Tíminn - 13.06.1925, Blaðsíða 3

TlMINN
109
Til kaupfélaga!
H.f. Smjörlíliisgerðin í, Reykjavík er atofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smiörlíkisframleiðalu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og yerð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið um .Sinára'-smjörlíkið.
HAVNEMÖLLEN
KAUPMANNAH0FN
mælir með sínu alviðurkenda r ú g m j öli o g hveiti.
Meiri vörugæði ófáanleg.
S.I.S. slsziftir eirLg-öxrg-u. rr±ö okkur.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
af öllum. Hann gat ekki miðað
við hina smáu getu alls þon’a
manna, því hann áleit að allir
gætu gert -miklu meira og þá
þjóðin í heild.
þorleifur las miklu meira en
gerist um alþýðumenn. Hann las
ekki til að finna agnúana eða til
að sýnast, heldur af þrá eftir að
finna eitthvað vel hugsað, eitt-
hvað sem miðaði til aukinna fram-
fara og þrifnaðar lands og þjóðar.
Hver, sem skoðar það, er gert
hefir verið á Vífilsstöðum í ráðs-
mannstíð þorleifs, mun sannfær-
ast um að hér er rétt frá skýrt
hæfileikum hans og skapgerð, því
það eru hugsanir hans og hæfi-
leikar til starfa, sem lýsa sér í
þeim framkvæmdum. Eg rita hér
ekki meira um framkvæmdir
hans sem ráðsmanns á Vífilsstöð-
um. Um þær hefir áður verið
nokkuð skráð í „Tímanum" og
eg veit til þess, að um þær mun
enn verða ritað. En þess má hér
geta, að hugsanir hans og fram-
kvæmdir höfðu mikil áhrif á
bændur í nágrenni hans og að
hans er mjög saknað af bændum
í þessu bygðarlagi.
Víst má telja það mikið tjón,
að sjá á bak þvílíkum hæfileika-
mönnum, sem þorleifur var, —
sjá þá hverfa á besta aldri frá
starfi sínu og áhugamálum. þó er
sú bót í máli, að við kveðjum
hér mann, sem skoðaði hverja
örðugleika sem efnivið í nýtt verk
efni, sem aldrei sá sundin lokast,
sem átti jafnan gnægð fagurra
vona um land og þjóð og sem átti
márgt ósagt og ógert til bóta,
þegar hann fór. Meðan þjóðin
eignast slíkar minningar sem við
gröf þorleifs, eignast hún líka
gróður við þá bautasteina.
Jón H. þorbergsson.
---o----
Aðalfundur
Búnaðarsambands Suðurlands.
Ár 1925 þann 27. maí var að-
alfundur Búnaðarsambands Suð-
urlands settur og haldinn að þjórs
ártúni. Á fundinum eru mættir
formaður Sambandsins Guðmund-
ur þorbjarnarson og meðstjórn-
andi Dagur Brynjólfsson, hinn
meðstjórnandinn var ekki mættur
og tilkynti ekki forföll svo hægt
skipt í liðu, hendingaskil, kveður,
hendingar, og hverjum þessara
flokka í fjölda undirdeilda. Allur
þessi kafli er nýungar í vorum
fræðum, og ekki munu útlendir
fræðimenn heldur hafa kannað
sínar tungur á þann hátt sem
hér ei' gert. Hefir höf. og búið til
fjölda orða,er tákna tilbreytni alla
í lögmálum ritmáls; eru þau öll
viðkunnanleg og flest sem grip-
in undan tungurótum þjóðarinn-
ar. Fer hér saman í senn hugvit
mikið, málbragð í bezta lagi og
snilld um skýringar allar og
fræðslu. Sá, er þetta ritar, hafði
lesið allvandlega allan þenna kafla
í handriti, áður en til prentunar
var gengið, og síðan tvívegis, og
ekki myndi hann þó voga að fetta
fingur út í kenningai' þær, er
hér birtast, í nokkurum atriðum,
þeim er veruleg má telja. það er
vart til teljanda, að viðkunnan-
legra kynni að þykja annað nafn
en hendingar í þeirri merldngu,
sem hér er höfð, og þó engan
veginn frágangssök að nota það
orð. Ekki verðui’ heldur sagt, að
aðfinnslur þær, sem komið hafa
fram í dómum um þenna kafla
bókarinnar hafi í verulegum at-
riðum við rök að styðjast. T. d.
hefir Dr. Alexander Jóhannesson
nýlega í dómi í Eimreiðinni þókzt
hafa fundið dæmi, er ósanni sum-
ar kenningar höf. í þessu efni.
Tínir hann til tvö dæmi, annað
úi' Egilssögu, hitt úr talmáli, er
hann telur vera. Dr. Al. Jóh. hef-
ir hér verið of bráður á sér. Síð-
væri að kalla varamann hans. pá
voru og mættir fulltrúar frá 19
Búnaðárfélögum. Sýslufulltrúar
voru mættir fyrir Árnessýslu
hreppstj. Eggert Benediktsson,
Laugardælum og fyrir Rangár-
vallasýslu hreppstj. Runólfur
Halldórsson,Rauðalæk, fulltrúi frá
Vestur-Skaftafellsýslu voru ekki
mættur.
Æfifélagar voru mættir Brynj
ólfur Bjarnaon, Kálfholti, Ingi-
mundui' Jónsson, Hala, Kristinn
Ögmundsson, Tungu, Páll Stefáns-
son, Ásólfsstöðum, Sturla Jóns-
son, Fljóthólum, bankastj. Eiríkur
Einarsson, Selfossi, Gísli Jónsson,
Stóru Reykjum. þá var og mættur
búnaðarmálastjóri Sigurður Sig-
urðsson.
þessi mál voru til meðferðar:
1. Lesinn upp reikningur Sam-
bandsins síðasliðið ár, hafði hann
verið endurskoðaður og ekkert
fundist athugavert. var hann sam-
þyktuf í einu hljóði. Skuldlaus
eign kr. 9379,52.
2. Mintist formaður á að árs-
skýrsla Sambandsins væri í prent-
un, ætti hann von á henni í dag,
og geymdi því að skýra starfsemi
Sambandsins s.l. ár þar til skýrsl-
urnar kæmu.
3. Formaður las upp fjárhags-
áætlun fyrir næsta ár, er var sam-
þykt í einu hljóði með litlum
breytingum. Sömuleiðis lagðar
fram og ræddar tillögur til fram-
kvæmda. a) Plæninganámskeið
fari fram að vorinu ca. 6 vikna
tíma. Verkþegi greiði alt að 80
kr. fyrir alunna dagsláttu auk
þess að fæða og hýsa mennina,
samþykt í einu hljóði. b) Plæg-
ingastarfsemi búnaðarfélaga heit-
ir Sambandið að styrkja með alt
að 25 kr. á alunna dagsláttu; sam-
þykt í einu hljóði. c) Verðlaun
fyrir áburðarhirðingu veitir Sam-
bandið sömu og að undanförnu
50 kr. fyrir 1 fl. áburðarhirðingu.
Samþykt í einu hljóði. d) Til bað-
tækja veitist styrkur á sama hátt,
sem að. undanförnu 20 kr. á vel
gerða sundþró. Samþykt í einu
hljóði. e) í sambandi við einn þátt
í starfi trúnaðarmanna Sambands-
ins, þann, að þeir taka yfirlit eða
skýrslu um verkfæraeign bænda
og ýmislegt fleira viðvíkandi bún-
aði. 5. hvert ár komi 10. hvert
ár. Sú breyting samþykt í einu
hljóði. f) Til leiðbeininga við
notkun raftækja á einstökum
ara dæmið, það úr talmálinu, get-
ui" ekki talizt vel valið, sökum
þess að það er vart rétt íslenzka,
og dæmið úr Egilssögu er einmitt
laukrétt sýnishorn kenninga höf.
þessarar bókar, þegar því er rétt
skipt í liðu; þá er það svo: „Að-
alsteinn | konungur | sneri í ]
brott frá | orrostunni“. Dr. Al.
Jóh. hefir í ógáti skipt svo í liðu:
„Aðalsteinn | konungr | sneri í |
brott ] frá | orrostunni“. Fær
hann með þessu út hrynbrjót
(frá). Sjá allir, að þessi skipting
er röng.
Næsti kafli ritsins (bls. 243—
349) hefir að geyma sýnishorn
úr ritum íslenzkra höfunda frá
elztu tímum fram á vora daga.
þenna kafla hefir sá, er þetta rit-
ar, fyrst séð, er hann var prent-
aður. þetta er mjög fróðlegur
kafli og bráðnauðsynlegur þeim,
er nema vilja rétta hrynjandi,
því að þar geta menn tamið sér
reglur þær, er höf. hefir skýrt áð-
ur. Hefir þessi kafli sams konar
gildi gagnvart fyrra kaflanum
sem lestrarbók gagnvart mállýs-
ingu. Geta má þess, þó að óveru-
legt sé, að í sýnishomi eftir Guð-
brand byskup þorláksson (á bls.
270) hefir tvívegis verið skakkt
tekið upp úr frumritinu (sálma-
bókarformála byskups 1589).
Fyrri staðurinn skiptir litlu („sem
norrænu máli hæfir allra mest | í
kvæðum“, í staðinn fyrir: „sem
norrænu-máli hæfir, | allra mest
í kvæðum“). En á síðara staðn-
um veldur þetta miklu, svo að
sveitaheimilum heimilast stjórn-
inni að nota alt að 1500 kr. Sam-
þykt í einu hljóði. g) Til leiðbein-
ingastarfsemi við garðrækt nú í
vor í Rangárvallasýslu og mat-
reiðslunámsskeiða í Árnessýslu
næsta vetur heimilast stjórninni
að greiða einn þriðja kostnaðar
frá sambandinu. alt að 800 kr.
Samþykt með öllum greiddum at-
kvæðum.
4. Út af fyrirspurn sem kom
fram viðvíkj andi j arðræktarlög-
um og reglugjörð þeim tilheyr-
andi sérstaklega snertandi styrk
til jarðabóta, gaf búnaðarmála-
stj óri glöggar skýringar.
5. Lýðmentun (skólamál Sunn-
lendinga). Aðalsteinn Sigmunds-
sön kennari á Eyrarbaltka inn-
leiddi umræður um málið. Urðu
um það allmiklar umræður, þar
til samþykt var með öllum greidd-
um atk,væðum að kjósa 4 manna
nefnd til samvinnu með starfandi
nefndum í því máli. í þá nefnd
eru kosnir: Fyrir Skafafellssýslu
Lárus Helgason, Kirkjubæjarkl.,
og fyrir Rangárvallasýslu Guðjón
Jónsson, Tungu, og Sigfús Sig-
urðson kennari á þórunúpi og
fyrir Árnessýslu Gísli Jónsson,
Stóru Reykjum.
6. Járnbrautarmálið. Eggert
Benediktsson í Laugardælum
setningin verður gölluð, verður
lyppa, sem ekki er hjá Guðbrandi
(„hvað sannarlega er ein guðs
gáfa þessu norrænu máli veitt“,
en er að réttu: „hvað sannlega
er ein guðs gáfa | þessu norrænu-
máli veitt“). En þetta er að eins
ógætni, vel afsakanleg, og rýrir
á engan hátt gildi ritsins. Ekki
ber heldur að telja það aðfinn-
ing,. þótt bent sé á, að ekki má
verulega, það er varðar hrynj-
andi, taka mark á ritum manna,
þegar þeir beinlínis skrifa upp
úr fornritum eða stæla þau (sbr.
bls. 349, sbr. og bls. 321—2 og
327—9). Myndi höf. t. d. vart
hafa kveðið svo ríkt að orði um
ritmál Hermanns Jónassonar (sbr.
bls. 349), ef hann hefði lesið rit-
gerð hans um þegnskylduvinnu
(í Skírni 1916) og borið saman
við draum þann, er sami maður
samdi um þátt einn, er þókt hef-
ir óskýr í Njálssögu.
Næsti kafli (bls. 350—426) er
um stuðlaföll í lausu máli, fyrst
lögmál, þá dæmi úr fornlögum,
fornsögum, þjóðsögum og ritum
síðari tíma manna. Má þessi kafli
og heita nýungar sem hinir og
runninn eingöngu frá hugviti höf.
Ritinu lýkur með eftirspjalli og
orðaskrá.
Ýmislegt hefir á síðustu tím-
um verið ritað um ýmsar greinir
íslenzkrar mállýsingar, en ekki
hefir önnur bók, varðandi íslenzka
tungu, vakið meira fögnuð en
þessi þeim, er þetta ritar. Ber
margt til þess. Fyrst það, að hér
skýrði frá störfum nefndar þeirr-
ar, sem kosin var á fundi hér að
þjórsártúni í vetur til að vekja
málið upp og ýta undir það. Taldi
hann stjórnina hafa tekið vel í
málið. Svohjóðandi tillaga kom
fram og var samþykt í einu
hljóði: „Búnaðarsambandið skor-
ar alvarlega á nefnd þá er skipuð
var á fundi við þjórsárbrú 7.
mars í vetur, að gjöra alt, sem í
hennar valdi stendui' til þess að
hrinda járnbrautarmálinu' áleiðis,
svo fljótt sem föng eru á“.
7. Spurði formaður eftir því
hvað nefnd sú, sem kosin var á
síðasta aðalfundi Sambandsins til
að athuga möguleika fyrir stofn-
setningu og starfrækslu mjólkur-
niðursuðuverksmiðju fyrir aust-
an Hellisheiði eða í Reykjavík og
ennfremur osta-, smjör- og skyr-
gerðarhús í fullkomnum stíl, hefði
gert í því máli. Að fengnum upp-
lýsifigum óskaði fundurinn að
nefndin lifði og starfaði.
8. Kom fram óánægja yfir síð- i
ustu kosningum til Búnaðarþings
og talið fullvíst að stjórn Bún-
aðarsambands Kj alarnesþings
hefði misnotað rétt sinn við þá
kosningu. Út af því kom fram
svohljóðandj tillaga: „Fundurinn
skorar á stjórn Búnaðarsambands
Suðurlands að heimta nú þegar
ræðir um nýja og merka fræði-
grein, sem brátt mun verða tek-
in upp í skólum, samhliða öðr-
um greinum mállýsingar. það
annað, að lögmál þau, er höf. hef-
ir fundið, létta mjög fyrir um
rannsókn réttra texta í handrit-
um, þar er mörg eru og orðamun-
ur veldur erfiðleikum. það hið
þriðja, að málbótum er hinn mesti
styrkur að riti þessu, og er þó
réttara að segja, með því að tung-
an er í sjálfu sér góð og fögur,
að málspjöllum hafa aldrei verið
settar þyngri stíflur að sprengja
en gert er í þessari bók. Ekki er
og minnst um það vert, hve
mikla lotning höf. ber fyrir móð-
urmáli sínu; stingur þetta mjög
í stúf við hið staka virðingar-
leysi, sem einkennir marga þá
fræðimenn síðari tíma, sem telja
má málfræðinga að iðju, einkum
þá, er kallast vilja sinna hljóð-
fræði tungunnar. Sannast bezt á
þeim mönnum ýmsum, að sitt er
hvað að kunna að beygja orð og
að hafa gott málbragð.
þess má að lyktum geta, að
snilldarbragur fullkominn er á bók
höf. um orðbragð allt og mál; er
og framsetning eftir því laus við
prjál og yfirlæti og látæðis-and-
ríki; má t. d. benda á forspjall
höf. (bls. 22—43); sá kafli mun
óslitin nautn til lestrar málnæm-
um mönnum, og torfundinn mun
reynast glæsilegri hróður færður
íslenzkri tungu. þessi einkenni á
bókinni nægja í rauninni beinlín-
is til þess að sýna það og sanna,
rétt sinn um setu tveggja full-
trúa á næsta Búnaðarþingi“. Sam-
þykt í einu hljóði. Og ennfremur:
„Fundurinn skorar á næsta Bún-
aðarþing, að breyta aftur í sama
horf og' áður, því sem síðast Bún-
aðarþing breytti í lögum Bún-
félags íslands um kosningu full-
trúa til Búnaðarþings í Búnaðar-
samböndum Suðurlands og Kjal-
arnesþings. Og einnig að breyta
lögum Búnaðarfélags Islands á
þann hátt að þar sé tekið fram
að hvert búnaðarfélag hafi eitt
atkvæði á fundum Búnaðarsam-
bandanna, þá er til kosninga kem-
ur“. Tillagan samþykt í einu
hljóði.
9. Út af meðferð skattamála í
Rangárvallasýslu kom fram svo-
hljóðandi tillaga: „Með því að lið-
ur 1 á skýrslu um tekjur og gjöld
af landbúnaði verður í fram-
kvæmdinni þannig, að með honum
er lagður beinn skattur á endur-
bætur og viðhald húsa og allar
jarðabætur, neitar aðalfundur
Búnaðarsambands Suðurlands al-
gjörlega réttmæti þeirrar stefnu
í skattamálum og skorar á at-
vinnumálaráðuneytið að fella nið-
ur lið 1 framvegis í umræddu
eyðublaði“. Samþykt í einu hljóði.
10. Úr stjórninni gengur í þetta
sinn eftir hlutkesti Guðmundur
þorbjarnarson og er hann endur-
kosinn með öllum atkvæðum nema
einu. Varamaður Lárus Helgason
er endurkosinn í einu hljóð. End-
'urskoðendur endurkosnir þeir
Gunnlaugur þorsteinsson, Kiðja
bergi og Magnús Jónsson Klaust-
urhólum.
Fundargjörðin upplesin og sam-
þykt. Fundi slitið.
Guðm. þorbjaniarson.
Dagur Brynjólfsson.
----o-----
Mál Sambandsins gegn Bimi
Kristjánssyni er sótt og varið í
Ilæstarétti þessa dagana. Sækj-
andi af Sambandsins hálfu er
Björn Kalman, en Jón Ásbjöms-
on er verjandi.
Stjórnlaust! J. M. forsætisráð-
herra er sigldur á konungsfund.
M. G. er í leiðangri í Skagafirði.
J. þ. á íhaldsprédikunarferð á
Norður- og Austurlandi. En eng-
inn kvartar þótt allir séu á bak
og burt ráðherrarnir! „Bara að
það haldist".
að kenningar þær, er hún flytur,
eru réttar, því að þeim hefir höf.
alstaðar rækilega fylgt í máli
sínu. Má því segja, að bókin
sanni málstað höf. á tvennan
hátt.
Höf. er svo fordildarlaus að
kalla bókina „drög“; mun hann
vilja tákna með því, að rannsókn-
um sé eigi enn lokið. En þó að
svo sé, er bók þessi samt mikið
afreksverk, og enginn frami væri
höf. hennar of góður, en mestur
mun honum heiður í því, að bók
hans getur valdið tímamótum í
frásagnarlist Islendinga, ef landar
hans vilja færa sér í nyt fróðleik
þann, er hann hefir grafið upp.
Vænta þess allir góðir menn, að
heilsa og líf megi endast höf.
svo, að hann megi halda áfram
þessum rannsóknum sínum og
nái að fullgera handhæga og
stutta kennslubók um þetta efni.
Bíða þeir með óþreyju nánari
rannsókna hans í þessari grein,
sem hann hefir sjálfur skapað og
hafið svo myndarlega sem nú
hefir verið lýst.
Páll Eggert ólason.
-----o----
Sýning á dönskum listaverkum,
málverkum, teikningum og högg-
myndum, er opin í Bamaskóla-
húsinu þessa dagana. Er sýningin
í alla staði til sóma.
Mjólkurverð í Reykjavík lækk-
ar 21. þ. m. í 65 aura líter fyrir
gerilsneydda mjólk og 55 aura
fyrir venjulega nýmjólk.