Tíminn - 26.04.1924, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
67
ófáanlegir til að hlýða nokkrum
fundarsköpum, talað allii* í einu o.
s. frv.
— Amerísku flugmennirnir, sem
ætla að fljúga kring um jörðina,
hóíu ferðina 16. f. m. frá Kali-
forníu. Ferðaáætlunin er þannig:
Frá Kaliforníu til Alaska og því
næst til Japans, Kína, Indlands, um
Miklagarð til Lundúna, þaðan til
íslands og Grænlands og loks
heim aftur til Bandaríkjanna.
— Flotamálaráðherrann enski
lýsti því yfir í parlamentinu ný-
lfcga, að stjórnin hefði hætt við að
framkvæma ákvörðun fyrverandi
stjómar um að reisa hina miklu
flotastöð í Singapore. 1 umræðum á
eftir lýsti Mac Donald því yfir, að
stjórnin áliti það ósamrýmanlegt
friðarstefnu stjórnarinnar að reisa
slíka flotastöð. En íyrverandi
flotamálaráðherra lýsti því yfir, að
stöðin yrði þegar reist er íhalds-
flokkurinn næði aftur völdum. Við
atkvæðagreiðsluna sem fram fór á
eftir, studdi frjálslyndi flokkurinn
stjórnina sem þannig fékk meiri
liluta með tillögum sínum.
— Kamschatkaskaginn á norð-
austurströnd Asíu er eitthvert
mesta eldfjallaland í heimi. Er tal-
ið að þar séu um 70 eldfjöll gömul
og ný. Um mánaðamótin síðustu
bar sérstaklega mikið á gosum.
Vissu menn til að 17 eldfjölí voru
að gjósa í einu og var ein helsta
borg landsins í mikilli hættu og
jarðskjálftakippir voru altaf við og
við dögum saman.
— Enn er ekki lokið blóðsúthell-
ingunum á Irlandi. Ekki alls fyrir
löngu voru enskir sjóliðsmenn að
fara í land í írskri höfn, og var þá
skotið á þá af landi. Særðust ná-
lega 20 menn, sumir mjög hættu-
lega og einn dó þegar. Tilræðis-
menn hurfu síðan á burt. Hefir
forseti írska lýðveldisins látið í ljós
mikla sorg og gremju yfir atviki
þessu og muni fast eftir gengið að
koma fram refsing á sökudólgana.
— Franskur læknir telur sig
hafa fundið nýja aðferð til að
yngja gamla menn og konur, alt
aðra en þá, sem kunn er áður, sú
að setja nýja kirtla í menn. Hann
spýtir blóði úr ungu og hraustu
fólki í æðar gamalmennanna og
telur árangurinn frábæran. Hins-
vegar segist hann ekki hafa getað
gert eins rækilegar tilraunir og
þeirrar skoðunar, að vér hér í
Reykjavík, sem gert hefðum til-
raunir árum saman, hefðum það
vit á málinu, að hættulaust mundi
að ljá sig til tilrauna hér.
Til frekari tryggingar bað eg um
að fá að vera á tilraunafundi hjá
honum, er eg kæmi aftur frá Pól-
landi. pá bón mína veitti hann mér.
pá sannfærðist eg fyrst um, hve
stórkostlegum hæfileikum hann
hefir verið gæddur til líkamninga.
þótt eg hafi verið á fundum hjá
eitthvað 28 miðlum alls, þá hefi eg
aldrei séð eins glæsileg fyrirbrigði.
Eg sá eitthvað 9 líkamninga og
fékk auk þess ágætt tækifæri til að
athuga útfrymið og sjá það hverfa
smátt og smátt inn í miðilinn.
Eftir þetta gat eg ekki verið
þess letjandi, að S. R. F. í. fengi
þennan miðil hingað til rannsókna,
enda studdi eg þá tillögu með nokk-
urum orðum, er hún var borin
fram á fundi félagsins.
Einer Nielsen kom hingað 5. fe-
brúar, og undir eins og hann hafði
náð sér eftir sjóferðina, var byrjað
á tilraunum með hann. Forseti fé-
lagsins Einar H. Kvaran sýndi fé-
laginu þá rausn og miðlinum þá
velvild að bjóðast til að hýsa hann
og fæða, meðan hann dveldist hér,
og lána ágætisherbergi í íbúð sinni
til tilraunanna.
í þeirri stofu voru allir tilrauna-
fundirnir haldnir.
Sá Einar H. Kvaran eða menn
vert væri, því að erfitt hafi verið
að fá unga fólkið til að láta blóð
sitt.
— Alþjóðakappmót í skák var
haldið í New York nýlega. Urðu þá
þau tíðindi sem mikil munu þykja
öllum skákmönnum, að heimsmeist
arinn í skák, Capablanca, beið
ósigur. Hinn nýi skákkonungur
heitir R. Reti og er frá Austurríki.
Capablanca er frá eyjunni Cuba.
Hann hefir verið skákkonungur
heimsins í mörg ár samfleytt. Nú
sagði hann við 31. leik: „Ef þér
leikið nú rétta leikinn, þá gef eg
mig“, og að því varð honum. Kom
það öllum á óvart að Reti skyldi
verða skákkonungur.
— Austurrískur flugmaður hef-
ir gert mjög merkar umbætur á
flugvélum. Honum hefir tekist að
hefja flug nálega án nokkurs til-
hlaups á jörðu, þar eð flugvélin
hefst til flugs nálega lóðrétt upp á
við. Sömuleiðis tekst honum að
lenda nálega lóðrétt til jarðar.
Hann getur þar af leiðandi byrj-
að flug og lent nálega hvar sem
er. Enn hefir hann gert umbætur
á flugvélum sem gera flugið mun
hættuminna en áður.
— Við meiri háttar veðhlaup á
Englandi nýlega voru í veltunni í
veðmálum 150 þús. sterlingpund.
Með núverandi gengi lætur nærri,
að jafngildi 5 miljón íslenskum
krónum.
----o-----
Enn syrtir að.
Um alt land, þar sem sími hefir
náð til að flytja fregnirnar, hefir
hneikslismálið mikla, um hina
dönsku kaupmanna-bl'aðaútgáfu,
verið aðalumtalsmálið síðastliðna
viku. Fer ekki hjá að mörgum hafi
þótt þetta heldur köld sumargjöf.
En vissulega eru ekki öll kurl
komin til grafar enn. Reynist svo
löngum að ekki er ein báran stök.
Enn ein viðbótarfregn fer um
bæinn, sem herðir fastar að um
hneikslismálið og er eftir bestu
heimildum.
Ekki alls fyrir löngu mun Ber-
lemé, hinn alkunni Stór-Dani og
kaupmaður í Kaupmannahöfn hafa
lagt fé í Morgunblaðið. Hann á að
hafa gert það með því skilyrði, að
næst þá er kosin yrði stjóra fyrir
Morgunblaðið, þá yrði umboðsmað-
ur hans hér, sem líka er danskur
maður, látinn fara í stjómina. Og
úr stjórn félagsins um allan útbún-
að á fundarstofunni.
Fyrsta og erfiðasta stigið, þegar
um slíkar tilraunir er að tefla,er að
koma fyrirbrigðunum af stað. Fyr-
irbrigðin eru bundin vissum lögum,
sem vér þekkjum ekki nema að
litlu leyti, og þau takast að jafn-
aði illa á nýjum stað og með nýj-
um fundarmönnum.
Hér voru valdir til menn, sem
vanastir voru tilraunafundum og
von var um mestan árangur með.
Var það alls 12 manns, konur og
karlar, auk konu, sem lék á hljóð-
færi. Reið á að ávinna sér traust
miðilsins, svo að hann væri örugg-
ur'og þyrði að sofna miðilssvefni
óttalaus.
þegar á fyrsta fundinum (8.
febr.) komu ágæt fyrirbrigði í
ljós: heilir líkamningar.
Byrgið var í einu horni stofunn-
ar. Tjöldin, sem fyrir því voru,
mátti opna í miðju, og auk þess
lyfta þeim frá veggnum báðumeg-
in. Notað var rautt Ijós.
Fundarmenn sátu í hálfboga fyr-
ir framan byrgið. Eg sat næstur
veggnum hægra megin og hafði
því ágætt tækifæri til að athuga
verumar, er þær komu með veggn-
um og lyftu tjaldinu frá. — Söng-
ur og hljóðfærasláttur var notaður,
til að greiða fyrir fyrirbrigðunum.
Fundarskýrslur skráðum vér í
lok hvers fundar og upp úr þeim
skýrslum tek eg fáéinar glefsur, til
John Fenger, formaðm* blaðaútgáf-
unnar, hafi haft góð orð um að
verða við þessari kröfu.
Bert er það enn hvað þeir vilja.
Hvað liggur á bak við er dansk-
ur stórkaupmaður gerir slíka
kröfu ?
Hvers vegna vill hann fá um-
boðsmann sinn, danskan mann, að
stjórn Morgunblaðsins ?
Vilja Morgunblaðs „ritstjóram-
ir“ neita þvi að enn sé ekki hætta
á ferðum?
Nei og aftur nei!
Berlemé veit vel hvað hann er
að gera þá er hann heimtar að fá
fulltrúa í stjóm Morgunblaðsins
og ísafoldar.
Valdið yfir blöðunum fylgir með.
Áhrif útlendra manna á íslensk
stjórnmál eru hin óhjákvæmilega
afleiðing.
Mesta hætta vofir yfir sem
steðjað getur að nokkurri þjóð, en
allra helst að lítilli þjóð.
það er nú einhver æðsta skylda
allra þjóðrækinna manna að sam-
einast gegn þessu hneiksli og
hrinda af höndum sér þessum
ósóma.
----o----
luennskonar sanoindi.
ii.
Skoðanamunurinn milli okkar M.
H. byggist á því, að hann talar um
þ. Th. eins og tíðast er að lýsa
fólki við útfarir, með einhliða lofi,
afsökunum og mótsagnaþvælingi,
þar sem þverbrestirnir verða ekki
alveg faldir. Aðaldómur hans er
þetta: „Afreksmaður, stórhuga og
mikilvirkur, sístarfandi, harðfeng-
ur, hygginn og laginn, drengur
hreinskilinn og djarfur í máli,
ræktarsamur og tryggur í vináttu,
hugsjónamaður" o. s. frv. Svona
dóm kveður M. H. upp rétt eftir að
hann er búinn að lesa æfisögu þor-
valdar.
Eg leyfði mér aftur á móti að
segja bæði kost og löst á þ. Th. 1
hinni stuttu grein í 45. 'tbl. Tím-
ans fyrra ár er sagt um þ. Th., að
hann hafi verið mikill brautryðj-
andi í íslenskri náttúrufræði.
Dugnaðm* hans og atorka á því
sviði muni varpa ljóma á nafn
hans og æfi. Hann hafi í landkönn-
un og náttúrufræði verið hetja og
þess að gefa lesendum Tímans hug-
mynd um árangur þessara raxm-
sókna. Ýtarleg skýrsla um þær
verður birt í „Morgni“.
Úr skýrslu fyrsta fundar:
„Meðan sungið var, kom hávax-
in vera í alhvítum hjúp út undan
tjaldinu hjá síra Haraldi Níelssyni.
Stóð fyrst kyr, rétti því næst út
handlegginn, sem víðar fíngerðar
slæður veifuðust út frá,lagði hönd-
ina á höfuð H. N., hvarf svo litlu
síðar inn í byrgið. — Litlu síðar
opnaðist tjaldið fyrir miðju, og
kom þá í tjaldgættina vera, hjúp-
uð miklum slæðum, að því er virt-
ist kvenvera; veifaði hún hand-
leggjunum, sveiflaði slæðunum,
rétti út handleggipa og tók nokkur
dansspor rétt fyrir framan tjald-
gættina. því næst hvarf hún inn
um gættina. En rétt á eftir var
tjaldinu lyft upp og þá sáu þeir
fundarmenn (fjórir), er sátu yst
vinstra megin — þar á meðal Ein-
ar H. Kvaran — miðilinn greini-
lega og hvíta veru við hliðina á
honum. Tjáldið lagðist nú fyrir
aftur. þá kom næst lágvaxin vera,
hjúpuð hvítum slæðum, og virtist
vera unglingur; stóð hún augna-
blik framan við tjaldið, beraði
handlegginn og sýndi hann. þegar
hún var horfin, var tjaldinu lyft
upp og oss sagt af vörum miðils-
ins, að sá sem fyrst hefði sýnt sig
(hjá síra H. N.), hefði verið „bróð-
ir Mica“ (aðalstjómandi miðils-

ai'reksmaður. Á sama hátt er í
stuttu máli bent á þær augsýnilegu
veilur í skapgerð mannsins, sem
kunnar eru orðnar af æfisögu Pét-
urs biskups og sjálfsæfisögunni.
Sömu aðferðar hefir verið gætt í
síðari greinum mínum, að halda
fram heiðri þ. Th. um flest sem við
kom náttúrufræðisstarfi hans, en
víta hégómleika hans, kulda og öf-
und gagnvart mörgum merkustu
samtíðarmönnum sínum.
þetta þoldi sr. M. H. ekki, að
teknar væru báðar hliðar. Útfarar-
sannindin eru honum svo rík í
huga, að hann þolir ekki að sjá út
yfir helmingatakmörk þeirra.
Um kosti þ. Th. hefir ekki verið
talað með meiri skilningi og viður-
kenningu af öðrum í íslenskum
blöðum, heldur en mér í undan-
gengnum greinum í Tímanum. Að-
alatriðið er þá hitt, hvort leyfilegt
hafi verið að benda á gallana á æfi-
sögu þorvaldar. Með öðrum orð-
um: Á maður, sem skrifar ritdóm
um bók, að hilma yfir stórkostleg
og óal'sakanleg lýti, vegna annara
yfirburða í fari höf. ? þessu svara
eg hiklaust neitandi.
Engin bók, sem komið hefir út
síðustu áratugi, hefir manna á
milli fengið eins harða dóma eins
og æfisaga þ. Th. Svo ramt kvað
að óbeit manna á atferli höf.
gagnvart samtíð sinni, að for-
stöðumaður þjóðskjalasafnsins til-
kynti opinberlega, að hann neitaði
að taka slík handrit til geymslu.
Auðséð að hann vildi ekki láta mis-
brúka safnið til að geyma þar
ósannar og villandi heimildir, eða
hefndarþrungin öfundarrit.
Eins og eg hefi áður sýnt með
dæmum og tilvitnunum, hefir hinn
djarfi, hreinskilni, tryggi og vin-
fasti skjólstæðingur sr. M. H.
laumað upp úr gröf sinni illyrðum,
slúðursögum, dylgjum og aðdrótt-
unum um nokkra tugi helstu sam-
tíðarmanna sinna. Verða hér nefnd
fáein dæmi til skilningsauka þeim,
sem ekki þola að heyra nema hálf-
an sannleikann: 1. Kennarar þ. Th.
í mentaskólanum, einkum H. Kr.
og Hannes Árnason heimspekinga-
faðir. Játað af sr. M. H. að þ. Th.
hafi notað sína veigalitlu kunnáttu
í latínu við að uppnefna kennar-
ana. Umtal um óhreinar hendur og
andlit, „uglunnar skumla blikki“ o.
s. frv. Moritz sonur Halldórs og
ins); en stúlkan, sem sveiflaði
slæðunum, hefði verið „systir
Elísabet“, en unglingurinn hefði
verið drengur, sem Brúnó heiti“.
Allar eru þessar verur þektar frá
fundum Einers Nielsens.
Fimm verur birtust alls á þess-
um fyrsta fundi, og þótti oss vel af
stað farið.
Enn betri var þó annar fundur-
inn. Sýndi „Elísabet“ sig þá sér-
staklega vel. Breiddi hún út slæð-
urnar og sýndi þær fundarmönn-
um. Hún hvarf inn í byrgið, en
kom annað sinn. „Réttu þau H. N.
og kona hans þá aðra hönd sína
fram og báðu hana að snerta sig.
Kom hún þá hvað eftir annað með
fingurgómunum við hönd H. N.,
en virtist ekki vilja taka beint í
hönd hans. Voru fingurgómar
hennar mjög mjúkir viðkomu, og
hendurnarvirtust vera mjög smáai*
(miklu minni en hendur miðils-
ins). H. N. bað hana að lof a sér að
þreifa á slæðunum; tók hún þá
höndunum til höfuðsins og virtist
losa litla slæðu á höfðinu, taka í
eitt hoi*nið á henni, og rétti hana
því næst fram og lagði í lófa H.
N. Fann hann vel gerð slæðunnar.
Síðan kiptist alt inn í byrgið".
Fimm ólíkar verur birtust á
þessum fundi. Sumir fundarmenn
sáu samtímis miðilinn og hvíta
veru hjá honum; aðrir sáu eitt sinn
tvær verur hjá honum. Slíkt þykir
ólán hans kemst inn í. 2. Sr. Frið-
rik Bergmann fær mörg óþvegin
orð. 3. Að „hvítmalað“ hafi í augu
sr. Jóns Bjai-nasonar, og fleiri
ósmekkleg klúryrði um hann. 4.
Arnljótur Ólafsson, þvættingur
um „blóðnasafund í Grónni“, kvíg-
ildi í Miklabæ. 5. Mikill fræðimað-
ur í prestastétt í Húnavatnssýslu
látinn f á mörg hæðiyrði fyrir hesta
sína. 6. Kristján skáid, grálegar
frásagnir um líf hans og dauða.
Alveg ósannað hvort satt er, að
um sjálfsmorð hafi verið að ræða.
7. Sr. þorleifur á Skinnastað gerð-
ur hlægilegur. 8. Sögð slúðursaga
gömul og Akumesinga, sem bend-
ii* á, að á þeim tíma hafi þjófnað-
artilhneiging þar verið á háu stigi.
9. Um Ben. Sv. dregið sem mest
má úr sönnum ræðumannshróðri
hans, og lúalegar frásagnii* um að
honum hafi verið sparkað fullum
út af mentaskólatröppunum, og
svívirðileg setning, sem þorvaldui*
er einn til frásagnar um, frá þing-
völlum. ótrúlegra að höfuðskör-
ungur Islendinga á seinasta fimt-
ungi 19. aldar hafi talað þannig,
heldur en að öfundsjúkur maður
hafi stílfært. 10. Um hjónaband
móður Hannesar Hafsteins, sögur
sem lítið koma almenningi við. 11.
Um einn hinn mesta kennara
þeirra tíma, Hjaltalín skólastjóra,
rótarleg saga, sýnist sett eingöngu
til að setja blett á minningu hans.
Fróðlegt að vita hvort sr. M. H.
vildi láta gefa sér slíka löðrunga.
12. Merkismenn eins og Hjaltalín
og Arnljótur, kallaðir á prenti
„Hjalti“ og „Ljótur". Hvað myndu
vinir þ. Th. segja, ef hann væri
kallaður „Valdi“ í prentuðum rit-
um? 13. Gröndal skáldi lýst sem
skringilegum aumingja. Einkabréf
til þ. Th. notað sem heimild. 14.
Alþingi fyr og síðar lítilsvirt,þó að
það veitti þ. styrk áratugum sam-
an, og með fátæma örlæti gerði
honum kleift að búa í öðru landi, á
íslenskum landssjóðslaunum, án
þess að nokkur skyldukvöð fylgdi.
15. Friðrik, þingm. Skagfirðinga,
sýndur sem hálfgerður villimaður.
16. Grímur Thomsen dæmdur hart
augsýnilega í hefndarskyni fyrir
að vera ekki nógu örlátur á opin-
beru fé við eixm vandamann höf.
17. Dr. H. P., lærisveinn og starfs-
bróður höf. brigslað um veikindi
sín, með litlum elskulegheitum. 18.
vera ein hin mesta söimun fyrir
áreiðanleik fyrirbrigðanna.
Eg fór æfinlega í fundarlok inn
í byrgið til miðilsins, gaf honum
strokur — samkvæmt beiðni
stjómandans — og var hjá miðl-
inum meðan haim var að vakna.
Átti eg þá oft langt tal við stjóm-
andann. þetta kvöld fékk eg betra
tækifæri til að athuga útfrymið,
eixm inni í byrginu hjá miðlinum,
en eg hefi nokkuru sinni fengið áð-
ur hjá nokkumm miðli. Útfrymið
var enn ekki komið alt inn í hann.
All-langur lopi hékk enn frá munni
hans niður að hnjám. þó var hann
vaknaður og byrjaður að tala við
mig. Hann varð undrandi, er hann
varð þessa vís. Tók eg tjaldið frá
og athugaði vandlega við rauða
ljósið, hvernig þessi einkennilegi
lopi eins og uppleystist smátt og
smátt við varir hans og hvarf inn
í hann. Er það eitt hið merkileg-
asta, sem eg hefi séð á æfi minni.
Frh. Haraldur Níelsson.
/ ' ■ ' 1
—o-----------
Látin er hér í bænum frú Jar-
þrúður Jónsdóttir kona Hannesar
þorsteinssonar þ j óðskj alavarðar,
dóttir Jóns Péturssonar háyfir-
dómara.
----o-----