Tíminn - 25.07.1925, Blaðsíða 1

Tíminn - 25.07.1925, Blaðsíða 1
(^)aíbferi 03 afgrei6slur’a6ur Cimans er Stgurgeir ^ritrifsf o n, Sombanbsljúsimt, Retfiauif ^fgtei&öía í í m a n s er i Sambanbsbúsiun ®pin baoileða 9—i2 f. þ. Sirui ^96. IX. ár. Reykjavík 25. júlí 1925 36 blað Iltan úr heimi. Kína. Snemma í síðasta mánuði hóf- ust óspektir 'miklar í Shanghai, helstu hafnarbbrg í Kína, hafa þær síðan breiðst allmikið út 'og hyggja margir að til mikilla tíð- inda kunni að draga áður en langt um líðíTr. þessi uppþot hafa verið fyrst og fremst stýluð gegn útlendum atvinnurekendum í Kína og afskiftum stórveldanna af kín- verskum stjórnmálum. Enda er ekki að furða þótt Kínverjar rísi upp gegn yfirgangi útlending- anna. Kína hefir um langt skeið verið góður akur fyrir fjármagn og framtakssemi Norðurálfunnar. — þar var ágætur markaður fyrir iðnaðarvörur þeirra og þeir hafa sett stórfé í allskonar fyrirtæki í landinu. Jafnframt þessu tók Kína stórlán hjá stórveldunum, stundum eftir þvingun, en ekki af því, aþ brýn þörf væri á pening- um. Síðan stjórnarbyltingin hófst 1911 hefir verið óeirðasamt í Kína. Nokkrir herforingjar hafa barist um völdin, en þjóðinni var illa við ófriðinn. Kínverjar eru menn friðsamir, iðjusamir og sparneytnir, en engir áhlaupa- menn, og hervaldsstefnan átti lítið fylgi meðal þeirra. Á þessum óeirðatímum fóru stórþjóðirnar og ekki síst Japanar, að blanda sér í innanríkismál Kínverja. Að vísu var samþykt á „Níveldafundin- um“ í Washington 1922, að við- urkenna Kína sem „fullvalda, sjálfstætt og óskert ríki“, en hin fjárhagslegu áhrif stórþjóðanna fóru þó sífelt vaxandi. Jafnframt þessu hófu rússnesk- ir Bolsevikar ákafan undirróður í Kína. þeir fengu daufa áheyrn hjá mestum hluta landsmanna. Langflestir Kínverjar eru akur- yrkjumenn, friðsamir smábændur. I stórborgunum gekk Bolsevikum betur og' þá einkum í Shanghai, þar sem verslun var mest og verk- smiðjur flestar. þeir slógu líka á þá strengi er viðkvæmastir voru, yfirgang stórþjóðanna og útlend- ingahatur Kínverja. Uppþotið byrjaði með verkföll- um, sem gerð voru til þess að mótmæla lengd vinnutímans og vinnu barna og unglinga í baðm- ullarverksmiðjunum, en það sem einkennilegast var, var það að verkföllin náðu þvínær eingöngu til allra þeirra fyrirtækja, er voru eign útlendra þjóða. þó það væri öllum ljóst, að meðferð á öllum verkalýð var ennþá verri í þeim verksmiðjum, sem voru eign Kín- verja, heldur en Norðurálfu- manna. Verkföllin breiddust fljótt út, og brátt urðu nqkkrar blóðsút- liellingar. I Shanghai var barist á götum hvað eftir annað. Stjórnin lofaði að koma friði á, en tókst það ekki, enda mun henni ekki hafa verið leitt, þó þrengt væri kosti útlendinga. þá sendu stór- þjóðirnar herskip til Shanghai, til þess ,að skakka leikinn, en inni í landinu geysar ófriðurinn enn og allmargir Evrópumenn hafa verið . drepnir. það er ekki séð fyrir endann á þessum óeirðum. Margir halda, að þetta sé upphaf að uppreisn Aust- urlanda gegn yfirgangi NorðuJ’- álfumanna. En Kínverjar eru veikir sem hernaðarþjóð, og sjálf- um sér sundurþykkir. það er eig- inlega ekki hægt að tala um Kína sem eitt ríki, því ýms héröð hafa gert uppreisn gegn ríkisstjórninni og eru sjálfstæð sem stendur. Ef til vill getur útlendingahatrið sameina þau, en þó er það óvíst. Frá Rússum er varla mikillar hjálpar að vænta. þeir geta að eins blásið að kolunum, en varla veitt vígsgengi. Öðru máli er að gegna um Jap- ana, þeir eru að vísu hataðir af Kínverjum sem stendur, en skyld- leiki og sameiginlegt hatur á Vesturlandaþjóðunum gæti ef til Forspjallsorð. Enginn veit hvað átt hefir fyr en mist hefir. Fyrir styrjöldina miklu höfðum við íslendingar áreiðanlega ekki fulla hugmynd um það, hversu farsælt það var og hagkvæmt um heilbrigðan at- vinnurekstur, að hafa gulltrygða, Lnnleysanlega peninga, með föstu og ákveðnu verði. Við gengum út frá því sem sjálfsögðu að svo væri það og yrði. Ýmislconar krepputímar og byltingar í atvinnu og verslunar- lífinu komu yfir okkar land og nágrannalöndin á árunum fyrir stríðið, en það raskaði ekki grund- velli peningamálanna. Krónan var innleysanleg við gulli og hjelt sínu ákveðna verði. En upp úr styrjöldinni urðu sveiflurnar í atvinnulífi og versl- un svo stórkostlegar um heim all- an, og við drógumst svo með inn í strauminn að grundvöllurinn bil- aði. Innleysanleiki krónunnar var afnuminn. Verð krónunnar hætti að vera fast. Töp einstaklinga og heildar leiddu af sér hið stórkost- lega verðfall hennar. Og síðan höfum við fengið á því að kenna mjög alvarlega hversu mikið böl það er, að búa við það ástand að grundvöllur alls fjár- málalífs er ótryggur. Síðan hefir í raun og veru ekki verið hægt að tala um heilbrigðan atvinnu- rekstur á íslandi. Allir sammála. Sjaldgæft er það að allir séu sammála um að eitthvert skipu- iag, sem varðar mjög afkomu allra einstaklinga þjóðfélagsins og heildarinnar, sje gallað. Enn 'sjaldgæfara er hitt að allir séu sammála um markið sem að beri að keppa til þess að bæta úr göll- unum. En það má heita svo að allir séu sammála, í þessu efni, og um þetta hvorttveggja. það liggur svo beint við, að ef verðgildi peninganna er háð mikl- um sveiflum, þá getur í raun og veru ekki verið að tala um heil- brigðan atvinnurekstur. það er alviðurkent að þjóðfé- lagsskipulagið á að vera þannig að hinn atorkusami, sparsami og forsjáli maður á að bera úr být- um góð laun vinnu og vits. En ef grundvöllur atvinnulífs- ins er ótryggur, ef peningamir eru t. d. þriðjungi verðhærri í dag en fyrir mánuði síðan eða tveim eða þá öfugt, þá t. d. bónd- vill knúð þá saman, en þá mundu Japanar taka forustuna. Ennfrem- ur mundu þeir styðja uppreisnar- hug Indverja og annara undirok- aðra þjóða í Austurlöndum. Er nýtt stríð að hefjast aust- ur frá? Er austrið að rísa gegn vestrinu? þetta eru spumingar, sem mjög eru ræddar í blöðum Norðurálfunnar nú. Ef til ófriðar kæmi, er ekki ólíklegt að hygg- indi og vígbúnaður Breta og ann- ara vestrænna þjóða mundi veita þeim sigurinn, og það því fremur, sem höfuðeinkenni Austurlanda- búa, sundurlyndið, mundi valda því, að þeir stæðu ekki samhuga i baráttunni. inn gerði áætlanir sínar um at- vinnureksturinn, þá er engin trygging fyrir að atorka og for- sjá fái sín laun, lieldur er það undir hepni einni komið hver ber úr býtum gróða og hver tap. At- vinnureksturinn er orðinn fjár- hættuspil. Fótum er kipt undan ö!llu heilbrigðu atvinnulífi. þær dygðir sem mest hafa verið metn- ar í borgaralegu lífi: atorka, spar- semi og forsjá, eru einkis virði. En það þjóðfélag er illa farið sem fyrst og fremst á að grundvallast á öðrum einkunum manna. ]?essvegna eru allir, aðrir en fjárglæframenninir, sammála um að einhver mesta nauðsyn sé sú að fá aftur traustan grundvöll undir atvinnulífið með föstu pen- ingagildi. þessvegna eru þeir og sammála um að' það sé einhver ríkasta skylda löggjafa og lands- stjórna að koma í framkvæmd þeim ráðstöfunum sem greiða veginn að þessu marki. Og um þetta eru menn ekki einungis sam mála hér á íslandi, heldur og í öllum löndum og það bæði lærðir og leikir. Reynslan er hinsvegar svo áþreifanleg um það með hverjum hætti náð verði þessum grund- velli að svo má einnig kalla að allir séu sammála um markið sem á að að keppa. það þarf ekki annað en líta á fortíðina. Hingað til hefir ekki fundist annar tryggari verðmælir en gullið. Um að nota þann verð- mæli hafa því nær allar þjóðir orðið sammála. Við þann verðmæli á að miða gildi peninganna. Og til þess að trygt sé verður hvenær sem er að vera hægt að sannfærast um þetta og því verða peningamir, seðlarnir, að vera innleysanlegir við gulli. Reynslan fyrir stríðið sýndi að þetta var traustur grundvöllur á venjulegum tímum-. það þurfti heimsstyrjöld til þess að raska honum. Næðist sá grundvöllur aftur ætti því að vera fengin trygging- in fyrir að ekki raskaðist, nema ný heimsstyrjöld skylli yfir með j afnógurlegum afleiðingum. Um þetta tvent eru menn því sam- mála, svo að kalla allir: þjóðfélaginu ber skylda til að koma peningunum í fast verð og: Leiðin til að ná því marki er sú að gera peningana, seðlana, aftur innleysanlega við gulli. Leiðir skiftast. Svo langt eru menn sammála, en lengra ekki. Leiðarnar skiftast þá er ákveða á hvaða verðgildi krónan á að hafa gagnvart gullinu. Leiðarnar sem menn vilja fara til þess að ná markinu eru tvær. 1. Að koma krónunni aftur upp í sama gullverð og hún hafði fyr- ir stríðið og gera hana innleysan- lega við sínu gamla verði. þá leið hefir England farið og er komið alla leið, og Svíþjóð sömuleiðis. Á þeirri leið hafa Danmörk og Noregur verið a. m. k. hingað til. Á þeirri leið höfum við íslending- ar einnig verið hingað til og má varla heita að heyrst hafi raddir um opinberlega að fara aðra leið, fyr en á Alþingi síðasta. 2. Að gera krónuna innleysan- lega við gulli sem næst við því verði, sem hún hefir þá er það spor er stigið. þar sem króna okkar hefir nú t. d. c. 2/s þess verðs sem hún hafði fyrir stríð- ið þá yrði útkoman sú, ef þessi leið yrði farin, að við yrðum að breyta peningalögum okkar. í stað þess sem nú sténdur þar t. d. að 10 kr. gullpeningur skuli vega 4,4803 grömm af gulli, þá yrði sett að hann skyldi vega 2/3 hluta af þeirri þyngd o. s. frv. þetta, að fella peningana þannig endanlega í verði, eða öllu heldur að ákveða að verðgildi þeirra sem nú er, eða sem næst því, skuli haldast áfram, er kallað að stýfa krónuna. þá leið hefir t. d. Finn- land farið og gjört sína peninga innleysanlega við gulli á V10 þess gullverðs sem þeir höfðu fyrir stríðið. Enginn ágreiningur er um, að hvor leiðin sem farin er, sé alt nægilega undirbúið að öllu leyti, er jafntrygg um að ná því marki að fá fastan grundvöll undir at- vinnulífið með stöðugu peninga- gildi. Hvað segja vísindin? Um þessar tvær leiðar að mark- inu er deilt í öllum þeim löndum sem hafa orðið svo ógæfusöm að peningar þeirra félíu í verði, eru enn meir og minna í lægra verði en va,r, og sem þar af leiðandi búa víð hið óþolandi ástand, sem leiðir af óstöðugu verðgildi pen- nganna. Um þessár tvær leiðar að mark- inu hefir rneir verið ritað, og af hinum lærðustu mönnum, en um nokkur fjárhagsmál önnur, í hin- um stóra heimi. Merkilega fátt hefir verið um þetta ritað á okk- ar landi, og sannast í því efni hið fornkveðna að tómlátur er Mör- landinn. En það veldur jafnframt að mál þetta er svo flókið og vandasamt, og hinsvegar svo af- leiðingaríkt hver spor verða end- anlega stigin, að ekki verður þungur dómur á lagður þótt smá ríkin hlusti fyrst alllengi á það hvað fram kemur frá hinum stóru. Er það vitanlega ókleift, í stuttri blaðagrein, að rekja, þó ekki væri nema í stórum drátt- um, það. sem sagt hafa hinir lærð- ustu, enda játar sá er þetta skrif- ar afdráttarlaust að hann er eng- inn maður til þess. En eftirtektavert er að benda á, að einmitt um það meginat- riði sem hjer er um að ræða, hvora áðurnefndra tveggja leiða beri að fara, eru öldungis sam- mála tveir frægustu núlifandi vís- indamenn á fjármálasviðinu. Er úrskurður þeirra þessi: Séu peningar landsins ekki fallnir í verði um 20% af hinu gamla gullverði, getur það verið rétt að keppa að því að hækka peningana aftur í verði og ná gamla gullverðinu, og þó kostar það altaf mikla örðugleika. Séu peningarnir aftur á móti fallnir í verði um meir en 20% kostar það svo afskaplega erfið- leika að ná aftur gamla gullverð- inu, er það svo ógurlega þungur skattur á framleiðendur landsins sérstaklega og veldur svo mikilli röskun á atvinnulífinu, að það verður að teljast með öllu ókleift. þau lönd sem þannig* er ástatt um eiga að gera ráðstafanir til að stýfa. þar sem íslenska krónan, eins og stendur, er fallin í verði um c. 33%, er ljóst hver mundi verða úrskurður þessara hinna lærðustu manna um það hvora leiðina okk- ur beri að fara. Hvora leiðina á að halda? í fáum dráttum og í svo stuttu máli sem unt er, skal nú gerð igrein fyrir hverri niðurstöðu höf. þessarar greinar hefir komist að um það, hvora leiðina okkur ís- lendingum sé rétt að fara. Við höfum verið á þeirri leið- inni að markinu hingað til, ís- lendingar, að hækka krónuna þannig, að hún næði gamla gull- verðinu. Á alþingi í fyrra var það sett í lög að verkefni gengisnefndar væri að hækka gengi krónunnar. Vitanlega var það tilætlunin að gera svo krónuna aftur innleysan- lega er- gamla gullverðinii væri aftur náð. þessi leið að markinu var því farin mikinn hluta ársins sem leið. Hverjar urðu afleiðingamar af því að hún var farin? Með ein- földu einstöku dæmi skal það sýnt. Reynslan í fyrra. 1 fyrravor keyptu allflestir bændur landsins aðalforðann til búa sinna og gerðu allar áætlanir um atvinnurekstur sinn. þeir ákváðu hve mikinn vinnukraft þeir mundu kaupa um heyskapar- tímann o. s. frv. Verðið á útlendu vörunum sem þeir keyptu til búsins miðaðist við það — svo eitt einstakt dæmi sé tekið — að sterlingpundið enska kostaði 31—33 krónur ís- lenskar. Kaupið sem þeir guldu verkafólkinu miðaðist við það að verðlag í landinu mótaðist mjög af þessu að sterlingpundið kost- aði 31-—33 krónur íslenskar. En í fyrrahaust og.vetur, þá er bændurnir seldu aðalframleiðslu- vöru sína, kjötið, var grundvöllur- inn undir atvinnulífinu orðinn allur annar. þá kostaði sterling- pundið ekki nema 28—29 kr. ís- lenskar. Krónutalan sem bænd- urnir fengu fyrir aðalframleiðslu- vöru sína varð þessu háð. Er síst ofmikið sagt að segja, að fyrir hverjar 10 kr. sem bændur borg- uðu um vorið fyrir erlendar vör- ur og í kaupgjald, fengu þeir 9 kr. um haustið. því má orða það svo að útkom- an fyrir bændastétt landsins af því að farin var þessi leið að hafa óstöðugt peningagengi og keppa Frh. á 4. síðu. -o- Crengijsxx&álid.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.