Tíminn - 15.03.1924, Blaðsíða 2

42
T I M I N N
Fóstra mannkynsins.
Eftir Halldór Yilbjálmsson, skólastjóra Hvanneyri.
Hin Mmsfrægu
Barratt’s baðlyI
eru best og ódjrust.
Sé mjólkurkýrin borin saman við
aðrar búfjártegundir, kemur það
greinilega í ljós, að engin skepna
jafnast á við hana í því, að breyta
miklu skepnufóðri í holt og ljúf-
fengt manneldi. Er það meðal ann-
ars af því, að fóðrið, sérstaklega
eggjahvítan, notast miklu betur —
nálega 20% — til mjólkurmyndun-
ar, en til fitumyndunar (afls og
hita) í líkamanum. þannig eru
1650 nettó hitaeiningar í einni f. e.
til eldis, á móti 2100 til mjólkur.
Tökum sem dæmi 2 bestu kýrn-
ar héma á Hvanneyri árið sem
leið. þær átu 6650 kg. af töðuígildi
og mjólkuðu til samans rúmlega
8900 kg. af mjólk. 1 henni var 294
kg. af ágætri eggjahvítu, 356 kg.
af smjörfitu (ca. 414 kg. smjör),
400 kg. af mjólkursykri og 62 kg.
af steinefnum, samtals 1112 kg.
þurefni, nálega alt saman meltan-
leg úrvals mannafæða.
1 fullorðnu nauti, sem vegur
625 kg. lifandi þungi, er aðeins 86
kg. eggjahvíta, 166 kg. fita og 22
kg. steinefni, samtals 274 kg. þur-
efni. í þessu er falið auk kjöts og
fitu allir aðrir hlutar líkamans:
húð, hár, klaufir, hom, bein,
brjósk, sinar og innýfli.
þessar 2 kýr hafa því í ársnyt
sinni myndað nægilega mikla
eggjahvítu í nálega 3,5 fullorðið
naut, sem áður var getið, næga
fitu í 2 slík naut, næg steinefni í 3
naut og gefið okkur að auki til
smekkbætis 400 kg. af mjólkur-
sykri, sem er jafngildur venjuleg-
um reyrsykri.
það þykir lítilsvert, ef ekki er
borinn sykur fram með t. d. flóaðri
mjólk. Engir aðrir en íslendingar
gera sig seka í jafn heimskulegu
óhófi. Ætti sá ósiður þegar að
leggjast niður.
Framannefndar tölur af eggja-
hvítu og steinefnum jafngilda líka
sömu efnum, sem em í 2000 kg. af
kindakjöti — 100 20 kg. lambs-
skrokkum — og mjólkurfitan jafn-
gildir fitu í 900 kg. af feitu kinda-
kjöti. Hér er alt með talið, nema
innýfli.
Hér set eg nokkrai tölur, eftir
amerískum heimildum til þess að
sýna yfirburði kúnna enn ljósar,
þegar skepnur standa á innigjöf.
Úr 100 kg. af meltanlegu fóðri
geta neðantaldar skepnur myndað
mannafæðu, miðað við kg. af æti-
legu þurefni:
Dim amaðM ár.
Nefndarálit minni hluta alls-
herjamefndar efri deildar.
,
Allsherjarnefnd efri deildar hef-
ir klofnað um stjórnarskrármálið.
Meiri hlutinn (J. M. og E. P.) vill
í aðalatriðum fylgja frv. á þing-
skjali 21, gera margar og djúptæk-
ar breytingar á stjórnarskránni.
Minni hlutinn vill aðeins gera eina
verulega breytingu, að fjárlög
verði gerð fyrir tvö ár og reglulegt
þing aðeins haldið annaðhvert ár.
Minni hlutinn leggur því til, að
feldar verði úr frv. á þingskjali 21
allar breytingar nema þær, sem
lúta að þinghaldi annaðhvert ár.
Saga þessa máls er sú, að nokkr-
um ámm fyrir stríðið var farið að
halda aukaþing þau árin, sem ekki
var kallað saman reglulegt þing.
Síðan 1911, að því ári meðtöldu,
hafa þing verið haldin árlega, og
eitt árið tvö þing. Eftir stríðið var
þetta lögfest og fjárhagstímabilið
látið vera eitt ár. Litlu síðar kom
í ljós, hve fjárhagur landsins var
slæmur. þá var í öðm blaði Fram-
sóknarmanna sýnt fram á, að með
þinghaldi annaðhvert ár mætti
spara töluvert fé. þessi breyting
Kýr (mjólkin).............. 18,0
Svíii...................... 15,6
Kýr (ostur).................. 9,4
Kálfur....................... 8,1
Kýr (smjör).................. 5,4
Hæns (eggin)................ 5,1
Hæns......................... 4,2
Lamb......................... 3,2
Naut......................... 2,8
Kind......................... 2,6
Hér er alt dregið frá, sem ekki
er ætilegt, svo sem bein og brjósk
í kjöti. Aðeins tekið með ætilegt
þurefni. það verður lítið úr sauð-
kindinni á móti kúnni, þegar hún
stendur við jötuna. þar sem hey
eru kjarngóð, kýrgæf og góð
ræktunarskilyrði, langur inni-
stöðutími á sauðfé, góðir sumar-
kúahagar, en lélegri fyrir sauðfé
og slæm fráfærnaskilyrði, þar
virðist sjálfsagt að hafa eingöngu
kýr.
þar sem sauðfjárbeit er góð ár-
ið um kring (góð afréttarlönd),
lítið af ræktuðu landi og léleg
ræktunarskilyrði, vondar sam-
göngur og langt á markað, þar á
sauðfé heima. (Fráfærur og selja-
samlagsbú).
Vitanlega hagar víða svo til, að
erfitt er að dæma um, hvor teg-
undin, kýrin eða kindin, á best
við. þyrfti að athuga það miklu
nánar. En fljótt hugsað viiðist
mér alt benda á, að einkum í lág-
sveitum hér sunnanlands, þar sem
bæði heimalönd og afréttir eni
fremur rýrir, ættu bændur að
leggja aðaláhersluna á ræktað,
velfært land, með kýrgæfu heyi,
fjölga kúm og kynbæta þær sem
best. Stofninn er ágætur, og koma
upp samlags smjör- og ostabúum.
það er stórkostlega eftirtekta-
vert, að svínið gengur næst mjólk-
urkúnni. Eg hefi talsvert mikla
reynslu fyrir því, að við getum
ekki haft neina skepnu hér á landi,
sem etur (alæta) og hagnýtir sér
margskonar úrgangsfóður — ann-
að en hey þó — og breytir þvi í
verðmætt og Ijúffengt manneldi.
Sem svínafóður má nefna: mjólk
urúrgang, áfir, undanrennu, mysu,
kartöflur, rófur, hverskonar græn-
meti, jafnvel brytjað gras að
sumrinu, helt á heitu vatni, mjólk
eða mysu (60°) og byrgt í nokkra
klukkutíma. Að vetrinum gott
vothey á sama hátt. Einnig má
nota töluvert af fiskúrgangi, síld,
síldarmjöl, ekki mjög salt, slátur-
var eingöngu borin fram sem
sparnaðarráðstöfun og ekki hreyft
hið minsta við öðrum meginatrið-
um í stjórnarskránni. Tillaga þessi
varð mjög vinsæl. Og er það kom í
ljós, tóku ýmsir andstæðingar
Framsóknarflokksins að fylgja
henni, en bættu jafnframt við öðr-
um breytingum, sem engan veginn
eru til sparnaðar, en geta þvert á
móti verið stórhættulegar fyrir
heilbrigt stjómmálalíf í landinu. Á
þinginu 1923 bar 1. þm. Skagfirð-
inga fram stjómarskrárbreytingu.
þar var tekin upp hin gamla tillaga
um þing annaðhvert ár, en aðrar
stórbreytingar fylgdu. Ráðherra
átti að vera einn. Landritaraem-
bættið skyldi stofna að nýju.
Kjörtímabilið vera 6 og 12 ár. 1
kjölfar þessara breytinga komu
svo aðrir „fleygar“, þjóðkirkjan og
aðstaða hennar til ríkisvaldsins,
að gera þingið að einni deild o. fl.
Framsóknarflokkurinn samþykti á
flokksfundi að fylgja stjórnarskrár
breytingunni, ef engar verulegar
efnisbreytingar fylgdu aðrar en
þinghald annaðhvert ár. En 1. þm.
Skagfirðinga hélt fast við „fleyga“
sína, og varð þá endirinn sá, sem
öllum er kunnugt, að breytingam-
ar vom orðnar svo miklar og ósam-
stæðar, að Nd. varð vegna sóma
síns að fella frv. Gat ekki látið
úrgang, fugla og seladrasl, kjöt af
sjálfdauðum skepnum, úldinn mat
og skemdan. Alt notast þeim
prýðilega, bara ef fóðrið er nokk-
urn veginn auðmelt og soðið, svo
ekki standi af sýkingarhætta.
Venjulega er nauðsynlegt að hafa
nokkuð af kornmat (V3 fóðurs)
síðast þá skepnan er alin til slátr-
unar.
Framtíðarbúskapur okkar í lág-
lendissveitunum ætti að verða eitt-
hvað á þessa leið:
1. Vel framræst og frjósöm, vél-
fær tún (hreingresi). Áveitusvæði
á útjörð (gulstör) túnræktinni til
styrktar (skepnufjölgun, áburð-
ur).
2. Garðrækt: kartöflur, rófur
matjurtir. Tilbúinn áburður.
3. Fjölga kúnum og kynbæta
þær (nautgriparæktarfélag). þar
ríður mest á að nautið sé vel val-
ið, af góðu kyni, mikil mjólkur-
fita og notað eftir megni fram til
12—15 ára aldurs, naut, kálfar cil
undaneldis af lítt reyndu kyni, er
svartasti bletturinn í nautgripa-
rækt okkar.
4. Samlags osta- og smjörbú.
Skyrgerð og súrskyrsát.
5. Svín alin á úrgangs fóðri. Á
sumrin rúmgóður hlaupagarður í
skjóli, er notist á vetrum handa
kálfum og ungviði,þá gott er veður.
Á vetrum hlý, loftgóð hús. Natin
hirðing. Skepnan sérlega þrifin og
skemtileg, ef „svín“ er ekki svína-
hirðir. 7 mánaða gamall grís vel
alinn á að vega 80—100 kg. Slát-
urrýrnun aðeins 27%. Skrokkur-
inn (fleskið) beinalítill, því 58—•
73 kg. 7 mánaða. Ótrúlega mikill
og góður matur, með minsta kosti
þreföldu næringargildi á við mag-
urt kjöt.
6. Á úrgangsheyjum lifa nauð-
synlegir hestar. þeir sem fæstir.
Fjölga uxum. Temja þá til drátta.
Plægja, herfa, aka heim heyi o. s.
frv. Gefa þyrfti ögn af kjamfóðri.
Síldarmjöl.
Hér væri gaman að reyna, hvort
enskir kynblendingar af kjötkyni
(stutthyrningar) gætu þrifist og
svarað kostnaði.
----o-----
málið frá sér fara í þvílíku ástandi.
Alt öðru máli hefði verið að gegna,
ef flutningsmaður hefði tekið
höndum saman við Framsókn um
aðalbreytinguna. þá var auðvelt að
koma hinni eftiræsktu breytingu í
framkvæmd.
1 byrjun þessa þings báru allir
Framsóknarmenn í Ed. fram
stjórnarskrárbreytingu. þing ann-
aðhvert ár og tveir ráðherrar. Um
leið bar 4. landsk. (J. M.) fram ná-
lega sama frv. og strandað hafði í
Nd. í fyrra af ofangreindum ástæð-
um. Við 1. umræðu var því lýst
yfir fyrir hönd Framsóknar-
manna, að þeir myndu falla frá
breytingunni um tölu ráðherra og
láta sitja við það orðalag, sem er,
ef 4. landsk. þm. vildi falla frá efn-
isbreytingum sínum, öðrum en
þinghaldi annaðhvert ár. En strax
við þá umræðu var auðheyrt, að
flm. (J. M.) vildi ekki slaka til með
landritaraembættið. í nefndinni
hefir enn hið sama boð verið end-
urtekið af hálfu Framsóknar, en
hafnað af meiri hluta nefndarinn-
ar. Sýnist þó undarlegt, ef meiri
hlutanum er ant um framgang
málsins, að láta fylgja nii þau
ákvæði, sem bersýnilega strandaði
á í fyrra, og mæta enn mikilli mól-
spymu.
Hér verður lagt til grundvallar
Érsrit oarOyrkjutélaasins.
Rit þetta flytur fróðlegar grein-
ar og gagnlegar, eftir ýmsa bestu
garðyrkjumenn á landi hér.
Hannes Thorsteinsson segir
„Smábrot úr sögu kartöflunnar“.
það er fyrsta og lengsta ritgerð-
in. Saga kartöflunnar er þar rakin
í fáum en skýrum dráttum og út-
breiðslu hennar lýst. Ekki væri úr
vegi fyrir húsmæður, sem mat-
reiða kartöflur dag hvern, að lesa
grein þessa.
„Félagsgarðar“ heitir ritgerð
eftir Einar Helgason. En svo
nefnast samliggjandi smágarðar,
sem menn geta fengið lánaða til
garðræktar gegn árlegu gjaldi.
Nokkuð eru garðar þessir algeng-
ir í nágrannalöndum vorum, en lít-
ið um þá hér.
í greininni „Ýmislegt er snertir
fræ“ brýnir Hannes Thorsteinsson
fyrir mönnum að vera frævandir,
og gefur góðar leiðbeiningar um
fræval.
„Ræktun gulrófnafræs“ eftir E.
H. er fjórða greinin í riti þessu.
það eru leiðbeiningar um ræktun
gulrófnafræs óg geymslu fræ-
mæðra, mjög nauðsynlegar fyrir
alla, er við það fást.
Loks eru ýmsar smágreinar. Um
blómasýninguna, sem haldin var
hér í júnímánuði í sumar, garð-
yrkjukenslu þá, er Einar Helga-
son hefir haft á hendi. Piltar hafa
notið þar góðrar fræðslu, sumir
um mörg ár.
Einn þeirra, Arngrímur Krist-
jánsson kennari hér í Bamaskól-
anum, mun eiga að koma garði
skólans í betra horf og fræða skóla-
bömin um einföldustu atriði garð-
yrkju. það verk er þarft mjög.
Síðast í kverinu er „Smávegis“.
Ýmsar góðar leiðbeiningar um
garðyrkju, og loks samandreginn
reikningur félagsins yfir árið
1922.
Aftan á kápunni stendur: „Nýir
æfifélagar fá ókeypis alla 5 ár-
ganga Ársritsins, sem út eru komn
ir síðan 1920“.
frv. á þskj. 21. Skal nú vikið að
einstökum atriðum, sem þar þarf
að fella niður. 1.—4, gr. fjaLa um
fækkun ráðherra, gera ráð fyrir að
hann sé aðeins einn. En við lilið
hans sé landritari, vitanlega fast-
ur embættismaður, skipaður æfi-
langt.
Breytingin að fjölga ráðherrum
var gerð um áramótin 1916—17. 4.
landskjörinn varð þá formaður
stjórnarinnar og gegndi því em-
bætti þar til fyrir tveim árun..
Breytingin var gerð í samráði við
hann og jafnvel hans vegna. Ilann
hefir haft forustu stjómarinnar
lengst af þeim tíma, sem ráðherr-
ar hafa verið fleiri en einn. Mót-
hygð þessa manns gegn núverandi
stjórnarformi er ekki þung ástæða.
þar sem hann hefir ámm samau
verið á alveg gagnstæðri skoðun.
Ef þingum er fækkað um helm-
ing, minka um leið áhrif þingsins
og þar með kjósendanna á stjórn
landsins. Rousseau sagði, að kjós-
endur væm ekki fullvalda nema á
kjördegi, þar til þeir hefðu afhent
ákveðnum fulltrúa umboðið. Á
sama hátt afhenda þingmenn lands
stjórninni umboð sitt um meðferð
mála milli þinga. þingafækkun
in gefur stjórninni þannig meira
vald og vitanlega nokkuð minna að-
hald. En að leggja í einu þyngri
1 þessum eldri árgöngum ritsins
eru margar greinar og fróðlegar
um garðyrkju, sem allir, er eitt-
hvað við hana fást, þurfa að vera
kunnir að meira eða minna leyti.
Árstillag í Garðyrkjufélagið er
2 krónur, en æfitillagið 20 krónur.
Fyrir tillög sín fá félagsmenn ritið
ár hvert og allar þær leiðbeiningar
og hjálp viðvíkjandi garðyrkju,
sem þeir þurfa eða félagið getur í
té látið. G. G.
----o----
flir hðod ínrir hOliið.
------- Niðurl.
Sá maður, er höf. þykir þorv.
hafa einna mest misboðið, og fjöl-
yrðir mest um, er Jón A. Hjaltalín
skólastjóri. Hann segir, að á hon-
um „komi átakanlega fram þessi
hættulega söguhlutdrægni“; hann
„minnist nálega ekki á skóla-
mensku Hjaltalíns“, og „gerði lít-
ið úr honum fyrir það, að hann
hafi haft lélega atvinnu áður en
hann varð skólastjóri“, og ávítun-
arorðin fyrir þessa „söguhlut-
drægni“ eru hörð og mörg. Um
skólamensku Hjaltalíns segir nú
þorv., að það hafi verið forsjálni
hans og dugnaði að þakka, að
Möðruvallaskólinn króknaði ekki í
íæðingunni; hann hafi verið
ágætur kennari og að mörgu leyti
vel fallinn til skólastjóra, og hafi
lagað skólann eftir enskum skól-
um og reynt að gera kensluna not-
hæfa o. fl. þar sem þorv. minnist
á veitingu skólastjórastöðunnar
kemst hann svo að orði: „Jón A.
Hjaltalín hafði þá enga atvinnu
lengur í Edinburgh, hafði þar
aldrei fasta stöðu, en var um all-
mörg ár ráðinn til að semja bóka-
skrá við Advocates Library, en því
verki var nú lokið; sótti hann þá
um ýms bókavarðarembætti á
Englandi og Skotlandi, en fékk
ekki, það var því heppilegt fyrir
H. að hann fékk skólastjórastöð-
una“. Með þessum orðum á þorv.
að hafa gert lítið úr Hjaltalín fyr-
ir lélega atvinnu. þegar höf. er
svona — mér liggur við að segja —
hjartveikilega vandlátur um að
meiða ekki aðra menn í orðum, þá
er ekki furða, þó að þorv. verði
nokkrum sinnum sekur. En ef þessi
vandlætari vildi gá gaumgæfilega
undir augnalokin á sjálfum sér,
má mikið vera, ef hann getur ekki
fundið þar einhverja flís á við
þessa.
þegar höf. er hræddur um, að
syndir þorv. vaxi lesendum ekki
nóg í augum svona utan á, þá
smýgur hann eins og miðalda-
munkur, sem er að skrifta fáráð-
byrðar á stjómina og gera hana
um leið veikari til stórra muna, er
hugsunarrangt. þessari ástæðu var
með réttu mjög haldið fram í fyrra
gegn því að hafa einn ráðherra. Og
sú ástæða er jafnþung enn. Síðast-
liðið ár hafa ráðherrarnir verið
tveir. Ef annar þarf j ferð, gætir
hinn ráðherrann málanna heima
fyrir báða. það er viðurkent, jafn-
vel af meiri hlutanum, að enginn
spamaður verði að því fyrir lands-
lýð að bæta við landritara í stað
ráðherra. Hann muni þurfa jafnhá
laun. Munurinn er sá, að þingið
ræður yfir ráðherrunum, getur sett
þá af hvenær sem er, ef þeir hafa
ekki traust meiri hluta þings. Land
ritarinn yrði ráðherra án ábyrgð-
ar. Að sama skapi styrktist em-
bættisvaldið í stjómarráðinu, en
vald kjósenda þverraði. það er við-
urkent, að í yfirstjórn landsins
geta ekki verið færri en tveir
menn. Aðalbankarnir hafa meira
að segja þrjá forráðamenn hvor.
Með núverandi skipulagi má hafa
ráðherrana tvo. Má því gjarnan
halda því formi, og láta það vera
spegil af valdalystarleysi hvers
stjómarflokks, hvort hann fyllir
nema tvö rúm.
Breytingin að minka þingvaldið
og auka skrifstofuvaldið er full-
komlega í einveldisáttina. Einveldi