Tíminn - 14.03.1925, Blaðsíða 1

(Sjaföfeti
og afgrci&slur,a6ut Cimans et
5 i 9 u r g « i r ^ >H & r* ? 6 í0 n..
SambanösljúsÍTtu, HcYÍjauif.
^fgreifcsía
íimans er ( Sambanösfeúsmu
©pin öaglcga 9—\2 f. b-
Simt 496.
IX. ár.
lleykjavíli 14. mars lt)25
14. blað
V araiö^resflan.
Ræða Ásgeirs Ásgeiissonar, þm. V.-lsf., við 1. umr. í neðri deild.
þó ekkert væri annað en það,
að þetta ríkislögreglumál*) hef-ir
ekki verið lagt fyrir þjóðina áður
en það var borið fram hér á
þingi — þá bæri af þeirri ástæðu
einni saman að vísa því frá að
þessu sinni. Öll stórfeld mál á að
ræða með þjóðinni í stjórnfrjálsu
landi, áður en þau eru lögð fyrir
löggjafarþingið. þjóðarviljinn er
bakhjarl löggjafarinnar og þó
einkum framkvæmdai'valdsins.
það er ekki það, sem fyrir þjóð-
ina á að leggja, hvort það sé
þessi virðulega samkoma, sem á
að setja lög í landinu eða ein-
hverjir flokkar — j afnaðarmanna
eöa aðrir. Um það munu allir á
eitt sáttir, að löggjafarvaldið er
i höndum þingsins og að fram-
kvæmdarvaldið á að sjá um að
lögum sé hlýtt. Um það er ekki
ágreiningur í þessari háttvirtu
deild — enda ætti sá maður hing-
að ekkert erindi, sem á annan veg
hugsaði. Um hitt er ágreiningur-
inn: hvernig framkvæmdarvald-
inu skuli háttað — og* hér er gerð
svo viðurhlutamikil till. um breyt-
ing á skipulagi framkvæmdar-
valdsins, að nauðsyn bar til, að
till. væri rædd til hlýtar áður en
•hún væri fram borin á löggjafar-
þingi þjóðarinnar.
1 frumvarpinu er svo ákveðið
að ríkislögregla „skuli sett í
hverjum kaupstað á landinu —
eftir því sem við verður komið“
og í athugasemdunum er þess get-
iö, að réttast sé að lögin gangi
þegar í gildi, til að flýta fyrir
framkvæmdum þeirra. En á fram-
söguræðu hæstv. forsætisráðherra
var ekki að heyra, að hugað væri
til framkvæmdar annarsstaðar en
í Reykjavík og e. t. v. á Siglu-
firði. Liggur því næst að ætla, að
háttv. þm. annara kaupstaða —
háttv. þm. Akureyrar, ísafjarðar,
Seyðisfjarðar, Vestmannaeyja og
Gullbringu og Kjósarsýslu, — sem
allir voru* stuðningsmenn stjórn-
arinnar, hafi látið hana á sér
skilja, að þeirra kjördæmi séu
ekki þurfandi fyi’ir þessi fríðindi
— og ráðherrann þá, eins og rétt
var, beygt sig fyrir því. Umsagna
kaupstaðanna, eða bæjarstjórna
þeirra — sem að mestu annast lög
gæsluna — hefir ekki verið leitað,
og er hæstvirtri stjórn því skyld-
ara að taka fult tillit til fulltrúa
þeirra hér á þingi. En það má
segja, að ekki blási byrlega fyrir
l'rv. þegar flm., hæstv. forsætis-
ráðherra, er þegar í framsögur.
sinni fallinn frá að nota þá heim-
ild til fulls, sem hann æslcir eftir
að fá hjá þinginu.
Um Siglufjörð er það að segja,
að háttv. 2. þm. Eyfirðinga hefir
þegar tekið til máls og látið á sér
skilja, að Siglfirðingar æski ekki
eftir þeim ,,umbótum“ sem í frv.
felast. það er alt annað, sem
Siglfirðingar hafa óskað eftir.
þeir sendu í fyrra til þingsins
*) Varalögreglan er hér alstaðar
neíncl ríkislögregla, þar sem hún er
kostuð aí ríkinu.
fjölmenna áskorun um að vín-
verslun landsins þar á staðnum
yrði lögð niður. það er sú eina
„löggæsla“, sem þeir hafa óskað
eftir. I áskoruninni segja þeir
svo: „Síðan áfengissalan var sett
hér niður, er daglegum friði vor
Siglfirðinga spilt svo — að minsta
kosti að sumrinu til — að óviðun-
andi er framvegis. Ilávaði og frið-
arspjöll ölvaðra manna hafa keyrt
svo úr hófi fram, að sóma bæjar-
ins og velferð borgaranna er teflt
á fremsta hlunn“. þessu svaraði
hæstv. forsætisráðherra svo, að
hann skyldi taka málið til athug-
unar, „því“, eins og hann sagði,
„mér er ekki kært að hafa útsölu-
staði vínanna fleiri en beinlínis er
nauðsynlegt vegna samninganna
við Spánverja“. þetta var vel
mælt, og væntu Sigifirðingar nokk
urrar úrlausnar, þar sem ekki er
líklegt, að nauðsyn bæri til, sam-
kvæmt Spánarsamningrium, að
hafa útsölustaðina tvo á Norður-
landi, en ekki nema einn í öðrum
fjórðungum. Nú vil eg spyrja
hæstv. forsætisráðherra hver nið-
urstaðan hafi orðið og hvort ekki
megi vænta bráðra framkvæmda
— því eg vona, að niðurstaðan
hafi ekki orðið sú, að nauðsyn
bæri til — vegna tekna ríkis-
sjóðs af áfengissölu — að hafa
útsölustaðina sem flesta, en hins-
vegar ætli stjórnin fúslega að
láta Siglfirðingum í té ríkislög-
reglu, til að skakka leik hinna
ölvuðu manna, sem með framferði
sínu eru að reisa við fjárhag rík-
isins. Ef Siglfirðingum er veitt
ósk þeirra, þá eru vandræði þeirra
leyst, án þess að stjórnin þurfi
þeirra vegna nokkura heimild til
að að setja á laggirnar hið mikla
lögreglubákn, sem farið er fram
á. Kann að vera, að ríkið gerði
rétt í því að styðja þá til að fjölga
lögregluþjónum um 2—3 að sumr-
inu, en það á óskilt mál við það
frv., sem hér er til umræðu.*)
þá er Reykjavík ein eftir. það
liggja hvorki fyrir málaleitanir
frá bæjarstjórn, lögreglustjóra né
neinar umsagnir þeirra — né
fundasamþyktir, er sýni að hér sé
almenningsósk á ferðum. þvert á
rnóti. það sem borist hefir héðan
og annarsstaðar að af landinu, eru
mótmæli ein. það fylgir frv. ekki
ein áskorun frá einum fundi í
einu einasta kjördæmi. Einn af
þm. Reykjavíkur hefir þegar tek-
ið til jnáls — og ekki mælt frv.
bót. En nú fáum við vafalaust að
heyra ummæli hinna Reykjavíkur-
þingmannanna, sem allir eiga sæti
i þessari háttv. deild, og vitan-
lega hafa hugsað mál þetta ítar-
lega. Ef þeir þegja, þá er sú þögn
ekki samþykki, heldur miskunn-
semi stuðningsmanns við stjórn
sína — og vildi eg þá skjóta því
----------(_
*) Forsætisráðherra lét þess getið,
að stjómin liafi, yegna Spánarsamn-
inganna, e.kki treysts til að leggja
niður vínsöluna á Siglufirði og liafi
það þegar verið tilkynt kaupstaðar-
búum.
til hæstv. forsætisráðherra, hvort
ekki væri varlegast að taka frv.
aftur.*) það væri án efa besta
lausnin á málinu. Ef ekki koma
ákveðnar kröfur, einbeitt ósk um
ríkislögreglu, í þeirri mynd sem
til er ætlast í frv., þá hefir frv.
engan bakhjari. þá er þjóðarvilj-
inn í römmustu andstöðu við fi*v.
En þjóðarviljinn á að vera upp-
spretta löggjaíarinnar, og hann
er í þessu efni óumflýjanlegt skil-
yrði fyrir framkvæmdinni.
Hæstv. forsætisráðherra dreg-
ur enga dul á, að orsakirnar til að
frv. er fram borið, eru atburðir,
sem orðið hafa hér í Reykjavík
á seinni árum. Eg hefi að vísu
heyrt út í frá þá vörn fyrir frv.,
að þjóðfélag vort sé svo varnar-
laust gagnvart útlendum ofbeldis-
mönnum, að svo búið megi ekki
standa. Er þá vísað til Tyrkja-
ránsins og Jörundar Hundadaga-
konungs, þó seint sé nú að grípa
til varnar gegn lionum. En þá
væri hér um hervarnir að ræða,
og býst eg við að hæstv. forsætis-
ráðherra vilji ekki heyra það,
enda hefir hann ekki flutt þessa
vörn fyrir frv. Væri og landið alt
jafn berskjaldað fyrir, þó einhver
liðsafli væri hér fyrir í Reykja-
vík. Er og þessi ótti óþarfur, þar
sem enski flotinn hefir friðað höf-
in svo vel, að öryggið er meira
fyrir þá,sem á sjó ferðast en hina,
sem fara á landi, hvað yfirgang
snertir. Enski flotinn er að þessu
leyti okkar mikla vernd, þó hún sé
orðin svo gömul og sjálfsögð, að
við gerum okkur oft ekki grein
fyrii; því. það er sagt að þeir
smáfuglar séu óhultastir sem
hreiðra sig í nánd við örn-
inn, og svo er um okkur og Eng-
land. það er því óþarfi að ala á
þessum kvíða.
Hæstv. forsætisráðherra taldi
aftur aðalorsök þess að frv. er
fram borið uppþotið, sem varð út
af rússneska drengnum fyrir
nokkrum árum. Hann var þá sjálf
ur dómsmálaráðherra, og tók fast
í taumana. það dugði. það er þess
vegna undrunarefni, að nú skuli
eftir mörg ár flutt frv. til stór-
brotinna breytinga á löggæslunni
í tilefni af atburðum, sem ekki
sprengdu það kerfi, sem við þá
bjuggum við og höfum altaf búið
við. þar var um uppþot að ræða,
sem reyndist auðvelt að yfirbuga
þegar framkvæmdavaldið tók
rögg á sig. það hefðu að líkind-
um aldrei vandræði af hlotist, ef
það hefði fyr trúað á mátt sinn.
þar var um enga bylting að ræða,
heldur uppþot. það var rangt, sem
bv. þm. V.-Skaftfellinga lét um
mælt, að þar hafi heill stjórnmála-
flokkur ráðist á lögregluna. Bylt-
ingu er hér óþarfi að óttast. það
er ilt verk og óþarft, að espa
sjálfan sig og aðra upp í bylting-
arótta, þegar ekki einu sinni
þeir, sem mesta samúð hafa með
þjóðfélagsbyltingum í öðrum lönd-
um, telja neinar líkur til að hér
geti orðið bylting, nema hún sé
á undan gengin í Englandi og á
Norðurlöndum. En þess verður
*) Tveir þingm. Reykjavíkur, Jak.
M. og J. Balri., andmæltu frv. en
Magnús Jónsson þagði, og er þó ekki
vanur því þegar minna liggur við.
langt að bíða, að þar sporðreisist
þjóðfélög'in. það er gott nágrenn-
ið við þjóðir, sem standa svo
framarlega að stjórnmálaþroska.
En í þessu liggur öryggi vors þjóð
félags: í nágrenninu við þessar
þjóðir og þó helst í vorum eigin
hjörtum. Erfðavenjur þessa vors
litla þjóðfélags og forn festa ætti
eitthvað að hrökkva og þola ann-
að eins og það, að við eignuðumst
30 togara. Guð hjálpi okkur þá,
þegar stóriðnaðurinn heldur hér
innreið sína, og sú skrílmyndun,
sem honum hefir víðast fylgt!
fslensku þjóðfélagi ætti ekki að
vera hætta búin, því hér er eng-
inn skríll til, eða réttara sagt, hér
er skríllinn ekki stétt út af fyrir
sig, því aldrei verður hjá hinu
komist, að nokkur skríll sé í öll-
um stéttum.
En það er tvent, sem eg vildi
víkja nánar að í sambandi við
þetta uppþot. Annað eru vopnin,
sem þar var gripið til. Hæstv. for-
sætisráðherra telur það „gaman-
yrði“, að tveir háttv. þm. hafa
gert ráð fyrir vopnaburði í sam-
bandi við ríkislögregluna. En hvað
liggur nær en að hugsa sér það —
enda er rúm heimild í frv. fyrir
alt slíkt — þegar byssur voru not-
aðar í uppþotinu fræga? Hæstv.
forsætisráðherra segir að vísu, að
gert sé ráð fyrir, að það séu ekki
brjálaðir menn, sem eigi að fram-
kvæma lögin. En er það ekki einn-
ig siður óbrjálaðra ráðherra, að
óska ekki eftir víðtækari heimild-
arlögum, en gert er ráð fyrir, að
einhverntíma þurfi að grípa til?
Heimildarlög þessi standa þó hann
víki frá völdum, og þá er það
heimildin sem gildir, en ekki ræða
hans um það, hvernig hann ætli
að nota hana. þetta er einn höfuð-
galli frv., hvað það er víðtækt.það
er svo víðtækt, að þó 'það sé að
vísu ekki lög um að hér skuli dreg
inn saman her í landinu og æfður,
þá er það þó aldrei ofmælt, að það
séu heimildarlög um að stofna her
í landinu, ef þeirri stjórn, sem að
völdum situr, býður svo við að
horfa. Hæstv. forsætisráðherra
segir að vísu, að skotvopn komi
þar ekki til mála, því liðið eigi að
vera búið að hætti annarar lög-
regiu — en hvar var þá heimildin
til að fá varaliðinu, sem tók Ólaf
Friðriksson höndum, byssur í
hendur? Var það gert án þess að
nokkur heimild sé til þess í lög-
um ? Eg óska eftir skýru og
ákveðnu svari! því annaðhvort
hefir það verið gert í heimildar-
leysi, eða það er full ástæða til að
ætla,að tilgangurinn hafi verið sá,
er frv. um ríkislögreglu var sam-
ið, að liðið yrði æft í vopnaburði.
Eg segi þetta ekki til að veiða
hæstv. forsætisráðherra í neina
gildru. Tilgang'ur minn er sá einn,
að ljá mitt lið til að koma í veg
fyrir vopnaburð í framtíðinni, en
ekki að hengja fortíð ráðherrans
á gálga. Mér væri það svar ljúf-
ast: að hér á landi megi engum
fá vopn í hendur nema atvinnu-
lögreglunni í nauðvörn og land-
helgisvörðum. Svo ættu íslensk
lög að mæla fyrir. Eggvopn og
skotvopn ættu hér að vera bann-
færð. Og þó er ekki nauðsyn að
það standi neinstaðar í lögum.
það hafa um langan aldur verið
óskrifuð lög — og óskrifuð lög,
helguð af venju og sögu, eru
sterkari en þau lög, sem sam-
þykt eru á þingum. það hefði ver-
ið óhætt í uppþotinu að treysta
þessari venju í stað þess að láta
tortrygnina fá sér vopn í hend-
ur — því jafnvel þó tortrygnin
hefði verið á rökum bygð, þá er
almenningsálitið enn hér svo
óspilt, að sá maður, eða flokkur-
manna, sem fyrstur verður til að
beita eggvopni eða skotvopni í
viðureign milli þegnanna er
þegar, því samkvæmt, búinn að
bíða ósigur. — þetta þykir kann-
ske full kristilegt’. því það er nú
svona, að jafnvel þó ásakanir um
kristindómshatur séu farnar að
tiðkast í kosningadeilum, að þá
velta sumir samt vöngum, ef í
þjóðmálum á mest að treysta á
gott innræti þegnanna. En þetta
er nú samt svona hér á landi. í fé-
lagsmálum geta menn valið sér
sínar þroskabrautir — og þeim
þjóðum, sem á þetta þora að
treysta, mun verða að trú sinni.
Framh.
----0---
Bréf.
Herra próf. Ágúst H. Bjarna-
son, Reykjavík.
það gladdi mig stórlega að lesa
ritgerð yðar í síðasta Skírni um
cand. Magnús Eiríksson; og sem
nákomnasti núlifandi ættingi hans
(bróðursonur og nafni) votta eg
yður innilegustu þakkir fyrir
þetta skrif yðar, þar enginn mað-
ur, mér vitanlega, hefir felt
gleggri, óhlutdrægari og réttlát-
ari dóm um líf hans, lund og gerð-
ir, né með skarpari skilningi vigt-
að og metið manngildi hans.
Auðkúlu í Húnaþingi 24. febr. ’25.
Stefán M. Jónsson.
Sá er eldurinn sárastur er á
sjálfum brennur, og finna þeir
sárt til íhaldsmenn hve þunglega
þeim veitist að berjast fyrir hin-
um illu málum sem stjórn þeirra
ber fram, og að þeim gengur illa
að verjast bæði á Alþingi og utan.
Kemur sársauki þeirra fram í því
að þeir kvarta undan að Fram-
sóknarmenn í neðri deild tali altof
mikið og mikla þeir það í huga
sínum, því að þeir finna svo
glögglega hversu þeir verða und-
ir. Hafa lengstar umræðurnar
orðið um varalögregluna. Einir
tveir af Framsóknarmönnum (Tr.
þ. og Á. Á.) fluttu um það mál
rækilegar ræður og sá þriðji (Sv.
Ól.) flutti stutta ræðu. Bernh.
St. bar fram stutta fyrirspurn.
En utan Framsóknar töluðu 9 —
níu — menn í málinu, þrír sjálf-
stæðismenn (M. T., Jak. M. og
B. J.), jafnaðarmaðurinn (J. B.)
og fimm íhaldsmenn (J. M., J.
þorl., Sigurj. J., B. Línd. og J.
Kj.). Svo er um þá aðstöðuna og
getur vart aumari frammistöðu
stjórnarflokks, en að þola ekki
rökstuddar ræður andstæðinga.
-—0------
í þingvallanefnd hefir stjórnin
skipað Matth. þórðarson, Geir Zo-
éga og Guðjón Samúelsson, til að
undirbúa hátíðahöldin >1930.