Tíminn - 06.09.1924, Blaðsíða 2

140
T 1 M I N N
Smásöluverð
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
"V ixxd.lax1.
Lloyd........................Kr. 14.95 pr. l/2 ks.
Hermes.........................— 12.35 — ’/2 —
Terminus.......................— 12.10 — >/* —
Advokat........................— 24.15 — */* —
Lopez y Lopez..................— 23.00 — V2 —
Phönix (Horw. & Kattentid).....— 23.00 — V2 —
Times..........................— 18.40 — l/2 —
Cervantes......................— 25.90 — V2 —
Utan Reykjavíkur má veröið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaöar, en þó ekki yfir 2°/0.
Iiandsverslun íslands.
B i ð j i ð um:
„Columbus Brand“.
Besta niðursoðna mjólkin danska.-S. í. S. annast pantanir.
Bækur.
þjóðvinaí'élagið
þrífst vel undir forustu hins ötula
forseta þess, Páls E. Ólasonar pró-
fessors. Að þessu sinni fá félagar
3 bækur, og er það gott andvirði
einna 8 króna.
Almanakið flytur æfisögur Har-
'dings Bandaríkjaforseta, Musso-
linis, Macdonalds og Brantings,
árbók íslands 1923, grein um hæð
íslendinga eftir Guðm. Hannesson.
Hann hefir eftir miklar rannsókn-
ir komist að þeirri niðurstöðu, að
Islendingar séu allra þjóða hávaxn
astir og getur þess til, að það
valdi hversu vel þjóðin er ættuð.
Um orðmyndanir alþýðu ritar A.
Jóh., Gunnl. Claessen um útrým-
ing sullaveiki. Ritstjórinn skrifar
langa grein og merkilega um síra
Pál skálda. Eitt sinn kvaddi síra
Páll Geir biskup með þessari vísu:
Guð það launi gott, er mér
gerðuð máttarlinum;
en ef hann bregst þá erfið þér
aðganginn að hinum.
þetta orti síra Páll um Magnús
jústitiarius útaf nýju sálmabók-
inni:
Að afla oss nautum upplýsingastöðu
lætur ekki leiðast sér
Leirárgarða-J úpiter.
Hefir síra Páll verið skáld gott, en
ráð hans mjög á reiki, svo sem
fleiri slíkra manna.
Andvari flytur góða grein eftir
Grímúlf Ólafsson um Torfa í
Ólafsdal. Ólafur Lárusson skrifar
um réttarstöðu Grænlands og Ein-
ar Benediktsson um þxtetuna um
Grænland. Kemst Ólafur prófess-
or að þeirri niðurstöðu að Græn-
lendingar hinir fornu hafi verið
öllum óháðir, svo hvorki vér ís-
lendingar né Norðmenn eigi nokk-
urn sögulegan rétt til landsins.
Virðist það mál svo vel rökstutt,
að ekki verði móti mælt. Hlýtur
það að hafa nokkur áhrif á þá,
sem hæst láta nú um Grænlands-
málin, og er ekki ástæðulaust að
minnast á, að þó hinn sögulegi
réttur sé mikils virði til sjálfstæð-
is, þá á hann jafnan að vera lítils-
virði til yfirráða yfir öðrum.
Réttur þjóðanna á að byggjast á
öðrum rökum en því langvarandi
ranglæti, er stundum er nefnt
sögulegur réttur. Sig. Nordal ritar
harðorða grein um árásir á Há-
skólann, Bjarni Sæmundsson
mörg orð og þörf um sjófiskaklak,
Guðm. Hannesson um norræna
kynið. Lýkur hann máli sínu með
þessum orðum: „Eini arfurinn,
sem miklu skiftir, er að vera kom-
inn af góðu fólki. þessi arfur hefir
hlotnast oss Islendingum og von-
andi er, að hann nægi oss til nýrr-
ar frægðar og framkvæmda“. í
grein prófessorsins er mikill og
góður fróðleikur, þó sá galli sé á,
Úr ræia Rapars t Kaaran
uið setninyu kirkjuÞings kins sameinaða
kirkjuíélags.
Eg minnist þess fyrst, að við er-
um íslenskur félagsskapur. það
setur þegar á hann í mínum aug-
um sinn sérstaka blæ. Sá blær
kemur ekki af því einu, að við er-
um hér eins og svolítill afmarkað-
ur blettur í hinni miklu samkundu
þjóðablöndunnar hér í landi. Hann
kemur af því fyrst og fremst, að
ef oss tekst að gera oss grein fyr-
ir, hvað í orðinu ,,íslenskur“ felst,
og ef vér erum staðráðin í að
vernda það orð eða hið andlega
innihald þess, þá skilst mér svo,
að vér höfum alveg sérstaka götu
markaða framundan oss í andleg-
um málum. Eg veit að fullyrðing-
ar mínar um íslensk efni hljóta að
láta undarlega í eyrum margra, en
skilningurinn á þeim er að fléttast
sífelt fastara og fastara saman við
alla mína lífsskoðun. Eg hefi ein-
stöku sinnum drepið á þessi efni
áður í ræðum mínum, og eg bið
að um of er dreginn taumur eins
kynflokksins. En það er algengt
um kynfræðinga, að þeir lofa svo
einn að þeir lasta annan, og sjá
ekki, að alt mannkyn er gott.
Bjarni frá Vogi skrifar um upp-
runa lista, þork. þorkelsson um ís-
aldarmenjar og forn sjávarmörk
og Jón G. Pétursson athugasemdir
um veiðiskap við Mývatn. þetta
Andvarahefti er mjög fjölskrúð-
ugt eins og sést á þessu og hið
eigulegasta.
þá er Mannfræði eftir R. R.
Marret, prýðilega þýdd af Guð-
mundi Finnbogasyni, hin fróðleg-
asta bók. Er þar farið hamförum
um allar álfur og aldir, og rætt
um aldur mannkynsins, kyn, um-
hverfi, mál, lög, trúarbrögð og
siðafar. Saknar lesandinn þess
eins, að ekki er ítarlegar sagt frá.
Er það fyrsta bókin af Bókasafni
þjóðvinafélagsins, er Alþingi
veitti styrk til, og mikils má
vænta af.
Sögufélagið
gefur út í ár Alþingisbækur ís-
lands IV. bindi, 4. hefti, Lands-
yfirréttardóma og hæstaréttar-
dóma II. bindi, 5. hefti, og Blöndu
III. bindi 1. hefti. þar er m. a. æfi-
ágrip efnalítils almúgamanns, fært
í letur af Bólu-Hjálmari. „Sagan
er eftirtektarverð lýsing á erfið-
um æfikjörum 0g lísbaráttu ís-
lenskra kotbænda í útkjálkasveit-
um á fyrra hluta 19. aldar“. Mun
þetta hefti Blöndu verða vinsælt
af alþýðu manna sem hin fyrri.
Tímarit íslenskra santvinnufélaga
18. árg. 1. hefti.
Fyrsta greinin nefnist: Heima
og erlendis. þar er víða komið við
og sagt frá mörgu, er snertir bar-
áttuna fyrir samvinnunni. Halldór
Steíánsson alþm. skrifar um at-
vinnulífshorfur. þá er ræða J. J.
um takmörkun á nemendafjölda í
lærdómsdeild mentaskólans. það
mál er náskylt mentaskólamáli
Norðlendinga, eins og ræðumaður
sýnir fram á. Á Norðurlandi vill
hann fá lítinn en erfiðan menta-
skóla fyrir þá, sem byrja nám
seint, enda verði sá skóli keppi-
nautur Reykjavíkurskólans. Rvík-
urskólinn eigi að minka, en um
leið sé settur héraðsskóli fyrir bæ-
inn, sem sé kostaður af honum að
því leyti sem slíkir skólar séu yfir-
leitt kostaðir af héruðunum. þá er
grein um sögu samvinnufélaganna
og er skýrt frá viðgangi þeirra í
ýmsum löndum. I Englandi, Sviss
og Danmörku er fjórði hver mað-
ur í samvinnufélagi, og sumstað-
ar betur. Samvinnan þrífst því
betur sem þjóðirnar eru betur
mentaðar. Næst er sögð saga cy.
sérkenni búauðgiskenningarinnar.
þá er grein um raunspeki Aug.
Comtes, hvortveggja greinin fróð-
þá, sem heyrt hafa þær eða lesið,
velvirðingar á því þó eg endurtaki
eða fitji á ný upp á skoðunum,
sem þeim eru áður kunnar. En eg
hefi töluvert um það hugsað, hvað
það sé í íslenskri sögu eða íslensku
upplagi, sem telja megi okkar dýr-
mætasta andlega einkenni. Sú um-
hugsun hefir mest staðnæmst við
eitt atriði. Eg þykist þess alger-
lega fullviss, að okkar algerlega
einstæða afstaða sem þjóð, hefir
vakið hjá oss annan skilning á
ýmsum efnum heldur en bent
verAi- á að sé einkenni á hugsun
nokkurrar heillar þjóðar annarar.
Við erum smærsta þjóð veraldar-
innar, og um hálfan tug alda er-
um við ein sú einangraðasta. Mjer
dettur ekki í hug að fullyrða, að
það sé neitt sérstaklega gæfusamt
hlutskifti fyrir þjóð að vera fá-
menn og einangruð. örðugleik-
arnir verða vitaskuld óhemjulegir
að ná nokkurum þroska undir
þeim skilyrðum. Ilitt sjáum við,
að þessi skilyrði hafa gert oss að
því, sem við erum, og ef við hætt-
um að rækta það góða, sem þess-
ar kringumstæður hafa vakið í oss,
leg og vel rituð. Slík fræðsla er
samvinnumönnum nauðsynleg og
sýnir það best, hvílíkur þroski
fylgir samvinnustefnunni. Sam-
keppnin græðir á fáfræði sinna
viðskiftamanna, en samvinnan
þrífst aðeins meðal þroskaðri
manna. Síðast er mynd af trúnað-
armönnum Sambandsins og nokk-
ur orð um hvem þeirra, og grein-
ar um Samvinnumötuneytið og
Samvinnuskólann. Allar greinar í
heftinu að einni frátaldri eru eftir
ritstjórann, Jónas Jónsson. Hann
mun vera einn afkastamestur ís-
lenskur rithöfundur á síðari árum
og margt með snildarblæ, sem
hann skrifar. Z.
•0-
Eins og vænta mátti hefir svar-
ið við skrifum Morgunblaðsins út
af Pöntunarfélagi Rauðasands-
hrepps gefið ritstjórunum tæki
færi til þess að halda áfi’am hug-
leiðingum sínum um Sambandið og
samábyrgðina. Vii’ðist svarið hafa
haft góð áhrif á sálarástand rit-
stjóranna, því að þeir fara sér nú
miklu spaklegar en áður.
Fyi’ri hluta svarsins telja þeir
sér óviðkomandi og vísa honum til
„viðskiftavinar Sambandsins, hr.
Berlémes“. Að vísu hefir það kvis-
ast síðustu dagana, að Berléme
hafi tekið að sér ráðsmensku yfir
stærstu selstöðuverslun hér á
landi, en hitt mun flestum koma á
óvart, að Moi’gunblaðið sjálft vísi
til hans ummælum, sem beint er
að blaðinu og eigendum þess. Tím-
inn á annars engar útistöður við
Berléme og getur því vel látið
þetta atriði málsins falla niður.
Skrifunum um samábyrgðina
þá verðum við ekki neitt, þá verð-
um við eingöngu bergmál, en ekki
veruleiki, við verðum ekkert ann-
að en endurskin af öðrum mönn-
um, en hættum að vera sjálfstæð-
ir menn. En hvað er þetta sérkenni
lega í lífsskoðun Islendingsins,
eins og hún hefir birst í sögum
okkar og ljóðum gegnum allar ald-
ir? Eg held að á það verði bent.
Við skulum líta fyrst á ytri ástæð-
ui’nai’, sem skapa lífsskoðunina.
Við höfum aldrei þekt nema eina
stétt meðal íslenskra manna. Stétt
vinnandi manna. Við höfum aldrei
verið annað en bændur og fiski-
menn. Við höfum aldrei þekt aðals
stéttir, sem hafa sett svo fádæma
djúpt mark á þjóðirnar, sem vissu-
lega helst við, þó þær stéttir séu
að hvei’fa. Við höfum aldrei þekt
glys og blindandi glæsimensku
veraldlegra höfðingja, við höfum
aldrei þekt ginnandi tálstigu mik-
ils auðs, við höfum aldrei bergt á
eiturbikar drottinvaldsins yfir
öðrum þjóðum. Við höfum ekki
einu sinni þekt verulega fi-am-
kvæmdaríkt líf, sem vissulega hef-
ir líka haft sína þýðingu. Og það
verður aftur á móti ekki gengið
þegjandi framhjá.
Morgunblaðið viðurkennir nú,
að kaupfélögin eigi ekki að vera
áhættuspil, og er þar með fengin
óbein viðurkenning á því, að sam-
ábyi’gðin þurfi ekki að vera hættu-
leg. Að vísu segir blaðið, að fé-
lagsmenn geti ekkert ráðið við
það, hvað stjói’nin geri. Hún geti
eyðilagt fjái’hag félagsins, en fé-
lagsmenn bei’i afleiðingarnar.
Ritstjórunum virðist ekki vei'a
kunnugt um, hvei’nig stjórn í
kaupfélögum er skipuð, og hefðu
þeir átt að afla sér nauðsynlegr-
ar fræðslu um skipulag félaganna,
áður en þeir fóru að blanda sér í
einkamál þeirra.
Stjórnir kaupfélaganna eru
venjulega skipaðar 3—5 mönnum,
og eru oftast valdir til þess áhrifa-
mestu mennii’nir í félögunum, þeir
menn, sem mestu ráða í héraðinu
og mest eiga á hættu, ef illa fer.
Sér hver heilvita maðui’, hversu
sennilegt það er, að þessir menn
séu ólíklegri til þess að gæta hags-
muna félaganna heldur en aðrir
félagsmenn. Sannleikui’inn er sá,
að skuldir kaupfélaganna eru til
orðnar af þeii’i’i eðlilegu ástæðu,
að á undanförnum erfiðleikaái’um
hafa félögin verið hvoi’ttveggj a í
senn, verslun og banki, fyrir fé-
lagsmenn.
Bankarnir hafa, eins og alkunn-
ugt er, verið harðlokaðir fyrir öll-
um hinum smærri framleiðendum,
en kaupfélögin geta ekki á sama
hátt og kaupmenn lokað hui’ðinni
fyrir nefinu á viðskiftamönnun-
um, þegar harðnar í ári. þau hafa
orðið að fullnægja skyldum sínum
við félagsmenn, og því er engin
furða, þótt þau hafi stundum orð-
ið fyrir skakkaföllum. Samvinnu-
menn unx land alt eru staðráðnir í
því, að fullnægja öllum. skuldbind-
ingum sínum, eftir fi’emsta megni,
verður ekki um það vilst, að svona
einkennileg skilyrði hljóta að hafa
einkennilegar afleiðingar. Og eg
fullyrði, að afleiðingarnar hafi
verið þær, að við höfum lært að
dæma menn eftir öðrum grund-
vallarreglum heldur en tíðkast
annars í veröldinni. Eg fullyrði að
það sjáist alstaðar, þar sem geymd
ur er einhver vottur af andlegu
lífi þjóðarinnar, að hún hefir lært
að meta manngildi, þar sem aði’ir
hafa metið útlit eða framkvæmdir.
Eg veit að, þetta lætur undarlega
í eyrum ýmsra. En eg held að eg
geti fært fyrir þessu meiri rök, en
eg hefi heimild til að verja tíma
til nú. En eg er þess alveg fullvís,
að ekki verði undan því komist að
viðurkenna, þegar lesnar eru vand-
lega okkar þjóðlegu bókmentir, alt
frá íslendingasögunum til þjóð-
sagna Jóns Árnasonar, að þetta er
hin sífelda spurning, sem leitast er
við að leysa úr og skýra: hvað
er maðurinn sjálfur, sem um er
ritað? það er líkamlegt og andlegt
atgervi eitt, sem heillar huga þjóð-
arinnar. þessvegna er það, sem
höfundui’inn að Gísla sögu Súrs-
og því er það óhjákvæmilegt, þeg-
ar eitthvert félag skei’st úr leik, að
Samibandið noti þá heimild, sem
það hefir að lögum, til þess að
gera samábyi’gðina gildandi. Hefði
verið meiri ástæða til að gera það
að blaðamáli, ef Sambandið hefði
látið þetta ógert. .
það sem hér hefir gei’st, er því
ekkert annað en það, að félags-
menn í Pöntunarfélagi Rauða-
sandshrepps hafa vei’ið dæmdir til
að greiða sameiginlega réttmæta
skuld. Hve mikið þeir vei’ða ki’afð-
ir um, kemur þá fyrst í Ijós, þegar
lokið er skiftum á búi félagsins.
Hvernig Sambandið hagar inn-
heimtunni, getur Morgunblaðið
ekkert vitað um, enda er það og
alt þetta mál blaðinu gersamlega
óviðkomandi. Engum kemur held-
ur til hugar að trúa því, að þessi
skrif þess séu gerð af umhyggju
fyrir kaupfélögunum. Öll þessi
herferð er bersýnilega gei’ð í þeim
tilgangi að vekja tortrygni gegn
Sambandinu og benda mönnum á,
hversu miklu betur hefði vei’ið
ástatt, ef öll kaupfélögin hefðu
haft takmarkaða ábyrgð og getað
látið „tapið lenda á skuldheimtu-
mönnunum".
Hvei’nig halda menn, að þá væri
komið áliti kaupfélaganna og
lánstrausti þeiri’a?
---0----
Heimilisfriðurinn.
J. K. skrifar í Mbl. um heimilis-
friðinn í V.-Sk., sem breyttist í
heimilisófrið þegar hann vai’ð
þingmaður „heimilisins“. Segir
hann að Skaftfellingar skoði V.-Sk.
sem eitt heimili. Skaftfellingum
sé alstaðar tekið betur en öðrum
mönnum, þegar þeir fara út fyrir
heimilið. Stafi það ekki frá gest-
í’isni þeirra, „þótt almennari og
vingjarnlegri sé en annai’sstaðar“,
ekki heldur frá því, að „því er svo
komið fyrir af forsjóninni, að það
er eins og Skaftfellingar eigi einir
að njóta fegurðar“ náttúrunnar,
heldur af því „hin óblíðu náttúru-
öfl á alla vegu halda -vörð um
heimili Skaftfellinga“. Skaftfell-
ingum er svo lýst, að „þeir þekkja
ekki annað en það, sem gott er göf-
ugt. þessvegna vai’a þeir sig ekki
á óþokkunum, sem koma utan að“.
En svo kom höggormurinn í aldin-
garðinn. „Menn þessir hafa fögur
orð á vöi’unum.. . Fögru orðin eru
fals.. . Tímaleiðtogarnir hafa með
fögrum orðum logið sig inn á heim-
ili Skaftfellinga. . .. þeir hafa leitt
heimilisdjöfulinn inn á hið frið-
sama heimili“.
Maður viknar af að lesa hina
hjartnæmu i’itsmíð. J. K. fer að
vei’ða hættulegur keppinautur sr.
E. P., sem hélt í vetur „friðar“-
ræðuna frægu, um friðarverðlaun-
sonar leggur svo mikla ástríðu og
lotningu fyrir kotbóndanum með
drenglundina inn í frásögu sína,
að sagan um Ingjald í Ilergilsey
á tveimur eða þremur blaðsíðum
verður ódauðleg meðan íslensk
tunga og drengskapur verður
nokkurs metið, sem hvorttveggja
verður vonandi jafnlengi. I stuttu
máli: leitin hjá íslendingnum, sem
eitthvað vill vita um mennina, er
þessi: hvað á hann til, yfir hvei’ju
býr hann af vitsmunum, dreng-
skap og andlegi’i og líkamlegri
kai’lmensku? það er skortur eða
auður af sálai’göfgi, sem ávalt
verður hans heillandi viðfangs-
efni.
Ef að þetta er nú í’étt hjá mér,
að íslendingum sé eðlilegt og sam-
gróið að láta dóm sinn og hatur
og samúð miðast við manngildið
eitt, þá vaknar sú spurning, hvaða
áhrif þetta hafi á það, hvei’nig
við snúumst við þeim andlegu
stefnum sem nú ber mest á, að
séu að leita sér fai’veg um mann-
heima? Mér finst eg eygja það
líka. Eg held að íslendingar muni
og eigi, eðli sínu samkvæmt, að