Tíminn - 11.10.1924, Blaðsíða 1

(Sfaíbfeti
o$ afgret&slup’ct&ut Cimans er
Sigurgeir ^ri&rtfsfon,
Samban&sfjústnu, HeYfjauíf.
VIII. ár.
Reykjavík 11. október 1924
41. blað
Címans er i Samban&sbúsinn
0pin öaglcga 9—12 f. b-
Símt 496.
Hwr ir ælstnr?
pjóðkunnui- maður.
Herra Aage Berléme stórkaup-
maður í Kaupmannahöfn er þjóð-
kunnur maður orðinn um alt ís-
land.
Hann er eigandi einnar stærstu
útlendu verslunarinnar, sem útbú
á á íslandi: Höepfners-verslunar.
Hann er eftirlitsmaður með
stærsta útlenda verslunarfélagmu
sem starfar hér á landi: Samein-
uðu verslununum.
þessvegna hefir hann og stefnt
að því að ná pólitiskum völdum á
fslandi.
það er játað af ritstjórum
Morgunblaðsins að herra Aage
Berléme hafi í eitt sinn lagt fram
2000 kr. til útgáfu Morgunblaðs-
ins. Ekki 'hefir verið sagt frá fleiri
fjárframlögum hans í þessu skyni;
en um leið og hann lagði fram
þetta fé, krafðist hann þess, að
verslunarstjóri hans hér á staðn-
um fengi sæti í stjórn Morgun-
blaðsins, er næst yrði kosið, og því
var lofað.
Af þessu er ljóst hvert stefnir.
Mun óhætt að telja hr. Aage Ber-
léme líklegasta foringjaefnið í hóp
hinna útlendu manna, sem keppa
eftir stjórnmálaáhrifum á íslandi
með útgáfu Morgunblaðsins.
Fréttaritari danskra, kaupmanna.
Enn kemur herra Aage Berlérne
við sögu fslands á öðrum sviðum.
Auk þeirra afskifta hans af ís-
landi og íslendingum, sem áður
eru talin, er hann sá maður, sem
flestum mönnum fremur fræðir
landa sína um íslenska viðburði.
Einkum eru það verslunarfréttir
og fjármála, sem hann segir frá
íslandi. Má telja hann eftirmann
Knúts Berlíns í því efni að bera
okkur söguna íslendingum í Dan-
mörku.
Gefið er út tímarit í Kaup-
mannahöfn, sem heitir „Finans-
tidende" og er málgagn verslunar-
stéttarinnar og fjármálamanna,
sem nafnið bendir til. Herra Aage
Berléme ritar svo oft um íslands-
mál í þetta tímarit, að óhætt er að
kalla hann fastan starfsmann
tímaritsins á þessu sviði.
Frá sjónarmiði íslendinga er
oft næsta mikið að athuga við
þennan söguburð hans. En hann á
okkur engan reikningsskap að
standa íslendingum. Hann um
það hvaða verslunarfréttir hann
segir frá íslandi.i
þessa hlið starfsemi herra Ber-
lémes hefir Tíminn því látið
óátalda.
En í 50. tölublaði þessa umgetna
tímaiáts, sem út kom 10. f. m.,
gengur herra Aage Berléme skrefi
lengra en hann er vanur í þessum
skrifum sínum.
þessvegna skal honum svarað í
þetta sinn.
Aage Berléme og íslandsbanka-
málið.
I þessari grein veður herra Aage
Berléme fram fyrir skjöldu og vill
kenna Islendingum hvernig þeir
eigi að haga sér í íslensku pólit-
isku máli.
Hann segir frá deilu þeirri, sem
orðin er milli herra Eggerts Claes-
sens bankastjóra og ritstjóra
Tímans.
Herra Aage Berléme tekur nú
að sér að inna það starf af hendi
á fjármálasviði stjórnmálanna,
sem Knútur Berlín vildi leysa af
hendi í sjálfstæðisbaráttunni —
að vera ráðgjafi íslendinga og
leiðbeinandi.
Og að vísu má segja að herra
Aage Berléme hafi það meiri
réttinn til slíkra afskifta af ís-
lenskum málum, en Knútur Berlín,
að hann á íjárhagslegra hags-
muna að gæta á Islandi og hefh’ ís-
lenska menn í þjónsutu sinni við
verslunarrekstur og útgáfu Morg-
unblaðsins.
Hver á að bera tapið?
Herra Berléme víkur að aðalat-
riðinu sem ritstjóri Tímans bar
fram í máli þessu. Hann segir rétt
frá um það, en um ýmislegt ann-
að fer hann með rangt mál. Er
engin ástæða að eltast við þau at-
riði. Danir eru því ekki óvanir, að
þeim séu fluttar rangar fréttir frá
Islandi.
Aðalkrafa Tímans var sú, að ís-
landsbanka væri stjórnað ein-
göngu með hag íslenskra atvinnu-
vega fyrir augum, en ekki með hag
hluthafanna fyrir augum.
Tíminn rökstuddi það, svo að
ekki varð móti mælt, að íslands-
banki á líf sitt algerlega íslend-
ingum að þakka. Einn íhaldsráð-
herranna (M. G.) hefir jafnvel
lýst því yfir á Alþingi, að Islands-
banki hefði ekki getað staðist,
nema ísland hefði hans vegna tek-
ið hið illræmda enska lán. Lið fyr-
ir lið var það rakið, hversu mjög
íslendingar hafa á sig lagt bank-
ans vegna, og bankinn hefir orðið
að sýna í verkinu hve hann er Is-
lendingum háður, með því að af-
henda meirihlutavald bankastjórn-
arinnar í hendur Islendingum. I
raun og veru er það svo, að hver
einasti eyrir sem bankinn starfar
með, er íslenskur. Hluthafarnir
hafa margtapað hlutafé sínu.
Á þessum grundvelli heimtaði
Tíminn að saga hluthafanna væri
úti, bankanum ætti að stjórna ein-
göngu með hag íslenskra atvinnu-
vega fyrir augum.
Ásteytingarsteinn Berlémes.
það er þessi kenning sem hneiksl
ar Berléme. Honum finst það goð-
gá, beinlínis hættulegt fyrir Is-
land, að tala um það, að þessir út-
lendingar, sem fé lögðu í bank-
ann, eigi að hætta að fá af því
rentur eða tapa því alveg.
Honum dettur ekki í hug það,
að sá sem „spekúlerar" hann verð-
ur að eiga á hættunni. Hluthafar
íslandsbanka hafa „spekúlerað",
hafa a. m. k. látið „spekúlera" fyr-
ir sig. þeir hafa bakað Islandi
stórtjón með því. Og þeir eiga líka
að finna sjálfa sig fyrir.
Herra Berléme talar um ofsókn
á hendur útlendingum, sem geti
orðið hættuleg fyrir Island. Hlut-
hafar íslandsbanka eigi að missa
hlutafé sitt, af þeirri einu ástæðu,
að þeir séu útlendir.
þetta er fullur misskilningur hr.
Berlémes. Tímanum hefir a. m. k.
aldrei dottið annað í hug en að
jafnt gengi yfir alla hluthafa Is-
landsbanka, bæði innlenda sem út-
lenda.
það kemur yfirleitt þessu máli
ekki við, hverjir eru þeir einstakl-
ingar sem hlutabréfin eiga. Aðal-
atriðið er hitt að þessir eigendur
misnotuðu vald sitt meðan þeir
fóru með það og því á að taka það
af þeim.
Hvað gerðu Danir?
Herra Aage Berléme segir, að
það muni mælast illa fyrir ytra
taki íslendingar bankann af hlut-
höfunum.
það er ljóst, að einn maður er
reiðubúinn til að rægja tslendinga
fyrir það ytra, og það er herra
Áage Berléme, íslandskaupmaður
og útgefandi Morgunblaðsins.
En það er ástæða til að minna
lierra Berléme á, hvað hans eigin
landar gerðu undir líkum kring-
umstæðum.
Landmandsbanken er og var
stærsti banki Dana. Hann er hluta-
félagsbanki. Vitanlega var honum
stjórnað á ábyrgð hluthafanna.
það er alkunnugt hvernig fór um
þann banka. Á ábyrgð hluthaf-
anna voru reknar allskonar
„spekúlatíónir" í Landmandsbank-
anum og hann tapaði hundruðum
miljóna króna.
Ríkið tókst það í fang að hjálpa
bankanum. En það gerði það með
því skilyrði, að öll stjórn bank-
ans var tekin af hluthöfunum og
hlutaféð var gersamlega tapað.
Tugum miljóna króna töpuðu
hluthafarnir, innlendir og útlendir.
Hversvegna mótmælti herra
Berléme ekki þá? það hefir ekki
heyrst að hann hafi mótmælt.
Eða vill hann heimta annað við-
skiftalögmál af íslendingum er.
Dönum ?
Annar stórbanki danskur, Dis-
contóbankinn, lenti nýlega í erfið-
leikum. Á ábyrgð hluthafanna
hafði honum verið þannig stjórn-
að, að mikil töp komu fram.
Hversvegna heyrðist ekkert orð
frá herra Berléme um að nú ætti
danska ríkið að bjarga innlendum
og erlendum hluthöfum Discontó-
bankans ?
Úrslitin eru alkunn. það voru
engar opinberar ráðstafanir gerð-
ar til þess að bjarga hluthöfun-
um. þeir eiga að bera ábyrgð á
þeirri stjórn, sem þeir hafa sett
yfir bankann. Bankinn hefir blátt
áfram orðið að hætta. Hlutafé og
varasjóður, alt er tapað. Svo harð-
ir eru Danir meir að segja, að
þeir gera fyllilega ráð fyrir þelrn
möguleika, að þeir menn tapi, sem
haf lagt sparifé sitt í bankann,
Sem stendur fá þeir ekki út nema
part af því.
í samræmi við danska ríkið.
Krafa Tímans um að saga hlut-
hafanna sé úti í íslandsbanka er
nákvæmlega í samræmi við fram-
komu danska ríkisins í áðurnefnd-
um málum.
Hluthafar Landmandsbankans
mistu hlutafé sitt og stjórn bank-
ans af því að hlutaféð var tapað.
Nýtt fjármagn þurfti að fá til
þess að bankinn gæti starfað
áfram. Valdið yfir bankanum
fengu þeir aðilar, sem lögðu til það
fjármagn.
Hluthafar Islandsbanka bera
ábyrgðina á töpum bankans. ís-
lenska ríkið, Landsbanki Islands
og íslenskir einstaklingar hafa
lagt fram það fjármagn, sem hef-
ir bjargað bankanum. I verkinu
hafa hluthafarnir viðurkent sinn
fullkomna ósigur er þeir neydd-
ust til að afhenda Islendingum
meirihlutavald í bankastjórninni.
Jafnsjálfsagt er hitt, að íslending-
ar noti nú þetta meirihlutavald og
stjórni bankanum eingöngu með
hagsmuni íslands fyrir augum.
Dæmin eru alveg hliðstæð.
Herra Berléme skammar Tím-
ann fyrir að flytja slíka tillögu af
íslendinga hálfu.
En hann skammar ekki sína eig-
in landa.
Hann verður að fyrirgefa, herra
Berléme. Slík mótmæli eru ekki
tekin alvarlega.
Við ætlum okkur sama rétt Is-
lendingar í okkar fjármálum sem
Danir í sínum.
Y f irbankast jóri.
Skoðun herra Aage Berlémes á
máli þessu kemur ljóslega fram í
því, að hann kallar hr. Eggert
Claessen yfirbankastjóra (Förste-
direktör) í íslandsbanka.
Svo mikinn styrk vill hr. Berlé-
me veita E. Cl. í viðureign hans
við Tímann í máli þessu. Slíkan
styrk hafa einstakir menn íslensk-
ir oft fengið áður, í baráttu ís-
lands við útlent vald. þeir menn
íslenskir, sem stutt hafa útlenda
málstaðinn, gegn málstað Islands,
þeir hafa jafnan fengið mikið lof
í útlendum blöðum, það hefir jafn-
an verið látið klingja þar, að þeir
menn íslenskir væru hinir einu
vitru íslendingar. En reyndin heí-
ir langoftast orðið sú, að þeir Is-
lendingar, sem mest hafa hlotið
lofið Stór-Dananna, þeir hafa að
sama skapi orðið áhrifalausir
heima fyrir.
Herra Berléme kallar E. Cl. yf-
irbankastjóra Islandsbanka.
Aldrei hefir sú kenning heyrst
á íslandi.
Iiversvegna kallar herra Berlé-
me E. Cl. yfirbankastjóra?
Af því að E. Cl. er bankastjóri
hluthafanna, sem flestir eru er-
lendir.
Svo gildan rétt heimtar hr. Ber-
léme í hendur útlendingunum, að
fulltrúi þeirra á að vera yfir-
bankastjóri þó að hann sé í minni-
hluta.
Óþolandi frekja.
Síðan 1. des. 1918 hefir Islend-
ingum aldrei verið sýnd slík
ósvífni.
þeir kunna að hafa alið slíkan
hugsunarhátt í brjósti alla tíð síð-
an Stórdanirnir, en hann hefir
ekki komið fram fyr en nú.
Á þeim grundvelli sömdu þeir
ekki við okkur, fulltrúar vinstri-
manna, gerbótamanna og jafnað-
armannanna dönsku.
Okkur dettur ekki í hug íslend-
ingum, að þessi sé hugsunarhátt-
ur dönsku þjóðarinnar í heild sinni
í okkar garð.
En nú vitum við að svona hugsa
Stórdanirnir til okkar enn.
þeir hafa „ekkert lært og engu
gleym't".
Tilgangur hr. Berlémes mun
hafa verið sá að styðja E. Cl. með
þessari grein.
En þar hefir hann unnið bjam-
argreiða.
Undantekningarlítið munu Is-
lendingar mótmæla þessum alóþol-
andi hugsunarhætti, sem kemur
fram hjá hr. Berléme, er hann
kallar E. Cl. yfirbankastjóra, af
því að hann er fulltrúi hinna út-
lendu hluthafa, og J. B. W. og S.
E. undirbankastjóra af því að þeir
eru fulltrúar Islands.
Og einnig á öðru sviði mun það
hafa sín ríku áhrif, að herra Ber-
léme dirfist að sýna íslendingum
svo óþolandi frekju.
þessi útlendingur, með slíkum
hugsunarhætti í íslands garð, dirf-
ist að gefa út blað á íslandi.
Mun nokkur maður íslenskur
vera í vafa um það héðan af,
hvað herra Berléme gengur til er
hann leggur þúsundir króna í
Morgunblaðið ?
Hversu lengi á að þola það að
útlendur maður, með slíkum hugs-
unarhætti, gefi hér út blað?
Hvað segir landsstjórn Islands,
hvað segir Ihaldsflokkurinn um
það, að eiga að aðalmálgagni það
blað, sem fær fjárstyrk útlends
manns, sem þannig hugsar í Is-
lands garð?
Hver er æðstur?
Herra Berléme hefir svarað því
hver sé æðstur í íslandsbanka:
Eggert Claessen er æðstur. Hlut-
hafavaldið útlenda er æðst. Réttur
islands er enginn.
Tímanum þykir rétt að svara
líka spurningunni um það, hver sé
æðstur í íslandsbanka, og vili
óhikandi leggja það svai’ undir
dóm íslensku þjóðarinnar.
Illu heilli afhentu Islendingar
útlendum möimum hið æðsta vald
i bankamálum íslands, á sinni tíð.
Hluthafar íslandsbanka voru um
árabil æðstir í bankamálum Is-
lands.
En þeir fóru þannig að, að þeir
kollsigldu sig. Bátinn fylti svo að
þeir voru með öllu ósjálfbjarga.
Á hnjánum komu þeir og báðu
ísland hjálpar og ísland hjálpaði.
Var hjálpin veitt til þess að end-
urreisa hið æðsta vald útlendinga
yfir peningamálum Islands?
Jafnvel hluthafarnir sjálfir
hafa orðið að viðurkerma í verk-
inu, að svo hafi ekki verið. þeir
hafa orðið að afhenda Islendingum
meirihlutavaldið í bankanum.
Æðstir í íslandsbanka nú eru
fulltrúar íslendinga í bankanum:
Jens B. Waage og Sigurður Egg-
erz. þeir eru yfirbankastjórarnir.
Á þeirra herðum hvílir það
fyrst og fremst að stjórna íslands-
banka með hag íslands einan fyr-
ir augum. Á bak við sig hafa þeir
allan þorra Islendinga.
En þeir hafa meira á bak við sig.
það var neyðin og vandræðin
sem knúðu hluthafana til þess að
gefa Islendingum meirihlutavald-
ið yfir bankanum.
En á þeim giundvelli einum
stendur réttur íslendinga ekki.
Réttur íslendinga til að stjóma
íslandsbanka stendur og á siðferðl
legum grundvelli.
Töpin eiga að lenda á þeim, sem
þannig stjórnuðu bankanum að
töpin komu. Sérhver maður á að
bera ábyrgð gerða sinna.
Fjármagnið nýja, alt féð sem
íslandsbanki starfar nú með, hafa
íslendingar lagt fram.
Á þeim réttlætisgrundvelli svar-
ar Tíminn spumingunni: Hver er
æðstur í Islandsbanka?
Réttur íslands er æðstur í ís-
landsbanka af því að íslendingar
hafa bjargað bankanum og lagt
fram féð sem hann starfar með.
þar af leiðandi eru fulltrúar Is-
lands í bankanum yfirbankastjór-
amir, sem hafa bæði siðferðilegan
og lagalegan rétt til að stjórna
bankanum með hag íslands einan
fyrir augum, hvað sem segir herra
Eggert Claessen, undirbankastjóri
hluthafanna og hvað sem segir
herra Aage Berléme, fulltrúi dá-
innar yfirdrotnunarstefnu Stór-
dana og útgefandi Morgunblaðs-
ins.
----o-----