Tíminn - 03.10.1925, Síða 1

(Sjaíbferi
oa afarei&slur-aöur Cimans er
5 i g, u r <3 e i r ^riferifsfon,
Sombanbsþúsimi, Keyfjanlf
IX. ár.
Roykjavík 3. október lb25
4« blaó
Ræktunarsjóður Islands
tekur til starfa 1. október næstkomandi.
Skrifstofa sjóðsins er í Landsbankahúsinu 3. hæð, og verður
framkvæmdarstjóri þar til viðtals hvern virkan dag kl. 11—12 árd.
og kl. 2—3 síðd. Afgreiðsla sjóðsins verður fyrst um sinn í afgreiðslu-
stofu Landsbankans.
Vaxtabréf sjóðsins verða snemma í október-mánuði til sölu í
Landsbanka íslands og verða jafnframt send bankaútibúum og spari-
sjóðum úti um land til sölu.
Reykjavík, 28. september 1925.
Pétur Magnússon. Þórður Sveinsson,
G-unnar Vidar.
Utan úrheirai.
Sjálfstæðismál Færeyinga.
Að lögum eru Færeyjar amt í
Danmörku. En sökum fjarlægðar
og sérstakra staðhátta hafa Fær-
eyjar í rauninni nokkru meiri
sjáifstjórn en dönsk héruð hafa
annars gagnvart ríkisheildinni.
Um langan aldur hafa hinir
bestu menn í Færeyjum unað mið-
ur vel þessari dönsku innlimun.
Ber það fyrst til að Færeyingar
eru sérstök þjóð nieð sárstökum
þjóðareinkennum. Allir Færeying-
ar tala færeysku sem móðurmál,
þótt mangir þeirra, og þá fyrst
og fremst hinir skólagengnu
kunni líka dönsku sem útlent
mál. Færeyskan er það lík ís-
lensku að Færeyingar og íslend-
ingar geta auðveldlega skilið hvor
annan, er þeir tala móðurmál sitt.
Tvent hefir orðið til að magna
sjálfstæðiskröfur Færeyinga.
Fyrst málið og þjóðernið. Danir
hafa viljað láta eins og engin
færeysk tunga væri til. þeir hafa
ætlast til að danska væri rit-,
kenslu- og kirkjumál í eyjunum.
þetta er auðvitað jafngrimmilegt
og fávíslegt eins og þegar þjóð-
verjar vildu kúga danska fólkið
í Suður-Jótlandi til að nota þýsku
sem móðurmál. Ofbeldi þjóðverja
við Dani efldi danska tungu og
danskt þjóðerni í Slésvík. Á sama
hátt eru Danir nú að ala upp fær-
eyska þjóðernis- og sjálfstæðis-
tilfinningu.
í öðru lagi finna Færeyingar
fullvel að dönsku yfirvöldin kunna
ekki að stjórna eyjunum svo að
vel fari. þetta er gömul saga.
Danir eru ágætir menn heima í
sínu landi. Fáar þjóðir hafa far-
ið jafnvel með sitt eigið land eins
og þeir. En þeim lætur illa að
stjórna öðrum löndum og vita fá-
ir betur deili á þeim hlutum en við
Islendingar.
Tveir eru flokkar í Færeyjum.
Sambandsflokkurinn og Sjálfstæð-
isflokkurinn. Nokkur hluti af hin-
um síðarnefnda er farinn að
lmeigjast að algerðum skilnaði
við Danmörku. Sambandsflokkur-
inn vill nálgast Danmörku sem
mest, efla danska tungu og þjóð-
erni í eyjunum, en væntanlega
hafa sem mestan fjárhagsleg-
an stuðning af Dönum. þó tala
sambandsmenn færeysku á heimil-
um sínum, nema Danir sem þar
eru búsettir. Sjálfstæðisflokkurinn
mun upphaflega ekki hafa stefnt
hærra en að eyjarnar hefðu sjálf-
stjórn innan Danaveldis, sérstak-
an fjárhag, fult löggj afarvald
um málefni eyjabúa og óskarð-
an rétt til að nota móðurmál sitt
í heimahúsum, kirkjum og skól-
um. En sökum tregðu Dana,
einkum að því er snertir færeyska
tungu, sýnist nokkur hluti Sjálf-
stæðisflokksins þokast lengra til
vinstri, eða nær því að heimta
fulla sjálfstjórn fyrir Færeyjar.
Nú sem stendur er Sambands-
flokkurinn í meirihluta. En kunn-
ugir menn segja að unga fólkið
hneigist meir í sjálfstæðisáttina.
Sé það rétt, þurfa Danir varla að
búast við öðru en að frelsiskröfur
Færeyinga verði því ákveðnari,
sem tímar líða. J. J.
-----o-----
þýskur togari strandaði á Mýr-
dalssandi um síðustu helgi. Skip-
verjar björguðust allir.
Ofgarnar mætasf.
I.
í stóru löndunum eru stefnurn-
ar í stjórnmálum að mun skýrari
en hér. Hatrið stétta á milli er
þar orðið miklu rótgrónara og
langærra. Á miklu stórfeldari
hátt rekast á hagsmunir manna.
þar er þess vegna miklu betri
jarðvegur fyrir öfgastefnur í
stjórnmálum.
Annarsvegar eru kommúnist-
arnir; flokkur sem vill leggja í
rústir núverandi þjóðskipulag með
blóðugri byltingu og stofna sam-
eignarríkið eftir byltinguna.
Hinsvegar eru hinir róttækustu
íhaldsmenn sem beita vilja kúgun
og hervaldi til þess að hafa þjóð-
skipulagið þannig að þeir geti
óáreii ir setið að auð sínum og
aukið nann. Öllum almenningi
vilja þeir halda ómentuðum, til
þess að geta notað hann eins og
auðsveip vinnudýr, sem ekki geri
kröfur um há vinnulaun og ekki
hafi manudóm til að heimta rétt
sinn.
Svo lítur út á yfirborði sem
ekkert sé þessum öfgastefnum
sameiginlegt. En þegar nánar er
að gáð verður annað uppi á ten-
ingnum.
Öfgastef nurnai': Kommúnismi
og hið rammasta Ihald, lifa hvor
á annari og búa í haginn hvor
fyrir aðra.
Mannkynssagan og allra helst
liin blóðuga saga síðustu ára á
mörg óræk dæmi um þetta.
Keisarastjórnin rússneska,
hreinræktaðasta Ihaldsstefna, sem
ríkt hefir á síðari árum, skapaði
jarðveginn fyrir kommúnistabylt-
inguna rússnesku. Kommúnista-
óeyrðirnar í Suður-Evi’ópu, á
Ítalíu, Spáni og G ikklandi, hafa
skapað jai’ðveginn fyrir þá her-
valdskúgun Ihaldsins sem drotn-
ar í þeim löndum.
þessi eru dæmin ljósust og
hvergi eins átakanleg í öðrum
löndum álfunnar sem betur eru
ment. En þar eru þó einnig dæm-
in deginum ljósai’i um það hversu
þessai' öfgastefnur lifa hvor á
annaxá.
Hryðjuvei'k og byltingakenn-
ingar Kommúnista eru lífsupp-
spi'etta Ihaldsstefnunnar í öll-
um löndum. Með því að benda
á þetta hi'æða thaldsmenn ró-
lega boi-gara til fylgis við sig.
Hinsvegar er óhóf og eyðsla
ríku mannanna, óbilgirni þeirra í
garð verkamanna og skilnings-
leysi þeirra um að veita undir-
stéttunum viðunandi kjör, besta
vopn Kommúnista. Með því að
benda á óhi’ekjandi dæmi um
skynhelgi, ólifnað, fjárdrátt, óhóf
og frekju Ihaldsfoi’kólfanna, fá
Kommúnistar hin bestu vopn í
hendur til að ala á óánægju vei’ka-
manna og kveykja hatur í brjósti
smæliugjanna til yfii’stéttarinnar.
Og því harðar sem á er hei-t, því
fremu'r hneigjast verkamenn til
fylgis við byltingakenningarnar.
Svo hefjast kaupdeilurnar. Vei’k-
föll eða verkbönn hljótast af. Sjóð-
ir vei’kamanna eru fljótt þur-
ausnir. Verkfallsbrjótar æsa þá
verkamenn til athafna sem eru
trúir félagsskap sínum. Hungrið
sverfur að. þá er kominn jarðveg-
^10011 fyrir Kommúnistana.
Hinsvegar tapa vinnuveitendur
stórfé á vinnuteppunni. því leng-
ur sem stendur, því minni líkur
sem verða til friðsamlegra mála-
loka, því fúsari verða hinir gætn-
ari í þeim hóp til að hlýða for-
tölum íhaldsæsingamanna um að
grípa til hervaldsins og stofna til
íhaldsbyltingarinnar eða yfirleitt
til einhverskonar ofbeldis til þess
að brjóta samtök verkamanna á
bak aftur.
þannig fara hagsmunir öfga-
stefnanna algerlega saman um
það hvaða ástand þurfi að skapa
til þess að flokkurinn blómgist.
Friðsamleg og skynsamleg úr-
lausn hinna miklu deilumála borg-
arbúanna veldur því að hvor um
sig þessara öfgastefna missir vind
í seglin.
Atvinnudeilur, verkföll og verk-
bönn eru hjartablóð öfgastefn-
anna.
þess vegna ber það oft við að
íhaldsmenn og Kommúnistar
verða sammála um að kalla á deil-
urnar að stofna til þeirra ráðstaf-
ana sem hljóta að leiða til bar-
daga milli hinna ólíku stétta stór-
borganna.
Slík tíðindi eru nú að gerast
hjá okkur íslendingum.
II.
Margir hafa furðað sig á því
hve íhaldsblöðin og Alþýðublaðið
eru innilega sammála í gengis-
málinu. Krónan á að hækka, hvað
sem það kostar, hrópa þau sam-
eiginlega, skamma Tímann í gríð
og ergi fyrir að vilja festa verð-
gildi krónunnar, og vitna bróður-
lega í skammirnar hvert hjá öðru.
Hverjir eru það sem um þetta
rita i íhaldsblöðin ?
Erfitt er að segja um það, því
að langflestir rita undir dulnefni.
þó er vitað um tvo. Annar er
formaður Ihaldsflokksins: Jón
þorláksson. Hinn er fjórði og síð-
asti þingmaður Reykvíkinga,
Magnús Jónsson. það eru m. ö.
o. þeir menn, sem eiga sína pólit-
isku tilveru undir því að hin
ramma og ramvitlausa Ihalds-
stefna á Islandi fái áfram að lifa
og geti safnað fjölda kjósenda
undir merki sín. En afltaugin í
íhaldflokknum, þrautræddasta
undirróðursumræðuefnið íhalds-
blaðanna, er það að til séu menn
á íslandi, sem vilja stofna til
byltingar og glundroða í þjóðfé-
laginu. þessi byltingagrýla er það,
sem fyrst og fremst heldur íhalds-
flokknum saman og veldur því
meðal annars að þessir menn eru
nú þingmenn Reykvíkinga.
Ennfremur hafa ritað um geng-
ismálið í Ihaldsblöðin leiguþjónar
liinna dönsku og innlendu kaup-
manna sem eiga Morgunblaðið og
Isafold — mennirnir sem lifa á því
að halda á lofti þessum æsinga-
fréttum.
þessir hafa einir haft orðið af
hálfu Ihaldsflokksins í gengis-
málinu. Ekki-ein einasta rödd hef-
ir heyrst frá hinum gætnari mönn-
um sem þann flokk skipa, um
hækkunarstefnuna. Eina röddin af
slíkra manna hálfu er bæklingur
Péturs Halldórssonar bóksala, sem
eindregið tekur í streng með Tím-
anum.
- Hverjir eru það hinsvegar sem
skrifa um málið í Alþýðublaðið ?
Ekki ein einasta rödd hefir þar
heyrst frá neinum verkam mni.
Nei! það eru dulnefningar sem
þar skrifa einnig og það er vit-
anlegt að höfundarnir eru ekki
verkamenn, heldur menn sem hafa
gert sig að leiðtogum verkamanna,
menn sem eiga sína pólitisku til-
veru undir því að árekstrarnir
séu sem harðastir milli verka-
manna og vinnuveitenda.
þessir aðiljar eru það sem sam-
einast hafa um það að spyrna á
móti því að fest sé verðgildi ís-
lensku krónunnar.
Og ástæðan til samvinnu þeirra
er öllum augljós, enda opinber-
léga auglýst af þeim tíðindum,
sem nú eru að gerast.
Afleiðingar gengishækkunarinn-
ar eru alveg fyrirsjáanlega)- og
óumf lýjanlegar: stórkostlegar
kaupdeilur milli atvinnurekenda
og verkamanna.
Byrjunin er hafin. Samningar
eru nú þegar strandaðir, milli út-
gerðamanna og háseta, sem út-
kljást áttu um þessi mánaðamót.
Jafnfyrirsjáanlegt er að harðvít-
ugar kaupdeilur verða háðar á
öllum öðrum sviðum. Verður því
miður að telja öldungis víst að
hér standi fyrir dyrum langvar-
andi deila, sem mun sennilega
draga á eftir sjer langvarandi
verkbönn eða verkföll, með stórum
aukinni heift milli stéttanna í
bæjum íslands.
þetta er einmitt það ástand, er
þeir óska eftir að komi, öfga-
mennimir í báðum flokkunum ís-
lensku: íhaldsmanna og Jafnaðar-
mannaflokki. Ekkert er eðlilegra,
frá þeirra þrönga og skuggalega
skjá, en að þeir óski eftir þessu.
Tilraunir atvinnurekenda til
þess að lækka kaupið eru vitan-
lega besta vopnið sem hinir æstu
Jafnaðarmannaleiðtogar hér geta
fengið til þess að ná öllum verka-
mönnum saman í verkalýðsfélög-
in og fá þá til að hlýða boði og
banni leiðtoganna. Verkbönn og
verkföll eru bestu liðsmenn Al-
þýðublaðsmannanna.
Alveg sama gildir um Ihalds-
leiðtogana og leiguþjónana hvort
heldur heita þeir Jón þorláksson,
Magnús Jónsson eða Valtýr og
Jón Kjartansson. Harðsnúin bar-
átta atvinnurekenda við verka-
menn, sem er óumflýjanleg af-
leiðing vandræðanna, sem á at-
vinnuvegunum dynja vegna geng-
ishækkunarinnar, er besta meðal-
ið til að kasta atvinnurekendun-
um í bæjum í faðminn á íhalds-
forkólfunum.
Festing verðgildis íslensku krón-
unnar leiðii’ af sér frið í atvinnu-
lífinu, gott samkomulag milli at-
vinnurekenda og verkamanna,
blómgun atvinnuveganna, farsæla
afkomu verkamannanna og far-
sæla afkomu alþjóðar yfirleitt, —
en pólitiskan dauða öfgamanna
bæði í Ihalds- og Jafnaðarmanna-
flokki.
Hækkun krónunnar og sífeldar
gengissveiflur leiða af sér vinnu-
deilur, verkföll og verkbönn, stór-
töp atvinnurekenda, óánægju og
æsingar hjá báðum aðiljum,
glundroða í þjóðlífinu og stórtjón
fyrir þjóðfélagið í heild sinni, —
en um leið hinn ákjósanlegasta
jarðveg fyrr pólitiska æsinga-
menn bæði í flokki Ihalds og Jafn-
aðarmanna.
þess vegna berjast nú hlið við
hlið Jón þorláksson og Hallbjörn
Ilalldórsson, Magnús Jónsson og
Héðinn Valdimarsson.
Framtíðin sker úr hvort þessum
öfgamönnum tekst að laða til fylg-
is við sig allan þorra atvinnurek-
enda og verkamanna.
——o-------
Bækling um gengismálið hefir
Pétur Halldórsson bóksali samið
og gefið út og nefnir hann: Góð-
æri og gengismál. Er auðfundið
að höf. hefir, líklega flestum bet-
ur, íylgst með því sem útlendir
fræðimenn hafa ritað um þetta
flókna og afleiðingaríka mál.
Kernst hann hiklaust að þeirri nið-
urstöðu að festa eigi gengi ís-
lensku krónunnar með stýfingu.
Eru málsatriði rækilega rakin,
rök hækkunarmanna hrakin lið
fyrir lið og ljós rök færð fram
fyrir þvi að réttlátt sé að festa
verðgildi krónunnar og skynsam-
legast. Má vel vera að Tíminn
skýri íækilegar frá riti þessu, því
að upplag þess mun vera lítið. Er
gott til þess að vita að a. m. k.
einn skuli finnast réttlátur í hóp
reykvískra borgara, í máli þessu.
Langt mál ritaði Jón þorláksson
í „aðalmálgagn" Ihaldsins nýlega
um þas «ð bændum gerði ekkert
til þó að ísi. ska krónan hækkaði,
því að norska krónan hefði þó
hækkað enn meira og væri enn
hærri. Sýndi Tíminn fram á, að
þó að rétt væri þá í bili, að norska
krónan væri hærri en íslenska
krónan — r 0 norskar krónur
jafngiltu þá . 108 íslenskum —
þá væri engi afsökun í því fólg-
in fyrir hina iðdeildarlausu hækk
un íslensku k ónunnar. En nú hef-
ir alt snúist við. Síðan hefir ís-
lenska krc) m haldið áfram að
hækka, en .orska krónan hríðfall-
ið. Alla þ< ísa viku hefir hún ver-
ið mun 1 jgri en íslenska krónan
og lengstrf 7—8% lægri. Og hvað
verður þá úr fullyrðingum íhalds-
foringjans um það að hækkun
norsku krónunnar bæti íslenskum
bændum það óhemjumikla tjón
sem þeir verða fyrir.
Um Bolungarvíkurprestakall,
sem stufnað var á síðasta þingi,
sækja tveir prestar: Síra Páll Sig-
urðsson er nú gegnir prestsþjón-
ustu lijá löndum vestra, en áður
var fríkirkjuprestur Bolvíkinga og
síra Böðvar Bjarnason á Rafns-
eyri.