Tíminn - 19.04.1924, Blaðsíða 1

Ofaíbfeti
og afgro&sltttna&ur Ctmans et
Sigurgeir ^rifcrifsfon,
Sambanisfyíistntt, Reyfjapif.
^fgtcibðía
timans er í Sambanösþúsinu.
®pin öaglega 9—f2 f.
Sírni 49<j.
<
VIII. ár.
Beykjarík 19. apríl 1924
16. blað
Mesta hneikslísmálið
sem hingað til hefir komið fyrir
í íslensku stjórnmálalífi.

4
♦
♦
♦
♦
ELEPHANT
CIGARETTES
Mest reyktar. Pást allsstaða
Smásoluverð 55 aura pakkinn. i
THOMAS BEAR & SONS, LTD., I
LONDON. T
♦
ÍO ár lidizi.
Þeim, sem voru nemendur á bændaskólanum á Hvanneyri vet-
urinn 1913—14, tilkynnist hér með að hið ákveðna mót þeirra, verð-
ur haldið á Hvanneyri 19. júní 1924. Óskað er eftir að þeir, sem ekki
geta komið á mótið, sendi því bréf. —
Undirbúningsnefndin.
Pólitisk hneikslismál.
Merkilegt væri að rekja til nokk-
urrar hlítar sögu hinna pólitisku
hneikslismála hjá menningarþjóð-
unum undanfarna mannsaldra. Hin
um voldugustu mönnum og flokk-
um hafa þau steypt af stóli. Sá
gustur, sem rís, þá er heilar þjóð-
ir vakna af svefni og mótmæla
hneikslinu, er svo þungur, að ekk-
ert fær staðist hann.
'.inna tíðust eru f járdráttar- og
múcvmálin.
Dreyfusmálið franska olli straum
hvörfum þar 1 landi og falli
katóisku kirkjunnar frönsku. Fjár-
dráttur Albertís feldi vinstri
mamia flokkinn danska um stúnd
og sjálfan höfuðkappann í stjórn-
málenum J. C. Christensen. Nýleg-
ast er olíuhneikslið í Bandaríkjun-
um. Steypast þar af stóli hinir
voldagustu menn er þegið höfðu
roútur. Eiga þeir sér vitanlega
aldrei uppreisnarvon.
Hiífðarlaus er hann og hlífðar-
laus á hann að vera dómurinn sem
þjóðirnar kveða upp undir slíkum
kringumstæðum.
Sá maður er vargur í véum sem
notar aðstöðu sína í opinberu lífi
á einhvern hátt til fjárdráttar.
Aðeins um eina tegund pólit-
iskra hneikslismála er dómurinn
enn þyngri.
Heilbrigð og þjóðrækin þjóð
dæmir allra harðast verði það upp-
víst, að menn í opinberum stöðum
eða pólitisk blöð séu á valdi útlend-
inga.
þau pólitisk blöð, sem uppvíst
verður um að séu á valdi útlendra
manna, eru sjálfdæmd til dauða
hjá sérhverri þjóðrækinni þjóð.
þeir menn, sem við opinber mál
fást og uppvísir verða að hinu
sama, þeir deyja þegar pólitiskum
dauða.
Frjáls þjóð getur með engu móti
þolað útlendinginn yfir sér að
neinu leyti. Lítilli þjóð er það
langhættulegast.
Sú þjóð, sem ekki sýnir alveg
sérstaka viðkvæmni og hörku jafn-
framt í slíkum málum, sú þjóð er
í mikilli hættu stödd, mestu hættu,
sem komið getur yfir nokkra þjóð
— þeirri að glata sjálfstæði sínu.
þessvegna er það einhver æðsta
skylda þeirra manna, sem við opin-
ber mál fást, að halda samvisku
þjóðarinnar vakandi í þessum
efnum — þar eð það er í veði sem
er dýrmætasta eignin: sómi þjóð-
arinnar og sjálfstæði.
Hneikslismál í aðsigi á lslandi.
Tíminn hefir fyrir löngu þóst
viss um að slíkt pólitiskt hneikslis-
mál væri í aðsigi hér á Islandi.
því hefir verið haldið fram hér
í blaðinu að aðaleigendur Morg-
unblaðsiss væru danskir kaup-
menn. Vitanlega væri það í ákveðn
um tilgangi gert af þessara útlend-
inga hálfu, að vilja þannig hafa
áhrif á íslensk stjórnmál. þeir
vildu með þessum hætti tryggja
hagsmuni sína gagnvart Alþingi
og stjóm landsins.
Vegna þess að Tíminn hefir jafn
an verið harðandstæður Morgun-
blaðinu má gera ráð fyrir að ýms-
ir hafi átt bágt með að festa trún-
að á þessa fregn. Og í raun og
veru er ekki að undra þótt menn
væru tregir að trúa slíku. þarf til
þess svo ótrúlega bíræfni, að út-
lendir kaupmenn geri sig svo
digra að kaupa og halda úti stjórn-
málablaði hér á landi. það er svo
óheyrt fyrirbrigði, að von er að
menn létu segja sér oft, áður en
þeir festu fullan trúnað á.
En nú er sjón sögu ríkari. Nú er
sá vottur kominn fram í máli þessu
sem er hvorttveggja í senn, hinn
allra kunnugasti málavöxtum og
hinn óljúgfróðasti.
Hneikslismáiið opinberlega sannað.
það er sjálfur fyrverandi rit-
stjóri Morgunblaðsins, þorsteinn
Gíslason, sem nú sannar þessi tíð-
indi opinberlega að Morgunblaðið
og Isafold eru að mestu leyti eign
útlendinga, aðallega danskra kaup-
manna.
Skýrir hann frá þessum tíðindum
í Lögréttu sem út kom síðastliðinn
þriðjudag, og faia hér á eftir orð-
rétt ummæli þorsteins:
„Isafold er nú farin að koma út á
ný og á að sendast bændum lands-
ins. Útgefendur eru: Firmaet Nat-
han & Olsen, Brödrene Proppé, C.
Höepfner, Geo Copland, Kjöbmæn-
dene Jensen-Bjærg, Egil Jacobsen
0. s. v.
Enga hina minstu óvild til út-
lendinga, eða Dana sérstaklega,
hvað þá heldur Danahatur, þarf til
þess, að mönnum finnist það und-
arlegt, að hópur útlendinga, mest
Dana, hér í bænum, sé að sækjast
eftir því, að leggja undir sig um-
ráð yfir íslenskum blöðum. þótt
ekkert liggi á bak við þetta annað
en hégómaskapur hlutaðeigandi
manna, þá er það engu að síður at-
hugavert, og aðfinslurnar, sem
komið hafa fram gegn þessu í
sumum af blöðunum hérna, eru á
fullum rökum bygðar. því verður
ekki neitað, að eignarumráðin yfir
Mbrg.bl. og hinni nýstofnuðu Isa-
f old eru meira í höndum útlendinga
en innlendra manna, enda hefir
lika útlendum manni tekist að
komast í formannssessinn í útg^fu-
félaginu, 0g það manni, sem eng-
inn mun telja til atkvæðamanna á
nokkru sviði og enga þekkingu hef-
ir á blaðamensku né blaðaútgáfu.
Enginn efi er á því, að mörgum
mundi finnast það varhugavert, ef
flest eða öll blöð landsins kæmust
í hendur útlendinga, og vel við-
kunnanlegt gæti fæstum þótt það.
Ekki var laust við, að menn
hneiksluðust hér á því í fyrra, er
danskur maður, nýkominn hingað
til landsins og gersamlega ókunn-
ugur íslenskum högum 0g atvinnu-
vegum, sótti um bankastjóraem-
bætti við íslandsbanka. En hitt er
engu síður efni til hneikslunar, að
J. Fenger sé falin formenska fyrir
íslenskri blaðaútgáfu, manni sem
alls ekkert hefir til að bera, sem
geri hann hæfan til þess að takast
það verk á hendur."
Ummæli þessi eru svo skýr og
ótvíræð, að ekki verður um vilst.
Eignarumráðin yfir blöðum þess
um eru „meira í höndum útlend-
inga en innlendra manna“. Aðfinsl-
ur þær, sem Tíminn hefir um þetta
flutt „eru á fullum rökum bygðar“.
En þorsteinn Gíslason segir enn
meira í þessu sama blaði.
I annari grein segir hann frá því
hversvegna hann fór sjálfur frá
blaðinu.
þegar hann tók við ritstjórninni
sátu í stjóm blaðsins íslenskir
menn. þeir gerðu við þ. G. samn-
ing, ,-,sem trygði mér nær ótak-
mörkuð ráð yfir ritstjórn og
rekstri blaðsins“.
En þegar útlendingarnir tóku
við, sem nafngreindir eru, þá undu
þeir ekki þessum samningi. þess-
ara hluta vegna var þ. G. rekinn
frá Morgunblaðinu af því hann
vildi fá að ráða aðalstefnu blað-
anna. Til þess að geta sjálfir tek-
ið stjóm blaðanna, létu útlending-
arnir þ. G. fara.
það er því deginum ljósara, að
ekki er nóg með það að útlendir
kaupmenn eiga Mbl. og Isaf., held-
ur eru þessir útlendingar og bein-
línis yfirritstjórar blaðanna. Rit-
stjórn þeirra Jóns Kjartanssonar
og Valtýs Stefánssonar er með
öðrum hætti en ritstjórn þorsteins
Gíslasonar. þeir eru í rauninni ekki
annað en prófarkalesarar fyrir
hina dönsku yfirritstjóra — þeir
eru blátt áfram pólitiskir þjónar
danskra kaupmanna. —
Fyfir örstuttu síðan hélt Tíminn
þessu fram, að ritstjórar Mbl. yrðu
að sýna dönsku eigendunum hand-
ritin áður en þau kæmu í blöðin.
Morgunblaðið heimtaði þá að Tím-
inn kæmi með sannanir. þær sann-
anir eru nú opinberlega fram komn
ar með vitnisburði þorsteins
Gíslasonar.
óhrekjandi vitnL
Vitanlega reyna hinir dönsku
Morgunblaðseigendur að klóra í
bakkann með einhverju móti og
verður fróðlegt að sjá, hvaða að-
ferð þeir beita til þess.
En þeim er engrar undankomu
auðið.
Vitnisburður þorsteins Gísla-
sonar um mál þetta er með öllu
óhrekjandi.
Einn af Ihaldsmönnunum á Al-
þingi, Björn Líndal, hefir opin-
berlega fyrir fáum dögum, kallað
þorstein Gíslason hinn besta og
samviskusamasta ritstjóra á Is-
landi.
Sjálft Morgunblaðið, undirrit-
stjórarnir nýju, af hálfu dönsku
eigendanna, hafa þakkað þorsteini
fyrir lipurð og sanngirni.
í hinni mestu sjálfheldu sitja
þ'eir þannig, dönsku kaupmennim-
ir og mega sig hvergi hræra.
Málið er fullrannsakað. Vitnis-
framburðurinn er skýlaus og
óhrekjandi.
það eitt er ógert að kveða upp
dóminn. Og þjóðin íslenska krefst
þess að sá dómur verði þegar
kveðinn upp, fyrst og fremst af
landsstjórninni, þvínæst af Ihalds-
f lokknum — en hvorttveggja sá að-
ili er í mesta máta riðinn við þessi
dönsku málgögn — þvinæst af ís-
lenskum kaupendum blaðanna og
loks af kjósendum undirritstjórans
Jóns Kjartanssonar, í Vestur-
Skaftafellssýslu.
Dönsku blöðin og landsstjómin.
Langalvarlegasta hliðin á máli
þessu er sú, að Morgunblaðið og
ísafold eru höfuðmálgögn hinnar
nýlega skipuðu íslensku lands-
stjórnar.
Á miðvikudaginn var flutti Mbl.
grein um hinn nýlátna þýska iðju-
höld Hugo Stinnes. Segir blaðið frá
því, hve hann smájók auðæfi sín
og völd og bætir svo við: „En þá
bætti hann við sig nýjum eignum
og það voru blöð. Hann skildi hvert
vald blöðin geta haft og smámsam-
an náði hann undir sig meiri hlut-
anum af blöðum þýska þjóðflokks-
ins og hefir ráðið þeim síðan“.
þessi orð eru rituð eins og frá
hjartarótum hinna dönsku eigenda
Morgunblaðsins. þeir hafa líka
skilið „hvert vald blöðin geta haft“
á Islandi. þess vegna hafa þeir lagt
Morgunblaðið og ísafold undir sig.
það liggur í augum uppi, að slík
blöð mega ekki vera hin opinbera
höfuðmálgögn íslenskrar lands-
stjórnar.
Einkanlega ekki þegar þessir út-
lendu eigendur gerast svo djarfir
að vera beinlínis yfirritstjórar
blaðanna.
það getur ekki hjá því farið að
almenningur á íslandi spyrji:
Hvað heimta útlendingarnir fyr-
ir blaðstuðning sinn við lands-
stjómina?
Gera þessir útlendingar sig jafn-
digra gagnvart landsst jórninni sem
gagnvart leppum sínum við blað-
ið?
Eru þessir útlendingar yfirráð-
lierrar, eins og þeir eru yfirrit-
stjórar Morgunblaðsins og ísa-
foldar?
það er ekki nema um eitt að gera
fyrir landsstjórnina.
Stjórn íslands verður þegai- í
stað að segja sér fullkomlega af-
hendis hin dönsku blöð, Morgun-
blaðið og ísafold.
Fregnin, svo örugglega staðfest,
um svo fífldjarfa ásælni útlendra
manna í stjómmálum íslendinga,
að þeir séu aðaleigendur og yfir-
ritstjórar höfuðmálgagna lands-
stjórnaiinnar — þessi fregn má
ekki berast út fyrir pollimc öðru-
vísi en að samtímis fylgi það með
að landsstjórnin hafi fullkomlega
sagt sér þessi blöð afhendis.
Sómi íslands sem sjálfstæðs
lands er fullkomlega í veði.
Vill Tíminn ekki gei’a ráð fyrir
öðru en að stjómin hreinsi hendur
sínar þegar í þessu efni, enda þarf
ekki að fara í grafgötur um hver
dómur íslensku þjóðarinnar við
liggur, verði nú ekki þegar gert
hreint fyrir dymm.
þá landsstjórn, sem er gmnuð
um að vera háð útlendum mönn-
um, getur íslenska þjóðin ekki þol-
að yfir sér.
Dönsku blöðin og íhaldsflokkurinn.
Morgunblaðið og Isafold eru
sömuleiðis höfuðmálgögn Ihalds-
flokksins.
I frjálsu landi er það vitanlega
óþolandi að stjórnmálaflokkur
styðjist við blöð, sem em í eigu og
undir yfirstjórn útlendra manna.
Flokkur sem það gerir hlýtur að
lenda undir þann ægilega gmn að
vera handbendi þessara útlend-
inga.
Tíminn vill bera það traust a.
m. k. til sumra þingmanna íhalds-
flokksins, að þeir segi sér fullkom-
lega afhendis þessi blöð, eins og
nú er komið.
Tíminn vill bera það traust til
þjóðrækni þessara manna, að þeir
segi sig lausa allra mála við þau
blöð, sem opinberlega eru á valdi
útlendinga.
Og þangað til annað reynist sann
ara skal á það treyst.
Dönsku blöðin og Islendingamir
sem kaupa þau.
Morgunblaðið hefir marga ís-
lenska kaupendur í Reykjavík og
grend, og ísafold, höfuðmálgagnið
sjálfstæðisflokksins gamla, mun
nú, á sínum danska búningi, eiga
að sendast mönnum til kaups um
land alt.
Hvernig bregst almenningur við
þessum tíðindum?
Hvað segja íslenskir menn og
konur við slíkri yfirritstjóm
[ danskra kaupmanna yfir tveim
' blöðum á íslandi.
það er alt annað að reka verslun
en þetta.
Látum svo vera að þessir kaup-
Frh. á 4. síðu.
\