Tíminn - 13.09.1924, Blaðsíða 3

T I M 1 N N
145
I
cobsen&Sön
r
1
Símnefni. Granfuru.
Stofnað 1324.
Carl Lundsgade
Köbenhavn.
Afgroiðurn frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
heila skipsfarma frá Svídjóð. —- Sís og umboðssalar annaat pantanir.
— Sik og efni í þilfar tii skipa. ............ —
Notad
um allan
heim.
Ariö 1904 var
i fyrsta sinn
þaklagt í Dan-
nrörku úr
— Icopal. —

Besta og ódýrasta efni i þök. Tíu ára ábyrgð á þökunum.
Þurfa ekkerl viðhald þann tíma,
Létt -------- í»étt -------- Hlýtt
Betra en bárujávn og' málmar. Endist eins vel og skífuþök.
Pæst alstaðar á íslandi.
Jens Vílladsens Fabriker,
Köbcnhavn Iv. Telf. 9706—9726
Biðjið uni verðskrá vora og sýnishorn.
sérfróða menn til vinnu í verk-
smiðjunni, og gaf stjórnin leyfi til
þess.
Um miðjan júlí síðastl. kærðj
Verkamannafélag Akureyrar til
bæjarfógeta yfir því, að fluttir
hafi verið til verksmiðjunnar um
50 verkamenn, fæstir með sér-
þekkingu.
Máli þessu skaut bæjarfógeti til
úrskurðar dómsmálaráðherra, eins
og vera bar.
Um líkt leyti og kært var yfir
ólöglegum innflutningi verka-
manna til verksmiðjunnar, var
eftirlitsmaður frá mæliíækjaskrií-
stofunni í Reykjavík á ferð fyrir
norðan og kom þá í Ijós, að verk-
smðja þessi hafði notað svikin
síldarmál eingöngu. í stað 50 lítra
mála notaði hún rrcál, sem tóku 170
lítra.
Hér voru lögð hrein gögn á borð-
ið. það er formlega kært yfir því,
að verksmiðjan í Krossanesi hafi
brotið landslög með því að flytja
verkamenn til landsins í lagatrássi,
og starfsmaður ríkisins kemur því
upp, að notuð hafa verið svikin
mælitæki og með því, á sviksamleg-
an hátt, haft stórfé af viðskifta-
mönnum verksmiðjunnai-.
Nú skyldi maður ætla, að ríkis-
stjórnin okkar hefði tekið sköru-
lega í málið. í stjórninni eiga sæti
tveir lögfræðingar, svo ekki átti
þekkingarleysið að verða þess vald
andi, að skjótt væri viðbrugðið og
sökudólgurinn látinn sæta ábyrgð
gerða sinna án frekari umsvifa. En
því var ekki að heilsa. Næsti þátt-
urinn í þessum leik er sá, að at-
vinnumálaráðherrann, Magnús
Guðmundsson, fer í eftirlitsferð
til Norðurlands um mánaðamót
júlí og ágúst. Skýrði stjórnarblað-
ið svo frá, að erindið væri að líta
eftir ýmsu, sem að síldveiðum
lyti. Aðalerindið mun þó hafa ver-
íð að „athuga“ Krossanesmálið.
Á meðan Magnús Guðmundsson
dvaldi nyrðra, náði ritstjóri
„Dags“ tali af honum, og af því
svöi' ráðherrans eru það eina, sem
frá stjórninni hefir heyrst um
þetta mál, þykir rétt að birta við-
talið. pað hljóðar svo:
— Hvernig hygst stjórnin að snú
ast við ákærunni um óleyfilega
innflutta verkamenn ? spyr blaðið.
— Stjórnin telur ekki rétt, að
láta fólkið fara að þessu sinni,
vegna þess, að örðugt myndi að fá
verkafólk í staðinn og hætta á, að
verksmiðjan yrði að stöðvast.
Helst yrði verkafólk til verksmiðj-
unnar að koma úr sveitum, og vil
eg síst stofna til þess, að fólkið
dragist þaðan.
— Hefir framkvæmdastj. ekki
brotið landslög í sambandi við
þetta mál?
—- Hann hefir misnotað stjórn-
arleyfi, sem hann hafði til þess að
ílytja inn aðeins 15 menn sérfróða
um þessa atvinnu. En eftir upplýs-
ingum, fengnum hjá Pétri A. Ól-
afssyni erindreka, áleit hann að
flutningur á verkafólki til landsins
væri ekki bannaður, og má raunar
líta svo á, því að lög nr. 10, 18.
maí 1920, ná fremur til misindis-
manna en til verkamanna. þó má
ef til vill skilja ákvæði í lögunum
þannig, að þau nái til verkfólks yf-
irleitt.
— En þingsályktunin frá síð-
asta þingi ?
— Eg mun ekki gefa út reglu-
gerð þá, sem þar er tilskilin, vegna
þess, að áðurnefnd lög eru ekki
nægilega sterkur grundvöllur und-
ir þingsályktuninni.
— En hefir framkvæmdastjór-
inn ekki brotið landslög með því
að tilkynna ekki komu þessara
manna á lögregluskrifstofunni ?
— Jú.
— Verða engar ráðstafanir gerð
ar til þess að láta hann sæta refs-
ingu fyrir þessar aðgerðir?
— Hann hefir þegar fengið ávít-
ur og áminningu og hann hefir lof-
að því, að flytja ekki verkafólk
framvegis, nema aðeins það, er
nauðsyn krefur og hann fær leyfi
til, 12—15 sérfræðinga.
— En málin?
— það er rétt, að málin hafa
reynst misjöfn og of stór, þó örð-
ugt sé að segja, hversu miklu hefir
munað í rauninni, því við uppskip-
un skvettist nokkuð út úr málun-
um stundum. þó er það með öllu
óafsakanlegt og vítavert af fram-
kvæmdastjóranum að nota misjöfn
og ekki löggilt mál. Málin verða nú
þegar löggilt.
— Verða þeir menn, sem hafa
undanfarið selt verksmiðjunni síld
og kunna að hafa skaðast vegna
þessara mála, að þola það bóta-
laust ?
— þeim stendur opin leið að
sækja rétt sinn í hendur fram-
kvæmdastjóranum, ef þeir geta
sannað, að þeir hafi orðið fyrir
sltaða“. Frh.
----o----
Aðalsteinn Eiríksson kennari er
nýkominn frá Noregi. Hann tók
kennarapróf í vor, en hefir nú í
sumar lagt stund á söngkenslu.
Hann hefir bæði dvalið við barna-
skóla í Bergen og Osló og
sótt söngnámskeið í Sogni og á
Sandi á Rogalandi. Aðalkennari
hans hefir verið Lars Söraas, sem
hefir endurbætt stórum söng-
kenslu barna í Noregi. Aðalsteinn
verður söngkennari við Barna-
skóla Reykjavíkur.
Ritstjórar danska Mogga eru
ekki enn búnir að melta dóminn í
skuldamáli Pöntunarfélags Rauða-
sandshrepps. Tíminn hefir áður
svarað árásum blaðsins og rang- ]
færslum, sem það hefir þyrlað upp I
í sambandi við þetta mál, og bjóst |
við, að það myndi nægja, en á
fimudaginn var þvælir blaðið um
þetta mál enn, jafnóskýrt og fá-
víslega og áður. Og þó Tímanum
þvki það leiðinlegt verk, að ræða
mál við „moðhausa“ danska
Mogga, þá verður ekki hjá því kom
ist að taka þá á kné sér einu sinni
enn, ef ske kynni, að ný ráðning
gæti orðið þeim til heilsubótar.
Fyrst talaði danski Moggi um
þettá mál af miklum fjálgleik og
var svo að sjá, sem hann ætlaði sér
að vera skjöldur og skjól smælingj
anna, sem hér væri á illmannlegan
hátt verið að koma á kaldan klaka
með illvígri málshöfðun. Og óvætt-
irnir, sem þessu voru valdandi,
j var fyrst og fremst Sambandið,
sem hafði lagt þetta „víðtæka“
samábyrgðarhelsi á félögin, og þar
næst Tíminn og Dagur, sem hefðu
hvatt til stofnunar félagsins. Nú
var það upplýst í fyrstu svargrein
Tímans, að Pöntunarfél. Rauða-
sandshrepps hefir aldrei verið í
Sambandinu, að það er stofnað 10
árum áður en blöðin Tíminn og
Dagur hófu göngu sína, að sam-
ábyrgðin náði ekki nema yfir eitt
hreppsfélag (sem siðar var skift í
tvö), og að Sambandið ekki höfð-
aði skuldamálið fyr en eftir að fé-
lagið var búið að framselja bú sitt
til gjaldþrotaskifta. Með þessu er
öllum blekkingavaðli blaðsins full-
svarað, en það heldur áfram. Nú
þvælir blaðið um það, hvernig
Sambandið muni haga innheimt-
unni, og endurtekur sömu rökin,
sem það hefir játað áður, að sam-
ábyrgðin sé stórhættuleg fyiir
ábyrgðarmennina og gagnslaus fyr
ir lánai'drotnana! Sambandið verði
nú að jafna allri skuldinni niður á
deildir sínar, en þó eigi fyrst að
gera alla félagsmenn í P. R. gjald-
þrota. Og það sem blaðinu þykir
sárast er það, að í félaginu „muni
vera“ eitthvað af efnuðum mönn-
um, sem verði látnir borga fyrir
þá fátæku. En hvernig þetta á að
ske án þess að Sambandið fái eitt-
hvað upp í skuld sína, mun ofvax-
ið skilningi flestra annara en moð-
hausa danska Mogga. öll þvæla
blaðsins um innheimtu á skuld
þessari er gripin úr lausu lofti. það
veit ekki einu sinni hvað hefst upp
úr búinu og því síður getur blað-
inu verið kunnugt um, hverskonar
innheimtuaðferð Sambandið muni
beita. það er því of snemt fyrir
leiguþjóna danska Mogga að fara
að hlakka yfir óförum bændanna í
Rauðasandshreppi. þeim mun tæp-
lega koma hjálp frá því liði, sem
þar stýrir pennanum. Mun og ekki
annarar hjálpar þaðan að vænta
en herópsins,sem ritstjórar danska
Mogga hrópa í sífellu: „Svík þú
lánardrottinn þinn, ef þú getur“
(sbr. „að láta töpin lenda á lánar-
drotnunum“).
það er aðeins eitt í þessum skrif-
um blaðsins, sem hefir í sér fólg-
inn ofurlítinn snefil af sannind-
um. Og það er þar sem blaðið er
að átelja Sambandið fyrir að hafa
lánað félaginu. þessi „umhyggju-
semi“ kemur þó úr hörðustu átt,
og þar sem forráðamenn Sam-
bandsins hafa að nokkru svarað
þessu nú þegar, á réttum vett-
vangi, og munu gera það frekar,
þegar séð verður fyrir endann á
þessu máli, þá er óþarft að gera
það hér. þó má geta þess, að flest-
um, sem rekið hafa kaupsýslustörf
á Vestfjörðum undanfarin þrjú ár,
mun hafa veitt erfitt að komast
hjá lánum. þessi ár hafa verið
sannnefnd hallærisár á Vestfjörð-
um, og ber það því vott um frem-
ur lúalegan hugsunarhátt, að
hlakka yfir óförum manna, sem
stafa að mestu af völdum náttúr-
unnar, og svívirða þá, sem hafa
reynt til að hjálpa í þeirri trú, að
að fram úr rættist erfiðleikunum
og menn gætu endurgreitt skuldir
sínar.
þeir ,,ritstjórar“ danska Mogga
hafa hvað eftir annað reynt að láta
líta svo út, sem þeir bæru hag
kaupfélaganna mjög fyrir brjósti.
En þegar þeir fréttu um gjaldþrot
P. R„ mistu þeir stillinguna. þeir
íullorðnum mönnum. petta bættist ofan á, að líkamanum
var gleymt og skapgerðinni að mestu. Kenslan var orðin
tómur þekkingartroðningur, mismunandi stórar inntökur,
en alt í raun og veru miðað við skilning fullorðinna
manna.
Nú skulu leidd að þessu nokkur rök til skýringar.
Tökum kverkensluna, einmitt þann hluta kenslunnar,
sem átti að vera til að bæta og þroska skapgerð og lyndi
barna og unglinga. Hvað er kverið? Ekki annað en sam-
safn af þeim þungskyldustu læi’dómsniðurstöðum, sem
guðfræðiskennarar og rithöfundar um slík efni liafa ver-
ið að glima við um margar undangengnar aldir. það barn
mun tæplega enn fætt i þennan heim, sem skilur hið
minsta af aðalefni „kversins", sem nálega öll íslensk börn
bafa lært. par er þvert á móti hrúgað saman þeim erfið-
ustu og todskildustu viðfangsefnum, guðfræði og frum-
fræði. Og i viðbót er þetta geysi þunga efni sett frarn í
þeim þunglamalegasta búningi, sem er allrafjarstur skiln-
ingi og þroska barnsáranna. Kverið er samandregnar
niðurstöður miðaldalcgrar guðfræði, eins og guðfræðing-
ar okkar liafa numið þau fræði við Khafnar háskóla.
Annað dæmi. Börn og unglingar eiga að læra nátt-
úrufræði í skólunum. Kemur aftur hin sama lærða beina-
hrúga: Niðurskipun dýra og jurta, fylkingar, hópar, flokk-
ar, ættir og kyn. Á dýrunum kjaftar og klær og svo nöfn
á tegundum, sem eru legíó. petta eru niðurstöður við hæfi
fullorðinna manna. En börn sjá ekki náttúruna þannig.
peim þykir gaman að dýrurn og jurtum eins og það ber
íyrir augu vit í himinvíðri náttúru. Ef börn og unglingar fá
tækifæri til að nema náttúrufræði eins og þeim hæfir, þá
eru þau bæði námfús og minnug. Alveg eins og börn eiga
auðvelt ineð að hugsa um hvað er rétt og rangt i mann-
legri breytni, ef viðfangsefnin eru tekin úr daglegu lífi
eða koma i söguformi. petta skildi Kristur allra manna
best. þessvegna kennir hann hina dýpstu speki i dæmi-
sögum og likingum. Hann veit, að á þann hátt heldur
viskan, með auðveldustu móti, innreið sina i huga mann-
anna.
par sem börnum er kendar fræðiniðurstöður i þurru
beinagrindarformi, eru ávextirnir altaf hinir sömu. Nem-
endurnir hafa óbeit á þeirri bók, sem hefir orðið að troða
með valdi inn í vitund þeirra, og þeir fá um leið nálega
alt af rötgi'óna óbeit á því efni, sem bókin fjallar um. I
þessu er fólgin sorgarsaga mishepnaðrar kenslu. Hún er
ekki eingöngu árangurslaus, heldur blátt áfram skaðleg.
Slik kensla er eins og hestur ræningjakonungsins. þar
sem hófar hans snertu jörðina spratt ekki gras i heila
öld. —
Annar þótturinn í andlegu lífi íslendinga, heimament-
unin, hefir vaxið af þjóðlégri rót. þar hefir náttúra lands-
ins, sveitalifið, sveitavinnan og fornsögurnar og rimurnar
verið farsæll skólameistari og fræðári. þessum áhrifum
eiga íslendingar að þakka verndun gófnanna, verndun
mólsins og þann móttækileika fyrir menningu, sem ein-
kennir nokkurn hluta íslenskrar alþýðu.
Skólaáhrifin eru fengin frá Dönum. Garður hefir þar
verið brúin út í heim. Yfir þó brú er flutt megnið af okk-
ar aðfluttu þekkingu. En sú þekking hefir verið keypt með
beiskju blandinni útlegð námsmannanna. Fóeinir þeir
bestu hafa sloppið lítið ekki skemdir. Margir hafa glatað
þar æskuyl og hugsjónum. Of margir hafa sokkið eða bor-
ist brotnir eða limlestir heirn að ströndum landsins. Hafn-
arnémið hefir verið gluggi út að hinum stóra heimi, þakka-
verður, borið saman við algerða vöntun, en þó svo gall-
aður, að til misheppilegra áhrifa ó þeirri leið mó rekja
sumar helstu meinsemdir i íslensku félagslífi: Vonleysið,
kuldann, sjálfbyrgingsskapinn og þó vöntun, að geta ekki
nema með miklum erfiðismunum fundið samband á milli
hagsmuna einstaklingsins og þjóðfélagsins.
III.
Foreldrar og böm.
Flestum foreldrum er þann veg farið, að þau vilja
miklu fórna vegna barna sinna. Og með sumar mæður
og feður eru nálega engin takmörk fyrir þessum fórnar-
vilja. A því sviði einu. i skiftum góðra foreldra við börn
sín, hefir tekist að fullnægja nokkurnveginn kærleiksboði
þeirrar trúar, sem Evrópuþjóðirnar telja sig fylgja. Stund-
um nær þessi umhyggja lengra en höfundur kristnu trú-
arbragðanna krafði. Móðirin lætur sér ekki nægja að veita
barninu sömu úmhyggju og sjálfri sér. Hún lætur það
sitja fyrir, þar sem annarhvor aðilinn verður að sitja ó
liakanum.
Á íslandi kom fórnarvilji foreldranna, einkum fyr,
mjög fram í því, að safna sem mestum fémunum lianda
börnunum. Með því átti að tryggja gæfu þeirra. Til að ná
þessu takmarki, var unnið ósleitilega, sparað á allar hlið-
ar, jafnvel beitt harðræði við náungann i fjármálaskift-
um, „kærleiksboðorðið", sem me^st er um talað af prédik-
unarstólnum, þverbrotið dag eftir dag og ár eftir ór, af
einskærri löngun foreldranna að tryggja gæfu barna
sinna, með því að skilja þeim eftir, þegar leiðir skilja,
sem mest af því, sem mölur og ryð getur grandað. Fremst-
ir allra þjóða í þessum hugsunarhætti eru þó Frakkar.
Almenningur þar í landi er ótrúlega sparsamur. Og sú
sparsemi er á átakanlegan hótt miðuð við börnin. Ferðá
maður einn hefir sagt frá því dæmi úr Paris, að í liúsi
hjá efnuðu fólki, þar sem hann vai' gestur, var þjónustu-
konan roskin. Hún var gift og ótti tvö stólpuð börn. Maður
hennar var ó lífi. En hjónin voru þjónar sitt i hvoru húsi,
og höfðu hörnin í fóstri. pau höfðu ekki slitið samvistir
vegna ósamkomulags, heldur til að geta sparað fleiri skild-
inga handa börnunum. ])essi hjón áttu þá í sparisjóði um
100 þúsund franka. Á íslandi hefðu þau verið kölluð stór-
rík. En í Frakklandi töldu þau sig svo fátæk, að vegna
framtíðar barnanna yrði fjölskyldan að skilja samvistir
árum saman. Takmarkið, sem foreldrarnir stefndu að, var
þetta: Sem mestan arf til að gera börnin gæfusöm.
Frh.
O