Tíminn - 18.10.1924, Blaðsíða 2

164
T í M I N N
T. W. Bnch
(Iiitasmiðja Bnchs)
Köbenhavn B.
Orðsending.
Til „ritstjóra“ Morgunblaðsins.
pið hafið, „ritstjórar“ góðir,
annarhvor, eða báðir, ritað langa
skammarollu um ferð mína norður
í Strandasýslu í sumar. Eg þarf
ekki að svara þeim söguburði ykk-
ar. Kjósendur mínir hafa heyrt á
málaflutning minn, geta borið
hann saman við söguburð ykkar,
og er eg óhræddur við þann dóm,
sem þeir munu kveða upp, enda á
eg engum öðrum reikningsskap að
standa þingmensku minnar.
En eg vil koma með uppástungu
til þess Morgunblaðs-„ritstjór-
ans“, sem er þingmaður eins og eg.
Eg lýsi því hér með yfir, að fái
eg vantraustsyfirlýsingu, og áskor
im um að leggja niður þingmensku,
frá meirihluta kjósenda í mínu
kjördæmi, og þó ekki sé nema
meirihluta þeirra kjósenda, sem
kusu þar síðastliðið haust, þá mun
eg þegar í stað segja af mér þing-
mensku, til þess að kosning geti
farið fram á ný í sýslunni — enda
ætlast eg þá til að Jón Kjartans-
son þingmaður Vestur-Skaftfell-
inga, geri hið sama, fái hann slíka
j'firlýsingu.
JJannig svara eg söguburði um
framkomu mína í kjördæmi mínu,
þannig legg eg umboð mitt á vald
kjósenda minna.
Eg skora á Jón Kjartansson að
gera það sama.
Eg kalla Jón Kjartansson opin-
berlega minni mann, þori hann
ekki að verða við þessari áskorun.
Eg tel að Jóni Kjartanssyni
standi nær að gera hreint fyrir sín-
um eigin dyrum, áður en hann ber
rangar fregnir um framkomu
mína í mínu kjördæmi, ef hann
þorir ekki að segja umboði sínu
lausu, eins og eg, fái hann slíka yf-
irlýsingu.
Tryggvi þórhallsson.
-----o----
Bandaríkjamenn
láta sér ekki nægja minna en
hið mesta.
Bandaríkj amenn hafa yfir að
ráða mestum auði allra heimsins
þjóða, enda hafa lönd þeirra að
geyma óhemju-miklar og marg-
háttaðar auðsuppsprettur, og þjóð
in dugmikil og framsækin. Má af
ýmsu marka, að þeir hafa allan
hug á að verða sú öndvegisþjóð í
hvívetna, að engin önnur standi
þeim á sporði. Verslun þeirra er,
sem vænta má, í fullum blóma og
I.
þó að menn greini á um margt í
skipulagi fræðslumála vorra, munu
flestir vera sammála um það, að
nauðsyn beri til að láta æskumenn
eiga kost á góðri kenslu 1—2 ár á
aldrinum milli fermingar og tví-
tugs. Á því reki eiga menn enn
mikið af næmleik barnsins,en sam-
hliða vaknandi alvöru og ábyrgðar-
tilfinningu hins fullorðna manns,
enda skera þau ár mjög úr um lífs-
stefnu flestra manna. þau eiga að
koma þeim á rekspöl með sjálf-
mentun og sjálftamningu, og fá
heimili munu þá ungmennunum
einhlít, því að hugurinn stendur til
breytinga og kynningar við jafn-
aldra sína. Aldrei er skólalíf
frjórra og eðlilegra fyrir menn en
á þessu reki, enda læra þeir þá
ekki síður af félögum sínum en
kennurum. Varla mun heldur til
svo vantrúaður maður á skóla-
mentun, að hann viðurkenni ekki
nytsemi og nauðsyn unglinga-
skóla.
pá munu og flestir vera á einu
máli um það, að hollast sé að hafa
sem flesta af ungmennaskólunum
í sveitum. Nú munu margir skilja,
að Bessastaðaskóla hefði helst ald-
fjöldi þjóða eru skuldunautar
þeirra. Á sviði vísinda keppa þeir
fram hröðum skrefum. Ætla þeir
sér að verða sem fyrst að minsta
kosti jafnokar þeirra þjóða í Ev-
rópu, er fremstar standa í vísind-
uin, ef þeir þá þykjast ekki vera
orðnir það. Allskonar iðnaður er
þar í stórkostlegri framför, og eru
þeir vafalaust komnir fram úr
öðrum þjóðum í ýmsum iðngrein-
um. Til dæmis má taka vélasmíð-
ina hans Fords. Hann einn fram-
ieiðir þau kynstur bíla bestu teg-
undar, að undrum sætir. 1 tímarit-
inu „Review of Reviews" er frá því
skýrt, að í Bandaríkjunum hafi
verið smíðaðar 19 miljónir bíla frá
1. jan. 1913 til ársloka 1923, en að-
eins 1 miljón frá 1895 til 1912; svo
stórkostleg er aukningin síðara
tímabilið. Svo telst til, að í Banda-
ríkjunum séu aðeins 7 menn um
einn bíl. Sé þetta borið saman við
helstu löndin í Evrópu, kemur í
ljós, að í Englandi eru 74 menn
um einn bíl, í Frakklandi 93, í
þýskalandi 453. Eftir því ætti að
vera rúm fyrir 29 miljónir bíla í
viðbót í þessum löndum, ef jafnað
er við Bandaríkin. Á enn öðrum
sviðum keppa Bandaríkj amenn
fram í fremstu röð. Svo er um
íþróttir. Á olympisku leikjunum í
París á þessu sumri skutu þeir öll-
um þjóðum, er þar keptu, aftur fyr
ir sig. Enn má geta þess, að fyrst-
ir allra þjóða hafa þeir lokið flugi
kringum hnöttinn síðastl. mánuð.
En í fögrum listum, sem svo eru
nefndar, munu þeir tæplega vera
jafnokar ýmsra Evrópuþjóða. Er
það og skiljanlegt. þjóðin er ung,
landnámsöld þeirra Bandaríkja-
manna ekki gengin um garð enn.
Hugurinn hefir hneigst eðlilega
fyrst og fremst að byggingu lands
ins og ræktun, og yfirleitt að
praktiskum efnum. Efnalegur
gróði hefir hingað til verið aðal-
markmiðið. Fyrir því hefir einatt
verið talað um „the almigthy doll-
ar“, þegar á Bandaríkjamenn hef-
ir verið minst. Listir standa, sem
eðlilegt er, margfalt dýpri rótum í
hinum gömlu menningarlöndum.
En Bandaríkjamenn hafa tímann
fyrir sér, og er ekki ósennilegt að
með þeim vaxi upp, er aldir renna,
sterk og frumleg list.
Eitt stórvirkið enn hafa Banda-
ríkjamenn haft með höndum, en
það er útrýming áfengra drykkja
úr öllum ríkjunum. Spá margir illa
fyrir því máli. En ekki er útlit fyr-
ir, að Bandaríkjamenn ætli að
gugna. Og takist þeim að þurka
ríkin, þó ekki væri nema að mestu
leyti, ynnu þeir stórvirki framar
öðrum þjóðum, er sömu tilraunina
rei átt að færa til Reykjavíkur né
Möðruvallaskóla til Akureyrar.
Bæjunum hættir við að gleypa
skólana: tvístra nemendum, trufla
skólalífið, og vera sjálfir ekki rík-
ari eftir. Sveitaskólar veita æsku-
mönnum tilbreytingu þá og félags-
líf, sem þeir þrá, samhliða kensl-
unni, en rífa þá síður upp með rót-
um, eins og dvölin í bæjunum gerir
oft. í sveit verður skólalíf auðugra
og áhrifameira, og um leið er hver
skóli miðstöð menningai og félags-
lífs fyrir héraðið. Enda mun
hverju héraði, sem eignast hefir
skóla í ihiðri bygð, fast í hendi með
hann.
þegar þessa er gætt, má það
furðu sæta, að ekki skuli vera fyr-
ir löngu risinn upp myndarlegur
skóli á undirlendi Suðurlands.
Borgfirðingar, Vestfirðingar, Hún
vetningar, Skagfirðingar, Eyfirð-
ingar, þingeyingar og Austfirð-
ingar eiga allir skóla í héraði, ung-
mennaskóla, kvennaskóla, bænda-
skóla, en milli Hellisheiðar og
Lónsheiðar er enginn skóli. Ef
skólar eru svo eftirsóknarverðir,
sem út lítur fyrir, og ef þessi hér-
öð Suðurlands eru mestu framtíð-
arsveitir íslands, þá er þetta ekki
einungis undrunarefni, heldur
ányggjuefni.
Hvað veldur? Ekki vantar, að
Tietgensgade 64.
Litír til heimalitunar
Demantssorti, hratnssvart,
litir, tallegir og sterkir.
Til heimanotkunar:
hafa gert, þegar þess er gætt, hve
aðstaðan, sakir staðhátta, er afar-
erfið. En hvernig svo sem leikar
fara, verður það aldrei út skafið,
að hér er verið að vinna hið göf-
ugasta mannúðarstarf. Með engri
bjóð munu heldur vera jafnfjöl-
breyttar og öflugar góðgerðastofn-
anir sem í Bandaríkjunum, þar
með talin söfn til almenns fróð-
leiks og andlegs þroska fyrir lýð-
inn. Voldugasta skipaskurðinn
hafa þeir grafið. Er það talið eitt
af undraafrekum heimsins. Vold-
ugasta stjörnuturninn, með lang-
drægustu sjónpípunni, eiga þeir.
Er ekki ólíklegt, að þeir verði
fyrstir til að flytja oss miklu nán-
ari vitneskju um Mars og lífið á
honum, en orðið er, og ýmsan ann-
an fróðleik utan úr geymnum.
pótt Bandaríkjamenn sæki þann
ig fram í fremstu röð þjóðanna,
ber ekki að neita hinu, að ýmsir
stórgallar eru á þjóðlífi þeirra.
S. G.
----o----
Að gefnu fiiefni.
Hr. þórarinn Jónsson, Hjaltabakka!
pér hafið alloft, ekki síst á fundum
fyrir kosningarnar í fyrrahaust, vikið
opinherlega að stjórnmálasktíðunum
og starfi Framsóknarflokksins á þingi,
og alveg sérstaklega getið mín. par
sem eg hefi ekki haft aðstöðu til að
vera á fundum nyrðra með yður, né
í sömu deild á þingi, hefir mér komið
til hugar að ræða i blöðunum þennan
skoðanamun, sem þér teljið vera milli
skólamáli þessu hafi verið hreift.
Menn hafa verið að bollaleggja
um það ein 20 ár. Á því árabili hef-
ir flóðalda styrjaldargróðans far-
ið yfir þessar sveitir, svo að í lófa
hefði verið lagið að handsama
nægilegt fé til skólastofnunar, ef
áhuginn hefði verið vakandi. Á
þessu árabili hefir líka verið uppi
á Suðurlandi maður á besta skeiði,
sem allir ljúka upp einum munni
um, að hefði verið ágætlega til
þess fallinn að vera fyrsti skóla-
stjóri þessa nýja skóla og marka
stefnu hans og skipulag. það er
síra Kjartan Helgason í Hruna.
þetta er sunnlensk deyfð og tóm-
læti, segja menn. En það er engin
skýring. Sunnlendingar eru ekki
það tómlátari en aðrir menn, að
þeir geti ekki hafist handa, ef þeir
skilja, að mikið sé í húfi. Eg skal
nú reyna að skýra, af hverjum
misskilningi Sunnlendingar hafa
ekki gert sér grein fyrir, hve nauð-
synlegur skólinn gæti orðið þeim
og nytsamur. Sé þeim misskilningi
eytt, er stigið stórt spor í áttina
til þess að dreifa „deyfðinni“.
Sunnlendingar líta á Reykjavík
sem höfuðstað sinn. Úr því að þeir
þurfa að sækja þangað mikið af
vörum sínum, eiga sífeld erindi
þangað, finst þeim þeir geta sótt
mentunina þangað líka. Nú eru að
kastorssorti, Parísarsorti og allir
yðar og Framsóknarmanna. Mér finst
nú hentugur tími fyrir slikar umræð-
ur. Alllangt sýnist vera til kosninga,
þannfg að hiti sá, er þeim fylgir stund
um, og sem virðist hafa ruglað dóm-
greind yðar í fyrrahaust, þarf nú ekki
að trufla alvarlega rannsókn þess
máls, sem hér ræðir um.
Eftir þvi sem skilagóðir menn úr
Húnavatnssýslu, sem hlýddu á fram-
boðsræður yðar í fyrra, herma, þá
hélduð þér fram um Framsóknarflokk
inn þessum þrem meginásökunum fyr-
ir utan margar, sem þér tölduð minna
skifta.
1. Að Framsóknarflokkurinn legði
svo einhuga stund á að halda fram
málsstað og hagsmunum sveitabænda,
að sveitunum stafaði hælta af.
2. Að Framsóknarflokkurinn hefði í
verki sýnt, að hann vildi að sjávarút-
vegnum gengi illa og lielst að útveg-
urinn færi á höfuðið. Síðan væri mein
ing flokksins að relca útveginn á
landssjóðs kostnað.
3. Að Framsóknarflokkurinn væri
byltinga- eða ofbeldisflokkur. M. a.
tókuð þér fram um einn viðurkendan
flokksmann, Kristmund kaupstjóra á
Borðeyri, að hann væri byltingamað-
ur eða „bolseviki", eins og þér komust
að orði. pegar þess er gætt, að flokks-
bræður yðar í Húnaþingi og annars-
staðar kölluðu um sama leyti menn
eins og Guðmund í Ási, Svein í Firði,
Einar á Eyrarlandi, Klemens Jónsson
o. fl. byltingamenn, þá er auðséð, að
þetta nafn er gefið að yfirlögðu ráði
frá hálfu ykkar Mbl.manna. par sem
ckki er kunnugt um, að þessir menn
eða nokkrir aðrir Framsóknarmenn
utan þings eða innan hafi starfað að
vísu tveir skólar hér syðra, sem
eru ágætir fyrir ungt sveitafólk:
Kennaraskólinn og Flensborgar-
skólinn í Hafnarfirði. En hvorug-
ur þeirra er þó sérstaklega sniðinn
eftir þörfum ungra sveitamanna,
enda lendir aðalstraumurinn ekki
þar, heldur á mentunai'rangli í höf
uðstaðnum, sem skilar fólkinu
heimskara en það kom — ef hann
þá skilar því nokkurn tíma! Við
gagnfræðamentun eða mentunar-
hrafl það, sem fæst við að njóta
tímakenslu í Reykjavík, hættir svo
áhrifamönnum sveitanna að miða,
þegar þeir hugsa um skólann aust-
anfjalls og árangur hans. Sú ment
un finst þeim ekki svo affarasæl,
að þeir vilji leggja mikið í sölurn-
ar fyrir nýjan skóla til þess að
efla hana. Skuggi Reykjavíkur fell
ur þannig á skólahugmyndina með
tvennu móti. Ýmist finst mönnum
ekki þörf á neinum skóla austan
fjalls, af því að svo skamt sé í
mentabrunn höfuðstaðarins — eða
þeim finst skólamentun yfirleitt
ekki eftirsóknar verð, af því að
þeir miða við mentun þá, sem auð-
fengnust er í Reykjavík.
Fyrsta sporið til þess að skilja
skólamálið er að gera sér ljóst, að
Reykjavík er ekki einungis höfuð-
staður Suðurlands, heldur hætta
Suðurlands. Aðstreymið úr sveit-
ofbeldisverkum, þá sýnist ekki úr vegi
að gefa ykkur Mbl.mönnum tækifæri
til að sýna, hvort hér hefir verið um
fáfræði að ræða, eða vísvitandi róg-
mælgi.
Eg sé ekki betur en að bæði yður og
flokki yðar sé gerður greiði með því
að veita yður þetta umrædda tækifæri,
svo framarlega sem þér treystið máls-
stað yðar til að koma i rökstuddu
formi fyrir almenningssjónir. En ef
svo er ekki, þá mun yður, svo fram-
arlega sem þér viljið teljast heiðarleg-
ur maður, gott að sjá, að þér hafið áð-
ur farið með lokleysur og ósannindi.
Má þá vænta þess, að þér stillið betur
í hóf um meðferð slíkra mála fram-
vegis.
Eg skal játa, að eg álít aðstöðu yðar
erfiða í þessu máli. íslenskum bænd-
um mun ganga illa að skilja, að þjóð-
félagið hafi gert of mikið fyrir þá
enn, svo að hætta stafi af. Sömuleiðis
reyndist það svo á Akureyri á alls-
herjarfundi vorið 1923, að kaupmenn,
útgerðarmenn og fulltrúaefni þeirra,
B. Líndal, urðu orðlausir og þögðu
eins og steinar, er eg hafði í ræðu rak
ið hvað Framsókn hefir gert útvegin-
um til eflingar. Vantaði þó ekki, að
bæði Líndal og margir stuðningsmenn
hans höfðu áður í blindni sinni og fá-
fræði haldið hinu sama fram og þér
um óvináttu Framsóknar gagnvart út-
veginum.
í þriðja lagi mun það koma fram viS
nánari athugun málsins, að það eru
aðrir flokkar en Framsókn, sér í lagi
yðar flokkur, þar sem koma fram of-
beldistilhneigingar. pess munu ekki
dæmi, að nokkur Framsólcnarmaður
hafi nokkurn tíma verið riðinn við of-
beldisverk á fundum. En þess eru
nokkur dæmi, og sum ljót,.um flokks-
bræður yðar. Má benda á það, er þér
og allir Mbl.menn runnuð af þing-
fundi 1923, þegar rætt var um að gæta
réttar landsmanna gagnvart hluthöf-
um íslandsbanka. Munuð þér vel
muna, að slík glópska og bleyði-
menska hefir aldrei hent Framsókn-
armenn.
Við síðari umræður í þessu máli
mun eg leiða rök að því, að í einu af
þeim fáu skiftum, þegar reynt hefir
verið með ofsa og hótunum að knýja
þingið til stóraukinna fjárútláta, þá
voruð þér blúgur og auðmjúkur sam-
verkamaður þeirra, sem fjárkröfuna
gerðu. Mun eg sýna yður með tilvitn-
unum í þingtíðindin, hve mikill var
þá kjarkur yðar sem fulltiúa, er gæta
átti fjárhags landsins. Hefir félags-
bróðir yðar M. G. fengið að kenna á
afleiðingum auðsveipni yðar, er hann
tók enska lánið og eyddi innanlands-
láninu öðruvísi en til var ætlast, með-
fram til að fullnægja eyðsluloforðum
yðar.
Ef ske kynni, að þér vilduð nú sök-
unum til Reykjavíkur, bæði til
náms og langdvala, er í aðra rönd-
ina hætta fyrir sveitirnar, fjár-
hagsleg, menningarleg og siðferði-
leg hætta, og hún er því meiri, sem
æskulýðurinn kemur ómentaðri og
dsjálfstæðari úr sveitunum. Hér-
aðsskólinn á að vera vígi gegn
þessari hættu. Hann á að taka við
unglingunum óhörðnuðum, svo að
þeir komist annaðhvort hjá því að
dvelja til náms í Reykjavík, eða
verði þroskaðri og ístöðumeiri, ef
þeir leita þangað síðar. En þetta
getur hann með því að vera gróðr-
arstöð íslenskrar. sveitamenningar,
miðaður við hugsjónir og þarfir
sveitalífsins, ekki aðeins stöð bók-
legrar fræðslu, sem sama væri
hvar niður væri sett. En áður en
vildð er að skipulagi og marki sköl
?ns. er nauðsynlegt að skýr-i bet-
ur, hvert ætti að vera viðhorf
sveitanna við Reykjavík, svo að
í.*’>n bestum farnaði mætti verða
báðum aðiljum.
. Sigurðuf Nordal.
-----o----
Prestsvígsla. Síðastliðinn sunnu-
dag voru prestsvígðir í dómkirkj-
unni: þorsteinn Jóhannesson, sett-
ur prestur að Stað í Steingríms-
firði, og Jón Skagan settur prestur
að Bergþórshvoli í Landeyjum.
Gerduft, „fermentau, eggjaduft, ávaxtadropar, soya, matar-
litir, „Sun“-skósvertan, „ökonomu-skósvertan, sjálfvinnandi
þvottaefnið „Persil11, „Henko“-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Atau-skúriduftið, kryddvörur, Blaanelse, Separatorolie o. fi.
Brúnspónn.
Litarvörur:
Anilinlitir, Cateehu, blásteinn, brúnspónslitir.
Gljálakk:
„Unicum11 á gólf og húsgögn. Þornar fljótt. Ágæt tegund.
Fæst alstadar á íslaudi.