Tíminn - 13.12.1924, Blaðsíða 2

196
T 1 M I N N
Kírkjan.
VII.
það má með nokkrum rétti
segja, að það sé tilviljun, að engin
játningarit hafa verið í lög tekin
fyrir íslenska kirkju. En hitt er
engin tilviljun, að í sögu kirkju
vorrar alt til vorra tíma finnast
fá dæmi þess, að leikmenn eða
prestar hafi verið ofsóttir eða af-
settir fyrir skoðanir sínar eða
kenningar. Eru þó undanskildir
siðskiftatímarnir. En deilur þeirr-
ar aldar eru öllu heldur af pólit-
iskum toga spunnar en trúarleg-
um. Kunnugt er að vísu um einn
prest, er ákærður var um „krypto-
kalvinisma“ í tíð Guðbrands bisk-
ups, en hann lét sig og hélt áfram
kennimannsstarfi. Má því með
sanni segja, að aldrei hafi prestur
verið afsettur fyrir trúvillu í ís-
lenskri kristni. Orsökin er ekki sú,
að hér hafi allir jafnan haldið fast
við kenningar játningarita og vik-
ið ekki frá í neinu. Af því eru
sannar sögur frá fyrri öldum, að
höfuðklerkar hafi ekki farið dult
með kalvinskar skoðanir og jafn-
vel biskup einn lútherskur virt
meir kaþólska kirkju en sína eigin
kirkjudeild. þekkja og allir frjáls-
lyndi og sjálfstæði sumra ágæt-
ustu kirkjunnar þjóna frá síðari
tímum. það er því ljóst, að ástæð-
an er öllu heldur sú, að það liggur
í eðli þjóðarinnar að beita ekki of-
beldi í andlegum efnum. Hér fá
allir að njóta trúar sinnar óáreitt-
ir af allri „inquisition“. þegar til
þess er litið verður Ijóst, að það
er í fullu samræmi við eðli ís-
lenskrar kristni, að hér eru engar
kirkjujátningar löggiltar.
þegar litið er til líðandi stund-
ar verður hið sama uppi á teningn-
um. Kirkjan er rúmgóð en ekki
illþröng. Hvorki eru prestar af-
settir né leikmenn settir út af
sakramentinu. Og ekki er orð á því
gerandi þó komið hafi fyrir, að
kerling setti stallsystur sína út af
kaffisopanum fyrir að hafa hlýtt
ó annan prest en hún hafði dálæti
á. Ekki verður um kvartað meðan
ofsóknirnar eru ekki svæsnari.
Hér væri slíkt óhugsandi, sem
skeði í Danmörku nýlega, að
kardínála var meinað að ganga í
kirkju í Óðinsvéum, sem þó er op-
in ferðamönnum, af ótta við það,
að hann gerði bæn sína við skrín
Knúts hins helga. þaðan berast og
ómarnir öðru hvoru af trúvillu-
ákærum gegn prestum fyrir litlar
sakir. það er og nánast fyrir
I
áhrif þaðan, þegar svo ber undir,
sem þó sjaldan hendir, að hérlend-
ir menn dæmi kristið nafn og
guðsbamarétt af löndum sínum,
sem þó í auðmýkt vilja kristnir
kallast. Um þetta eru danskir
klerkar og íslenskir harla ólíkir og
því skiljanlegt skilningsleysi
danska klerksins, sem hér hafði
dvalið, á íslensku kirkjulífi, er
hann við heimkomuna fræddi
landa sína á því, að á Islandi væðu
nýguðfræðingar uppi í því trausti
að þeir yrðu ekki reknir úr kirkj-
unni. Hann fer héðan ófræddur
um íslenska hagi, og er það ábyrgð
arhluti fyrir þá, sem slíka gauks-
uuga draga hingað, að láta þá faia
jafnóupplýsta og þeir koma. þeg-
ar maður les slík ummæli, er se.ii
leggi fyrir vitin reykjarsvælu aí
trúvillubálum miðaldanna. það
þykir víst fáum sá ilmur sætur
öðrum en svartmunkum miðald-
anna. ■> •
það er undarlegt hvað ofsókn-
irnar eru lífseigar í þeirri kirkju,
, sem kennir sig við Krist. þegar
pintingar og brennur leggjast
niður, halda þær áfram í annari
mynd. Rétttrúnaðurinn spymir úr
hreiðrinu þeim, sem á annan hátt
hugsa. þegar í rökþrot er komið
er ofbeldið notað fyrir ástæður.
Hver ný hugsun er talin uppreist.
þröngsýnin elur á óvild og hatri.
Andinn er hinn sami og í miðalda- j
kirkjunni og ekki annað, sem veld-
ur þeim mun, að nú er mönnum að- J
eins kastað út fyrir víngarðinn en
ekki drepnrr, en að ríkin eru hætt
að lána snörur sínar og vopn í
þjónustu rétttrúnaðarins. Og þó
sýnir sagan sífelt það sama, að
þegar upprætt er eftir forskrift
trúfræðinnar, þá er það oftast
hveitinu, sem er kastað, en skrið-
ult illgresið er látið vaxa í friði til
kornskurðartímans.
Kirkjan virðist ekki hafa lært
mikið af dæmisögunni um illgres-
ið meðal hveitisins. Og er þó lær-
dómur þeirrar sögu skýr. f dæmi-
sögunni um vínyrkjana segir Jesú
sögu spámannanna. „Einn börðu
þeir, og einn drápu þeir, og einn
grýttu þeir“. Og soninn tóku þeir,
„köstuðu honum út fyrir víngarð-
inn og drápu hann“. Svona tekst
hinum skriftlærðu að hreinsa til.
Skipun Jesú til lærisveina sinna
er því sú, að þeir láti ógert að
reyta arfann, „svo að þér eigi, er
þér tínið illgresið, reytið hveitið
upp ásamt því. Látið því hvort-
tveggja vaxa saman til korn-
skurðarins“. Dæmisögur þessar
eru sagðar til varnaðar öllum, sem
Til kaupfélaga!
H.f. SmjöplíMisgerðin í Reykjavílc er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjðrlikisframloiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og verð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið nm, Smára‘ - smj örlíkið.
hafa hugarfar þeirra, er grýttu
spámennina og krossfestu Krist.
Krossinn, sem þá var gálgi glæpa-
manna, er oss nú heilagt tákn, af
pví réttlátur maður lét þar líf sitt.
En þá kenningu flytur krossinn
skýrum stöfum, að vér skyldum
aldrei uppræta neinn úr voru fé- ,
lagi með nokkurskonar ofbeldi. !
það voru þeir, sem sífelt eru að
•reyta arfann, sem krossfestu
Krist. Hann var upprættur sem
illgresi. Talar ekki krossinn til vor
með hrópandi röddu! Og þó hefir
kristin kirkja þráfaldlega „ræktað
þá þyrna best, sem í pínunni
stungu hans (Krists) blessaða
höfuð sárast“ — svo eg tali með
orðum meistara Jóns — þröngsýni
og ofsóknaranda. Um langan aldur
voru lærisveinar Krists ofsóttir.
Og þó byrjar kirkjan blóðugar of-
sóknir þegar er hún fékk bolmagn
til þess. þeir, sem ekki vildu láta
sannfæringu sína, voru ýmist
reknir eða drepnir. það er hörmu-
leg sjón að sjá svartklætt Ofstæk-
ið, með hettuna niður fyrir augu,
og Heimskuna, með lágt enni og
löng eyru, bograst við að fella
hæstu trén í víngarði drottins.
Trén eru of há, en þessi hjú of lág
til þess.að þau geti náð til ávaxt-
anna. þau eru því illgresi, segir
Heimskan og Ofstækið tekur und-
ir. Öld eftir öld er þessi saga end-
urtekin. Hinn nýi gróður kæfður
eða kastað út fyrir. Lúther er
hrakinn úr kirkju sinni. En óðar
en búið er að girða nýja garðinn,
er aftur byrjað að kasta mönnum
út fyrir. það er sorgarsaga siðbót-
arinnar, kristninnar og manns-
andans, að altaf er haldið áfram
að grýta spámennina — og reisa
kirkjur á leiðum þeirra. Síðan er
kirkjan höfð að vígi í baráttunni
gegn næsta spámanni, sem upp
rís. Og jafnan er einn spámaður-
inn grýttur í nafni annars. En fyr
á kirkjan ekki skilið að heita guðs
ríki en hún fylgir þeim spámanni,
sem er á lífi í nafni þeirra, sem eru
látnir. Spámennirnir eiga að vera
leiðtogar en ekki stjórar til að
liggja við.
þegar borið er saman við hætti
annara trúarfélaga, er það einn
hinn stærsti heiður íslenskrar
kirkju, að hafa varðveitt sig
hreina af ofsóknum í hverri mynd
sem er. Skjöldur hennar væri
hreinn, ef ekki væru galdrabrenn-
urnar. En það er hvorttveggja að
þær geta vart talist til trúarof-
sókna og hófust hér seinna og voru
fyr niður lagðar en í nágranna-
iöndunum. Ofsóknirnar eru ekki
hennar sorgarsaga, heldur hitt,
hve fáir hér hafa fram komið, sem
til þess hafa unnið að heita spá-
menn sinnar þjóðar. En þó er gott
til þess að vita, að ekki leggur
löggjöf íslenskrar kirkju stein í
götu brautryðjenda. 1 þeim efnum
er hér farið að ráðum Gamalíels,
hins ágæta manns af flokki
Farísea, er sagði: „Ef þetta ráð
eða verk er af mönnum, verður það
að engu; en ef það er af guði, þá
megnið þér ekki að yfirbuga þá.
Eigi má yður það henda, að þér
jafnvel berjist gegn guði“.
Gamalíel hefir jafnan verið lofað-
ur fyrir þessi ummæli, en mikið
hefir á vantað, víðast hvar, að
nýjum hreyfingum sé sýnd sú
sanngirni, er Gamalíel sýndi post-
ulunum. Væri það skaðlaust, að
vér íslendingar héldum í því efni
áfram að vera öðrum ólíkir.
Eftir að þingmeirihlutinn var
búinn að ganga frá málinu þann-
ig, að þeir bjuggust við að engin
bót fengist á kjöttollinum, var
farið að ræða um sárabætur handa
bændum. Kom þá frv. frá Mbl.-
mönnum um skatt á sjávarafurð-
ir til að bæta upp kjötverðið.
Tíminn hafði þegar kjöttollurinn
skall á, heimtað þetta sem bráða-
birgðaúrræði, meðan verið væri að
ná samningum við Norðmenn. Hér
var aftur þegjandi gert ráð fyrir
þessari „uppbót“ sem varanlegri.
Og eins og uppástungan var rétt-
mæt sem bráðabirgðaúrræði, eins
var hún hættuleg ef um framtíðar
skipulag var að ræða. En ávinn-
ingurinn fyrir Framsóknarflokk-
mn að fá þessa till. lá í því, að þar
með viðurkendu fisk- og síldar-
kaupmennirnir, að kjötmarkaður
bænda hafið eyðilagst af því
Norðmönnum var kastað út úr
síldarverunum. því að ef ósann-
girni Norðmanna í garð íslenskra
bænda hefði á engan hátt staðið í
sambandi við Grimsbylýðinn,
mundu forkólfar þess flokks ekki
hafa boðist til að veita bændum
„náðarbrauð“ það, er þeir þóttust
nú leggja á borðið.
Annmarkarnir á þessari uppá-
stungu eins og hún nú kom fram,
voru fjölmargir. í fyrsta lagi var
þessi „uppbót“ óviss. Sumir hinir
greindari menn, t. d. í Sjálfstæðis-
flokknum, játuðu, að slík „upp-
bót“ gæti komið til mála í góðæri,
en væri óhugsandi þegar síldar-
salan færi í hundana og stórútgerð
in rekin með tapi. Bændur gátu
þessvegna aðeins vonast eftir
þessari „premíu“ fyrir sinn eyði-
lagða markað, þegar vel gekk. I
öðru lagi átti „uppbótin“ að vera
háð mati á því, hve mikið bænd-
urnir töpuðu við að vera útilokað-
ií í Noregi. En það var bál gata,
því að Mbl.menn, t. d. Jón Auðunn,
Líndal o. fl., voru í aðra röndina
alt af í efa um að bændur töpuðu
nokkru við tollinn. Hann myndi
koma eingöngu á neytendur í Nor-
egi. Sú „uppbót“, sem bændur
fengu á þennan hátt, eftir mati
Mbl.manna, hefði áreiðanlega
stundum orðið létt upp á vasann.
I þriðja lagi hefði slík „uppbót“,
er til lengdar lét, orðið hið mesta
hatursefni milli sveita og kaup-
túna. þó að „uppbótin“ væri að-
eins greidd fyrir útflutt kjöt, þá
hlaut hún að hækka jafnmikið
kjöt, sem bændur seldu til neyslu
innanlands. það mátti því gera ráð
fyrir að Mbl., sem hefir kallað
sveitamenn „þreklausan bænda-
lýð“, myndi eiga létt með að ala á
tortrygninni, sýna að bændur
væru ómagar og sníkjudýr á kaup-
staðafólkinu. Hafa slík ummæli
nógu oft heyrst áður, meðan eng-
in rök mátti að því leiða, hvað þá
heldur þegar sanna mátti, að ein-
stakir menn í bæjum tvíborguðu
tollinn. Fjórða mótbáran var sú,
að bændur hefðu álitið þetta fyr-
irkomulag sér ósamboðið,sem var-
Sjðunda bréf tilKr.A.
Fjandskapur Mbl.manna gegn hér-
aðsskóla þingeyinga er ekki einstakt
fyrirbrigði. Á þingi 1923 komu fimm
Framsóknarþingmenn með tillögu í
Sameinuðu þingi um að fela stjóm-
inni að undirbúa héraðsskólamál
Sunnlendinga. Menn skyldu ætla, að
engir hefðu viljað spilla fyrir að mál-
ið væri rannsakað. Allir Framsóknar-
menn fylgdu kröfunni og líklega flest-
ir Sjálfstæðismenn. Nafnakall var
ekki, því miður. Rúmlega helmingur
þings greiddi atkvæði með tillögunni.
þrir greiddu atkvæði á móti. það vom
samherjar þínir, Jón þorláksson, Pét-
ur Ottesen og Signrður Kvaran. Flest-
ir hinir Mbl.mennimir komu sér hjá
að greiða atkvæði. En það er svar á
sinn hátt, þegar um stór og þýðingar-
mikil mál er að ræða. þarna sérð þú
eins og í hinum áðurgreindu dæmum
óttann við aukna alþýðumentun í
sveitum. Grimsbystefnan vill draga
hina uppvaxandi kynslóð fáfróða og
vanmáttuga á togarana og í fiskþvott-
inn, og láta fólkið lifa þar ófremdar
lífi. því að vita skaltu það, að vel-
gerðamenn þínir og núverandi hús-
bændur, hinir nýríku síldarmenn,
börðust með hnúum og hnefum, með-
an þeir gátu, á móti því, að starfsfólk
þeirra á toguranum fengi þann
svefntíma, sem mannúðlegir þræla-
eigendur létu hiklaust í té við sína
ógæfusömu undirmenn. það má segja
að ykkur fara flestar flíkur eins.
Stundum eruð þið að grobba af því
að þið viljið efla þá „hærri" mentun,
bæta mentaskólalifið, háskólalífið o.
s. frv. Reyndar lofaði foringi flokks
ykkar, Jón þorláksson, kjósendum
sínum í höfuðstaðnum, einmitt sam-
herjum þinum, Grimsby-lýðnum, að
leggja niður kensluna í íslenskum
fræðum og sögu við háskólann. Með
þessu átti að rétta við fjárhag lands-
ins! Og þér mun kunnugt, öðruvísi en
af þessu bréfi, að það er áreiðanlega
ekki fyrir aðgerðir vina þinna, að enn
er góð kensla i móðurmálinu hér við
háskólann. Eg býst við, að þessi
menningarfjandskapur, einkum við
alt sem er þjóðlegt, sé ykkur ósjálf-
ráður, sé óbein afleiðing af sama sál-
arástandi, eins og þegar hinir „ný-
nku“ i Danmörku pöntuðu „myndir"
í 10 stofur, og ,jjækur“ til að hylja
heilan vegg.
Nú er að víkja að mentaskólaáhuga
ykkar. Ef litið er yfir sögu landsins
sést, að nálega allir mestu hæfileika-
menn landsins hafa vaxið upp við
þröng kjör. Meðan skólamir voru
tveir, á Hólum og í Skálholti, studdi
þjóðfélagið efnilega skólapilta til
náms. þó var þetta ekki nóg til að
tryggja sumum mestu efnismönnun-
um aðgang að háskólanum. Skúli
Magnússon nam skólalærdóm sinn
hjá presti í þingeyjarsýslu, og tók hjá
honum stúdentspróf. Jón Eiríksson
var í fyrstu hrakinn frá Skálholti af
því hann gat ekki borgað fyrir sig, en
i'ékk þó síðar ókeypis dvöl þar, eftir
að biskupaskifti voru orðin. Jón Sig-
ursson nam skóialærdóíii i,„ima hjá
föður sínum, en tók stúdentspróf hjá
dómkirkjuprestinum í Rvík. Jónas
Ilallgrímsson og Matthías eru báðir
vaxnir upp í fátækt, og höfðu hvorki
Reykjavikuraðstöðu eða auðuga
vandamenn til stuðnings. En þjóðfé-
lagið lagaði sig eftir kjörum slíkra
manna og gaf þeim kost á skólagöngu
og prófi samt. En nú er þetta breytt
Mentaskólinn er ekki orðinn nema
einn. Hann er settur í Rvík, dýrasta
bæ landsins. Sökum dýrtíðar hér er
fátæku aðkomumönnunum gert ná-
lega ókleift að stunda langt nám. Enn
síður er séð fyrir varaúrræðum eins
og þeim, er gerðu Skúla og Jóni Sig-
urðssyni unt að ná prófi utan skóla.
Fyrst hefir slík skólamentun verið ein-
skorðuð við Rvík, þar sem dýrtíðin
útilokar ef til vill mestu hæfileika-
mennina. í öðru Iagi ákveður reglu-
gt.rð mentaskólans, að ekki megi taka
í neðsta bekk nema barnungt fólk, og
ekki ganga inn í 2., 3., 5. og 6. bekk
nema úr næsta bekk á undan. Með
aldurstakmarkinu og hinni stirfnu
reglugerð er loku skotið fyrir að efna-
litlir menn utan Reykjavíkur geti
komist í neðri deildina. Skólinn hefir
sexfaldast að kostnaði síðustu 40 ár-
in, en um leið hefir orðið erfiðara með
hverju ári fyrir aðkomna hæfileika- f
menn að geta notið þar kenslu. Alt
fyrirkomulagið hefir stefnt að því að
gera skólann að áframhaldsdeild af
barnaskóla Reykjavíkur, og útiloka
sem mest efnismennina aðkomnu, sem
byrja seint og vinna sjálfir fyrir nám-
inu. Eina hjálp slíkra manna hefir
Akureyrarskólinn verið. En Grimsby-
forkólfarnir, sem hafa ráðið þessari
breytingu, þola ekki þetta bjargræði.
jJeir vilja slita Akureyrarskólann úr
sambandi við mentaskólann til að
geta sem vendilegast byrgt fyrir, að ef
nú kynnu að fæðast hér á landi utan
Reykjavíkur slíkir menn sem þeir
voru, Skúli Magnússon, Jón Eiríks-
son, Jónas Hallgrímsson, Jón Sigurðs-
son og Matthías Jochumsson, þá gætu
þeir ekki náð að stunda háskólanám.
þú ótt, sökum æsku og áhrifaleysis,
ekki beina sök í þessu máli. En þínir
flokksbræður hafa sektarbyrðina á
baki, og þú sýnist reiðubúinn til að
láta skipa þér á hvern „Úríasarpóst"
sem húsbændur þínir velja þér. Eg
hefi gefið þér tækifæri til „að láta ljós
þitt skína“, til að skrifa af viti og
stillingu um almenn velferðarmál. þú
lifir og lætur eins og engin slík mál
séu til, og að þú hafir ekki annan
metnað en að jafnast við þá Ólaf
fiænda þinn Thors og Pál sem fyr
kendi sig við þverá, um orðbragð og
framkomu í ritdeilu. J. J.
----0-----
Til athugunar.
það er kannske kynfylgja okk-
ar íslendinga, hversu erfitt mörg-
um veitist að hlýða lögum og
rétti. Einstaklingsgagnið virðist
altaf vera sett framar en það, er
kemur félagsheildinni að mestu
gagni. þó þetta séu ef til vill ein-
hverjar leifar af „víkingslundinni,
sem ekki fer að lögum“, þá er það
víst, að svo byggist landið best, að
lögum sé hlýtt og atorka manna
stefni í rétta átt.
Ekki þarf samt að kvarta um,
að ekki sé gert nokkuð að laga-
smíði og lagabreytingum, og þyk-
ir mörgum nóg um það, enda eru
það mest hin nýrri lög, sem oftast
er verið að breyta. Aftur eru sum
hin eldri, sem lítið hefir verið
hróflað við; má þar tilnefna: Til-
skipun um veiði frá 20. júní 1849.
Tilskipun þessi hefir sjálfsagt ver-
ið góð á sínum tíma, en nú virðast
sum ákvæði hennar vera orðin úr-
elt og alls ekki lengur eiga við.
það, sem eg sérstaklega vildi
snúa máli mínu að, eru selafriðun-
arákvæðin í nefndri tilskipun. Að
sönnu hefir löggjafinn þar viður-
kent gagnsemi selveiðanna á ein-
stökum jörðum með því, að friða
fyrir skotum ákveðna vegalengd
frá lögnum og látrum og lagt sekt-
ir við ef brotið yrði.