Tíminn - 31.05.1924, Blaðsíða 2

86
T í M I N N
Auglýsing.
Hérmeð tilkynnist að sýningar á hrossum verða haldnar:
Að Hafurshóli undir Eyjafjöllum . . . 21. júní n. k.
Djúpadal við Rangá..................23. júní n. k.
Grund í Skorradal...................30. júní n. k.
Svignaskarði, Mýrasýslu...............2. júlí n. k.
Staðastað, Snæfellsnesi...............5. júlí n. k.
Skildi í Helgafellssveit..............7. júlí n. k.
og í Dalasýslu.......................10. júlí n. k.
/
Búnaðarfélag Islands.
P.W.Jacobsen&Sön
Timburverslun.
Símnefní. Granfuru. Carl Lundsgade
Stofnað 1824. Köbenhavn.
Afgreiðum frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
heila skipsfarma frá Svídjóð. — Sís og umboðssalar annast pantanir.
Eik og efni í þilfar til skipa.
Rétttriíniflarriddiriin.
í niðurlagskafla greinar minnar
hér í blaðinu um rannsóknimar á
miðilshæfileikum Einers Nielsens
stóðu meðal annars þessi orð:
„Hann hafði lagt mikið á sig vor
vegna, meðal annars þá byrði, að vera
ausinn óhróðri og ataður saur svika-
brigslanna í ókunnu landi, þar sem
hann hefir aldrei gert neinum manni
neitt til ama, nema það eitt að vera til,
gœddur óvenjulegum hæfileikum frá
fæðingu.
„Bjarma“-ritstjórinn, fulltrúi heima-
trúboðsins danska, og bolsjevíkinn
Hendrik J. S. Ottósson, efnishyggju-
maðurinn, stóðu sem bandamenn fyrir
saurkastinu, og ritstjórinn hafði auð-
vitað sitt „kristna" lið í fylgd með sér,
rétttrúnaðarriddarann alkunna, Árna
Jóhannsson, næstan sér.
En hver°u mikið harmsefni sem það
er þessum „bandamjnnum", þá heí;r
það merkiiega gerst, að hér í Reykja-
vík hafa verur í hvítum klæðum birst
kvöld efar kvöld á tilraunafundum og
verið athugaðar af mörgum.
pað hefði einhvem tíma þótt saga til
næsta bæjar".
Við þetta hefir herra Ámi Jó-
hannsson bankaritari þurft að gera
athugasemd. En við hvað í því ?
Við það, að eg hafi uppnefnt
hann með því að kalla hann rétt-
trúnaðarriddara. Við hitt hefir
hann ekkert að athuga.
Jæja, svo að það er orðið upp-
nefni að kalla mann riddara þess
málefnis, sem hann berst fyrir.
Alt breytist. Fyrir tveim árum
nefndi eg sama mann „guðhrædd-
an bankastjóra“. Skyldi það nú, er
frá líður, líka verða talið upp-
nefni?
Eg held, að bankaritaranum sé
ekki vel ljóst, hvað riddaramir
voru á miðöldunum. Eg vil ráð-
leggja honum að lesa eitthvert yf-
irlit yfir sögu þeirra, t. d. í „Saló-
monsens Lexikon". þeir voru fyrst
og fremst verjendur varnarlausra
og áttu að „stríða“ fyrir kirkjuna.
Hingað til hefir orðið því jafnan
verið talið vegsemdar-heiti. þá,
sem konungar hafa viljað votta
þakklæti þjóðarinnar og virðingu,
hafa þeir gert að riddurum. „To
be knighted“ (þ. e. að vera gerður
að riddara) þykir hin mesta sæmd
um alt hið mikla breska ríki.
Við Dannebrog-riddarana kannast
bankastjórinn líka.
1 enskum blöðum og ritum er
hinn alkunni rithöfundur Sir Art-
hur Conan Doyle oftlega nefndur
„the knight of Spiritualism", þ. e.
riddari spíritismans. það eru sam-
Einer Nielsen enn.
I skýrslu þeirri, sem próf. Har.
Níelsson birti í Tímanum, um Ein-
er Nielsen miðil, fer hr. II. N. þeim
orðum um framkomu mína gagn-
vart miðlinum, að eg neyðist til að
tala ofurlítið um það við hann í
annara áheyrn. Hann talar um
„óhróðurgreinar“ um miðilinn í
Bjarma, segir að hann hafi verið
„ausinn óhróðri og ataður saur
svikabrigslanna í ókunni landi“, og
segir að eg og Hendrik Ottósson
hafi staðið „sem bandamenn fyrir
saurkastinu“.
Má eg „pyrja: kallar hann það
„óhróður“, þótt Bjarmi hafi sagt
frá atvinnu mannsins? Átti blaðið
að skrökva og kalla hann „gróss-
era“? — Er ekki H. N. mér sam-
mála um, að smáversiun í sölu-
tumi geti verið alveg eins virðing-
arverð og viðskifti stórkaup-
manns? — Er það nokkur „svika-
brigsla saur“, þótt Bjarmi hafi
sagt frá, eftir öðrum eins sérfræð-
ing í þessum efnum og kand. mag.
Wiers-Jensen, að oft hafi verið
mikill ágreiningur um miðilsgáfu
E. N.? — það var alþjóð áður kunn
ugt hér á landi, meðal annars úr
Morgni. Eða er sökin sú, að Bjarmi
skyldi — eins og Morgun hafði
gert — minnast á ófarimar í Krist-
herjar hans, sem nefna hann svo
honum til sæmdar. Svo stórdrengi-
lega þykir hann berjast fyrir því
merkilega máli, sem margir fiand-
skapast enn við í fáfræði sinni.
Nú hafði eg tekið eftir því, að
fáir menn hér á landi hafa gert sér
eins mikið far um að verja „rétt-
trúnaðinn“ og stríða fyrir hann,
eins og bankaritarinn. Alveg ný-
lega gekk hann einn fram fyrir
skjöldu, til þess að verja lútersku
kirkjuna gegn all-þungum sökum,
sem hún var borin af kardínála
katólsku kirkjunnar, þeim er
Norðurlönd heimsótti síðastliðið
sumar. Ýmsir höfðu búist við, að
einhver, sem meiri ábyrgð ber á
lútersku kirkjunni, hefði komið
henni til varnar, er svo alvarlega
var að henni veist og að sumum
forkólfum hennar. En viti menn,
Árni Jóhannsson treystist til að
ganga fram á vígvöllinn gegn þess-
um Golíat katólskrar kirkju. HvorL
hann hefir hæft með „steinunum
úr smalatösku sinni“, skal eg ekki
um dæma. En riddaralega fórst
honum. Aðrir gerðu ekki betur. All
ii vita líka, að það er rétttrúnaður-
inn lúterski, sem hann vill verja.
Vegna þessa nefndi eg hann
rétttrúnaðarriddara og kom ekki
til hugar, að hann mundi misskilja
það. Nú furðar mig minna á, að
hann misskilur svo margt í Gamla
testamentinu, úr því að hann skil-
ur ekki annað eins og þetta.
Hann þykist geta lögsótt mig
fyrir „uppnefnið“. Hann ætti að
gera það, ef vera kynni að hann
öðlaðist betri skilning á riddara-
hugtakinu við málaferlin. því að
naumast er unt að gera ráð fyrir,
að honum þyki minkun að því, að
vera kendur við rétttrúnaðinn.
Eða hefir honum farið eins og
sumum drengjunum hér í bæ, sem
verið hafa lengi úti á kvöldin og
vita, að þeir hafa framið hitt og
annað, sem foreldrar þeirra telja
ámælisvert? þeir hafa það biagð,
þegar þeir koma heim og eiga von
é ávítum, að þeir flýta sér að leiða
athyglina að einhverju öðru, —
slengja út einhverju, sem tekið er
eftir, nýrri fregn eða einhverju
slíku, til þess að hitt gleymist?
Eg þekti eitt sinn pilt, sem lék
þetta af mikilli list hér í Reykja-
vík.
Grein bankaritarans, þar sem
svona alvarlega er kvartað undan
þessu eina, að eg hafi „uppnefnt“
hann, með því að kalla hann „rétt-
trúnaðarriddara“, minti mig á
„klókindi" drengsins.
Ýmislegt í skrifum hins guð-
hrædda fyrrum bankastjóra bend-
ir á, að hann hafi ekki enn „lagt
janíu 1922 og skoðun nefndanna
tveggja, frá háskólanum og sálar-
rannsóknarfélaginu, án þess um
leið að áfellast þær fyrir ályktanir
þeirra um E. N. ? — En það gerði
Morgun. —
Ef tvær nefndir vísindamanna
rannsaka miðilsgáfu sama miðils,
en komast að gagnólíkri niður-
stöðu, er maður þá skyldugur til að
trúa aðeins þeirri nefndinni, sem
gefur miðlinum ágætiseinkunn ?
Má vera að prófessor H. N. telji
aðalsök mína, að eg skyldi birta
bréfið frá prófessor Jæger. for-
manni sálarrannsóknafélagsins í
Kristjaníu, — auðvitað birt með
fullu leyfi. Prófessorinn segir þar,
að hann og hinir nefndarmennirn-
ir séu sömu skoðunar og þegar
þeir skrifuðu undir nefndarálitið,
sem Morgun hefir ámælt. Jæger
bætir því og við, að hann sé sann-
færður um, að E. N. hafi áður
„sýnt ósönn fyrirbrigði", en sé þó
„gæddur sannri miðilsgáfu“. —
Mátti ekki hið sanna vitnast hér-
lendis um þessa skoðun prófessors
Jægers, sem orðið hefir fyrir hall-
mælum íslenskra spíritista, og
sennilega aldrei séð þau, að hann
gæti varið sig ? — Haraldi prófess-
or hefir stundum hætt til að nefna
þröngsýni í sambandi við heima-
trúboðsvini, því nefndi eg í Bjarma
timarit norskt, „Kirke og Kultur“,
niður barnaskapinn“, þó að hann
sé „orðinn fulltíða maður“.
Reykjavík 30. maí 1924.
Har. Níelsson.
-O-
þórhallur fæddist 18. júní 1887.
Var hann sonur Jóhannesar bónda
Bjarnasonar og konu hans Frið-
jónu Friðbjarnardóttur. Bjuggu
þau hjón í Dalshúsum við Bakka-
fjörð ' Norður-Múlasýslu. Var
efnahagur þeirra heldur þröngur,
enda fyrir 7 bömum að sjá. Eigi
að síður var þó snemma lagt kapp
á, að pórhallur fengi tilsögn í bók-
legum fræðum, því að bókhneigð
hans og námfýsi komu fljótt í ljós.
Guðmundur Hjaltason hélt þá uppi
unglingaskóla á þórshöfn og var
pórhalli komið í kenslu til hans.
Mintist þórhallur Guðmundar jafn
an með þökk og hlýju og taldi hann
verið hafa frábæran kennara. Á
hinn bóginn fanst Guðmundi svo
mikið til um gáfur þórhalls, að
hann hvatti foreldra hans eindreg-
sem ekkert er við það kent, — og
flestir Norðurlandabúar munu
setja á efsta bekk norrænna tíma-
rita, — og sagði frá, að þetta tíma-
rit hefði tekið í október 1923 at-
hugasemdalaust afarharðorða
grein um sérstakan fyrirlestur E.
N.; ummælin sjálf fór eg ekki með
og ætla ekki að gera, enda þótt
sumt í þeim kæmi mér ósjálfrátt í
hug, er hr. E. N. var í Nýja Bíó í
Rvík að segja áheyrendunum frá
hvað gerðist, er Móse kom í borð-
fótinn við eina setuna í Höfn.
Eg veit ekki hvað það er af
þessu, sem hr. H. N. telur „óhróð-
ur“ eða „saur svikabrigsla“, en
væntanlega bendir hann á það.
Vera má, að hann hafi eignað
mér einhverja aðalhlutdeild í þýð-
ingu og útgáfu skýrslunnar frá
háskólanefndinni norsku, — en
væntanlega veit hann nú hið
sanna um þau efni. Sú skýrsla ber
það að vísu með sér, að nefndin
var alveg andstæð spíritisma, en úr
því 4 háskólaprófessorar skipuðu
þá nefnd, er ótrúlegt að nokkur
nefni opinbera skýrslu hennar
„níðrit“. —
H. N. er vafalaust vel kunnugt
um, að sumir spíritistar og guð-
spekismenn hér í bæ eru eindregn-
ir vinir j afnaðarstefnunnar engu
síður en sumir efnishyggjumenn;
hefir þó enginn sagt, svo eg viti,
ið til þess, að koma honum til frek-
ari menta. Fór þá þórhallur á gagn
fræðaskólann á Akureyri, en þaðan
á mentaskólann; lauk stúdents-
prófi 1910 og embættisprófi í lækn-
isfræði 1915, með I. einkunn. Var
síðan árlangt á sjúkrahúsum er-
lendis. þegar hann kom heim aft-
ur, var honum veitt þistilfjarðar-
hérað, og gegndi hann því embætti
8 síðustu árin. Síðastliðinn vetur
var honum veitt Flateyrarhérað.
Lagði hann af stað vestur þangað
síðastliðið vor, en komst ekki
lengra en til ísafjarðar. þar lést
hann á sjúkrahúsinu 18. apríl s. 1.,
37 ára gamall. —
Barátta ungra námsmanna við
skort og fátækt er gömul og marg-
sögð saga. þórhallur fór ekki var-
hluta af þeirri baráttu. Og hana
varð að heyja með bilað brjóst.
Heilsuleysið varð honum þyngst í
skauti. Hann lá þrjár stórlegur á
námsárum sínum. En milli þess
var hann oft sárlasinn og aldrei al-
heill. Eigi að síður var hann sívinn-
andi: stundaði sjóróðra á sumrum
og annað, er hann gat fengið að
gera, en kenslu á vetrum, jafnhliða
náminu, og var þó oftast efstur eða
að þessar trúmálastefnur hafi gert
bandalag gegn auðvaldinu, og þá
ætti honum að geta skilist, að
menn ólíkra trúarskoðana séu and-
stæðir spíritisma án þess um nokk-
urt bandalag sé að ræða milli trú-
málastefnanna eða leiðtoganna.
Eg veit ekki, hvort hann hefir
tekið eftir því, en satt mun það
samt, að þyngsta lóðið, sem lagt
hefir verið á „vogarskálarnar" í
þessari miðladeilu, er, að margra
dómi, ekki nein af þessum ólíku er-
lendu fréttum um afrek miðla og
hrakfarir, heldur greinar Sigríðar
þorláksdóttur prófessorsfrúar í
Morgunblaðinu, þar sem hún lýsir
blátt áfram einum þessum fundi.
— það má vel vera, að segja megi
erlendum mönnum að þær greinar
hafi „aflíkamast“ og orðið að engu,
en því verður ekki alment trúað
hér í bæ, fremur en að „stykkið"
úr andaklæðnaði hennar „Elísabet-
ar“ hafi „aflíkamast“ fyrir augum
fundarmanna (sbr. Tímann 24.
maí). — Annars er það einkenni-
legt, að erlent blað skuli geta um
það undur, en engin hérlenda
skýrslan. — Allflestir munu sam-
mála um áhrifin af greinum frú
Sigríðar, og þarf því ekki að fjöl-
yrða um þær.
Prófessor H. N. vonar líklega, að
málssókn hans gegn Hendrik
Ottóssyni verði enn þyngri á vog-
með þeim efstu í sínum bekk. Af-
bragðs gáfur, glaðlyndi og óvenju-
leg viljafesta gerðu honum unt að
yfirstíga allar þrautir, er fjárþröng
og veikindi lögðu á leið hans. Hann
hafði einsett sér,- að renna nám-
skeiðið á enda. Og hann gerði það
með heiðri og sæmd.
Á námsárunum trúlofaðist hann
ágætiskonu, Ágústu Jóhannesdótt-
ur, og giftust þau er hann hafði
lokið námi. Unni hann henni mjög,
og varp ást þeirra geislum á götu
hans og létti honum sporin.
þórhallur var ágætur námsmað-
ur: næmur, skilningsgóður og stál-
minnugur. Virtist hann jafnvígur
á flestar greinir. þó mun málanám
hafa látið honum einna best, og
hafði hann hið mesta yndi af því.
Hann var prýðisvel lærður í lækn-
isíræði og mun alt af hafa verið
að bæta við þekkingu sína í þeirri
grein og öðrum. Segir Guðmundur
prófessor Hannesson, að íslensk
læknastétt hafi mist einn af sínum
bestu mönnum þar sem þórhallur
er. Las hann mikið, bæði fræðirit
og skáldrit og var sjálfur hagmælt-
ur og létt um að kasta fram stöku.
Gáfur hans voru einstaklega kenja-
lausar, alt af vakandi og til taks
hvenær sem hann vildi.
Að mínu viti átti hann óvenju
jafnhliða þroska. Og sökum þess
var skapgerð hans miklu galla-
minni en gerist. Honum var lagin
sú fágæta list: að rata meðalhóf-
ið. Ilann hafði óbeit á slarki og
óbeit á meinlætalífi. Var lengst af
æfi í bindindi, alt af stakur reglu-
maður og g a t aldrei verið annað.
Ilann var einn þessara gæfu-
manna, sem virðast ekkert þurfa
fyrir því að hafa, að vera grand-
varir og góðir. Valmenska var hon-
um jafn eðlileg og ylmurinn blómi
eða saltið sjó.
Ekki var þórhallur að kvarta,
víla né vola, þótt stundum yrði
þungt fyrir fótinn. Varla gat glað-
lyndari mann í skóla en hann.
Hafði hann ákaflega gaman af að
spjalla við vini sína, var mjög næm
ur á alt broslegt, og sjálfur ein-
kennilega barnslega glettinn og
hláturmildur. Ef eitthvað smá-
skrítið var sagt, hló hann svo að
tárin runnu úr augum hans. En
enginn hló græskulausara en hann.
þórhallur var ekki öfgamaður
um neitt — nema ef vera skyldi í
aðdáun sinni á þeim, er honum
þótti vænt um. Eg hefi aldrei þekt
mann, sem átti jafnmikið af slíkri
aðdáun. Og vafasamt er að margar
mæður dái börn sín meira, en hann
dáði vini sína. Hann hafði yndi af
að tala um kosti þeirra: hvað þeir
væru góðir drengir, gáfaðir, orð-
arskálunum; en eg er engan veg-
inn viss um, að álit hans sjálfs og
spíritismans íslenska vaxi við þau
málaferli.
Að lokum skal eg geta þess, sem
eg hefi áður vikið að í Bjarma, að
mér hefði ekki komið í hug að
minnast á E. N. né aðra miðla í
Bjarma, — ef öllum þessa miðla-
tilraunum hefði ekki verið blandað
eins mikið inn í trúmál og gert
hefir verið. Mér blöskrar, ef eg les
eða heyri spíritisma talinn hyrn-
ingarstein kristninnar, ummæli
einhverra anda á miðlasetum talin
öruggari en Nýja testamentið og
Krist sjálfan settan á miðlabekk,
— og ef eg þegði þá, finst mér eg
svíkja sannleikann.-
S. Á. Gíslason.
-----o-----
Öll pólitisku blöðin í Reykjavík,
nema Tíminn, hafa skift um eig-
endur eða ritstjóra að einhverju
leyti nú nýlega, eða það stendur
fyrir dyrum. „Ritstjórarnir“ tveir
teknir við danska Mogga og ísa-
fold, þorsteinn Gíslason aftur orð-
inn einn eigandi Lögréttu, Jakob
Möller mun vera að hætta ritstjórn
Vísis og talið að við taki Páll Stein-
grímsson póstafgreiðslumaður, og
Haraldur Guðmundsson frá ísa-
firði orðinn aðstoðarritstjóri Al-
þýðublaðsins.
-----o-----