Tíminn - 31.05.1924, Blaðsíða 3

TlMINN
87
hepnir, fríðir sýnum, miklir glæsi-
menn o. s. frv. Ekkert af gjörfuleik
þeirra og gáfum fór fram hjá hon-
um. Hann var ekki blindur fyrir
brestum manná og því, er aflaga
fór. En honum var langtamast að
halda hrósunarefnum á lofti. Má
með sanni segja, að svo var hann
góðgjarn, „at hann mat alt þat
meira, sem vel var gert“.
Engin furða væri þótt gengið
hefði á glaðlyndi þórhalls síðari ár-
in, enda mun svo hafa verið. Bar
margt til þess. Læknishérað hans
var fremur erfitt og afskekt, og
sökum vanheilsu var honum ofætl-
un að gegna störfum þar. þráði
hann og mjög að komast þangað,
sem félags- og mentalíf var meira,
°8 mundi best hafa kosið, að geta
sest að í fCeykjavík. Iiann sókti þvi
um dósentsembætti við háskólann,
eftir áeggjan vina sinna. Bæði þeir
og hann gerðu sér von um að hon-
um yrði vvitt embættið, enda mun
hann hafa staðið nærri að fá það.
En sú von brást. Og jafnframt
urðu lítil eða engin líkindi til þess,
að hann gæti sest að í Reykjavík.
Mun hann hafa tekið sér þetta
nær, en hann lét á bera. En ekkert
gekk honum jafn nærri og það, er
þau hjón mistu eina barnið, sem
þau áttu. þá særðist hann sári því,
er aldrei gréri síðan. Og öll sín em-
bættisár átti hann löngum í bar-
áttu við veikindin, sem ásóktu
hann sjálían. Síðastliðið haust
ágerðust þau mjög, og sá þórhall-
ur hvað verða vildi. þá var það eitt
sinn, er hann var mjög veikur, að
maður með berklaveikissnert í
lungum lét hann skoða sig. „þér
batnar“, mælti þórhallur rólega,
„en mér batnar ekki“.
Hann reyndist sannspár. Og
þykir nú vinum hans skarð fyrir
skildi. Munu þeir jafnan minnast
hans sem eins hinna ágætustu
drengja, er þeir hittu á lífsleiðinni.
Jakob Kristinsson.
Bækur.
Guðm. G. Hagalín: Strandbúar.
„þá er eg skrifa sögur“, segir
skáldið í formálanum, „hefi eg
ósjálfrátt í huga Vestfirði, vest-
firska lífernisháttu og vestfirskt
lundarfar“. það leynir sér ekki að
höf. er vestfirskur. þó ekkert stæði
um það í formálanum, þá segðu
sögurnar til. Mál sagnanna og
menning er vestfirsk að svo miklu
leyti sem einstakir landshlutar eru
sér um mál og menning hér á landi.
Daglegt líf alþýðunnar er yrkis-
efnið, en frásagnastíllinn er dag-
legt mál, látlaust, lipurt og við-
feldið. það er aðalsmerki alþýðu-
menningar vorrar að daglegt tal
er besta bókmálið. I engu öðru
landi Norðurálfunnar er því svo
varið. íslenskum sagnaskáldum
eiga að vera þetta heilög sannindi.
Svo var um Jón Thoroddsen, sem
fyrstur skrifaði sögur af íslensku
sveitalífi og best þeirra, sem enn
hafa komið fram á ritvöllinn.
Iiagalín er á réttri leið. Hann læt-
ur sér nægja að segja frá og spill-
ir ekki sögunum með prédik-
un. Heimspekilegar hugleiðingar
skáldsagnahöfunda er lýsa lífi al-
þýðu manna eru óþarfar. Með slíku
stórspilti Jón Trausti sínum sög-
um. Bak við orð og verk alþýðunn-
ar hyllir jafnan undir sannindi, ef
rétt og fagurt er sagt frá. Og
hversu mikil unun er ekki að lestr-
inum, þegar grysjar í lífspeki bak
við frásögnina, móts við að hlusta
á höfunda, sem hefja upp hús-
lestralag mitt í frásögunni, Hér
skal aðeins minst nánar á eina af
hinum sex sögum í þessu hefti,
söguna um tófuskinnið. Árni á
Bala er enginn húsbóndi á sínu
heimili. Hann er lítilsigldur en
kona hans skapstór. Argið og basl-
ið er hennar líf. það birti helst yf-
ir þegar Jón á Lóni kom. þá „lék
bros um varir henni, í bláum aug'
unum sindruðu hálfkulnaðar glæð-
ur“. En Árni er ekki að mögla,
„Hundrað krónur árlega, auk alls
annars, sem barst frá Lóni, var svo
sem lagleg þóknun. Já, margur var
ver kvæntur en Árni á Bala. Og
börnin átti hann þó að mestu
leyti“. I því þótti Árna einna mest
fremd að skjóta tófur. En sá heið-
ur hafði aldrei fallið í hans skaut.
Eitt sinn finnur hann þó nýdauða
tófu. þá skýtur kúgað stoltið upp
kollinum. Loginn heiður er betri en
enginn. „Ekki einu sinni konan
hans skyldi fá að vita annað en að
hann hefði skotið tófuna“. En hún
þekkir karl sinn og tortryggii
hann. En Árni hefir bitið sig í
þetta. Iíann ætlar ekki að láta
neinn „eyðileggja fyrir sér tófu-
gleðina“. „Ætli eg hafi ekki rétt
skotið tófuna sjálfur“, segir hann
við Jón á Lóni. „Tófuskinnið varð
yndi of eftirlæti Árna. Hvern ein-
asta þurviðrisdag hengdi hann það
strokið og greitt út á bæjarþilið".
Skinnið verður honum svo kært, að
hann má ekki af því sjá. Konan vill
selja það og kaupa nauðsynjar fyr-
ir, en Árni segir nei — og ræður í
fyrsta sinni. Skinnið verður honum
helgur dómur. í því býr allur mann
dómur hans. „Eg vildi heldur láta
allar ærnar mínar en þetta skinn“,
segir hann síðar, „því að einmitt
það kom mér einu sinni til að
segja: Hingað og ekki lengra. Síð-
an er eins og eg eigi eitthvað hérna
inni í brjóstinu, sem ekki einu
sinni Jón í Lóni getur frá mér tek-
ið. Og eg held að eg sé nú farinn
að skilj a, hvað átt er við með möln-
um og ryðinu í guðsorðinu“. Sagan
ei stutt, en löng þegar lesið er milli
línanna. Manni kemur í hug mátt-
ur lýginnar í einni af sögum Jó-
hanns Bojers. Árni á Bala stendur
fyrir manni ljóslifandi, kona hans
og sambúð þeirra. Fátt eitt er sagt,
en fleira gefið í skyn. Sagan hefir
þá kosti, sem hér hefir einkum
verið bent á, alþýðlegt mál og eng-
ai prédikanir. En frásögnin er
gagnsæ og þar grysjar í þá þætti
sálarlífsins, sem aldrei verður tek-
ið á með berum höndum né sagt
frá nema milli línanna. Menn ættu
að kaupa og lesa þessar smásögur.
þær eru þess verðar. Sögur sem
eru hold af voru holdi og bein af
vorum beinum ættu að útrýma er-
lendum lygasögum, sem á síðari
símum hafa hótað alþýðumenning-
unni tortímingu. Z.
Frá útlöndum.
Kjöttunnur,
alt til beykisiðnar, smjörkvartél o. s. frv. frá stærstu beykissmiðjum í
Danmörku.
L. Jacobsen,
Köbenhavn. Valby.
Höfum í mörg ár selt tunnur til Sambandsins og margra kaup-
manna. Símnefni: »Cooperage«.
Þvottaefnið „Nix
44
er best og ódýrast.
Hefir alstaðar, þar sem það hefir verið notað,
hlotið einróma lof.
Sambandið annast um pantanir.
Hin heimsfrægu
Barratt’s baðlyt
eru best og ódýrust.
Mac Donald forsætisráðherra
Englands gat þess nýlega í ræðu í
parlamentinu, að enska stjómin
myndi gangast fyrir samkomulagi
milli þjóðanna um að draga úr víg-
búnaði. Einkanlega væri mikil þörf
á að samkomulag næðist um að
takmarka vígbúnað í lofti á líkum
grundvelli og náðist í Washington,
og flotana.
— Mussolini hefir lánað Roald
Amundsen eina fullkomnustu flug-
vél ítalska hersins í flugið til norð-
urheimsskautsins. Verða þá flug-
vélarnar þrjár í ferðinni. Er fast-
ákveðið að 1. júní verður flogið til-
raunaflug frá Písa til Spitsbergen.
Er sú vegalengd 2800 mílur. En í
sjálft heimsskautsflugið verður
sennilega farið af stað um miðjan
júlí. 30 menn fara með til Spits-
bergen en einungis 9 í aðalferðina
á heimsskautið. Gert er ráð fyrir
að ferðin kosti um 250 þús. dollara
og þeir peningar eru fengnir.
— Mikil hátíðahöld fóru fram
seint í apríl vegna 200 ára afmælis
Immanuels Kant, hins frægasta
heimsspekings þjóðverja. Hátíðin
fór fram í Königsberg, því að þar
dvaldist Kant nálega alla æfi. Af-
hjúpað var minnismerki á gröf-
inni.
— Coolidge Bandaríkjaforseti
lýsti því yfir í ræðu fyrir skömmu,
að þá er endi væri bundinn á samn-
ingana um skaðabótagreiðslur
þjóðverja, væri tími kominn til að
kalla saman alþjóðafund til þess
að draga enn úr vígbúnaði. Hefði
Washingtonfundurinn um vígbún-
aðinn á sjó komið miklu góðu til
leiðar og á þeim grundvelli mætti
komast lengra.
— Ýmislegt bendir á, að sam-
vinnan milli frjálslynda flokksins
og verkamannaflokksins á Eng-
landi muni bráðlega fara út um
þúfur. Eru margir þingmenn frjáls
lynda flokksins óánægðir með að
styðja stjórn verkamanna. Lloyd
George gat þess í ræðu um mán-
aðamótin síðustu, sem hann hélt í
Wales, að stjórnin skyldi ekki bú-
ast við að sitja til eilífðar við
stuðning frjálslynda flokksins.
Flokkurinn ætli sér að halda sínu
fulla athafnafrelsi og ekki þola alt
of mörg olnbogaskot stjómarinn-
ar.
— Endanlegir samningar hafa
ekki náðst enn um landamæri milli
írska lýðveldisins og Ulsterfylkis-
ins á norður frlandi, sem enn er í
fullu sambandi við England.
— Enskur aðalsmaður lagði af
stað um síðustu mánaðamót í ferð
frá Englandi til Indlands. Ætlar að
fara alla leiðina í bíl. Vegalengdin
er 5000 enskar mílur. Gerir hann
ráð fyrir að vera 100 daga á leið-
inni.
— í byrjun þessa mánaðar hóf-
ust fastar áætlunarferðir í lofti
milli Stokkhólms og Helsingfors,
höfuðborgar Finnlands. Sömuleið-
is milli Helsingfors og einnar
helstu borgarinnar á Norður-
þýskalandi.
— Síðast í aprílmánuði kom það
f fyrir í fyrsta sinn síðan fyrir stríð
að þýskt skip kom í franska höfn.
— Franskur flugmaður flaug frá
París til Búkarest, höfuðborgar-
innar í Rúmeníu, án þess að lenda
nokkursstaðar á leiðinni. Vega-
lengdin er 2000 kílómetrar. Hann
var 11 tíma á leiðinni.
— Mikið umtal hefir það vakið
á þýskalandi, að lögreglan hefir
hremt leynifélag kommúnista,
marga félaga þess, skjöl þess og
fleira. Eru sögurnar sem um ganga
vafalaust eitthvað ýktar. Er talið
að rússneskur maðru hafi stofnað
félagið og hafi það náð um alt
þýskaland. Verkefnið að ryðja úr
vegi, með hvaða ráðum sem væri,
hættulegustu pólitisku andstæðing-
um kommúnista. Hafi fundist í fór
um félagsins mikið af vopnum og
sprengiefnum og auk þess forði
bæði af taugaveiki- og kóleru sótt-
kveikjum — til afnota eftir því
sem við átti. Nógu fé hafi félagið
haft yfir að ráða og haft fasta vel-
I launaða starfsmenn.
— Hinsvegar fullyrða frönsku
blöðin, að enn séu á þýskalandi
óteljandi leynifélög þjóðernis-
sinna. Verkefni þeirra sé að vígbúa
þjóðina í miklu stærri stíl en heim-
ilað er í Versalasamningunum.
— Giskað er á að um 70 miljónir
Lúterstrúarmanna sé í heiminum
— 5% af íbúum jarðarinnar.
— Frægur skákmaður, Alekhin,
tefldi nýlega 26 blindskákar í einu
og er það hærrí tala blindskáka en
nokkurntíma áður hefir verið tefld
þannig'. Hann vann 16 töfl, tapaði
5, en 5 urðu jafntefli.
— Áætlað er að um síðustu mán
aðamót hafi hið mikla verkfall í
Noregi kostað landið 100 miljónir
króna. Hefir stjórnin orðið fyrir
miklum árásum fyrir of mikið af-
skiftaleysi af málinu.
— Hinn 29. f. m. lagði fjármála-
ráðherrann enski fjárlagafrum-
varpið fyrír parlamentið. Samhliða
bar hann fram ýmsar tollalækkan-
ir á neysluvörum einkanlega. Syk-
urtollurinn lækkai’ t. d. um helm-
ing, kaffi, te og kakaótollur sömu
leiðis. Asquith talaði af hálfu
frjálslynda flokksins og hét stuðn-
ingi flokks síns í aðalatriðum, en
afturhaldsflokkurinn mælti á móti
— Hvirfilvindur afarharður
geysaði um suðausturhluta Banda-
ríkjanna um mánaðamótin síðustu
Efnatjónið er metið 10 milj. doll
ara, 100 manns týndu lífi og fjöldi
fólks hlaut meiri og minni meiðsl.
— Með fárra atkvæða mun fékk
verkamannastjórnin enska það
samþykt í parlamentinu, að fresta
að reisa hina fyrirhuguðu miklu
flotastöð í Singapore á Austur-
Indlandi. Hefir sú ákvörðun vakið
mikinn óhug í öllum hinum víð-
lendu nýlendum Englendinga við
Kyrrahaf. Ákvörðunin var borin
undir öll helstu ríki breska heims-
veldisins. Kanada og írland leiddu
málið hjá sér. Suður-Afríka mót-
mælti, en Ástralía og Nýja-Sjáland
mótmæltu harðlega og buðust jafn-
framt til að leggja fram stórfé til
þessarar flotastöðvar. það er ótt-
inn við Japan, sem veldur. Austur
þar er það fullyrt, að Japan muni
fylgja sömu stefnu við Kyrrahaf
sem þjóðverjar fylgdu í Norður-
álfu fyrir stríðið, þeir munu ætla
sér að verða þar hin drotnandi
þjóð. Fólksfjölgunin er geysimikil
í Japan, viðbótin um 700 þús.
manns á ári. En mjög þröngt er
fyrir. Landið þrautræktað og iðn-
aðarmöguleikar tiltölulega litlir,
enda lítið um málma í landinu.
Hvert eiga þeir að leita, Japanar,
jegar Norðurálfumenn eiga obbinn
af nýlendunum í kringum þá,
Bandaríkin loka hjá sér og Kína á
að vera jafnt öllum opið ? það er og
fullyrt, að Japanar verði miklu
fljótari að ná sér eftir jarðskjálft-
ana miklu, en á horfðist í fyrstu.
Japanarnir gleðjast en við hræð-
umst það, að enski flotinn eigi
hvergi höfði að að halla í Kyrra-
hafi“, segja Englendingarnir aust-
ur þar. Annað benda þeir og á um
nauðsynina á að reisa flotastöð í
Singapore. þar liggur hjá ein hin
f jölfarnasta siglingaleið í heimi. Er
áætlað að ensku skipin sem sigla
þar um sundið árlega, séu tveggja
miljarða króna virði.
— Amei’ískir bankamenn hafa
gefið út merka bók um fjármála-
hlið styrjaldarinnar og afleiðingar.
Meðal annars fylgir áætlun um
hvað stríðið hafi kostað hvert
land miðað við fólksfjölda þess.
Útkoman er þessi: I Englandi
koma 525 dollarar á mann, á
Frakklandi 280, í Italíu 125, á
Rússlandi 45, í Bandaríkjunum
177, í Austun’íki-Ungverjalandi
109 og í þýskalandi 298. Ef miðað
er við þjóðarauðinn, kostaði stríð-
ið Englendinga 34,49% af þjóðar-
auðnum, Frakka 19,36%, Itali
20,59%, Rússa 13,1%, Bandaríkja-
menn 8,67%, Austurríkismenn og
Ungverja 18,13% og þjóðverja
24,71%.
— Ameríkumenn hafa nýlega
gefið út skýrslu um járnfram-
leiðsluna í heiminum árið sem
leið. Hún hefir verið 6414 miljón
smálesta, 141/2 miljón smálesta
meiri en í fyrra. þó er framleiðsl-
an ekki enn orðin jafnmikil og hún
var síðasta árið fyrir stríðið, því að
þá var hún 77,9 milj. smálestir. En
Bandaríkin hafa aldrei fyr fram-
leitt jafnmikið járn og árið sem
leið. Framleiðsla þeirra var rúm-
lega 40 milj. smálestir, eða um
60% af allri heimsframleiðslunni.
England framleiddi 7,3 milj. smá-
lestir, Frakkland 5, þýskaland 4 og
Belgía 2,1 milj. smálestir. Breyting
in sem orðið hefir í þessu efni sést
best ef borið er saman við fram-
leiðsluna 1913. þá framleiddu
Bandaríkin 31 milj. smálesta af
járni, þýskaland 16,5 milj., Eng-
land 10,3 milj., Frakklandi 5,1 og
Belgía 2,4 milj. smálesta. En þörf
heimsins fyrir járniðnað virðist
altaf vera að vaxa. Til samanburð-
ar má t. d. geta þess, að talið er að
árið 1820 hafi ekki verið framleidd
nema ein miljón smálesta af járni
1 heiminum. Jámframleiðsla hvers
lands er ekki einungis háð járn-
námunum, heldur og kolanámun-
um, því að geysimikið þarf af kol-
um til að bræða járnið. þar sem
talið er að Bandaríkin eigi 20% af
járni því í heiminum, sem hægt er
að ná, og mestu kolanámurnar,
telja Bandaríkjamenn víst að þeir
muni æfinlega vera langhæstir í
j árnf ramleiðslunni.
Utanfarir ráðherra.
Magnús Guðmundsson, nú at-
vinnumálaráðherra, endurskoðaði í
fyrra landsreikninga ársins 1922.
Athugasemdir hans eru prentaðar
með landsreikningnum. þrettánda
athugasemdin hljóðar svo meðal
annars: „Á árinu 1922 hafa ráð-
herrar farið 5 ferðir til útlanda og
stundum verið þar nær samtímis.
Virðist svo sem þeir geti rekið þar
erindi hver annars og að þessai’
tíðu utanfarir geti því ekki talist
nauðsynlegar“. Magnús Guðmunds
son átelur þarna harðlega að ráð-
herrar séu utan nær samtímis. En
nú situr M. G. sjálfur í stjórn og
báðir hinir ráðherrarnir, Jón
Magnússon og Jón þorláksson eru
sem stendur alveg samtímis utan-
lands og verða sjálfsagt lengi enn.
Gleymdi M. G. að segja við þá:
„virðist svo sem þeir geti rekið
hver annars erindi“, eins og hann
sagði í fyrra? Eða vildu þeir ekki
hlýða? Hefir engin athugasemd
sést nú frá M. G. Svona er viðhorf-
ið breytilegt, eftir því hvort í hlut
eiga flokksmenn eða andstæðingar.