Tíminn - 15.03.1924, Blaðsíða 3

T I M I N N
43
Til kaupfélaga!
H.f. Smjörlíkisgerðin i Keykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlíkisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og verð snertir.
Eílið íslenskan iðnað.
Biðjið um ,Smára‘-smjörlíkið.
fleiri. Svona smíða ekki aðrir en
útfarnir — listamenn. Gróa á Leiti
hefði mátt vera stolt af þessari
setningu. En líkum perlum er víða
stráð. Og þá er ekki verið að dylja
lesendurna þess, hvers vegna þorv.
segir ekki frá þessu. „Enginn vafi
er á, að þ. Th. hefir brostið kjark
til að segja hið sanna um þetta.
Mægðirnar við biskup landsins
með sex krossa hafa glapið honum
sýn, svo að hann gleymir því eina
lífsafkvæmi, sem hann eignaðist og
náði fullorðinsaldri“. þetta segir
höf. þó að hann viti, að vinafólk
þorv. hafði með leyfi hans ættleitt
þessa dóttur hans. Hitt má vera,
að hann viti ekki, að kært var með
þeim feðginum eftir sem áður, hún
heimagangur í húsi hans, þegar
hún dvaldi svo nær, og ekki veit eg
betur en að hann kostaði legu henn
ar á berklahælinu í Vaðlafirði. I
seinustu orðum höf. heyrist líkt
og hlakk yfir hörmum þorvalds,
er misti báðar dætur sínar ungar.
En þetta er ekki verra en svo
margt annað, svo sem það, að gefa
í skyn, að þorv. hafi „ekki elskað
vísindastarf sitt á nógu óeigin-
gjarnan hátt“; að honum hafi
„fundist sjálfstæðisviðleitni Is-
lendinga spilla fyrir sér með
danska styrki“, og „hagsmunir
landsins og sæmd þess dæmd eftir
því, hvað íslendingi, sem býr er-
lendis, kemur best í lífsbaráttu
sinni þar“. þetta er sagt um mann,
sem höf. veit vel, að alla æfi hélt
sér fyrir utan stjórnmál, var þar
frá æskualdri jafnan samur við
sig, gerði aldrei tilraun til að nota
þau sér til fjár né virðingar, en
unni svo einlæglega ættjörð sinni,
að hann gaf henni alla æfi sína,
fjör og fé.
Viðleitni höf. til að ýfa hug
manna gegn þorv. gengur svo
langt, að óánægjuorð, sem þorv.
beinir ekki að neinum sérstökum
manni, þau grípur höf. feginshendi
og beinir þeim þegar að nafn-
greindum mönnum, eins og sagt er
um Kristínu Gottsveinskonu, að
hún kallaði upp úr Jónsbókarlestr-
inum: „þetta átt þú, Gottsveinn!
þetta eigið þið, krakkar!“ Og höf.
hæfir ekki markið betur en hún.
Hann hefir jafnvel sérstaklega orð
á því, að þorv. minnist ekki á Skúla
bróður sinn, og eignar það kala til
hans út úr stjórnmálum. Bróðernið
er ekki friðheilagt. Og þá er ekki
von að vináttan sé það. þeir þorv.
og Ögmundur Sigurðsson voru
aldavinir frá því er þeir könnuðu
fjöllin saman. þorv. er mjög fá-
orður um könnunarferðir þær í
Minningabók sinni, af því að hann
hefir áður ritað um þær stóra bók,
og vísar hann til hennar. þar talar
hann oft um Ögm. og jafnan sem
félaga sinn og fóstbróður, stund-
um með hreinni aðdáun, telur hann
„óviöjaínanlegan“ förunaut. Samá
er hijóöið í Ögm. þegar hann
minnist á þorv., og jafnan skrifuð-
ust þeir á upp frá því, meðan þorv.
lifði. Á þessa vináttu gerir höf.
mjög lævíslega árás. Með miklum
fagurgala við Ögm. vekur hann
máls á því, að þorv. nefni hann
varla á nafn í bók sinni, þar sem
hann talar um ferðir sínar, „og á
slík hóflaus eigingirni vart sinn
líka“, segir hann. „Helst er að sjá
sem hann meti Ögm. sem heppileg-
an hestasvein og eldamann sinn“.
þessai' líkur dregur hann senni-
lega af því, að í bókinni eru tvær
myndir af Ögm. Á annari standa
þeir þorv. báðir ferðbúnir hjá
hestum sínum, en á hinni er Ögm.
að hita á katlinum í tjaldi þeirra.
Með þessu ætlar höf. að reyna að
koma inn hjá Ögm. tortrygni og
kala gegn vini hans látnum. Auk
þess veit hann að Ögm. er manna
vinsælastur, á vini og lærisveina
um alt land, sem mundi stórlega
sáma, ef Ögmundur væri lítilsvirt-
ur eða gert rangt til á nokkurn
hátt. það væri ekki ónýtt, ef tak-
ast mætti að espa þá alla upp á
móti þorv. Eg get fullvissað höf.
um, að Ögm. bítur ekki á þenna
krók, hvað sem aðrir gera. Eg
kenni í brjósti um höf. að hafa
gert þessa tilraun.
Að lyktum hælist höf. um, að nú
hafi hann sannað öll illmæli sín um
þorv. með ærnum rökum. Sínum
augum lítur hver á silfrið. Mér
finst hann ekkert þeirra hafa sann-
að með allri sinni vitnaleiðslu, ekk-
ert annað en einlægan áhuga sinn
að sverta minningu þorv., og að
hann sjálfur sé varla vitnisfær,
er hann ritar um mann, sem hon-
um er illa við eða hefir tekið fyrir
að ófrægja. Hann býst við, að ein-
stökum gömlum vinum þorv. kunni
að sárna myndin, sem hann hefir
dregið upp af honum, en meiri
ástæða er til, að góðkunningjum
sjálfs hans sárni hún, ef þeir vissu
hver hann væri. Eg er ekki hrædd-
ur um orðstxr þorv. fyrir honum.
þorv. hefir reist sér minnisvarða
með æfistarfi sínu og eríðaskrá,
sem lengi mun standa. þessi níð-
stöng, sem höf. hefir reist við hlið-
ina á honum, fúnar brátt og gleym-
ist; og jafnvel meðan hún hangir
uppi, getur hún engum skugga
varpað á hann; hún er að því leyti
eins og stærðfræðislína, ekkert
nema lengdin. Verst er að einhver
ókunnugur getur bent á hana til
vitnis um þakklæti íslensku þjóð-
arinnar við einn sinn besta son,
sem var og verður henni til gagns
og sæmdar, lífs og liðinn. Höf.
hefði átt að hengja nafn sitt á
toppinn, til þess að láta verkið lofa
meistarann einan.
Magnús Helgason.
---o---
AlþingL
Efri deild.
Sú tillaga eins Framsóknax-
manns að leggja niður embætti
Bjarna frá Vogi við háskólann,
varð seig undir tönn fyrir íhaldið.
Var mælt fyrir tillögunni á þann
veg: Bjami var rekinn frá menta-
skólanum fyrir hér um bil 20 ár-
um, mest af pólitiskum ástæðum.
Hann þótti þá einna bestur kennari
við skólann. Var að vísu ekki alveg
reglumaður. En því broti ekki
hegnt annarsstaðar.Miklir drykkju
menn hafi óátalið verið sýslumenn,
prestar, læknar, kennarar, bóka-
verðir etc. og landsstjórnin látið þá
í friði. Vegna þessa ranglætis
gagnvart Bjarna hafi verið stofn-
að handa honum embætti við há-
skólann, óþarft að vísu, en tilraun
að bæta úr fomu misrétti. Nú
mætti bæta að fullu gamalt rang-
læti og eyðslu. Leggja niður alveg
starf Bjarna við háskólann, þar
sem hans var aldrei þörf, en færa
hann að mentaskólanum, þar sem
hann hefði átt að vera. þar væi'u
v:m syndara, inn í hjartafylgsni
þorv. þau standa öll opin fyrir
honum. Og þar er ekki þokkalegt
um að litast. þar ægir saman eig-
ingimi, di’ambi, eftirsókn danskra
bitlinga, táldrægni, ræktarleysi,
ósannsögli, hugleysi og ást á Péti’i
biskupi. þarna rekur svo höf. ræt-
ur syndanna, svo að þær sýni sig
1 allri þeirra viðurstygð. Skaði, að
þorv. komst ekki liíandi undir ag-
andi hönd þessa vandlætara og
sjálfskapaða skriftafööur.
þegar höf. hefir gengið svona
rækilega frá að sýna þorvalds
innri mann, þá er vorkunn, þó að
hann taki sér létt að sanna aðra
eins smámuni og það, að þorv. hafi
ekki borið neitt skynbragð á
skáldskap og fagrar listir. Hann
telur það svona hér um bil ekki
hugsanlegt, af því, að þorv. hitti
einu sinni á ferðalagi Henrik Ib-
sen og segir, að sér hafi þótt hann
líkastur „efnuðum, velmetnum
síldarkaupmanni bæði að útliti, í
framgöngu og tali“. Höf. orðar
þetta svo, að þorv. „sjái ekkert
annað en þetta í manni eins og H.
I.“. Ef einhver skyldi nú samt ekki
alveg sannfærast af þessum rök-
um, heldur hann að „nægi að
minna á, með hve mikilli hrifn-
ingu þorv. talar um reyfarahöf-
undinn Haggard“. þorv. nefnir
einu sinni í bók sinni, í mjög lítið
skáldlegu sambandi, „hinn fræga
enska skáldsagnahöfund Itider
Haggard“. þetta er öll hrifningin.
Fi-ægur er vitanlega sama sem al-
kunnur og gefur það orð ekki
minstu bendingu um, að þorv. hafi
svo mikið sem litið í nokkra bók
eftir manninn. Úr þessu gerir höf.
stórmikla hrifningu af skáldskap
mannsins. Eg gæti vel sagt: Hinn
frægi Lyga-Mörður, en heldur
þætti mér skjóta skökku við, ef
því væri snúið á þann veg, að eg
væri stórhrifinn af rógi hans. —
Höf. talar um þriðju sönnunina, en
við hana kannast eg ekki neitt, og
býst við, að hún sé af sama sauða-
húsinu.
I síðasta kaflanum víkur höf. að
einkamálum þorv. þar getur hann
þess, að hann hafi átt dóttur, áð-
ur en hann kvæntist, með stúlku á
Möðruvöllum. Nú er ekki víst, að
steinarnir verði svo margir né
þungir, sem á hann falla fyrir það;
því bætir höf. þessari setningu við:
„sem taldi sig vænta eiginorðs,
þótt svo yrði ekki“. það er ekki úf-
inn á þessum orðum, sauðmeinleys-
isleg, nærri því hjartnæm. En með
þeim er því laumað inn í hug lesend
anna, að þorv. hafi tælt stúlkuna í
trygðum, og þá má vænta, að
steinamir verði bæði þyngri og
er ágætt stjórnarform, ef besti
maður landsins fer með valdið.
Stundum er það, en sjaldan. þess
vegna hafa nálega allar mentaðar
þjóðir horfið frá einveldisforminu.
Borgararnir vilja sjálfir ráða og
geta skift um sína stjórnarfor-
menn heldur en afhenda valdið
skilyrðislaust einhverjum manni
svo að segja æfilangt.
Enginn vafi er á, að stjómin
yrði sérstaklega miklu veikari, ef
ráðherra yrði aðeins einn. Störf
slíks manns yrðu tvennskonar: Að
fara með stjórnarvaldið inn á við,
vera athugull og gerhygginn um
þarfir og kröfur þjóðarinnar, og
að halda uppi risnu og koma fram
fyrir landsins hönd út á við. Mjög
sjaldan eru þessir eiginleikar sam-
einaðir í einum manni. Til risnu-
starfanna út á við nægja oft yfir-
borðsmenn, og þykja enda æskileg-
ir í þá stöðu. Til að stjórna land-
inu þarf sterka menn, starfsama
og viljagóða, sem eru kunnugir
landsháttum og þörfum almenn-
ings í landinu. Ef ráðherra væri
aðeins einn, yrði langoftast að
taka tillit við valið til þeirrar hlið-
ar, sem í sjálfu sér er miklu þýð-
ingamxinni. En stei'kir athafna-
menn, sem lítt hefðu sig í frammi
í veislulífinu eða krossaleitinni,
kæmu ekki til greina. Enginn vafi
er á því, að ef einhver lögfræðing-
urinn hefði verið einn ráðherra á
árunum 1916—19, hefði engin
landsverslun verið rekin, sem gagn
var að, til að bjarga almenningi
frá hungri og dýrtíð. Til að skilja
þá þörf þjóðarinnar þurfti ráð-
herra, sem var kunnugur sjálfs-
bjargarviðleitni borgaranna og
hafði tekið þátt í baráttu þeirri
sjálfur. Slíka menn þarf að fá í
stjórn landsins. Framkvæmdar-
þrekið og hagkvæmdin sýnist alt
of oft þverra við langa skólagöngu
og innilokun í skrifstofum kaup-
túnanna.
Hin fyrirhugaða breyting, sem
meiri hlutinn leggur til, myndi
veikja stjórnina/veikja áhrif þings
og kjósenda á stjórnarstarfið,
draga úr ábyrgð stjói'narinnar
gagnvart þjóðinni, en festa og
tryggja embættisvaldið í höfuð-
staðnum. Frá sjónarmiði þeirra,
sem álíta að stjórn borgara lands-
ins sé hollai’i þjóðfélaginu heldur
en fámenningsvald ábyrgðarlausra
og óafsetjanlegi’a fastra embættis-
manna, hlýtur því að vera sjálf-
sögð skylda að vinna af alefli móti
slíkri breytingu.
Sama eðlis og engu heppilegri er
sú tillaga meiri hlutans, að lengja
kjörtímabilið úr 4 í 6 og 8 í 12 ár.
þetta er lengra kjörtímabil heldur
en tíðkast hjá grannþjóðunum, og
myndi vera sérstaklega óheppilegt
hér á landi.
I fyrsta lagi er það mjög óþægi-
legt og tæplega viðeigandi, að hin-
ir landskjöi’nu þingmenn taki sér
sjálfir vald til að framlengja
kjörtíma sinn um mörg ár. það er
að misnota í eigin hagsmunaskyni
trúnað fulltrúastarfsins. I öðru
lagi eru 12 ár undir öllum kring-
umstæðum óhæfilega langur kjör-
tími. Afstaða manna til málefna
breytist á skemri tíma svo mjög,
að í mörgum tilfellum myndu kjós-
endur fegnir vilja skifta um eftir
skemri reynslutíma. Á þetta sér-
staklega við þá, sem eru kosnir ut-
an flokka eða vegna dægurflugu-
máls. Sama gildir í sjálfu sér um
kjördæmakosningar. Ástandið í
landinu tekur svo miklum breyt-
ingum ár frá ári, að langt kjör-
tímabil getur verið hættulegt fyrir
almenna hagsmuni. Gerum ráð fyr-
ir, að haustið 1923 hefði verið kos-
ið til 6 ára. Litlu síðar kemur upp
eitthvert hagsmunamál vissrar
stéttar, t. d. kjöttollurinn í Noregi,
sem snertir helming þjóðarinnar
stórkostlega mikið. Gerum enn-
fremur ráð fyrir, að meiri hluti
þings vildi ekki leysa málið í sam-
ræmi við þarfir og óskir bænd-
anna. Svo líða sex ár. Með hverju
ári versnar ástandið í sveitinni,
hallærið færist nær. En kjósendur
geta ekki skift um, þó að líf hálfr-
ar þjóðarinnar liggi við. Allir sjá,
hvílík hætta liggur í fyrir kjósend-
ur að afhenda valdið þannig til
langs tíma. Ef þingmennimir
vita, að ekki líða nema 4 ár milli
reikningsskila,hafa þeir hita í hald-
inu með frammistöðu sína.
Kostnaðurinn fyrir landssjóð og
kjósendur yfirleitt er ekki sérlega
mikill við hverjar kosningar. Frá
því sjónarmiði er engin ástæða til
að breyta. Kjósendur hafa heldur
alls ekki óskað eftir, sem varla er
von, að vera þannig sviftir valdi
því, sem þeim ber.
ísland er eitt af hinum ungu i'íkj
um í Norðurálfu. Fyrstu árin sem
landið var sjálfstætt ríki, var þjóð-
in eins og í vímu, ölvuð af upp-
gangi stríðsáranna. Gömlu flokk-
arnir vonx að liðast í sundur. Nýir
flokkar eru að myndast í samræmi
við breyttar kringumstæður. Marg
ir kjósendur standa enn á vega-
mótum að átta sig á hinum nýju
viðfangsefnum. Ef sex og tólf ár
líða milli kosninga, er hætt við að
áhuginn dofni, lognmolla færist
yfir kjósendur. En nú liggur þjóð-
inni einmitt lífið á að vaka, fylgj-
ast með og skilja, hvert stefnir
með viðburði félagsmálanna. Kosn-
ein 4 embætti, sem fjárlaganefnd
Nd. og undanfarnar stjórnir hafa
búið til. Mætti rýma manni úr
einu þeirra og nota svo kensluhæfi-
leika Bjarna. J . M., Jóh. Jóh. og
sr. Eggert stóðu upp til að verja
embætti Bj arna. Presturinn vitn-
aði um það, að engin pólitík hafi
ráðið um frávikningu Bjarna. Um
hitt þagði hann, hversvegna öðr-
um vínmönnum var þá hlíft. Jóh.
Jóh. var æstur út af því, að J. J.
hafði gefið í skyn, að ástæða hefði
verið til að skifta um lækni á
Seyðisfirði. Myndi hann varla hafa
verið of bindindissamur, og minti
á það, er þessi læknir hefði í haust
liggjandi í rúminu gefið út hin
fi’ægu vottorð um, að yfir 30 af
kjósendum Jóh. væra svo sjúkir,
að þeir kæmust ekki út. Aðalvörn-
in lenti á J. M. Kom í ljós, að hann
hafði vei’ið með embætti Bjama
frá upphafi, og var því ekki líkleg-
ur til að vilja leggja það niður. Svo
mjög þótti íhaldsflokknum það
koma við samviskuna að leggja
niður grískuna, að hann feldi mál-
ið við fyrstu umræðu og frá nefnd.
þessir sögðu nei: B. Kr., Ingibjörg,
Jóh. Jóh., Jóhann úr Eyjum, H. St.,
J. M., sr. Eggert, Hjörtur og Sig.
Egg. Já sögðu Framsóknarmenn
fimm. Liðsmenn Bjarna voru
mjög glaðir, er íhaldið hafði þann-
ig bjargað honum. Sjá að grísk-
unni muni varla hætta búin á þessu
kjörtímabili. Jafnvel vafasamt eft-
ir þingsköpunum, hvort aftur má
bera upp niðurlagningu grískunn-
ar í vetur í Ed.
Næsta átakamál í Ed. var um
prentun þingtíðindanna. Ihalds-
flokkurinn í Ed. og Hjörtur bára
fram frv. um að skera niður ræðu-
partinn. Af hálfu íhaldsins töluðu
Jón og Ingibjörg, en á móti Sig.
Egg. og J. J. Taldi Jón sér ganga
sparnað til, og nefndi þrjár til-
raunir, sem áður hefðu verið gerð-
ar í sömu átt síðan 1909. Spamað-
inn hugði hann 20 þús. Sig. Egg.
færði fram hin almennu mótrök.
Ekki mætti loka þinginu. þingtíð-
indin væru sjálfsagt og óhjákvæmi
legt uppeldismeðal fyrir þjóðina,
og nefndi dæmi um áhuga greindra
manna út um land að fylgjast með
gangi málanna með lestri þingtíð-
inda. J. J. sannaði, að hinar und-
angengnu tilraunir að drepa þing-
tíðindin hefðu vei'ið lítið frækileg-
ar. 1 fyrsta skifti þáttur í prent-
smiðjustyrjöld. I annað skifti til-
raun að loka alþingi, framkvæmd
af manni, sem hefði verið búinn
að spi’engja sinn flokk, og verið
pólitískt í andarslitrum. 1 þriðja
sinn af manni, sem var lítill þing-
skörungur og gat vel unað, að kjós-
ingar með fárra ára millibili eru
vakningarviðburður fyrir mikinn
hluta þjóðarinnar, verulegur og
þýðingarmikill þáttur í stjóm-
málalegu uppeldi hennar.
Kjósendur hafa ekki beðið um
langt kjörtímabil. Munu enn síður
óska þess eftir því sem þeir hugsa
meira um afleiðingarnar. Dugandi
þingmenn þurfa heldur ekki að
æskja eftir þeirri breytingu. þeim
er ljúft að leggja gerðir sínar und-
ir dóm stuðningsmanna sinna. En
lélegir og ótrúir verkamenn í vín-
garði þjóðmálanna, ef slíkir menn
eru til, hafa ástæðu til að óska eft-
ir löngu kjörtímabili. Reiknings-
skilin eru þá sjaldan og aðhald
kjósenda ekki eins og bx*ugðið sverð
yfir höfði þeirra.
Af framanskráðu leiðir það, að
lögð er frá hálfu okkar Framsókn-
armanna í efri deild hin mesta
áhersla á að leysa málið á þann
hátt, sem til spamaðar horfir og
þjóðin æskir eftir: Að gera mögu-
legt, að þing verði aðeins haldið
annaðhvert ár, nema þegar sér-
staklega stendur á. En til að ná
þessu takmarki er lagt til að fella
úr frv. á þskj. 21 alla „fleyga“,
allar aðrar breytingar. Reynslan
frá í fyrra sýnir, að allar umbúðir
af því tægi eru hættulegar málinu.
Jónas Jónsson.