Tíminn - 18.10.1924, Blaðsíða 1

©)aíbfeti
oo, afgretí>slur'a6ur STimans cr
Stgurgetr ^ri&rifsfon,
Sombanös^ústitu, Heyfjapff.
^fðteibsía
Cimans er í Satnban&sfyústnu
®ptn 6aglega 9—\2 f. í>.
Simi 49ú-
VIII. ár.
Reykjavíb 18. október 1924
42. blaft
Biðjið um
Capsían,
Navy Cut
Medium
reyktóbak.
Verð kr. 4,60 dósin, !/4 pund
Kirkjan.
v.
Hinn ytri hagur íslenskrar
kirkju er ekki glæsilegur. Auður
kaþólsku kirkjunnar var upp etinn
af erlendu konungsvaldi undir yf-
irskyni siðbótarinnar. Athygli Is-
lendingsins, sem dvelur utanlands,
dregst að hinum veglegu muster-
um, sem miðaldirnar reistu. þau
bera vott um auð og vcld. En þau
bera einnig vott um vandvirkni og
listfengi múrsmiða, sem unnu fyr-
ir sálu sinni. Vinna þeirra var
hvorki k.eypt né seld. „Sem minst
starf með sem mestum hagnaði“,
og önnur slík speki stóriðnaðarins
náði ekki til þeirra. þeir unnu í
augliti þess, sem alt sér. þess-
vegna er það, sem skuggi ber á,
jafn vel unnið og annað. þannig
gátu miðaldirnar bygt. Og þess-
vegna teygja nú turnar hinna veg-
legu dómkirkna sig í tilbeiðslu til
himins víða um lönd. þær eru arf-
ur, sem sú öld, sem trúði, hefir eft-
irlátið kuldalegri iðnaðarmenning,
sem ekkert aðhefst nema það
borgi sig. En sá andi, sem kom af
stað krossferðum og reisti himin-
há musteri, er nú óvíða. þjóðirn-
ar byggja ekki lengur guði til lofs
og dýrðar. þó merkilegt sé, hafa
miðaldir vorar engum slíkum arfi
skilað. Má vera, að skortur á
byggingarefnum sé helst valdandi.
En hvað sem því líður, þá verður
ekki úr því bætt. Kirkjur nútím-
ans eru smáar, enda þarf nú í
mörg horn að líta. Nútiminn reis-
ir skóla og sjúkrahús. Kirkjan er
ekki lengur ein um völdin.
En drottinn leggur líkn með
hverri þraut. þó öflugt trúarlíf
þurfi til að reisa himingnæfandi
guðshús, þá er ekki víst að þau séu
skilyrði fyrir heilbrigðu trúarlífi.
Auðsæld trúarfélaganna hefir oft
reynst hættuleg. Nú munu flestir
hafa hug til að sjá, að ekki átti
musteri gyðinga mikinn þátt 1 að
göfga trú þeirra. þvert á móti
leiddi það til andlegrar einokunar
og varð til að efla helga siði og
venjur, sem almenningur svo setti
í stað guðsótta og góðra siða. Var
þá mýflugan sýjuð en úlfaldinn
gieyptur. I afskektum héruðum
var guðsdýrkunin hreinust. þaðan
komu spámennimir og lásu yfir
lögmálsþrælum, sem létu sér
nægja að hlýða prestunum og
fremja helgar athafnir, rétt eins
og guðsdýrkun væri fólgin í at-
höfninni sjálfri. Og svona hefir
víðar farið. Veglegar kirkjur,
skrautlegar helgiathafnir, íburður
cg óhóf hefir dregið hugann frá
því, sem eitt er nauðsynlegt. Hið
ytra, sem eingöngu á að vera tákn,
hefir orðið aðalatriði. Andleg til-
beiðsla hefir breyst í skurðgoða-
dýrkun. því ef nokkur niðrandi
merking á að felast í því orði, get-
ur það ekki táknað annað en það
að hið ytra tákn sé tilbeðið í stað
almáttugs guðs. Heiðinginn, sem
fellur fram fyrir líkneski guðs
síns, er ekki skurðgoðadýrkandi
svo framarlega sem honum er
Ijóst, að það er tákn eitt. En kirkj-
unnar barn á það heiti skilið, ef
það lætur táknið komast upp á
milli sín og hins andlega veruleika.
þannig hafa helgir dómar, hökull
og hempa, sálumessur og sakra-
menti þráfaldlega vilt kristnum
mönnum sýn. því skal þó ekki
haldið fram, að trúin á undursam-
legan mátt helgra dóma eða at-
hafna, hafi altaf verið til einskis
nýt. Fullvissan hefir jafnan mik-
inn mátt. En þetta er þó ekki hin
æðsta trú og tilbeiðsla í anda og
sannleika, sem Kristur og postul-
arnir boðuðu.
Trúarlífi hér á landi er ekki
hætta búin af íburðarmiklum
guðsþjónustusiðum, né veglegum
guðshúsum. Fátæktin er í því efni
verndari vor. En mikið má batna
hinn ytri hagur kirkjunnar án
þess að hætta stafi af. það liggur
ekki í eðli þjóðarinnar að einangi’a
sáluhjálpina við náðarmeðul kirkj-
unnar né veggi hennar. Um það
verður ekki deilt hér á landi, hvort
utankirkjumenn geti orðið hólpn-
n. Heilbrigð skynsemi segir oss,
að vel geti menn átt guð fyrir föð-
ur, þó að ekki kjósi þeir kirkjuna
fyrir móður. Kirkjunnar þjónar
geta með áhrifum sínum opnað
lilið himnaríkis, en ekki lokað fyr-
ir neinum. Fyrir löngu er trúin á
bannfæringar horfin. En með þeim
ótta er og horfið úr huga alþýðu
manna hið þrönga kirkjuhugtak,
sem þó enn ríkir í fornum trúar-
setningum. En þar býr margt, sem
ýmist er horfið úr djúpum þjóðar-
sálarinnar, eða hefir aldrei þang-
að komist. Á fáum meginatriðum
hefir alþýða manna lifað í trúar-
efnum. Alþýðutrúin er skýr, skyn-
samleg og kristileg. Auður, völd
og ytri siðir hafa ekki vilt íslenska
kirkju af götu tilbeiðslunnar í
anda og sannleika. Frh.
----o---
Vaxtalækkun.
Fyrir rúmu ári síðan hækkuðu
fcankamir vextina í 7%. Um miðj-
an febrúar hækkuðu þeir þá aftur
í 8%. Ástæðan mun fyrst og
fremst hafa verið sú, að bank-
arnir skulduðu stórfé í útlönd-
um, urðu að greiða af því háa
vexti, og horfur voru ekki á
að atvinnuvegir landsins gengju
svo, að verulega yrði greitt af
þeim skuldum.
þessa ástæðu varð að taka gilda.
Geti bankarnir sýnt, að þeir verði
að greiða óeðlilega háa vexti af
rekstursfé sínu, er það sjálfsagt
að lánaþegar bankans taki vaxta-
hækkun með þögn og þolinmæði.
En þessum háu vöxtum halda
bankarnir enn, og nú er aðstaðan
öll önnur. Ársfjórðungsreikningar
bankanna júlí—september eru að
vísu ekki komnir út. En það leik-
ur ekki á tveim tungum, hver að-
staða bankanna mun vera nú og
hlýtur að vera nú í útlöndum.
Mun mega telja víst, að bank-
arnir skuldi nú ekki í útlöndum
aðrar skuldir en þær, sem eru föst-
um samningum bundnar Og enn
mun mega telja víát, að þeir eigi
þar inni miklar fjárhæðir.
Ástæðan sú fyrir vaxtahækkun,
að bankarnir verði að greiða háa
vexti af útlendum skyndilánum,
h.lýtur að vera alveg fallin burt.
þessvegna er nú fylsta ástæða
til að vænta þess, að bankamir
lækki vextina.
þar sem atvinnurekendur hafa
afhent bönkunum svo mikið fé, að
goldnar munu flestar eða allar
ósamningsbundnar skuldir erlend-
ar, þar sem atvinnuvegimir hafa
afhent bönkunum nægð ódýrs
rekstursfjár, eiga þeir ómótmæl-
anlega þá sanngimiskröfu til bank
anna, að fá lækkaða vexti af því
reksturfé, sem þeir enn hafa að
láni hjá bönkunum.
Enn liggur enska lánið að vísu
eins og mara á þjóðinni og bönk-
unum. því miður er svo frá því
ökj araláninu gengið, að það fæst
ekki borgað upp. En eitt 'er það
ekki nægilegt til að halda hinum
fciáu vöxtum.
Hin ástæðan fyrir háum vöxtum
verður heldur ekki tekin gild, að
nú eigi núverandi atvinnurekend’-
nr að borga töpin gömlu.
Ekkert land í heiimnum mun
hafa fengið yfir sig annað eins
góðæri í ár og ísland. Aldrei fyr
hefir slíkur peningastraumur
streymt til landsins. það er óeðli-
legt að slíkt land búi við einhver
erfiðustu vaxtakjörin.
o-
I.
Jón Magnússon hefir gert sig
sekan í þeirri ótrúlegu dirfsku að
láta málgagn íhaldsins og erlenda
peningavaldsins byrja að hæla
íhaldsliðinu fyrir framgönguna í
kjöttollsmálinu, en kasta hnútum
til Framsóknar. Með sama rétti
mætti halda fram í Mbl., að Feng-
er væri fagurhærður, Jón Kjart-
ansson vel gefinn og sæmilega
mentaður, að Valtýr væri stefnu-
fastur og skrifaði fallegt og ljóst
mál, eða Jón Magnússon skörung-
ur og áhugasamur um framfarir
íslensku þjóðarinnar. Alt eru
þetta samskonar öfugmæli.
Breyting sú, sem í vor varð á
með kjötverslunina, er glæsilegur
sigur. Og þessi sigur er þeim mun
þýðingarmeiri, þar sem árferði
hefir verið hörmulegt til sveita í
hálfu landinu og óhjákvæmilegt að
fjöldi bænda verði að slátra í
haust fleira fé en venja er til. Úr
því hallærið gerir fjárfækkun óhjá
kvæmilega, er lán í óláni að eigend
ur fái verð sem um munar. Ef
kjöttollurinn hefði verið óbreytt-
ur í Noregi nú í haust, myndi
herfilega lágt kjötverð hafa fylgt
öðrum hallæriserfiðleikum bænda
á Norður- og Austurlandi.
það er best að segja það undir
eins, að þetta happ er ekki tilvilj-
un. það er eðlileg afleiðing af sam-
heldni nokkuð mikils hluta af ís-
lensku bændunum. Án Framsókn-
arflokksins og samvinnublaðanna
hefði kjöttollurinn enn legið eins
og farg á atvinnuvegi bænda. það
er raunalegt að þurfa að bæta því
við, að í þessu máli var af alefli
unnið á móti Framsóknarflokkn-
um af flestum öðrum þingmönn-
um, en með nokkuð misjöfnu
áfergi.
Gögnin í þessu máli eru sum-
part í óbirtum skjölum, símskeyt-
um, tillögum, atkvæðagreiðslum
á lokuðum fundum, blaðagreinum
og seinast en ekki síst í umræðum
þeim, sem urðu um málið á þingi
Norðmanna í sumar. Að því leyti
sem ástæða var til að flíka ekki
þessum gögnum meðan stóð á
samningum. þá eru þau rök ekki
lengur til hindrunar. Eftir að spil-
unum er lokið, geta spilamenn-
irnir borið sig saman um, hvemig
spilin lágu. Framsóknarflokkurinn
hefir engu að leyna í sambandi við
meðferð málsins. íhaldsflokkurinn
og sjálfstæðismenn hafa væntan-
lega engu að leyna heldur. En hafi
þeir einhverju að leyna, þá er sú
launung ekki gerð vegna þjóðar-
innar, heldur til að hlífa einstök-
um þingmönnum við að standa
kjósendum reikningsskil gerða
sinna í hinu þýðingarmesta máli,
sem þingið hafði til meðferðar.
Mbl., málgagn núverandi lands-
stjómar, hefir hafið umræður um
málið með því að byrja árásir á
þann mann, sem meir en nokkur
annar hefir átt þátt í hinum heppi-
legu málalokum. Stjórnarflokkur-
inn getur þessvegna varla orðið
hissa á því, þó að nú sé krafist að
öll gögn verði lögð á borðið, svo að
þjóðin öll, og þá ekki síst bænda-
stéttin, geti myndað sér skoðun
um framkomu þingmannanna. En
skyldi svo fara, að Mbl.menn þyk-
ist hafa ógagn eða álitshnekki af
því, að málið skýrist, þá mega þeir
sjálfum sér um kenna, sem oftar.
þeir hafa byrjað umræður um
verðleika sína og Framsóknar-
manna í baráttunni við að leysa
kjöttollsmálið, og verða að taka
afleiðingunum með karlmensku.
það er upphaf þessa máls, að
fáeinir menn, sem stunda síldveið-
ar nyrðra á sumrin, þar á meðal
Ásgeir Pétursson, Kveldúlfsfeðg-
ar o. fl., vildu með löggjöf útiloka
norska keppinauta frá veiðum hér
við land. Norðmenn höfðu lengi
stundað hér veiðar, og m. a. kent
Islendingum síldveiðina. Norð-
menn höfðu bækistöð í landi, sölf-
uðu þar og guldu vitanlega alla
skatta til landssjóðs af starfsemi
sinni. Ásgeir og Thor og aðrir
fleiri ýttu undir stjórnina að und-
irbúa lög, sem bægðu Norðmönn-
um frá að geta athafnað sig við
síldarverkun í landi. Krabbe skrif-
stofustjóri í Khöfn og Sveinn
Björnsson unnu fyrir stjórnina að
undirbúningi málsins. Studdust
þeir um viss atriði við lög sem
gilda fyrir nokkurn hluta Noregs,
en ekki fyrir meginhluta landsins.
Stjóm Jóns Magnússonar lagði
frv. fram, og var það samþykt eft-
ir litlar umræður. þingið virtist
álíta, að hér væri um sérstaklega
þýðingarmikið hagnaðarmál að
ræða. Ekki var af forgöngumönn-
Notuð ísl. frímeiti
kaupir háu verði Axel Böðvarsson
Vonarstræti 2, (uppi).
Heima virka daga kl. 5J/2—7 og
eftir kl. 8 að kvöldi.
um þess minst á hættu, sem kynni
að leiða af löggjöf þessari. Norð-
menn vora útilokaðir. Frönsku
fiskiduggumar voru hindraðar frá
að koma að landi og hlaða um, og
á þeim einum var tekjumissir
landssjóðs, eftir því sem reiknað-
ist til í stjómarráðinu, 100 þús.
kr. árlega. Englendingum, sem
leyfa íslensku togumnum greiða
götu að hinum ágæta enska ís-
fisksmarkaði, var varla leyft að
nálgast hér land nema í neyð. Bók-
stafur laganna var grimmilega
harður, með fullkomnum miðalda-
blæ. Engum datt í hug, að þeir
sem báru frv. fram, J. M. og M.
G., myndu eiga eftir að sýna í
Krossanesi, hversu vel þeir eru
fallnir til að framfylgja ströngum
lögum gagnvart fésterkum útlend-
ingum. Viðvíkjandi hefndarpólitík
Norðmanna var því haldið fram,
og síðast í vetur af einum síldar-
júnkaranum, að lögin væru sama
sem þýdd eftir norskum lögum. En
þetta var svo mikil fjarstæða, að
mikið af þeim fiski, sem etinn er í
höfuðborg Noregs, er veiddur á
dönsk skip, sem sigla með afla sinn
beint til Osló og selja hann þar.
pessari blekkingu var haldið á lofti
meðan unt var, til að skaða ísl.
bændur.
Norðmenn höfðu haft hér í
verki sama rétt og innfæddir
menn. Jafnvel talið, að yfirvöldin
hefðu stundum beitt við þá
Krossaness-réttlæti, sökum skorts
á mannrænu. Nú brá þeim í brún
er þeir heyrðu um útilokunar-
pólitík íslendinga. Skildu þeir
fullvel hvert stefndi. Sumir sáu,
að þeir gátu farið kring um lögin
og notað íslenska og danska leppa.
Aðrir fyltust þykkju og þjósti, og
létu þung og stundum óvinaleg
orð falla í garð íslendinga. Litlu
síðar var gerð breyting á tolllög-
unum norsku, og svo til hagað, að
tollurinn kom sérstaklega hart nið
ur á íslensku kjöti. Margir þættir
runnu hér saman. Ríkið þurfti
tekna. Bændur heimtuðu verndar-
toll fyrir sig til að vega móti iðn-
vörutollinum. Síldveiðamenn á
vesturlandir.u, sem töldu sig harð-
rétti beitta á íslandi, sáu að hér
gat komið krókur á móti bragði og
lögðu þungt lóð í vogarskálina. Ef
sá flökkur hefði ekki haldið fast
í, myndi hafa verið auðvelt þegar
í stað að fá sérstök skilyrði fyrir
íslenska kjötið. Kj öttollurinn kom
nú á og gerði þegar í stað óhemju-
skaða. Verðlækkunin kom þegar í
stað illa niður á íslenskum bænd-
um, sem máttu síst við slíkri
breytingu þá, eins og dýrtíðin
krepti að. Erfitt er að segja um,
hvort Kveldúlfsmenn og Ásgeir
Pétursson hafa að sama skapi
grætt á útilokun Norðmanna, eins
og íslenskir bændur töpuðu. En
svo mikið er víst, að gróði síldar-
júnkaranna íslensku hafði ekki
sömu þýðingu fyrir íslensku þjóð-
ina, eins og sæmilegur markaður
fyrir höfuð söluvöru bændanna.
Frh. J. J.
-----o----
Altalað er, að landsstjórnin ætli
að veita Jóni Kjartanssyni Skaga-
fjarðarsýslu í sárabætur.