Tíminn - 15.11.1924, Blaðsíða 1

(öjaíbfe ri
09 afgreiíislur’aóur QTimans er
Sicjurgeir ^riðrifsfon,
Sambanösljúsinu, SetfjaDÍf.
VIII. ár.
^fgtei&sía
í tmans er í Sambanös^ústna
CDpm öaglega 9—\2 f. b-
Simi $96.
46. blað
Ræða Sveins Björnssonar, for-
manns E. í., á aukafundi þess 15.
nóv. 1924.
Á þessum aukafundi er aðeins
eitt mál á dagskrá, lagabreyting,
sem ekki varð löglega afgreidd á
síðasta aðalfundi. Eg vil þó nota
tækifærið, utan dagskrár, til þess
að gefa félagsmönnum stutta
skýrslu um hag og starfsemi fé-
lagsins.
Reikningar félagsins (áætlun)
fyrir liðna 3 ársfjórðunga ársins
1924 sýna nokkuð meiri hagnað en
varð af rekstri félagsins fyrstu 3
ársfjórðungana 1923. 30. sept.
1923 var hagnaðurinn kr. 74.774.-
63, 30. sept. 1924 var hagnaðurinn
kr. 229.480.52, munurinn verður
kr. 154.705.89. Eftir útlitinu að
dæma má og vænta hagnaðar af
síðasta ársfjórðungnum, sem nú
er hálfnaður.
Vöruflutningarnir frá Englandi
(Hull), sem félagið hóf siglingar
til á fyrra ári, virðast smáaukast.
Og á þessu ári hafa flutningarnir
til Hull aukist mikið (fiskur).
Hve mikið má þakka það, að út-
koman er þetta skárri en í fyrra,
góðærinu, sem verið hefir hér í ár,
er erfitt að segja. En líklegt má
telja, að það eigi hér nokkum þátt
í. Hinsvegar má segja, að inn-
flutningshöftin, sem lögð voru á
síðastliðið vor, hafi dregið nokkuð
úr flutningum með skipunum, að
minsta kosti í vor og sumar.
það hefir verið haft talsvert á
orði, að hagur Eimskipafélagsins
væri ekki góður, því væri ekki vel
stjómað, kvartað undan að það
gæti ekki greitt hluthöfum sínum
arð, 0. s. frv.
Eg, sem kom í stjórn félagsins á
þessu ári, hefi ekki átt þátt í
stjórn félagsins undanfarin ár, og
á því ekki sjálfur um neitt sárt að
binda um stjórn á félaginu síðustu
4 árin, lít svo á, eftir að eg hefi nú
aftur kynst högum félagsins, að
félaginu hafi verið vel stjórnað.
Svo vel, að vér megum vera þakk-
látir fyrir.
Félagið býr að gömlum fjárhags
kvillum. pað hefir orðið fyrir
sama barðinu sem öll önnur
skipafélög í heiminum. það varð
að auka skipakost sinn einnig á
þeim tímum, sem alt kostaði mikl-
um mun meira en nú, og verður
því að þola verðfall á eignum sín-
um. þau fáu félög, sem áttu nóg
fyrir til að jafna hallann, hafa
komist vel af. Hin munu fleiri,
sem ekki þoldu hallann, mörg far-
ið á höfuðið. Okkar unga félag er
eitt þeirra félaga, sem hefir lifað
af, en verður að reyna að koma
undir sig enn fastari fótum.
Mörg félög hafa haft beinan
reksturshalla eða aðeins vegið salt
síðustu árin; aðeins fá þeirra haft
verulegan hagnað. En okkar félag
hefir á hverju þessara vandræða-
ára haft nokkiu-n hagnað, þótt
ekki hafi það greitt hluthöfum
arð. því tel eg því hafa verið vel
stjómað, er það hefir synt svo vel
fram úr iðunni, þrátt fyrir alt það,
sem það hefir orðið að gæta, sem
ekki miðar í hagnaðaráttina.
Á því hefir hvílt að halda niðri
farmgjöldum og fargjöldum, og
það hefir gert það til mikils hagn-
aðar fyrir allan landslýð. þessi
hagnaður nemur saman talinn
sjálfsagt miljónum.
Á félaginu hefir hvílt að sjá
þeim landshlutum, sem örðugast
eiga að fá skipaferðir til sín, fyrir
siglingum, og það hefir gert það
eftir mætti, til mikils hagnaðar
fyrir þessa landshluta.
Á því hefir hvílt að reyna nýjar
siglingaleiðir og hagkvæmarí
markaðsleiðir; það hefir hnýtt
samband við England (Hull),
væntanlega til hagnaðar fyrir
landsmenn í nútíð og framtíð.
En betur má ef duga skal. Fé-
lagið þarf að auka svo hagnað
sinn, að það geti komið undir sig
enn fastari fótum, aukið flota
sinn og greitt mönnum sparisjóðs-
vexti, að minsta kosti, af fé því,
er þeir hafa lagt í félagið — og
haft bolmagn til að standast sam-
kepni. Félagið þarf að verða svo
öflugt, að það verði því vaxið að
fást við þau viðfangsefni, sem
bíða þess og altaf munu vakna ný
eftir því sem framþróun vex hér í
landi. þetta er félaginu nauðsyn,
og eg tel þjóðina eiga svo mikið
undir velgengni þessa félags, að eg
fullyrði, að það sé þjóðinni nauð-
syn.
Til þess að auka hagnaðinn eru
tvær leiðir: Að minka gjöldin og
auka tekjurnar.
Félagsstjórninni er fjarri skapi
að vilja reyna að auka tekjurnar
með hækkun farmgjalda, fyr en í
ítrustu neyð. Hinsvegar hefir
framkvæmdastjóri og stjórn látið
sér mjög um það hugað, að draga
úr útgjöldum félagsins, auðvitað
innan vissra marka, þeirra, sem
forsvaranleg verður að telja. Eg
skal í því efni nefna nokkur at-
riði.
Á síðasta ári hefir skrifstofu-
fólki félagsins verið fækkað um 5,
daglegur vinnutími jafnframt
lengdur.
Með samkomulagi við vélstjóra
félagsins hefir vélaaðstoðarmönn-
um á skipunum verið kipt burtu.
Starfsmenn félagsins hafa bætt
á sig vinnu þeirra, sem fækkað
hefir verið um.
Bankarnir hafa góðfúslega lækk
að vextina á láni því, sem hvílir á
húsi félagsins, að talsverðum
mun. Vátryggingargjald á skipum
félagsins hefir fengist lækkað.
Stjórnin hefir nú leitað samn-
inga við ríkisstjórnina um aukna
borgun fyrir útgerðarstjórn ríkis-
sjóðsskipanna, en því máli er ekki
lokið.
Framkvæmdarstjóri og stjórn
-hafa fleira á prjónunum í þessu
efni. Og eg hygg, að eg megi full-
yrða, að framkvæmdarstjóri og
stjórn muni halda sleitulaust
áfram að reyna að finna leiðir til
að bæta hag félagsins í smáu sem
stóru. En vér eigum jafnframt þá
ósk, að á móti komi aukinn áhugi
hjá þjóðinni um að styðja félagið.
þess er þörf af fleiri ástæðu en
einni.
Samkepnin við félagið er að
aukast. Slík samkepni er góð að
ýmsu leyti, hvetur til umbóta og
á að geta orðið til að bæta sam-
göngur vorar. En í samkepninni
verðum við að eiga styrk hjá okk-
ar mönnum; getum ekki vænst
hans frá keppinautunum. þeir fá
sinn styrk hjá sinnar þjóðar
mönnum.
Björgvinjarfélagið hefir á þessu
ári aukið ferðir sínar afarmikið.
það keppir við okkur um flutn-
inga bæði við Noreg, Bretland,
þýskaland, Miðjarðarhafslöndin og
Ameríku (með umhleðslu). það
mun fá mjög ríflegan styrk til
þessara ferða úr ríkissjóði Noregs
— og frá norskum kaupsýslumönn
um, um notkun skipanna. það mun
mega nefna dæmi þess, að norsk-
ur seljandi vöru hafi ekki sint ósk
íslensks kaupanda um að senda
vörur með skipum vorum, heldur
sent þær með skipum Björgvinjar-
félagsins — til þess að styrkja
sitt félag.
Nýlega hefir verið borin fram í
ríkisþingi Dana uppástunga um
að styrkja Sameinaða félagið ríf-
lega úr ríkissjóði Dana til að auka
siglingar milli Danmerkur og ís-
lands.
þann styrk, beinan og óbeinan,
sem erlend félög fá frá sinni þjóð,
þaif Eimskipafélagið að fá hér á
landi.
Á því vill stundum verða brest-
ur; má jafnvel nefna dæmi um, að
einstaka Islendingur vinni heldur
í öfuga átt.
Skal eg aðeins nefna tvö dæmi.
Verslun utan Reykjavíkur fær í
sumar sem leið annað skip Sam-
einaða félagsins til að koma við á
höfn einni utan áætlunar, einmitt
um sama leyti sem skip Eimskipa
félagsins á að koma við á höfninni
samkvæmt áætlun. Með þessu
skipi Sameinaða félagsins flytur
verslunin mikið, en með skipi voru
ekkert. Verslunin gefur þá ástæðu
fyrir þessu tiltæki, að Eimskipa-
félagið hafi fleiri áætlunarferðir
á aðra höfn nærlendis en þessa
höfn! Ástæða, sem alls ekki átti
við einmitt í þetta skifti, því bæði
skipin, Sameinaða fél. og vort,
voru á ferðinni um sama leyti.
Maður hér í bænum hefir ný-
lega þráauglýst í fjöllesnu blaði í
Khöfn með áberandi fyrirsögn
þetta:
„Eimskipafélag íslands,
hlutir seldir ódýrt gegn vörum.
Bréf merkt 469 afhendist Poli-
tiken“.
þetta lítur út eins og gert sé til
að kasta rýrð á félagið. Vér vit-
um hver maðurinn er.
Hvorugt þetta ber vott um þann
stuðning og vinarþel, sem félagið
þarf að eiga hjá landsmönnum.
Hinsvegar á félagið auðvitað
marga góða stuðningsmenn hér á
landi.
Margt bendir á, að mikið sé und
ir því komið, fyrir framtíð þessa
lands, að vér komumst vel fram
úr þrautum þeim, sem þessi fjár-
hagslegu byltingaár, sem nú
standa yfir, hafa á oss lagt. Hvort
vér höfum þá þrautseigju sem
þarf til að halda út; hvort vér
viljum og getum nokkuð að okkur
lagt til að standast raunimar.
Og óvarlegt mundi vera, og
bera vott um að vér hefðum lítið
lært af reynslunni, ef vér létum
góðærið í ár stinga oss svefnþorn
á þessu sviði; teldum oss sjálfir
trú um, að með því sé komið yfir
erfiðleikana.
Ein raunin er að halda við vexti
og viðgangi þessa félags. Félags-
stjórnin vill eiga von á því, að
þing og stjórn, viðskiftamenn fé-
lagsins, starfsmenn félagsins, all-
ir íslendingar vilji standa sem fast
ast saman um félagið á þessum
reynsluárum, sýna því vinarþel,
sanngirni og góðan stuðning.
Slíkt á að gefa hagsvon, fjár-
hagslega, menningarlega, og um
sjálfstæði unga íslenska ríkisins.
----0-----

V.
þegar íhaldið var búið að at-
huga, hvort tiltækilegt væri að
sýna málstað bænda sama tillit og
þingið hafði áður sýnt máli út-
vegsmanna, var enn komið á fund
í sameinuðu þingi. Bar Jón þor-
láksson þar fram álit flokks síns í
tvennu lagi. Fyrst að þingið sendi
enga menn, og í öðru lagi vildi
hann að þingið lýsti yfir, að eng-
in breyting gæti á orðið um úti-
lokun Norðmanna. Var helst svo
að sjá sem meginstuðningsmenn
Jóns til kosninga, Kveldúlfsfeðgar,
hafi sagt honum hér fyrir verkum,
og að vonum miðað við sumarveiði
sína nyrðra. Ekki varð annað séð
en að M. Guðm., Jón á Reynistað,
þórarinn, Jón Kjartansson, H.
St. og síra Eggert Pálsson þætt-
ust með þessu sinna vel málstað
bænda þeirra, er kusu þá, og stétt-
arinnar yfirleitt. Framsóknar-
menn mótmæltu atkvæðagreiðslu
að órannsökuðu máli og sóttu hart
á íhaldsmenn fyrir kæruleysi
þeirra og að því er virtist beinan
fjandskap við atvinnuveg bænda,
er þeir vildu ekki einu sinni kosta
því til, að tveir dugandi menn
væru sendir til Osló til samstarfs
við Sv. B.
íhaldsmenn linuðust nokkuð við
ádrepu þá, er þeir fengu að þessu
sinni. Engin atkvæðagreiðsla fór
fram.
Jón þorl. var um þetta leyti
mjög sæll í anda yfir væntanlegri
yfirráðherrastöðu og var óspart
að biðja bændur úr Framsókn liðs
til að komast yfir þrepskjöldinn,
og taldi sig þá eindreginn vin
sveitanna. Ekki varð úr þeirri lið-
semd. Stjórnarskiftin drógust, og
áður en til þeirra kom fékk Fram-
sókn þokað málinu áfram, bæði
með góðu og illu, að Jón Árnason
og Pétur Ólafsson voru beðnir að
fara og taka þátt í væntanlegum
samningum um kjöttollinn. Hafð-
ist þar með fram hin sjálfsagða
krafa Framsóknarflokksins, eftir
óendanlegt þjark, sem leiddi af
mótstöðu íhaldsmanna.
Fyr er vikið að deilu Dana og
Norðmanna um Grænland, er þá
stóð sem hæst. Norðmenn fylgdu
fast fram máli sínu, og þóttust
réttbornir til að hafa meira að
segja en Danir um, hversu færi
um hinar gömlu norrænu bygðir
norðan til við Atlantshaf. — Fyr-
ir þessa kappsfullu Norðmenn var
það hinn mesti óleikur í málinu við
Dani, ef þeir ættu um leið í bar-
áttu við Islendinga.
Tryggvi þórhallsson ritstjóri
bar þá fram hin nafntoguðu frum-
vörp, sem stefndu að því, að úti-
loka Norðmenn frá allri verslun á
íslandi, ef íslenska kjötið yrði
sama sem útilokað í Noregi.
Frumvörp þessi voru eðlileg af-
leiðing af því, sem á undan var
gengið. Að fylgja ekki fram slíkri
útilokun á norskum vörum og
skipum, eftir að lokað hafði verið
norskum markaði fyrir íslending-
um, hefði verið óendanlegur rolu-
skapur. Norðmenn litu samt svo á
í þessu máli, að þeir myndu eiga
hauk í horni hjá íhaldsmönnum.
það er eins og Norðmenn hafi
fundið á sér, að „Krossaness-
manndáð" byggi í núverandi
stjórnarflokki. Áhrifamesta blað
Norðmanna, Tidens Tegn, hafði
höfuðsókn á hendur Dönum í
Grænlandsmálinu. Að því blaði
standa mjög bæði kaupmenn og
skipaeigendur. Ræðismaður Norð-
manna símaði undir eins útilokun-
arfrumvörp Tr. þ. — Sáu menn
i Noregi, er hagsmuna höfðu að
gæta á íslandi, bæði sem skipa-
eigendur og kaupmenn, að hér
gæti komið krókur á móti bragði.
f leiðara í Tidens Tegn var sagt
frá, að á bak við frv. Tr. þ. myndu
standa 15—16 menn. það væri að
vísu ekki meirihluti, en ekki
þyrfti nema 5—6 menn í viðbót til
að skapa slíkan meirihluta. Stór-
blað þetta gekk þannig út frá því,
að Framsókn myndi hafa þann
hug á lausn kjöttollsmálsins, að
flokkurinn myndi ekki hika við að
láta hart mæta hörðu, ef því væri
að skifta. Aftur virðist blaðið hafa
gert ráð fyrir, að Mbl.flokkurinn
hefði að vísu hug til að útiloka
Norðmenn í orði frá veiðum hér,
en síður til að útiloka þá frá kaup-
mensku. Enda fanst það fljótt, að
kaupmannasinnum hér myndi
þykja þungt, ef þrengt væri að
innflutningi frá Noregi. Hags-
munirnir sátu enn við stýrið.
Eftir að frv. Tr. þ. voru komin
fram og kunn orðin í Noregi, tóku
ný hjól að snúast í samningavél-
inni. ‘Áður höfðum við átt eina
tegund málsvara í Noregi, fslands-
vinina, þá sem af frændsemi og
þakklátssemi fyrir forna menning-
arstarfsemi vildu unna okkur
góðs. þar var fremstur í flokki
foringi vinstrimanna, stjómarfor-
maðurinn Mowinckel, Lavig, rit-
stjóri „Bondebladet" í Bergen o.
fl. mætir menn. En þetta var ekki
nógur þungi til að vega upp á móti
þeim, sem reiðir voru fyrir útilok-
un síldarmannanna. En nú komu
til tveir nýir aðiljar. Fyrst þeir,
sem fremstir stóðu í Grænlands-
málinu, og sem fyrir engan mun
vildu gagnkvæma tollstyrjöld við
fsland. í öðru lagi kaupmenn og
skipaeigendur, sem hafa árlega
miklar tekjur af skiftum við Is-
land. þegar komið var við réttan
streng í brjóstum þessara manna,
var vissa fengin fyrir breyttri að-
stöðu. Og ef Framsóknarflokkur-
inn hefði verið í hreinum meiri-
hluta, hefði þessi meðferð málsins
leitt til enn betri kosta en varð.
Stjórnarskiftin komu nú og M.
G. tók við meðferð málsins gagn-
vart þinginu, af Kl. J. — Gerði
M. G. þegar í stað þá einkennilegu
breytingu, að taka málið úr hönd-
um landbúnaðarnefnda og fá það
sjávarútvegsnefndum. Var auðséð
ur tilgangurinn, að láta þá menn,
sem gera mátti ráð fyrir, að
mesta umhyggju bæru fyrir síld-
veiðinni, fara höndum um kjöt-
markaðsmál bændanna. þessi
ráðbreytni benti á, undir hvaða
áhrifum landsstjórnin var. Sjáv-
arútvegsnefndir fjölluðu síðan um
málið, en hver flokkur ráðgaðist
við sína félaga í nefndunum.
Landsstjómin kom að heita mátti
ekki nærri neinu, og Jón Magnús-
son lét óspart uppi, að engir samn-
ingar myndu komast á, og var
ekki að sjá á honum eða félögum
hans neina sút, þótt svo færi.
Sendimennimir voru nú komnir til
Noregs allir þrír og teknir að
vinna að málinu. Sjávarútvegs-
nefnd bjó til skeytin til sendi-
nefndarinnar. Frh.
J. J.