Tíminn - 07.06.1924, Blaðsíða 2

90
T I M I N N
Vinarkveðja
send islenskum prestum.
í utanför minni í fyrra vor sendi
biskupinn í Hróarskeldu mér orð
og sýndi mér þá velvild að bjóða
mér að halda guðsþjónustu í hinni
veglegu dómkirkju. Varð eg fús-
lega við þeim tilmælum, og geymi
nú minningu um gleðiríkan dag.
Mér var mjög vel tekið á heimili
biskupsins, og þar hitti eg þann
mann, sem eg lengi hafði þekt af
bókum hans, en það var dr. theol.
H. Martensen-Larsen dómprófast-
ur í Hróarskeldu. Er hann einn
hinn allra þektasti prestur í Dan-
mörku, og er hvorttveggja í senn
bæði guðíræðingur mikill, eins og
afi hans Martensen biskup, og
áhugasamur kennimaður. En jafn-
framt er hann í fremstu röð rit-
höíunda kirkjuimar og hafa bækur
hans náð mikilli útbreiðslu um öll
Norðurlönd og víðai’ um Evrópu.
Að lokinni guðsþjónustunni,
sem eg hélt í Hróarskeldu, átti eg
tal við dómprófastinn, og hlýnaði
mér um hjartarætur, er eg heyrði
hann tala um íslenska presta af
mikium skilningi og vinarhug. Lét
hann í ljósi þá löngun sína að fá
tækiíæri til þess að sýna starfs-
bræðrum á Islandi vináttumerki,
og bauðst þá til að senda nokkrar
af bókum þeim, er hann hafði sam-
ið, og láta á þann hátt vinar-
kveðju berast til íslenskra presta.
Hafa á síðustu mánuðum nokk-
ur bréf farið okkar á milli um mál-
ið, og eru nú bækurnar til mín
komnar og eru sem hér segir: 15
eint. af „Tvivl og Tro“, 10 eint.
„Sjerneuniverset og vor Tro“, 30
eint. „Jairi Datter“, 30 eint. „Brod-
er og Söster“, 10 eint. „Spiritism-
ens Blændværk og Sjæledybets
Gaader“, og 10 eint. „Den bibelske
Monoteismes Særstilling". Framan
á hverja bók er ritað hlýlegt ávarp
til þess, er bókina fær. 1 bréfi því,
er hann ritar mér um leið og hann
sendir mér bækumar, ber hann
fram hugheilar óskir um, að bless-
un megi fylgja starfi hinnar ís-
lensku kirkju.
Eg mun afhenda þessar gjafir
prestum þeim, er nú sækja presta-
stefnuna, og æskilegt væri, að þeir
prestar, sem verða ekki á presta-
stefnunni, sendi síðar til mín, svo
að þeir geti eignast einhverja bók-
ina.
Mér er það mikið gleðiefni að
hafa kynst þessum merka presti
Bjarma-greinirnar um
Einer Nielsen.
Andsvar
frá
prófessor Haraldi Níelssyni.
Herra cand. theol. Sigurbjörn
Á. Gíslason hefir ritað stutta grein
í síðasta blað Tímans, til þess að
þegja ekki alveg við skýrslu minni
um tilraunir Sálarrannsóknafé-
lagsins í vetur. Eftirtektarvert er
það, að nú er ritstjóri „hins kristi-
lega heimilisblaðs“ orðinn miklu
hógværari en áður. Er ekki fjarri
að geta þess til, að málaferlin ný-
byrjuðu, þau er hann kvíðir, að
muni verða mér og andahyggjunni
til svo mikils vansa, hafi þegar
kent honum að tala gætilegar en
hann hefir gert í „Bjarma“.
Nú þykist hann ekki hafa verið
að bera neinn „óhróður“ út um
Einer Nielsen. Mér er spurn: Get-
ur nokkur skynsamur maður lesið
greinirnar um E. N. í „Bjarma“ og
efast um, að þær eigi.að vera hon-
um til ófrægingar eða óhróðurs?
Voru þær skrifaðar honum til
sæmdar?
Nú spyr ritstjórinn svo dæma-
laust sakleysislega: „Eg veit ekki,
hvað það er af þessu, sem hr. H.
N. telur „óhróður" eða „saur
svikabrigsla“, en væntanlega bend-
ir hann á það“.
og rithöfundi, og gieöi mín samein-
ast þakklæti, er eg hugsa um þessa
bróðurkveðju. Eg tel þá einnig
víst, að margar vinakveðjur berist
til hans frá þeim, sem á þennan
hátt fá hlutdeild í vináttu hans.
Bjarni Jónsson.
o-
Guðfræoipróiessor Haraldur Ní-
elsson sendir mér enn kveðju í
Tímanum, sem eg verð að kvitta
fyrir. Hann biður ekki afsökunar
á uppnefninu, sem ekki er að vænta
þar sem hann gefur í skyn, að
hann — eftir að hafa leitað í „Saló-
monsens Lexikon" að hæfilegu
heiðurs-heiti handa mér — hafi
sæmt mig „rétttrúnaðarriddara“-
nafninu í virðingar- og viðurkenn-
ingarskyni. Mætti eg þá vel við
una, ef svo væri. Eg vissi það ekki,
að lúterska kirkjan hefði gefið hon
um myndugleik til að miðla nafn-
bótum íyrir hennar hönd — og
finn ekkert um það hjá Salómon-
sen.
En nú er það alkunnugt um guð-
fræðiprófessorinn, að rétttrúnaður
er honum hinn sárasti þyrnir í
augum. Og sambandið í grein hans,
þar sem hann víkur uppnefninu að
mér, tekur af allan efa um hugar-
þelið, sem naíngjöíin er sprottin
af. Ef til vill kemur það betur í
ljós seinna. Og engan fær hann
blekt með því, að hann hafi sem
„samherji“ valið mér „rétttrúnað-
arriddara“-nafnið sem „vegsemd-
arheiti“.
Hann veit það vel, prófessorinn,
þótt hann láti á annan veg, að
uppnefni er vítavert, hvort sem í
því felst last eða lof. Og til merkis
um hans eigið álit á nafnhelginni
skal eg geta þess, að hann hefir
sjálfur átalið mig opinberlega fyr-
ir að rita virðulegt nafn hans í
eignarfalli „Haraldar“, í stað „Har-
alds“. Svo viðkvæmt er honum
hans eigið nafn — þegar andstæð-
ingur á í hlut. Hinsvegar lætur
hann það víst óátalið, að ,samherji‘
hans, hr. E. H. Kvaran, leyfir sér
að geta „séra Haraldar“ í Morgun-
blaðinu 27. f. m. —
Auðvitað teldi eg mér það heið-
ur, að bera rétttrúnaðarriddara-
nafnbót, ef eg væri þess maklegur
og hún væri mér gefin af góðum
og einlægum huga.
En það eru önnur atriði í þessai’i
það er varla nokkurt atriði í
greinunum, sem ekki er það. Ekki
aðeins sýna mörg orð það, heldur
allur andi greinanna.
pað eitt að skrifa greinirnar á
því stigi málsins og gefa út bækl-
inginn ber ótvíræðlega vott um of-
sóknarhug.
Hvað varðar hr. S. Á. Gíslason
um það, þótt S. R. F. I. fái miðil
frá útlöndum til að gera tilraunir
með? því meira sem deilt hefir
verið um þann miðil, því meiri
ástæða — og sjálfsögð skylda —
var að láta hann með öllu óáreitt-
an,meðan verið var að gera tilraun-
irnar með hann. þegar skýrslur frá
fundunum voru útkomnar, var
tíminn kominn að ræða málið.
Miðlar eru ekki trébútar eða stein-
ar. þeir eru menn, venjulegast
mjög tilfinninganæmir menn. Hug-
ur þeirra þarf um fram alt að vera
í jafnvægi. Engin fyrirbrigði fást,
ef sálarrósemi miðilsins er spilt,
hvað þá heldur, ef honum er skap-
raunað með ódrengilegum hætti.
þetta skilja allir, sem nokkuð
vita. Enda er ekki annað sýnna en
að óvinir málsins hér hafi gengið á
það lagið. peir byrja þegar, er um
það fréttist, að miðillinn muni
hingað koma, að búa út rit honum
til ófrægingar. Og Bjarma-grein-
irnar sýna, að ritstjórinn vildi um
fram alt kveikja æsing út af komu
miðilsins. Og það er ekki til neins
fyrir ritstjórann að reyna til að
koma ábyrgðinni af því verki af
síðustu kveðjusendingu prófessors-
ins, sem meira er um vert, — at-
riði, sem bei’a höfuðeinkenni rit-
smíða hans, og um þau verð eg að
fara nökkrum orðum.
1. Prófessorinn segir, að eg hafi
alveg nýlega gengið „einn fram fyr
ir skjöldu, til þess að verja lút-
ersku kirkjuna gegn all-þungum
sokum, sem hún var borin af kar-
dínála katólsku kirkjunnar,*)
þeim er Norðurlönd heimsótti síð-
astliðið sumar“.
þetta er ekki satt. Eg mótmælti
ummælum hr. Halldórs K. Lax-
ness, en alls ekki ummælum kar-
dínálans. Sú mótmælagrein mín er
í Morgunblaðinu 10. maí og vænti
eg að hver sá, er vita vill hið sanna
um þetta, lesi hana þar. Eg gekk
með ráðnum huga fram hjá um-
mælum hins virðulega kardínála,
aðallega vegna þess, að eg taldi þau
réttmæt (þ. e. þau, er hr. Laxness
birti). Og eg lét svo um mælt, að
væntanlega mundi ekki standa á
svari frá þeim leiðtogum evangel-
isk-lútersku kirkjunnar, sem þar
eiga sérstaklega hlut að máli, og
þá fyrst og fremst þeim, er kapp-
samlegast hafa að því unnið á und-
anförnum árum, að ginna menn út
á glapstigu hjátrúar og hindur-
vitna.
En þangað til þau svör koma,
verður að líta svo á, sem „leiðtog-
unum“ þyki ummæli kardínálans
ekki fýsileg viðfangs.
2. Prófessorinn segir ennfrem-
ur: „En viti menn, Árni Jóhanns-
*) Letri breytt hér.
sér. þótt hann vilji nú eftir á fara
að „þvo hendur sínar“ frammi
fyrir lýðnum, þá er það ekki annað
en Pílatusár-þvottur.
Ritstjórinn reyndi jafnvel að
gera gys að miðlinum fyrir at-
vinnu hans, og vinnur það til að
segja ósatt frá. Menn finna tón-
inn í þessu: „Hann hefir söluturn,
svipað Sveini frá Mælifellsá í
Reykjavík, og sendisveinastöð í
Khöfn“.
þetta átti að vera særandi
fyndni, en fór jafn ófimlega sem
skeiðsprettur hjá víxluðum hesti.
Einer Nielsen hefir engan sölu-
turn og hefir aldrei haft, og því síð-
ur nokkura sendisveinastöð. Hann
rekur smáverslun í lítilli búð, sem
er inni í húsaröðinni, alveg eins og
aðrar búðir. Ritstjórann vantar að-
eins þekkingu á því, að þess konar
smáverslanir, eins og sú, er hann
hefir, eru nefndar „Kioskforretn-
inger“ í Danmörku.
Um tilraunafundina með E. N.
notar ritstjórinn stöðuglega orðið
„setur“, sem þýðir alt annað og
engum hefir komið til hugar að
nota um „séance“ (fr.) eða „sit-
ting“ (e.), nema einum óvildar-
manni málsins áður. En ritstjór-
inn hygst að gera E. N. sérstaklega
hlægilegan með því, vegna þess,
sem fyrir kom á síðasta fundinum
í Kristjaníu.
Hvað mundi ritstjóranum finn-
ast um þann rithátt, ef sagt væri
um hann og t. d. Áma Jóhannsson,
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreini Blautsápa
Hreini Stangasápa
Hreinl Handsápur
Hreini Ke rti
Hreini Skósverta
HreinS. Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
son treystist til að ganga fram á
vigvöllinn gegn þessum Golíat kat-
óiskrar kirkju . .. Vegna þessa )
nefndi eg hann rétttrúnaðarridd-
ara“.
þetta hlýtui' einnig að vera
ósatt. Grein prófessorsins, þar sem
hann uppnefnir mig, er að minsta
kosti hálíum mánuði eldri en mín
grein, sú er hann þykist byggja
uppnefnið á; hans grein byrjaði (í
Tímanum) 26. apríl og endaði í
blaðinu 10. maí, sama dag sem mót-
mælagrein mín birtist í Mgbl. Pró-
fessorinn gat því ekki verið búinn
að sjá grein mína þegar hann upp-
nefndi mig, svo að uppnefnið hlýt-
ur að vera runnið af öðrum rótum,
en hann segir — nema hann hafi
fengið að skjóta því inn í próförk
á síðasta augnabliki**), svo sem
til að auka akademiskan blæ grein-
arinnar í heild sinni.
En í raun og veru skiftir það
minstu, hvernig uppnefnið er til
komið. Hitt er miklu alvarlegra
mál og meira um það vert, að ekki
skuli æfinlega mega treysta því,
að guðfræðiprófessor fari með satt
og rétt mál, í ræðu og riti.
Reykjavík 2. júní 1924.
Árni Jóhannsson.
‘) Letri breytt hér.
**) Eftir að þetta er skrifað hefi eg
fengið þær upplýsingar, að innsiður
Tímans (2. og 3. bls.) séu ávalt prent-
aðar einum eða tveimur dögum fyrir
útkomudag blaðsins. Er þá horfinn sið-
asti og eini möguleikinn til þess, að
prófessorinn hafi séð grein mina áður
en hann uppnefndi mig. Á. Jóh.
er þeir væru á fundi í Kristniboðs-
félaginu, að „nú væru þeir á setun-
um“? Hvað finst ritstjóranum nú
eftir á um aðrar eins setningar og
þessar:
„— svo innilega þrá þeir að fá
litið hið undraverða „teleplasma“
eða gráu slæðu, sem streymir að
,sögn frá E. á setum“.
„Bar snemma á miðilsgáfu hjá
honum, og hefir hún þó löngum
verið þrætu-epli, og E. N. oft verið
bendlaður við brellur á setum“. —
Finst ritstjóranum svona
strákslegt orðalag sérstaklega
kristilegt eða vel við eigandi í
„kristilegu heimilisblaði?"
Annars er undarlegt, að kalla
„teleplasma“, þ. e. útfrymið, gráa
slæðu. það er að minsta kosti lang-
oftast mjallahvítt. Og útfrymið er
alls ekki fyrirlitlegt. það er að vísu
nýskírt og nýfundið, en hefir ver-
ið til frá sköpun heims, eða að
minsta kosti frá því er Eva varð
til úr síðu Adams, ef ritstjórinn
tekur þá frásögu ritningarinnar
trúanlega. Biblían segir frá mörg-
um verum, sem virðast hafa not-
að það til að birtast. Móse og Elía
notuðu það á fjallinu forðum.
Kristur sjálfur mun hafa þekt lög-
mál þess betur en vér gerum enn.
það var að líkindum krafturinn,
sem hann stundum fann streyma
út frá sér. Sjálfur virðist hann
hafa notað útfrymi til að birtast
eftir smánardauðann á krossi. Ef
útfrymi eða „teleplasma" hefði
SjúkddBisliíetta af vothevi.
i.
Fyrir eitthvað 8 eða 9 árum síð-
an kom upp allskæð sýki í sauðfé
á Hvanneyri í Borgarfirði, sem,
eftir rannsókn dýralæknis reynd-
ist vera heilahimnubólga, en sýk-
illinn fanst þar í flæðiengjaheyi frá
Hvítá, sem fénu hafði verið gefið.
Einkenni veiki þessarar eru dá-
lítið mismunandi, þó þannig, að oft
tekur eitt við af öðru, eftir því
sem veikin ágerist. þetta eru al-
gengustu einkennin:
1. Vanki og riða; — stundum
eins og krampadrættir í öll-
um skrokknum.
2. Aflleysi í kjálkum og eyrum.
Rensli úr augum og munni.
3. Uppþemba, froðufelling.
Jafnaðarlegast — þó ekki ætíð
— kemur annað einkennið í röð-
inni fyr eða síðar fram áður en
skepnan drepst, en það verður oft-
ast á öðru eða þriðja dægri, sé
ekkert aðgert. Læknisi’áð hafa að
litlu haldi komið sjúkum skepnum;
þó má tefja fyrir því að þær drep-
ist, með klakaböðum og jodoform-
inntökum, og í stöku tilfellum get-
ur lánast að yfirstíga veikina.
Á næstu árum þarna á eftir kom
þessi veiki upp á stöku bæ hér í
þingeyjarsýslu. Var hún nefnd
„Hvanneyrarveikin“, því svo virt-
ist sem hún kæmi aðallega fram á
þeim heimilum þar sem nemendur
frá Hvanneyri voru nýlega heim
komnir. Var mönnum því full vork
unn á, þó að þeir teldi veikina vera
smitandi, þrátt fyrir fullyrðingar
dýralækna um að svo væri ekki,
meðan orsakasambandið milli heim
komu Hvanneyrarpiltanna og út-
bieiðslu veikinnar var ekki fundið.
Veturinn 1919—20 kom veiki
þessi upp í fé mínu. Sýktust nálega
20 kindur og drápust allar nema
ein. Flestar á fyrsta eða öðrum
sólarhring frá því á þeim sá. þenn-
an vetur var við fjárhirðingu hjá
mér piltur, sem vorið áður kom frá
Hvanneyrarskólanum, og þótti
þetta vera ný sönnun fyrir smitun-
arhættu veikinnar, en umsögn dýra
læknanna um sama atriði vefengd
því meira af almenningi. þeirra
álit var, að upptakanna hlyti að
vera að leyta í fóðri fjárins, en
ekkert sannaðist um upptök veik-
innar hér, að því sinni.
Næsta vetur (1920—21) varð
veikinnar ekki vart hér fyr en um
vorið, rétt áður en fé var slept af
aldrei verið til, þá hefði hann aldrei
getað sýnt naglaförin í höndum
sínum, og aldrei getað látið Tómas
þreifa á.
það er ekki vert fyrir kristna
menn að tala fyrirlitlega um út-
frymi. það mun í ljós leiðast, að
það kemur kristindóminum og trú-
brögðunum yfirleitt mjög mikið
við.
Hitt er skiljanlegt, að guðsaf-
neitendum og bolsjevíkum, sem
vilja gera trúbrögðin að engu, sé
illa við það og hrópi: „Teleplasma
non est“, (þ. e. útfrymi er ekki
til), eins og prófessorinn í Krist-
janíu.
I einni Bjarma-greininni standa
þessi orð:
„En engar líkur eru tll, að þeir
páskar komi, ef forgöngumenn spír-
itista vorra ætla að þegja við þeim
orðrómi um ný miðilssvik, sem staf
laust gengur hér í bæ, og margur tel-
ur góða heimild að“.
Mér er spurn: Eru þetta ekki
allgreinilegar ásakanir um svik?
Er það ofnefni að kalla slíkt svika-
brigsl? Óskar ritstjórinn að dóm-
stólarnir verði spurðir að, hvort
það sé með öllu saklaust að bera
slík rakalaus brigsl út um náung-
ann?
En ef maður er borinn slíkum
brigslum saklaus í ókunnu landi og
óhróðurinn breiddur út til almenn-
ings, er það þá ekki að ata hann
saur svikabrigslanna ?
Eða bætir þetta um:
Páli Magnússon iögfræðingur, Eskifirði
tekur að sér innheimtur og önnur málaflutningsstörf á Austfjörðum.