Tíminn - 13.12.1924, Blaðsíða 3

TlMINN
197
anlegft skipulag, þó að vel mætti
fara þá leið eitt ár, eins og góðir
rnenn þiggja samskot sér til við-
urværis eftir Kötlugos og lands-
skjálfta, þótt þeir vildu ekki lifa
alla æfi á þvílíkum snöpum.
Frh. ’ J. J.
----o---
Frá útlöndum.
1 smábæ einum í Danmörku er
dómur fallinn nýlega í glæpamáli
sem lýsir heldur ömurlegu fjöl-
skyldulííi. þrír bræður eru dæmd-
ir íyrir innbrot og ofbeldisverk,
einn í 3 ára, annar í 2 ára og þriðji
í 15 mánaða betrunarhúsvinnu.
Faöir þeirra í 60 daga og móðir
þeirra í 80 daga íangelsi og unn-
usta eins bræðranna í 30 daga
íangelsi.
— Frægasta núlifandi skáld
Spánverja, Blasco lbanez, heíir
gefiö út flugrit á spönsku, frönsku
og ensku, afarhart árásarrit á
Aifons Spánarkonung. Ásakar
hann konung um að hafa rekið
njósnir á stríðsárunum fyrir pjóð-
ver j a og að hann haf i í hagsmuna-
skyni veitt útlendum bankamönn-
um sérréttindi á Spáni.
— Versiunarfloti heimsins er nú
orðinn 15 miljónum smálesta
meiri en hann var í stríðsbyrjun
1914.
— Nokkrir yfirmenn í gríska
hernum ætluðu að stofna til stjórn
arbyltingar í Áþenu seint í síðast-
liönum mánuði og stol'na til harð-
stjórnar að dæmi Mussolinis. Ein-
hver varð til að ijósta upp ráða-
gerðunum og voru 30 herforingj-
ar handteknir áður en þeir hæfust
handa.
— Áætlað er að fimm ár muni
það taka að bæta úr tjóni því, er
varð af vatnavöxtunum í Petro-
grad í haust og muni kosta 30
miljónir guilrúbla.
— Frakkai' hafa nýlega tekið
100 miljón dollara lán í Banda-
iíkjunum.
— Bandaríkin láta sér ekki það
eitt nægja að útrýma áfengi úr
landi sínu. Nú sækja þau það fast
að herferð sé hafin gegn opíum og
kókainnautn um allan heim. Var
nýlega haldinn alheimsfundur um
það mál í Sviss. Hafa fulltrúar j
Bandaríkjanna borið fram kröfu
um það á fundinum, að ekki verði
íramleitt meir í heiminum af
opíum og kókaíni, en nauðsynlegt !
er 1 læknisdóma. í annan stað
hafa þeir krafist þess að þau löna
þegar löghlýðni manna er ekki
meiri en svo, að það er sett upp
sem reikningsdæmi, hvort ávinn-
ingur sé að brjóta lögin eða láta
það ógert, þá virðast hin lágu
sektarákvæði hafa lítið að segja,
svo er torveldleikinn á því að koma
sektunum á, svo mikill. Samfara
þessum hugsunarhætti hafa menn
nú orðið svo góð áhöld til veið-
anna, að þeir koma mikið betur
vilja sínum fram í þessu efni.
þar sem það mun margra
manna mál, að ólöghlýðni og
óreiða á ýmsum sviðum sýnist
frekar fara í vöxt, veitti ekki af að
lög landsins væru þannig úr garði
gerð, að mönnum væri ekki með
þeim gefið tilefni til að brjóta þau
og hilma lögbrotin.
það eru dæmi til þess, að sela-
skytturnar hafa farið með löndum
manna friðlýstum og ófriðlýstum,
drepið og stygt selinn frá látrum
og lögnum; enda er nú svo komið,
að alveg er eyðilögð selveiði á sum-
um jörðum, sem áður veiddist til
mikilla muna, og á öðrum liggur
við eyðileggingu.
Jarðir þær, sem hafa haft hin
svokölluðu „hlunnindi“, selveiði og
æðarvarp — sem víða fer saman,
— eru venjulega dýrustu jarðir
sveitarfélaganna. Oft fyrri, þegar
hart var í ári og heldur skektist
til með efnahag manna, mátti svo
að orði kveða, að þær bæru sveit-
— eingöngu suðurlönd — sem enn
leyía þessar nautnir, skuldbindi
sig til minka innflutninginn árlega
um 10%, þannig að hann hætti al-
veg að 10 árum liðnum.
— Kofar nú verulega til um fjár
hagsástand þýskalands. þó að
skattar hafi verið nokkuð lækkað-
ir, er talið fyrisjáanlegt, að álit-
legur tekjuafgangur verði á þjóð-
arbúinu á þessu ári.
— í byrjun heimsstyrjaldar-
innar var foringi jafnaðannann-
anna frönsku og friðarvinurinn,
Jean Jaurés, myrtur af æstum
þjóðernissinnum. Nú, rúmum 10
árum síðar, 23. f. m., var kista
hans grafin upp og flutt til
Panthéon, þess grafreitar, er
Frakkar láta hýsa líkamsleifar
mestu manna þjóðarinnar. At-
höfnin fór fram með stórkostlegri
viðhöfn. Er áætlað að athöfnin
hafi kostað um 700 þús. franka.
— Frá því var sagt í síðasta
blaði að yfirhershöfðingi Eng-
lendinga í Súdan var myi'tur á
Egyptalandi. Var hann staddur í
Kairó og myi’tur á götu um há-
bjartan dag. Stjórn Egyptalands
lét þegar í ljós hrygð sína gagn-
vart Englandi, í opnu bréfi, en
Englendingar létu sér það ekki
nægja. þeir sendu stjórn Egypta j
harða kosti og heimtuðu svar á 24 j
tíma íresti. Fyrst og fremst var j
þess krafist að morðingjunum yrði
refsað, þvi næst að bannaðir yrðu l
allir pólitiskir fundir er beindust I
gegn Englandi, því næst að Eng- !
lendingar fengju enn að halda j
dómurum í landinu og hafa íhlut- ;
un um stjórn fjármálanna, enn að
aliir egyptskir hermenn og her- i
foringjar í Súdan yrðu kvaddir |
heim og loks að Egyptaland |
greiddi þegar hálfa miljón
sterlingspunda í skaðabætur. Áð-
ur en fresturinn væri liðinn kom
svarið. Stjórn Egyptalands gekk
að því að greiða hálfa miljón
sterlingspunda, án þess að það
yrðu taldar skaðabætur og lofaði
að reyna að refsa morðingjunum,
en að öðru leyti vísaði hún kröf-
unum á bug. Hafði stjórnin borið
svar þetta undir þing Egyptalands
og fengið traustsyfirlýsingu þess.
Létu Englendingar sér fátt finn-
j ast um svarið, en svöruðu með því
að vísa sjálfir burt öllum egyptsk-
um hermönnum úr Súdan. Sömu-
leiðis sendu þeir liðsauka mikinn
frá Malta til Egyptalands. Enn
hafa enskar hersveitir tekið í sín-
ar hendur öll helstu hús við höfn-
ina í Alexandríu. Hefir stjórn
Egyptalands mótmælt þessum að-
arfélögin uppi efnalega. Ábúend-
ur þeirra hafa að jafnaði líka bor-
ið þyngstu byrðamar.
það er því þjóðhagslegt tjón hér
á. ferðum, ef takast mætti að
svifta jarðirnar hlunnindunum.
Að sönnu eru ekki jafnmikil brögð
að æðarfugladrápi en vegna hinn-
ar sífeldu skothríðar verður æðar-
fuglinn styggari og legst frekar
frá varplöndum, einkum innfjarða.
það er því alvarleg hætta hér á
ferðum, því tækist það, að eyði-
leggja eða rýra að miklum mun
hlunnindi þessi, eru til jarðir hér
norður um Strandasýslu, sem þá
yrðu lágar í verði og lítt byggi-
legar, því aðalgagn þeirra liggur í
þessum svokölluðu hlunnindum.
það er mest hægt að furða sig
' á því, að ekki skuli hafa heyrst
háværai’i raddir um þessa eyðilegg
irgu; veldur því líklega nokkuð
tómlæti þeirra, sem hér hafa
mestra hagsmuna að gæta, enda
hafa þessi selaskot gengið lengst
hin allra seinustu ár. Menn eru nú
samt heldur að láta sér að kenn-
ingu verða, hversu forfeður vorir
á umliðnum öldum hafa farið
ómildum höndum um gæði þau,
sem landið hafði að bjóða, svo
margar landsnytjar, sem í önd-
verðu voru til margskonar gagns
fyrir þjóðina, liggja nú við eyði-
leggingu. það væri því til lítils
sóma fyrr oss á 20. öldinni, að láta
förum en ekki aðhafst frekar, og
skaðabótasummuna greiddi hún á
tilsettum tíma.
— Virðist nú afráðið að Roald
Amundsen fljúgi til norðurheixns-
skautsins í sumar, studdur til þess
fjárhagslega af auðmönnum í
Bandaríkjunum. Hefir hann ný-
lega keypt og borgað tvær flug-
vélar til fararinnar, á þýskalandi.
— Færeyskt hvalveiðaskip kom
til þórshafnar fyrir skömmu úr
hvalveiðaferð til Grænlands.Hafði
á stuttum tíma veitt 29 hvali.
Lætur sérstaklega vel yfir afla-
horfum.
— Fregnir ganga um það að
Trotski, hermálaráðherra Rússa,
sé að missa áhrif. þyki um of aft-
urhaldssamur orðinn og ekki nógu
eindreginn um að standa við
kröfur Lenins. Er jafnvel gert ráð
fyrir að hann verði að láta af em-
bætti.
— í höfuðborg Suður-Slafalands
iét stjórnin nýlega taka fasta 40
af helstu mönnum bændaflokksins
og varpa þeim í fangelsi.
— í söngleikjahöllinni 1 Stokk-
hólmi er farið að halda sérstakar
sýningar fyrir skólabörn. Aðgangs
eyrir er mjög lágur, frá 2 kr. til
50 aura.
----o----
Fyr og nú.
Andstæðingar samvinnufélag-
anna grípa til margra úrræða til
að hnekkja þessurn keppinaut.
Stundum er það verslunarbann,
eins og þegar verslunarst j óri
Dana á Húsavík ætlaði að svelta
þingeyinga í harðindunum eftir
1880 til að leysa upp kaupfélag
sitt. Stundum koma heildsalar og
verksmiðjur sér saman um að
versla ekki við samvinnufélög.
Stundum eru það bankar sem
neita samvinnufyrirtækjum um
viðskifti eins og átti sér stað í
Danmörku áður en Andelsbanken
var stofnaður. Hið fyrsta slátur-
félag í Danmörku var beitt rang-
ixidum á þann hátt meðan peninga-
valdið þorði. Hér á landi höfðu
kaupfélögin nálega enga aðstöðu
til verslunar við banka innanlands
fyr en eftir að B. Kr. var horfinn
ur Landsbankanum, að því frá-
töldu, að Kaupfélag Eyfirðinga
hafið frá upphafi góð skifti við
útibú íslandsbanka á Akureyri.
þá hafa skattamálin verið kær-
komið vopn. Með tvöföldum skatti
bæði til sveitar og landssjóðs, hef-
ir verið reynt bæði hér á landi og
fara þeim ránshöndum um þessi —
á mörgum sviðum — arðsömu
hlunnindi, að þau væru eftir
nokkra tugi ára hvergi að finna,
nema í ófullkomnum hagskýrslum
og minni manna.
það, sem helst er fært til máls
bóta þessu seladrápi, er ekki
hagnaður þeirra, sem við það fást
— úr honum er ekki mikið gert —
enda mun það vera mismunandi,
því margt missist, sem skotið er,
margur selur drepst af skotum,
þó hann náist ekki, svo styggist
hann engu síður, og lagnir geta
eyðilagst fyrir það.
það sem frekast er fært sela-
di’ápi til málsbóta, er, að selur geri
svo mikinn usla í fiski og fiski-
göngum, að hann þessvegna alstað
ar ætti að vera réttdræpur. Væri
þetta alvörumál og þeir hinir sömu
vildu haga sér sem heiðvirðir
torgarar í siðuðu þjóðfélagi, þá
væri næst fyrir þá,að vinna að því
á löglegan hátt að fá selinn ófrið-
aðan.
Að þessi kenning sé rétt, verður
ekki rökrætt hér. Stríða virðist
það samt á móti reynslu þeirri,
sem sögur herma og minni manna
nær, því þegar ár og lækir voru
fullir af silunga og fiskisæld á
fjörðum inni, þá var fult'af sel
meðfram ströndum landsins mik-
ið víðar en nú á sér stað. — það
sýnist því vera ránshönd manns-
Með liinni göinlu, viðurkendu
og ágætu gæðavöru
Herkules þakpapp a
sem í'ramleidd er á verksmiðju
vorri „Dortlieasinindet£ í'rá því
1896 — þ. e. í 28 ár — haia
nú verið þaktir í Danmörku og
^slandi.
ca. 30 milj. fermetra þaka.
p*
Fæst alstadar á Islandi.
Hlutaféiagið
}m IIÉis fÉriÉr
Köbenhavn K.
erlendis að eyðileggja félögin.
Eitt íslenskt kaupfélag varð að
borga 15 þús. kr. í sveitarsjóð hér
á landi, áður en samvinnulögin
komu, mestmegnis af skiftum fé-
lagsmanna, og því alveg ranglega.
ins, sem frekar hefir hér að verki
verið — eins og víðar — ef fiskur
gengur nú orðið tregar inn til
fjarða og á grunnmið.
það sem hér sýnist sjálfsagt að
gera, er að friða selinn fyrir skot-
um, alstaðar þar sem látur og
lagnir eru og hafa verið, á stóru
svæði svo langt út frá látrum og
lögnum, að lítt mögulegt sé að
koma við selaskotum í blóra við
það, að skotið sé á ófriðlýstu
svæði, og jafnfram hækka mikið
sektir fyrir brot.
Ef þetta næði ekki fram að
ganga, — sem tæpast er gerandi
ráð fyrir, — en hitt yrði upp tek-
ið, að ófriða selinn, þá sýnist lög-
gjafarvaldið ekki geta gengið svo
frá því, að bæta ekki þeim, sem
hlunnindajarðeignir eiga, það tjón
sem af því mundi leiða, og yrði
það á sumum jörðum líklega all-
mikil upphæð, ef ekki ætti að
ganga því meir á eignar- og af-
notarétt manna.
Hvemig svo sem ráðið verður
fram úr þessu, má ekki löggjafar-
valdið horfa hér aðgerðalaust á,
að jafn arðsöm og á stóru svæði
víðtæk hlunnindi verði ránsfýsn
og drápgirni manna að bráð.
Strandamaður.
----o----
Eftir því sem samvinnufélögun-
um vex fiskur um hrygg, sleppa
braskararnir og talsmenn þeii’ra
hinum eldri ádeiluefnum og finna
sér önnur ný. Nú eru kaupmenn
hættir svona á yíirborðinu að
íjandskapast við kaupíélögin á
sama lxátt og á dögum Guðjónsens
á ilúsavík. Jaínvel tvöfalda skatt-
inum þorðu ekki aðrir aó fylgja á
þingi 1921 en þeir þingmenn, sem
opinberlega studdust við kaup-
mannaíyigi. Á seinni árum hafa
kaupíélögin með samtökum sín-
um, góðri stjórn og áreiðanleik í
viðskiftum orðið eftirsóknai’verð-
ur viðskiftaaðili fyrir banka ixm-
anlands og utan. En þó að tals-
menn brasksins viti að þeir fá ekk-
ert áunnið þar, að þeir geta ekki
eyöilagt traust félagaima, þá er þó
ait af höggvið í þann knérunn.
Pési B. Kr. var allur í þeim tón, og
rógburðurinn um samábyrgðina,
þar sem aðalefnið hefir verið að
bankainir hlytu að tapa öllu eða
mestöllu því, sem þeir lánuðu
kaupfélögum. En jafníramt var
gert ráð fyrir, að hver einasti
kaupfélagsmaður yrði að borga al-
eigu sina til bankanna. Sögu-
smétturnar létu sér nægja að ala
á tortrygninni, þó að ádeilurnai’
kæmu ekki sem best heim inn-
byrðis.
Síðasta hálmstrá braskaranna
er að reyna að baxma kaupfélags-
mönnum að starfa saman að lands-
málum, og að hafa blöð til að verja
ir.álstað félaganna. þeim finst
sjálfsagt að kaupmenn á Islandi /
hafi með sér pólitiskan félagsskap
og að þeir eigi að gefa út 8—10
blöð, eingöngu til að leggja lands-
lýðinn flatan undii’ spekúlanta-
hópiim. En samvinnumenn mega
ekki hafa blöð, né halda saman um
mál sín. þessi barátta er nálega
eins í öllum löndum. Og niðurstað-
an er alstaðar sú sama. Sam-
vinnumenn fara sínu fram og færa
út kvíarnar. þeir stækka kaupfé-
lögin, fjölga verksmiðjum, reisa
banka, halda skóla og námskeið,
gefa út blöð. 1 engu landi í Evrópu
þar sem samvinnan á annað borð
hefir fest rætur, er hreyfingin í
afturför eða stendur í stað. Hér á
landi hefir samvinnan styrkst að
því skapi sem hávaðinn og glamr-
ið hefir vaxið í andstæðingunum.
Kaupmenn sjá að þeir eru nú
búnir að slíta út úr B. Kr., Valtý,
Magnúsi, hinum afsetta dómara
og ritstjóra og fleirum af hinni
eldri kynslóð. þeir hafa fundið
mann, sem átti nokkurn þátt í
stofnun eins kaupfélags hér á
landi, laust eftir stríðið, og sem
vildu fá atvinnu þar, en fékk ékki,
af því héraðsbúar báru ekki nægi-
legt traust til hans. þexman mann
hafa kaupmenn nú á oddinum, og
láta hann vaða um samvinnumál-
in, alt í hinum þræsna tón falskrar
velvildar. Að ýmsu leyti ætti gott
að geta leitt af þessu. Maðurinn.
Sigurður Sigurðsson frá Kálfa-
felli, fær einhverskonar atvinnu
hjá þessum nýju húsbændum fyr-
ir skrif sín, og mun honum koma
það vel, þar sem sveitungar hans
hafa ekki þurft að nota krafta
hans. En mest gagnið af skrifum
bans er þó í því fólgið, að þar er
samandregið mikið af þeim vitleys
um, sem ganga manna milli hjá
kaupmönnum, og sem gott er að
i geta gengið frá í einu lagi. 1 einu
blaðinu ætlar S. S. að sanna, að
; úr því Samvinnubankinn danski
1 hafi tapað nokkru fé á eðlilegan
hátt, þá sé ekki nein ástæða til að
undra, þótt (Islands?)banki tapi
I á Fiskhringnum, Helga Zoega etc.
| Ekki minnist hann á hvort
Gliickstad hafi af einskærri opin-
| kerri umhyggju tapað sínum 300
miljónum, eða norsku braskara-
| bankarnir, þar sem hundruð
miljóna er farið í súginn í hreinar
; féglæfrar. En tilgangur þeirra,
sem halda S. S., til skrifta, er auð-
sær. Með fölskum röksemdum á að
deyfa tilfinningar almennings fyr-
í ir því, að hér hefir átt sér stað
i töluvert af óverjandi lánsráðstöf-