
fengju i sina þjónustu mann, sem ynni
fyrir félag þeiri’a eins og Sigurður for-
seti fyrir landbúnaðinn. **
Stjórnai’skiftin.
Fyrir þrem vikum lýsti stjóra
íhaldsflokksins því yfir að Ihalds-
flokkui’inn væri „reiðubúinn að
mynda stjórn“.
Fyrir ca. 10 dögum sagði stjóra-
in af sér og foringi íhaldsflokksins
mun hafa fengið fylsta tækifæri
til að reyna að mynda stjórn.
Hvað dvelur Orminn langa?
Hvað líður nú stjórninni sem
íhaldið var reiðubúið að mynda?
Er ekki von að menn spyrji?
Rifjast upp þetta gamla, þegar
Elía var að stríða Baalsprestum.
Hvar er hann Baal þeirra
Ihaldsmanna, sem þeir ætluðu að
láta þjóðina tilbiðja?
Eða eru þeir að gugna, þeir sem
voru reiðubúnir?
Mætti þá minna þá á það
gamla:
„Ráðst þú ekki gíragur til fæð-
unnar“ — segir Sírak.
----o-----
Bruni. Ibúðarhúsið á þingeyram
brann til kaldra kola um miðja vik-
una. Tókst að bjarga allmiklu af
innanstokksmunum, en tjón verður
mikið af brunanum.