Tíminn - 13.09.1924, Blaðsíða 2

144
T I M I N N
Kolumbus og ísland.
það er gömul trú, að Kolumbus
hafi komið til Islands með enskri
duggu og haft héðan sögur áf
Vínlandi hinu góða. Segir sagan,
að hann hafi dvalið á Snæfellsnesi.
Ókunnugt er mér um uppruna þess
arar frásögu, en ekkert er líklegra
en að Kolumbus hafi haft einhverj-
ar sagnir af siglingum íslendinga
og Grænlendinga til forna. Sigl-
ingamenn landafundatímabilsins
sigldu að jafnaði eftir gömlum
sögnum, sem oft voru sambland af
æfintýri og æfagamalli sögu. Forn-
ar sögur af gleymdum löndum í
vestri hafa styrkt Kolumbus í
þeirri trú, að komast mætti til Ind-
lands, ef siglt væri í vestur. Hann
var óbreyttur sjómaður og hefir
ekki látið sér nægja að sigla eftir
tilgátunum einum um hnattmynd-
un jarðarinnar, heldur haft eitt-
hvað fleira við að styðjast. En ilt
mun vera að finna rök þau, er
hann studdi vonir sínar við, því að
landafundamenn héldu jafnan
leyndu öllu því, er þeir komust á
snoðir um og ætluðu sér að nota,
eins og uppfundningamenn nútím-
ans. Lesið hefi eg sögu eftir fróð-
an mann, hollenskan, er segir, að
Kolumbus muni hafa komið til ís-
lands, ef trúa megi hans eigin
orðum, en ókunnugt er mér, hvar
þau orð hans er að finna eða hvern
ig þau hljóða. En — bætir hinn
fróði maður við, sem að því er virð-
ist er betur að sér í sögu en landa-
fræði, — líklega hefir hann aldrei
komist lengra en til Færeyja, því
þar er svo kalt á vetrum, að hverj-
um manni er vorkunn þó hann
haldi, að 4iann sé kominn til ís-
lands! Munu flestir íslendingar
trúa betur eigin orðum Kolumbus-
ar en leiðréttingu þessa lærða
manns.
Nýlega hefir fundist í skjölum
þjóðbókasafnsins í París merkilegt
ko’rt, sem mun vera gert einhvern-
tíma á árunum 1488 til 1492. Góðr-
arvonarhöfði, sem fanst 1488, er
þar með, en Ameríka ekki, en hana
fann Kolumbus 1492, eins og kunn-
ugt er. De la Ronciere, yfirbóka-
vörður, leiðir að því sterk rök, að
kort þetta sé gert eftir fyrirsögn
Kolumbusar, e. t. v. af Bartholo-
meusi bróður hans, og hafi Kolum-
bus látið gera kortið í tilefni af
fyrirætlunum sínum og notað það
á hinni miklu landafundaferð sinni.
Á þessu korti er ísland betur gert
en á öllum öðrum samtíðarkort-
um, er þorv. Th. nefnir í landa-
fræðissögu sinni. það snýr að vísu
ekki rétt, Reykjanes gengur til
suðurs, en suðurströndin í norð-
austur. En sú skekkja er á öllum
kortum, sem gerð eru af Norður-
löndum eftir að notkun áttavitans
hófst en áður en segulskekkjan
var fundin. En það merkilega er,
að vesturströndin frá Snæfellsnesi
og kafli af suðurströndinni virðist
vera gert eftir fyrirsögn kunnugs
manns. Annars er lítið vit í fjörð-
um og nesjum annarsstaðar á land-
inu og er kortið að því leyti líkt
þeim kortum, er þ. Th. getur um
frá 15. öld og byrjun 16. aldar.
þó er Snæfellsnes best gert og má
heita hárrétt. Kemur þetti ein-
kennilega vel heim við sagnirnar
um íslandsför Kolumbusar. Engin
nöfn eru á kortinu.En þrjú hús eru
þar dregin upp, þar af tvær kirkj-
ur, sem vafalaust tákna biskups-
dæmin. það kort, sem hér er farið
eftir, er prentað { London News,
26. apríl 1924. Er það svo lítið og
alt letur svo óskýrt, að ekki er
hægt að rannsaka það til fulls. En
vafalaust má af þessu korti gera
úr skugga um, hvað satt er í sögn-
unum um íslandsför Kolumbusar,
ef það reynist rétt, sem fullyrt er,
að kortið sé gert eftir hans fyrir-
sögn. þykir þetta hinn merkileg-
asti fundur og væri þess vert að
vera nánar rannsakað með tilliti til
Islands.
Brot úr bannsösíu.
Mikið hefir verið gert úr því, að
ókleift sé að halda uppi aðflutn-
ingsbanni á áfengi hér á landi, og
er það vrtanlegt að svo er ef vilj-
ann vantar. En þar er bannið eng-
in undantekning, því þegar viljann
vantar, er yfirleitt ekkert hægt að
gera. En öll dæmi hníga í þá átt,
að bannlögin séu jafnt framkvæm-
anleg og önnur lög, ef lögreglu-
stjórar og dómarar gæta skyldu
sinnar í því, að beita þeim. það er
þeirra embættisskylda að sjá um
að lögum sé hlýtt og beita refsi-
ákvæðum svo sem framkvæmd
laganna heimtar. En um bannlög-
in hefir það viljað brenna við, að
þeir hafa gert sig að dómurum um
það, hvaða lög skuli gilda í land-
inu. En þá er löggjafarvald Alþing-
is orðið lítils virði, þegar fram-
kvæmdavaldið setur sig á svo há-
an hest. þá er komið að því, sem
var banamein lýðríkisins forna.
að framkvæmdavaldið vantaði.
þegar bannlögin gengu í gildi
var alt útlit fyrir, að þeim myndi
vera beitt sem öðrum lögum. En
svo kom í ljós, að lítið var gert til
að framfylgja lögunum, og lí.tið í
húfi, þó upp kæmist um brot. Nú,
það er þá ekki meir en þetta, hugs-
uðu þeir, sem tilhneiging höfðu til
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreinl Blautsápa
Hreini Stangasápa
Hrein® Handsápur
Hreini Ke rti
Hreini Skósverta
Hreina Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
HNY8CR6
Samband ísl.
að gera sér bannlagabrot að at-
vinnuvegi. Og sumstaðar er smygl-
unin orðin að öruggum og arðvæn-
legum atvinnuvegi. Dæmi þess
hafa jafnvel þekst, að niðurjöfn-
unarnefnd hefir lagt hátt útsvar á
slíka atvinnurekendur. Undarlegt
þjóðfélag, þar sem lögbrotin eru
orðin opinber tekjustofn! Ekki
skal niðurjöfnunarnefnd sú, er
hlut á að máli, áfeld. Hún gerði
það, sem í hennar valdi stóð, þeg-
ar lögregluvaldið var búið að sýna
vanmátt sinn. En því eiga þegn-
arnir bágt með að trúa, að engin
ráð séu til fyrir lögreglu að hafa
hendur í hári þeirra lögbrjóta, sem
svo eru þektir að ólöglegri áfeng-
issölu, að þess fer að gæta í út-
svörunum. Hér er fáment og þekk-
ir hver annan, svo hvergi ætti að
vera auðveldara fyrir lögreglu að
finna upptök áfengisstraumanna
og stemma á að ósi. Fámennið
dregur að vísu úr kærum almenn-
Alfa-
Laval
skilvindur
reynast best.
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
samv.félaga.
ings, en það ætti að styðja lög-
gæsluna í hennar starfi. þó einstak
ir menn séu á stundum áfeldir
fyrir kærur, þá þykir það lýti á
hverjum lögreglustjóra eða sýslu-
manni að láta brjóta lög landsins
fyrir nefinu á sér án þess að hefj-
ast handa. það er skylda þeirra og
starf, er þeir þiggja borgun fyrir,
að halda uppi landslögum og rétti.
Bannlögunum er hægt að fram-
fylg-ja betur en gert hefir verið.
Hér á landi ætti að vera hægt að
koma í veg fyrir alla stórsmyglun
í atvinnu- og gróðaskyni. Hvernig j
fer lögregla milljónaborganna að
að finna lögbrjóta og koma lögum
fram við þá, fyrst íslensk lögregla ;
treystist ekki hér í fámenninu að j
koma í veg fyrir að menn geri sér j
, lögbrot að atvinnu? Smásmyglun-
j in er ekki hættuleg tilgangi bann-
laganna. þó einstaka maður, sem
i hefir sérstaka aðstöðu, komist yf-
ir nokkrar flöskur, leiðir það aldrei
til almenns drykkjuskapar, þó vit-
anlega beri að fara með slíkt lög-
um samkvæmt. það er stór-
smyglun í atvinnuskyni og
heimabrensla til sölu, sem er
hættuleg og þarf að koma í veg
fyrir til að kalla megi, að bann-
lögin séu í fullu gildi. En það er á
valdi lögreglunnar í landinu að
taka fyrir siík brot. það sýnir best
nýlegur kafli úr sögu bannsins í
V estmannaeyjum.
I Vestmannaeyjum var eins og
víða annarsstaðar lítið gert til að
halda uppi áfengislöggjöfinni.
Áfengissalar óðu uppi og voru
margir farnir að brenna sterka
drykki til sölu. Drykkjuskapur
var mjög í vexti og keyrði suma
daga á vertíðinni úr öllu hófi. En
í vor var settur sýslumaður í Eyj-
um um tíma, ungur maður, Krist-
inn Ólafsson, sem nú er borgar-
stjóri þar. Honum ofbauð ólög-
hlýðnin og lét skríða til skar-
ar gegn þessum ófögnuði. Á
einum degi kom hann upp um 5
bruggara og áfengissala. þeir voru
dæmdir í 500 kr. sekt hver og 1
mánaðar fangelsi. þeim skildist að
hér var alvara á ferðum. Siðan
hefir eins og tekið fyrir smyglun,
brugg og sölu áfengis í Eyjum. Og
hvað er það, sem hér hefir skeð?
Ekkert annað en það, að til Eyj-
anna kom ungur sýslumaður, sem
var það ljóst, að hann var settur
til að sjá um að landslögum væri
hlýtt. Sama sagan gæti endurtek-
ið sig kringum land alt. þá yrði
-vöntun á framkvæmdavaldi ekki
íslensku ríki að fjörtjóni í annað
sinn.
---o----
Krossanesmálið.
Tíminn hefir látið sér hægt um
þetta mál að þessu, búist við að
heyra eitthvað frá atvinnumála-
ráðherranum eða dómsmálaráð-
herranum, sem varpaði nýju ljósi
á málið, en sú bið hefir orðið árang
urslaus.
Gangur málsins er í stuttu máli
þessi:
Stórþingsmaður Holde frá Noregi
á síldarverksmiðju í Krossanesi
við Eyjafjörð og hefir rekið þar
síldariðnað undanfarin sumur.
Hefir hann að nokkru leyti notað
útlenda verkamenn í verksmiðj-
unni. Á síðastliðnum vetri sam-
þykti Alþingi þingsályktunartil-
lögu, sem leggur hömlur á at-
vinnuleit erlendra verkamanna hér
á landi. Skyldi stjórnin gefa út
sérstaka reglugerð hér að lútandi,
en sú reglugerð er ókomin enn.
Áðurnefndur verksmiðjueigandi
sótti um leyfi til að flytja inn 15
Komandi ár.
Víkjum aítur til Englands. í Oxford og Cambridge
hefir ein hin ríkasta og gagnmentaðasta þjóð heimsins
safnað i þessi tvö mentasetur síðustu 7—8 aldirnar allri
þeirri fegurð, sem hún hefir frekast getað skapað. þar eru
hinar fegurstu byggingar, yndislegir garðar, íþróttavellir
og íþróttatæki, bókasöfn, heimavistir, tvö herbergi fyrir
hvern námsmann, með eldgömlum silfurborðbúnaði, hvað.
þá öðrum þægindum. Fyrir hvert „college" er sameigin-
legur borðsalur. þar hanga á véggjunum myndir af þeim
þjóðskörungum Breta, sem búið hafa áður og numið í
þeirri skóladeild. Allmargir af kennurunum borða með
stúdentunum, og umgangast þá persónulega daglega, í einu
eins og kennarar, vinir og ráðsettir vandamenn. í hinum
gömlu háskólum Englands er alt gert ti) að þroska í einu
gáfrunar, líkamann, og þó einkum skapgerðina. þar sam-
einast ótal hressandi andans straumar: Minningar um for-
tið landsins, þjóðarinnar, staðarins, hið glæsilega um-
liverfi, íþróttir og kynning við vel lærða og spaka menn.
það er sagt, að þekkingu Oxford- og Cambridge-manna sé
stundum nokkuð áfátt, einkum um nútímamálefni, er þeir
koma úr skólunum. En þaðan hafa komið flestir þeir
menn, sem hafa bygt upp heinysveldið breska. þeir hafa
notið æsku- og skólaáranna eins og best er og hollast fyrir
unga menn. þeir hafa bjartar og hlýjar endurminningar
um vaxtartímann. þeir finna styrkirm af fortíð landsins,
og að þeir standa föstum fótum i járðvegi hins ríka og
margbreytta þjóðlífs. Fvrir þá er brautin bein og sjálf-
sögð, að vinna meðan æfin endist fyrir sæmd og heill
landsins.
Fyrir Hafnar-íslendingana hefir eltki verið jafnhlýlega
í garðinn búið. Og ávextirnir liafa líka orðið alt öðruvísi.
Margir hafa fallið í valinn. Enn fleiri særst. En það, sem
mest tjón hefir verið að fyrir ísland, er að svo margir af
þeim, sem þó hafa sloppið lifandi heim, hafa komið með
„kalið hjarta". Utlegðin í framandi landi utan við líf heim-
ilanna, með andrúmsloftið þrungið af óbeit á flestu í um-
hverfinu, er jafn skaðleg fyrir unglinga eins og frostnótt
í júní fyrir gróðurinn. þá kulnar svo mikið af þeirri hlýju
og þeim hugsjónum, sem þurfa að vera varasjóður heil-
brigðra þrekmenna á starfsárunum.
Eitt einkennir þessa vorkólnun i sambandi við Hafn-
arnám íslendinga. Langflestir hinir ungu íslensku náms-
menn hafa talið sig vera frjálslynda og um leið þjóðlega,
meðan þeir voru við nám í Khöfn. þeir hafa lesið og dáðst
að umbótablöðum Dana, hinum róttækustu. Allmargir liafa
jafnvel talið sig saméignarmenn. Eftir að heim hefir kom-
ið lesa margir þeirra enn þessi blöð, og reyna þannig eftir
megni, að framlengja æsku sína. í Danmörku eru þeir um-
bóta- og framfaramenn, og halda áfram að vera það, að
því er Danmörku snertir, eftir að þeir koma heim. Nálega
aldrei hittist á Islandi heimsnúinn Hafnarmaður, sem við-
urkennir, að Estrup eða hægri menn i Danmörku hafi
haft eða hafi á réttu að standa. En um viðhorfið heima
var öðru máli að gegna. Gamlar róttækar frelsishetjur frá
Hafnarárunum urðu konungkjörnir, söfnuðu krossum og
titlum með mikilli kostgæfni, studdu útlenda valdið og
kyrstöðuna á Islandi, eftir bestu getu, sátu rólegir í „lyft-
ingu“ við drykkju meðfram ströndum landsins, þó að
hundruð af löndum þeirra lægi fárveikt undir fótum
þeirra í lestinni. Auðvitað eiga ekki allir hér öskil-
ið mál. þeir allra sterkustu, örlítill minnihltui, hafa
haft nógan hita í sjálfum sér til að bjargast lítið skemdir
úr kuldatið útlegðarinnar. þeim fáu mönnum á þjóðin að
þakka mikið af framförum sínum og bættum kjörum.
En öllum fjöldanum er litið að þakka. þeir hafa stein-
nuniið i æskunni, komið heim með visnað tilfinningalíf,
og ekki sint öðru en að hreiðra um sig — á kostnað þjóð-
félagsins, það sem eftir var æfinnar.
Og samt er ekki liægt að ásaka þessa menn. Áhrif
samtíðarinnar og umhverfisins hafa mótað þá. Betri sam-
tið, betra umhverfi, liefði gert úr mörgum þeirra nýtari
menn.
Garðvistin er lykill að því að skilja skólahliðina á
uppeldi íslendinga síðustu adirnar. þvi að Garðbúarnir
hafa mótað skólalíf landsins á þann liátt, sem við var að
búast. þeir þektu ekki annað til náms en Khafnarháskóla
eins og hann blasti við Garðinum, og þeir gátu ekki gefið
öðrum annað en það, sem þeir áttu sjálfir. Frá Garði hafa
komið nálega allir kennendur við embætlaskólana heima,
og við mentaskólann og gagnfræðaskólana. þeir hafa ver-
ið helstu rithöfundar landsins og skáld. þeir hafa ráðið
gerðum þingsins i mentamálum sem öðru. þeirra kostir
og þeirra gallar hafa mótað hið almenna andlega og opin-
bera líf i landinu.
Einn höfuðókostur við þetta dansk-íslenska mentalíf
er, að það hefir lagt höfuðáherslu á bókþekkingu, en van-
rækt likamsmenningar og skapgerð. Og hvernig átti öðru-
vísi að fara? Við Khafnar háskóla þektu íslendingarnir
ekki annað en fyrirlestrana og kenslubækurnar. þeim
stóðu ekki opnar iþróttir, heimilislíf. Enn síður félagslíf
með eldri og reyndari mönnum. þegar heim kom varð
reyndin hin sama. Við háskólann: Fyrirlestrar og kenslu-
bækur. Við mentaskólann: Yfirheyrsla og kenslubækur.
Við harnaskólana: Lærdómsstaut og yfirheyrslur.
Annar höfuðgalli hefir fylgt með í þessari afbökuðu
brotöldu danskrar menningar á íslandi. Gai'ðbúarnii'
höfðu verið fullorðnir menn, og vitaskuld hafði námið
verið sniðið við þeirra aldur. þar var engin vakning, eng-
in andleg lyfting, ekkert nema fræða-niðurstöður, lær-
dómssetningar, siðasta úrslit þekkingarinnar í hverri
grein, eins og þekt var í Khöfn á hverjum tíma.
En þegar heim kom og átti að fara að kenna ung-
lingum og börnum, var höfð sama aðferðin. Minkuð inn-
takan. þess var ekki gætt, að mismunandi efnismeðferð
þarf við kenslu fullorðinna, unglinga og barna. Ilvert ald-
ursstig þarf sína sérstöku aðferð. En hér voru börn og
unglingar hnept i samskonar umbúðir eins og hæft gátu