Tíminn - 13.09.1924, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
oo, afg,rei5slur’aður Cimans er
5 i g u r g e i v $ v i ð r i f 5 f o n,
Sambanöshúsinu, Kevt'iaDÍf
2^fgreí5£»ía
C í m u n s er í Sambanðsbúsinu
CDpin öagkga <■)—12 f. b
pinú 496
VIII. ár.
Reykjavfk 18. september 1924
íslenskt ríki.
íslenska 'ríkití er ungt ennþá,
enda ber stjórnmálalííið á margan
iiátt vott um það. Flokkarnir
fáimna enn fyrir sér. Foringjarnir
hafa fátt að segja um stefnu sína
er þeir koma tii valda. Ætti þó að
mega heimta af þeim, sem finna
köllun hjá sér til að taka við
stjórn, að þeir hafi eitthvað að
segja þjóðinni um það, hvert þeir
setli að ieiða hana á komandi ár-
um. En þeir bera það fæstir við að
benda þjóðinni inn í íramtíðarrík-
ið, og gefur það ástæðu til að halda
aö þeir hafi ekki úcsýni þangað.
þessvegna er það hka, að ekki verð
ur þess vart á hinum síðari árum,
aö stefnt sé að ákveðnu marki.
Til að hafa einhverja ánægju af
því aö vera orðnir frjálst og íull-
valda ríki, hafa verið teknar upp
orður og titlar. peim er svo iátii.
rigna yfir erienda og útlenda. Ef
nokkur skyldi þrátt fyrir þetta
konunglega örlæti efast um ís-
lenskt fuilveldi, þykir sumum ekki
annað sæma en að senda legáta til
belstu nágrannalanda, sem geti
setið veislur þar með öðru stór-
menni sem lifandi sönnun íyrir því
að Isiand sé til. Her hefir þetta
litla land engan haft, en stórveld-
in hafa miljónir. Við eitt sérstak-
lega hátíðlegt tækifæri í stjórnar-
sögu síðustu ára voru því óbreytt-
um unglingum fengnar byssur í
hendur og kúlur í vasana til að
skjóta á samborgara sína ef í hart
fæn. par var brotin í fyrsta sinni
hín heilaga venja þessarar þjóðar,
að bera ekki vopn. Ef áfram held-
ur í þessa stefnu, má búast við að
hóað verði á sínum tíma í Vilhjálm
keisara, sem nú er atvinnulaus.
Hann væri tilvahnn til að leiða í
framkvæmd þá ríkishugsjón, sem
virðist svífa fyrir þeim, sem á
þennan hátt framkvæma full-
veldið.
pá verður og vart annarar
stefnu, sem virðist hafa ástandið
í stóriðnaðarlöndunum til fyrir-
myndar. Sú stefna leiðir til þess,
að sem mestur munur verði á auð-
ugri yfirstétt og fátækri alþýðu.
Hún klífur þjóðfélagið í tvent og
þegar svo gjáin milli auðs og ör-
birgðar er orðin hæfilega djúp,
brýst hið bælda réttlæti fram eins
og bylting. Slíkt ástand leiðir víð-
ast til einveldis í einhverri mynd.
Nóg eru dæmin til þess í Norður-
álfunni á síðustu árum. pó að álf-
an hafi á síðustu árum logað í
styrjöld og ólgað í félagslegu til-
liti, finst sumum samt sjálfsagt
að ana í hugsunarleysi hina „stór-
kapítalistisku“ leið á eftir henni
ofan í vökina.
pað heyrist sjaldan nefnt, að
við höfum ýms verðmæti að verja
og útlend áhrif að forðast, að vér
þurfum að sníða oss nýjan stakk
eftir vexti okkar þjóðfélags. Sá
stakkur verður í fáu líkur búningi
rússneskra byltingadáta eða ít-
alskra fascista. Við þurfum að
varðveita eins og helgan dóm þá
venju, að fá aldrei gálausum mann
fjölda vopn í hendur til neinna
framkvæmda. Við þurfum að
leggja sérstaka stund á að finna,
á hvern hátt hægt er að komast
hjá því þjóðfélagsböli, sem stór-
iðjan hefir leitt yfir nágranna-
löndin. Við þurfum að hafa svör á
reiðum höndum þegar útlenda
kapítalið drepur á dyr með ósvífn-
ar kröfur um skattfrelsi o. s.
frv. pað verður hér ekki talið alt
sem við þurfum að keppa eftir eða
varast til að geta á sínum tíma
skilað þjóðlegu og traustu ríki í
hendur eftirkomendanna. Fátt er
nú nauðsynlegra en að þeir, sem
skýrast hugsa og af mestri þekk-
ingu og velvild, Ijái þessu viðfangs
efni krafta sína. „Komandi ár“,
sem birst hefir og er að birtast
hér í blaðinu, er eitt hið nauðsyn-
legasta rit, sem komið hefir út á
seinni árum. pað er hin fyrsta til-
raun, sem gerð er til að setja fram
í heild þær hugsjónir, sem nauð-
syn ber til að svífi yfir stjórn-
málalífinu, ef ekki á alt að arka að
auðnu eftir því sem vindurinn blæs
og ísinn heldur. En það eiga all-
ir að taka á þessum verkefnum
eftir getu og mætti. Veldissproti
konungsins er nú enginn. pað er
búið að mola hann í smátt. En
það er brot af honum ^hendi hvers
einasta borgara ríkisins. Við höf-
um góð skilyrði til að þegnarnir
fari vel með þetta vald sitt. Við
höfum ekki litla möguleika til að
standa framarlega meðal þjóðanna
í ýmsu tilliti, ef við gerum okkur
ljóst í hverju við stöndum öðrum
jafnvel að vígi og stundum betur.
Trúmál, uppeldismál og félagsmál
hafa jafnan átt betri jarðveg hjá
smáþjóðunum en meðal hinna
þunglamalegu stórþjóða, sem þarf
heilar aldir til að hreyfa úr skorð-
um eða blóðugar byltingar. Smá-
þjóðirnar Grikkir og Gyðingar eru
meginstoðir hinnar ríkjandi Norð-
urálfumenningar. En hér á landi
rennur hin norræna kvísl saman
við hinn hollenska og hebreska
straum. Hið fullvalda íslenska ríki
bregst þessvegna því trausti, sem
því hefir verið sýnt, ef hér skap-
ast ekki eitthvað það, sem getur
orðið til farsældar og fyrirmynd-
ar. En til þess að það geti orðið
þurfa oddvitar hins opinbera lífs
að skerpa betur sjónirnar inn í
fyrirheitna landið.
---o---
Kirkjan.
III.
pað er eitt sérkenni íslenskrar
kirkju, að hér á landi hefir aldrei
átt sér stað ofsaleg trúarvakning.
pað hefir verið lagt þjóðinni út til
lasts. Sumir telja það skýran vott
um vantrú, og hælast um af, en
aðrir þrá ekkert meir fyrir hönd
þjóðarinnar en slíka oftrúarvakn-
ing. Hvorugt mun þó rétt, því ein-
mitt þar, sem alt hefir lagst í sinu
vantrúarinnar, er mest hættan á að
alt fuðri upp í eldi oftrúarinnar.
Um stund ber logana við himin, en
innan skamms er ekki annað eftir
en aska og sviðinn blettur. Flestar
þjóðir, og Danir þar á meðal, skift-
ast meir milli oftrúar og vantrúar
en Islendingar. Einmitt það, að
hér á landi hefir aldrei tekist að
kveikja eld trúaræsinganna, er
hinn skýrasti vottur um heilbrigt
trúarlíf.
pað er eftirtektarvert hvað trú-
arlíf vakninganna er ólíkt guð-
rækni guðspjallanna. Yfir íslensku
trúarlífi og guðrækni guðspjall-
anna hvilir hin rólega tign heil-
brigðrar skynsemi, óspiltra til-
finninga og réttlátrar breytni. þar
hljómar ekki holgóma boðskapur
æsingamannanna. par er enginn
Billy Sunday, sem brýtur stóla og
umvendir syndurum. Er hægt að
hugsa sér öllu ópostullegri mann j
en þennan rokna vekjara, Billy |
Sunday, sem frelsar þúsundir frá |
eilífri útskúfun á einu kvöldi með j
ameríkönskum járnbrautarhraða 1
— og sannfærir þá um að unitar-
ar fari til helvítis! því það er sálu-
hjálpleg trú, að unitarar geti ekki
orðið hólpnir! þannig umvendir
hann niönnum kvöld eftir kvöld
þar til ranghverfan ein snýr
út. En byltingamenn trúarlífsins
fagna. Billy hefir sett met í að
frelsa syndara. Ameríka hefir
heimsmetið þar eins og annars-
staðar. En vera má að þeir, sem í
slíku eru fyrstir verði síðastir í
ríki himnanna. Islendingurinn get-
ur ekki varist þeirri hugsun, að
eitthvað óheilbrigt sé við alla
heildsölu á hjálpræðinu. Hér heima
í fásinninu skiljum vér ekki til
fullnustu trúareðli þéttbýlisin:; en
þykjumst þó hafa rétt til að vera
í trúarefnum sjálfum oss sam-
kvæmir en ekki skyldir til að taka
alt það eftir, sem á sér stað meðal
stærri þjóða. Vakningaofsinn sann- !
færir oss ekki fremur um, að það
séum vér sem stöndum öllum öðr-
um að baki en rússneska bylting-
in um, að þar í Rússlandi sé heil-
brigði stjómmálalífsins mest,
fyrst bylting gat þar átt sér stað.
Vísast er, að hvergi sé stjóm-
málalífið heilbrigðara en þar sem
engin bylting á sér stað svo öldum
skiftir og trúarlífið þar, sem eng-
inn jarðvegur er fyrir oftrúar-
vakningar.
Vakningatrúboðinn starfar venju
lega meðal manna, sem engar bók-
mentir þekkja, og kennir þeim að
þekkja eina bók, biblíuna, sem á að
vera þeim nóg. þar er öll jarðnesk
speki og himnesk, stjörnufræði,
jarðfræði, sálarfræði og landa-
fræði. Alt er rangt, sem ríður í
bág við biblíufræðin, og öllum er
nóg það sem þar skrifað stendur.
Biblían er lögbók skrifuð með
fingri guðs. Trúboðinn getur sann-
að hvert sitt orð. Hann flettir upp
í lögbókinni. Skrifað stendur! það
eru ekki mannasetningar, sem
hann boðar! 1 hinum óskýrustu
köflum spádómsrits Daníels og Op-
inberunarbókarinnar les hann sögu
nútíðarinnar og hinnar næstu
framtíðar. Dómsdagur er í nánd!
Helvíti er heitt. Hver sem vill
bjargast forði sér nú undir vemd-
arvæng hinna sáluhjálplegu kenni-
setningar. Eftir skoðununum verð-
ið þið dæmdir, og hversu ódýr er
ekki söluhjálpin orðin, að skoðana-
skifti skulu einhlýt til að komast
hjá hinni komandi reiði! Skoðana-
skifti eru komin í stað sinnaskifta
og rétttrúnaður í staðinn fyrir rétt
læti. Billy Sundey hefir gert veg-
inn breiðan,' sem áður var mjór,
Biðjið um 1
Capstan^ |
Navy Cut 1
JMedium
reyktólbak.-Í
Verð kr. 4,60 dósin, */4 pund ^
og stórborgalýðurinn þyrpist inn
á hann.
Mig mundi langa til að sjá slík-
an hundraðshöfðingja trúarofsans
tala yfir íslenskum bændum. Eg
held, að hann hefði gott af því.
Ilann sannar mál sitt mað tilvitn-
unurn í gamla testamentið. En þeir
telja það í sjálfu sér ekkert sanna.
þeir eru fjárbændur eins og ísraels
menn og skilja margt betur en
stórborgabúinn, sem finst einföld
lýsing á hjarðlífi fmmþjóðanna
jafn undursamleg og frásögnin um
Jónas í kviði hvalfiskjarins. þeim
finst það ekkert kraftaverk þó
Abraham hafi átt kindur, og vita
ekki til að stórhveli geti gleypt
menn, og því síður að það sé h'f-
vænlegt í kviði þeirra. þeir eru
langæfðir í sögu og standa betur
að vígi með að skilja réttilega
sögu Gyðinga en aðrir. Gamla
testamentið er í þeirra augum
sögurit en ekki járnsíða rétttrún-
aðai’ins. þeir hafa fornaldarsögu
sinnar eigin þjóðar til samanburð-
ar og meta meir sína eigin forfeð-
ur en ættfeður Gyðinga. það er
ekki hægt að taka þá sömu tökum
og rótlausan stórborgalýð, Rætur
þeirra standa djúpt í sögu þjóðar-
innar og náttúru landsins. Útlegg-
ingar Opinberunarbókarinnar
snerta þá ekki. þeir eru meira
hneigðir fyrir sögu fortíðarinnar
en óljósa framtíðarspádóma. Ött-
inn við yfirvofandi dómsdag hefir
aldrei kviknað hér á landi. Slysfar-
ir, jarðskjálftar og eldgos hafa
ekki megnað að vekja hann. Tunga
trúboðans er ekki máttugri. Hér
tjáir ekki að boða annan heimsendi
en þann, sem yfir alla kemur
fyr eða síðar, en það er sjálfur
dauðinn. Trúboðinn reiðir brand-
inn, en hann bítur ekki á brynju
bóndans, sem er gerð úr heil-
brigðri skynsemi, óspiltri tilfinn-
ing, einlægri guðrækni og réttlátri
breytni. Bóndinn lætur ekki um-
vendast til æsinga og hleypidóma.
þó það rigni eldi og brennisteinum
í ræðunum, leggur hann ekki á
flótta frá sínu insta eðli. Hið napra
háð Sverris konungs, er hann
sagði: „Miklu eruð þér nú Birki-
beinar trúræknari en fyr“, þegar
þeir flúðu til kirkjunnar, verður
ekki heimfært til hans.
Islendingar eru ekki flokksrækir
eins og stórborgalýðurinn. Hér er
hver maður eins og eyja. Hér eru
þorpsbúar og kaupstaða eins og
sveitamenn samanborið við stór-
borgamenn. Trúarlíf í strjálbygð-
um löndum er jafnan með öðrum
blæ en í þéttbýlinu. Vér megum
ekki halda að alt sé betra á hinum
bænum. Strjálbýlið hefir kosti,
j sem stórborgimar hafa týnt. Vér
1 megum ekki halda, að hér sé
37. blað
heimsendir, þar sem öldur hins
andlega lífs, sem lifir með stór-
þjóðunum, hníga máttvana upp að
ströndunum til að deyja. Andlegt
líf á ekki skylt við höfðatölu. Bók-
mentir þessarar fámennu þjóðar í
fornöld eru jafn miklar og ekki
síður ágætar en bókmentir heims-
veldisins rómverska, er stóð í þús-
und ár. því skulum vér ekki halda
að vér eigum að vera í öllu þiggj-
andi en í engu veitandi. Vér erum
engin eftirhermuþjóð, heldur sér
um þjóðerni og menningarblæ. 1
trúarefnum gætir þess eins og ann-
arsstaðar. þar ber oss að keppa
eftir því að þroskast samkvæmt
voru eigin innræti en ekki annara.
Oftrúarvakningar væru hér eftir-
hermur. þessvegna er í þvi efni
einskis að sakna. það er rangt að
meta trúrækni þjóðarinnar í
messuföllum og telja oftrúarleysið
vott um tómlæti í andlegum efn-
um. Áhrifaleysi æsingamannanna
er þvert á móti þroskamerki á
sama hátt og það ber vott um
stj órnmálaþroska Englendinga, að
þar eru byltinðar fátíðar. Oss er
ekki vant eins heldur margs. En í
því er vöntunin ekki fólgin, að hér
sé ekki alt eins og í einhverju út-
lendu trúarfélagi.
----o----
Úr bréfi úr N.-þing. Árferði
gerist nú erfitt hér fyrir landbún-
aðinn. Síðastliðið sumar var mjög
votviðrasamt og graslítið á útengi
og heyskapur því lítill, og vetur-
inn síðastl. harður til landsins en
léttur við sjóinn. þetta sumar hef-
ir verið kalt og votviðrasamt, ill-
viðri í júní drápu lömb unnvörp-
um og heyskapur varð ekki alment
byrjaður fyr en þrettán vikur af
sumri, og mjög lítið er enn hirt af
heyi, en spretta að verða í meðal-
lagi. Gerist því þröngt fyrir dyr-
um hjá kotungunum, enda eru
heiðarkot að leggjast í eyði, þykir
þar ekki lifandi, þegar saman fara
vond sumur og harðir vetrar.
Heyrst hefir að landssjóður ætli að
spekúlera í því að kaupa húsaræfla
á einu þessu eyðikoti, sem ekki
kvað þó vera hvítra manna bústað-
ur, fyrir ca. 3000 kr., eða álíka
verð og hann seldi bestu jarðir sín-
ar hér fyrir nokkrum árum. Fiski-
afli er nú góður við Melrakasléttu
og Langanes, og þar sem fiskiverð
er hátt, þá batnar hagur útvegs-
manna og þeirra, sem í þorskinn
ná. Mænusótt hefir stungið sér
niður á nokkrum stöðum og úr
henni dáið ein unglingsstúlka og
tvö böm, sem mér er kunnugt um.
Ennfremur er nýlega dáinn Hann-
es Sigurðsson þorsteinssonar stór-
bónda í Holseli.
Norður-þingeyingur.
Jarðskjálftinn í vikunni sem leið
hefir verið mestur í Krísuvík. Fólk
þar þorði ekki að sofa í húsum, og
gátu menn við heyskap varla fót-
að sig er á einum kippnum stóð,
svo snarpur var hann. Við jarð-
skjálftann myndaðist í Krísuvík
nýr leirhver, sem gýs leirstroku
3—4 faðma í loft upp fjórðu
hverja sekúndu. Hveraskálin er um
30 ferfaðmar.
Guðmundur Hagalín skáld fór
með Mercur til Noregs með fjöl-
skyldu sína. I vetur dvelur hann á
lýðháskólanum í Voss, en verður
síðan blaðamaður við landsmáls-
blöðin. Nokkrar af sögum hans
koma út í norskri þýðingu um
jólaleytið.