Tíminn - 26.04.1924, Blaðsíða 2

66
T 1 M I N N
+
frá Vigur.
Hann andaðist á sjúkrahúsi hér
í bænum 21. þ. m. Hafði verið
fluttur sjúkur að heiman, en ekki
tókst að vinna bót á sjúkleik hans.
Síra Sigurður var fæddur á
Heiði í Gönguskörðum í Skagafirði
30. ág. 1854, sonur Stefáns bónda
Stefánssonar á Heiði og Guðrúnar
Sigurðardóttur konu hans. Stúdent
varð hann 1879 og lauk prófi í guð-
fræði við prestaskólann 1881. Sama
ár fékk hann veitingu fyrir ögur-
þingum, þjónaði því embætti til
dauðadags og bjó í Vigur.
Snemma gaf hann sig að opinber
um málum og þótti jafnan aðsúgs-
mikill og fylginn sér, í hinum
miklu deilumálum Skúla Thorodd-
sens vestra tók hann mikinn þátt
og var löngum önnur hönd Skúla í
þeim málum öllum. Alþingismaðui-
Isfirðinga var hann fyrst kosinn
1886 og sat síðan á þingi, með
stuttum millibilum, alt til síðustu
kosninga, er hann ekki bauð sig
fram. Alls mun hann hafa setið á
26 þinguxn.
Með síra Sigurði er til moldar
hniginn einn af elstu prestum og
þingmönnum landsins, og munu
það allir játa, jafnt vinir sem and-
stæðingar, bæði að fornu og nýju,
að þar hneig í valinn merkur mað-
ur og þjóðskörungur sem hann
var.
Fyrri árin þingsögu sinnar var
síra Sigurður andófsmaður gegn
landsstjórn og „lengstum framar-
lega í réttindabaráttu þjóðarinnar
gegn erlendu valdi“, eins og forseti
neðri deildar kvað að orði, er hans
var minst látins á deildaríundi.
Með árunum bar meir á íhaldssemi
hans, en raunar hafði hann ávalt
verið íhaldssamur í fjármálum.
Verður hér ekki dómur lagður á
hin síðari starfsár hans og ber
hvorttveggja til að skamt er um
liðið og að ekki átti hann samleið
með þeim, er þetta skrifar. 1 trú-
málunum lét hann og nokkuð til sín
taka um hríð og hneig og eindreg-
ið á sveif með hinum íhaldssam-
ari mönnum. En hvar sem hann
beitti sér, þá var eftir honum tek-
Einer Níelsen.
Rannsóknir á miðilshæfileikum
hans hér' í Reykjavík.
Um engan miðil hefir verið eins
mikið talað á Norðurlöndum og
þennan danska miðil. Orsökin er
auðvitað sú, að hann er gæddur
meiri hæfileikum í þessa átt en
nokkur annar maður þessarar teg-
undar, sem enn hefir fundist í
Danmörku, Noregi eða Svíþjóð.
Eg var einn þeitra manna á sál-
arrannsóknaþinginu í Kaupmanna-
höfn, sem kvaddir voru til, til þess
að rannsaka fyrirbrigði þessa
miðils á fundi í Taastrup (31.
ágúst 1921), á heimili stórkaup-
manns H. E. Bonne, sem einna
flestar tilraunir hefir með hann
gert. Með mér voru á þeim fundi
tveir frægustu rannsóknarar lík-
amninga-fyrirbrigðanna, þau frú
Juliette Bisson frá París og barón
dr. v. Schrenck-Notzing, læknir
frá Miinchen, auk margra annara.
Vér sáum öll bæði líkamninga-fyr-
irbrigði og útfrymis, og sannfærð-
umst um, að Einer Nielsen er sann-
ur miðill. — Hann var afklæddur
og rannsakaður nákvæmlega á und-
an fundinum.
4. september s. á. var eg á öðr-
um fundi með honum; þá héldum
við prófessor Oscar Jæger honum
ið, enda fór hann aldrei dult með
skoðanir sínar.
Kona hans lifir hann, þórunn
Bjarnadóttir frá Kjaransstöðum á
Akranesi. Eiga þau þrjá sonu á
lífi.
---o---
Andsvar
til Björns Ólafssonar.
f>að virðist svo, sem að Bimi
Ólafssyni hafi þótt svar mitt til sín
í 13. tbl. „Tímans“ þ. á. fremur
ónotalegt. Kemur því fram hjá
honum sama tilfinningin og hjá
sumum unglingum, þegar að er
fundið við þá, þeir kjósa heldur að
fá ofanígjöfina í eim-úmi, heldur en
í viðurvist annara. Birni hefir orð-
ið hverft við lestur greinarinnar og
þótt hún koma málstað sínum í
óvænt efni, og finnur vanmátt sinn
til þess að hnekkja rökum hennar
og skort á þekkingu og rökfimi sín-
um málstað til styrktar. J»ó fer
hann smám saman að reyna að
breiða yfir brestina hjá sér, en
tekst það fremur ófimlega, eins og
vænta mátti. Með þessari seinni
grein sinni gerir haxm enn stétt
sinni bjarnargreiða, því að mikill
hluti hexmar er uppprentun úr
svargrein miimi, sem komin er
þannig á auðveldan hátt inn í
Morgunblaðið, en hefði að öðrum
kosti tæplega fengið þar rúm,
nema með löngum fyrirvara og
slitningi. Annars er grein hans
ekki mei’kilegri en svo, að naum-
ast þarf að eyða um hana mörgum
orðum. Höf. hefir gersamlega gef-
ist upp við að verja flestar af full-
yrðingum sínum og reynir ekki að
sanna dæmin og tölumar úr fyrri
greininni. Eg ætla samt að nota
þetta tækifæri til þess að hrekja
ranghermi hjá honum í byrjun
greinarinnar („Tóbakseinkasalan“
í 118. tbl. ,,Morgunbl.“), sem mér
láðist að minnast á í svari mínu um
aaginn. Harm ber þar vísvitandi
fram þá blekkingu, að Landsversl-
un hafi í upphafi „keypt megin-
hluta af tóbaksbirgðum kaup-
manna“, sem voru á aðra miljón
króna virði. þessi ósarmindi sín
endurtekur hann aftur í síðari
greininni. þessvegna er réttast að
ganga ekki fram hjá þeim. Hið
sanna í þessu efni er það, að þrátt
frá fundarbyrjun, uns ljósmynd
var tekin af útfrymis-fyrirbrigð-
inu, með 3 ljósmyndavélum af
tveim vísindamönnum (Fritz
Grunewald og dr. Th. Wereide).
Sú mynd hefir verið birt í blöð-
um, tímaritum og bókum, þar á
meðal 1 hinni frægu bók v.
Schrenek-Notzings: Materialisa-
tionsphánomene.
þriðja sinn var eg á fundi með
þeim prófessor Chr. Winter, Fritz
Grunewald, verkfræðingi frá Ber-
lín, og dr. med. Knud Krabbe, er
þeir voru byrjaðir á rannsóknum
sínum með miðil þennan. það
kvöld sá eg útfrymisfyrirbrigði.
Nokkuru síðar komu fregnirnar
um ófarir miðilsins í Kristjaníu.
En þegar skýrslan kom í mínar
hendur og eg hafði athugað hana
vandlega, varð mér þegar Ijóst, að
hún sannaði engin svik. Efagjarnir
menn og reynslulausir í þessum
efnum, sem höfðu auk þess vexlð
fyltir óhróðri um miðilinn af
manni, sem ofsótt hafði anda-
hyggjuna og þennan miðil sér-
staklega árum saman, höfðu orð-
ið fyrir því einkennilega fyrir-
brigði við síðustu tilraun sína, að
sauragnir fundust á búning miðils-
ins. þetta var í sjálfu sér ráðgáta,
sem rannsaka hefði átt frekar,
með því að halda fundunum áfram.
Sumir þeirra skýrðu þetta í fyrstu
svo, að sauragnimar hefðu borist
með útfryminu úr innýflum miðils-
fyrir mikla eftirgangsmuni frá
kaupmanna hálfu, sem vildu fegnir
losna við birgðimar, þá keypti
Landsverslun ekki nema um 10%
af þeim, og var það vitanlega það
besta af því, sem til var hjá þeim.
Annars gefur greinarhöf. þessum
vörubirgðum stéttarbræðra siima
fremur léleg meðmæli, þar sem
hann telur, „að mest af þeim hafi
verið lítt seljanlegar vörur, sem
legið hefðu árum saman í geymslu-
húsum kaupmanna og engin tök
voru á að selja“. þessi orð hans
koma ónotalega í mótsögn við orð
hans síðar í greininni, þar sem
hann er að lasta vörutegundir hjá
Landsverslun og telur þær miklu
óvandaðri en áður hjá kaupmönn-
um. — þá reynir Björn að vefengja
orð mín um tóbaksbirgðir í árslok
1921 og innflutningsmagn tóbaks,
árin áður en einkasalan hófst, og
leyfir sér þar að neita staðreynd-
um eftir fyrirliggjandi skýrslum.
Eg sagði, að samkv. vörutalningu
hefði verið fyrirliggjandi ekki
minna en heils árs forði í árslok
1921, sem sýnir að óeðlilegur inn-
flutningur hafði átt sér stað árin
á undan, en ekki að hann hefði all-
ur komið árið 1921, eins og grein-
arhöf. hefir ranglega eftir mér, í
þeim tilgangi að búa sjálfum sér
til átyllu, til að segja að eg fari þar
með fleypur.
Hann reynir að breiða yfir hinar
„röngu tölur“ sínar um tóbakstoll-
inn, og er trúlegast að töluskekkj-
urnar hjá honum liggi í því, að
hann telji aðeins tollinn, sem
greiddur er í Reykjavík, en sleppi
því, sem greitt er annarsstaðar á
landinu, þvi að eg vil ekki að svo
stöddu ætla, að hann leyfi sér að
neita gildi þeirra talna, sem lands-
reikningarnir sýna, að greiddar
hafa verið á árinu. Sú ástæða, sem
hann ber fram um að tollgreiðsl-
ur færist á milli ára, er einkisvirði
í þessu sambandi, bæði af því að
það er mjög lítið, og eigi veruleg-
ur mismunur á því eitt árið frem-
ur en annað.
Greinarhöf. er í miklum vand-
ræðum með að komast fram hjá
þeirri staðreynd, að á venjulegum
tímum gefur tóbakseinkasalan rík-
issjóði meiri tekjur en kaupmanna-
verslun. Hann stiklar í kring um
þetta þangað til hann grípur aftur
sama dæmið og áður, um að „með
ins og drógu þá viturlegu ályktun
af síðustu bók dr. Crawfords, hins
ágæta rannsóknamanns í Belfast.
Sönnun þess, að svo hafi sumir
þeirra litið á málið, er það, að í
samsæti kvöldið eftir þennan fund
flutti prófessor Oscar Jæger ræðu
fyrir miðlinum og þakkaði honum
í nafni vísindanna. En einum sólar-
hring síðar skrifaði hinn sami
Oscar Jæger undir yfirlýsingu
með öllum hinum, þar sem þeir
draga þá ályktun af saurögnun-
um, sem á búningi miðilsins hafi
fundist, að um svik muni hafa ver-
ið að tefla. Hann muni hafa falið
einhverja slæðu í endaþarminum,
sem ekki hafði verið rannsakaður
þetta kvöld. Enn fremur ályktuðu
þeir, að hann hlyti að hafa gleypt
slæðuna. því að þeir fundu enga
slæðu og sönnuðu ekkert. Upp á
þetta mistu þeir trúna á öll hin
mörgu fyrirbrigði, sem þeir höfðu
fengið við fyrri tilraunimar, og
sendu skeyti um það út um heim-
inn, að miðillinn væri svikari, og
það skeyti sendu þeir af stað, án
þess að tala við miðilinn.
Enn fremur ályktuðu, að minsta
kosti sumir þeirra, að miðillinn
hlyti að vera sálsjúkur, og gerðu
þeir alvarlega tilraun til að aka
miðlinum í bíl þegar um kvöldið
beina leið í geðveikraspítala (Ulle-
vold Hospital). þetta veit eg frá
góðum heimildum.
þessar ályktanir Kristjaníu-
hækkuðum tolli“ (18%) megiveita
ríkissjóði sömu tekjur og einka-
salan gefur nú. En eg hefi áður
svarað því, að til þess þyrfti yfir
50% tollhækkun, og stendur það
óhrakið. þegax- tolltekjumar með
núveranditolli eru fullar 400000 kr.
þá þarf tollhækkunin að nema
50% til þess að veita 200 þús. kr.
meiri tekjur, og er það auðreiknað
dæmi. Síðastl. ár gaf einkasalan
fullar 220 þús. kr. tekjur auk tolls,
varasjóðstillags og alls kostnaðar.
1 svari mínu var gerð full grein
fyrir álagningu einkasölunnar, að
hún er sem næst lágmarki laganna.
það er því tóm fjarstæða hjá grein-
arhöf., að „eg sneiði hjá þeim merg
málsins“. Hitt mun heldur sanni
nær, að greinarhöf. sneiði sjálfur
hjá að nefna álagningu umboðs-
sala og heildsala sem legst á tó-
baksverðið, ef tillögum hans yrði
fylgt, ásamt þeirri viðbótartoll-
hækkun, sem hann er að flagga
með, og ætla má samkv. venju að
geti orðið kaupmönnum nýr álagn-
ingargmndvöllui' þegar þeir
ákveða útsöluverð sitt. Annars
virðist greinai'höf. hafa lagst
óþarflega djúpt í þessu efni, þai'
sem ekki er grunlaust um, að hon-
um sé ekki fullkomlega ljóst hvað
hann er að fara. Fyrirsögnin á
þessum kafla greinar hans, „Rang-
ax tölur“, er því fullkomið rétt-
nefni að því er snertir útreikninga
hans fyr og síðar um þessi efni.
það er ekki ólíklegt að lesendum
Morgunbl. bregði hálf kynlega við
hina föðurlegu umhyggju Björns
ólafssonar og félaga hans, fyrir
hag ríkissjóðs, og áhættu, er hann
kynni að hafa af rekstri einkasöl-
unnar. þeirrar umhyggju hefir lít-
ið orðið vart áður úr þeirri átt, og
þó að hann kynni að skrifa um
þetta mál í hvert tölubl. Morgun-
blaðsins til næstu ársloka, þá kem-
ur hann engum manni til að trúa
því, að kaupmenn vilji fá tóbaks-
einkasöluna í sínar hendur til þéss
að losa ríkissjóð við áhættu og
veita honum meiri tekjur af tóbak-
inu en nú.
Af augljósum ástæðum er eigi
nauðsyn á að svai'a greinarhöf.
nánar, enda er það áður rækilega
gert í fyrri svargrein minni. Einn-
ig býst eg við, að ráðleggingum
hans verði mjög lítill gaumur gef-
inn.
mannanna leyfði hinn nafnkunni
þýski sálarrannsóknarmaður Fritz
Grunewald sér að kalla heimsku-
legar og hann fór þegar frá Ber-
lín til Kaupmannahafnar, til þess
að halda uppi vörn fyrir miðilinn.
Sjálfur barón v. Schrenck-Not-
zing neitar því í hinni merku bók
sinni, að hér hafi sannast nokkur
svik. Sömu skoðanir veit eg, að frú
J. Bisson hefir á málinu.
Einer Nielsen var lengi sem lam-
aður eftir þessa voðalegu útreið,
því að hann hefir stöðuglega hald-
ið því fram, að hann væri alsak-
laus og að þessi svikabrigsl væru
hið hörmulegasta ranglæti, framin
af vanþekkingu og hinum hræði-
legasta misskilningi. —
Nú er og kominn upp grunur um
það, að skilyrðin og hinar sjálf-
sögðu reglur, sem gæta verður á
slíkum tilraunafundum, hafi verið
rofin í Kristjaníu, og við það verða
sauragnirnar enn skiljanlegri. En
hér skal ekki út í það farið.
Formaður S. R. F. I., Einar H.
Kvaran rithöfundur, hafði fyrir
nokkurum árum geri tilraun til að
fá Einer Nielsen hingað til Reykja-
víkur. Góðar horfur voru á, að það
mundi takast, en fórst þó fyrir af
sérstökum ástæðum, sem voru þó
hvorugum þeirra nafnanna að
kenna.
þegar eg kom til Kaupmanna-
hafnar, á leið til Póllands, síðast-
liðið sumar, kom Einar H. Kvar-
Eg sé ekki ástæðu til að ræða
málið frekar, þar sem öll skrif um
það nú virðast vera tilgangslítil
eftir þeim úrslitum, sem það hefir
nú fengið í Alþingi.
M. J. Kristjánsson.
----o---
Frá útlöndum.
Á annað hundrað verkamenn fór
ust í kolanámu í Utahfylki í Banda-
rkjunum í mánuðinum sem leið.
— Hinn afsetti kalíf i Múhameðs-
trúarmanna hefir sest að í Sviss
með fjölskyldu sinni.
— í Hannoverfylki á þýska-
landi eru nýfundnar olíulindir, sem
ætlað er að séu meiri en nokkrar
sem áður hafa íundist þar í landi.
Er áætlað að vinna megi 300 þús.
kíló af olíu á dag. Er það meiri
olíuframleiðsla en öll var á þýska-
landi áður. Hefir orðið að bora
dýpra en nokkru sinni áður eftir
þessum olíulindum, 705 metra í
jörð niður.
— Iiið nýja þing Egypta var
sett um miðjan síðastliðinn mánuð
með mikilli viðhöfn og við mikla
gleði. Var því lýst yfir í hásætis-
ræðunni, að markmiðið væri það
að ná endanlegu fullveldi landsins
Við þingsetninguna var ennfrem-
ur lesið upp heillaóskaskeyti frá
Mac Donald forsætisráðherra Eng-
lands. Segir þar meðal annars: Eg
óska heilla um að hafa fengið nýja
fi’jálsa stjórnarskrá og þing sem
til er kosið með almennum kosn-
ingarétti. Eg get fullvissað um að
við bjóðum þetta yngsta þing vel-
komið og ti’eystum því að það
marki merk framfai’aspor í því
landi, sem á hina elstu menningar-
sögu. Eg er viss um að Egypta-
land og England munu enn bindast
traustum vináttuböndum. það er
okkar ósk, að sambúðin landanna í
milli verði reist á traustum grund-
velli, sem bæði löndin megi vel við
una, það er markmið hinnar ensku
stjórnar og hún mun jafnan reiðu-
búin til viðskifta við stjórn Egypta
lands. — þannig var af stað farið
með þingið. En skömmu síðar bár-
ust þaðan þær fregnir, að á fyrsta
þingfundunum hefði alt farið í
glundroða. þingmenn hefðu verið
an, sem þá var þar staddur, ofan
að skipi til að taka á móti mér og
færa mér þá fregn, að Einer Niel-
sen væri búinn að lofa sér að koma
til Reykjavíkur næsta vetur. Mér
þótti fregnin góð, en nærri því
furðuleg, af því að mér var kunn-
ug't um, að bæði þýskir og fransk-
ir sálarrannsóknamenn höfðu fyr-
ir hvern mun viljað ná í hann til
rannsókna,einkum eftir Kristjaníu-
ófarirnaí.*)
Nú veit eg/ það, að tungumál
miðilsins var ein aðalorsök þess, að
hann kaus heldur að koma hingað,
en að fara suður í lönd. Hann vissi,
að við gátum skilið og talað
dönsku, sem þjóðverjar og Frakk-
ar geta ekki. En sjálfur kann hann
engin erlend mál. Hann var og
*) Mr. Eric Díngwall, sem nú gegn-
ii' rannsóknarembættinu hjá 'Sálar-
rannsóknafólaginu enska, trúði heldur
ekki á svikaskýring Norðmannanna.
Hann bað mig mjög í sumar að ganga
í lið með sér um að fá Einer Nielsen
til Englands og hefir skrifað mér bréf
í vetur sama efnis; hann vildi fyrir
hvern mun verða fyrri til að ná i hann
en vér, og þaut til Kaupmannahafnar,
ei hann frétti, að það væri afráðið, að
Einer Nielsen ætlaði hingað. Fritz
Gi'unewald vildi fá hann til að fara
bæði til Englands og Ameríku með
sér. Eg efast um, að meira hafi verið
sóst eftir nokkrum miðli á meginlandi
Norðurálfu,