Tíminn - 03.10.1925, Qupperneq 2

172
T1M I N N
Orgel - Piano - Flygel.
Eg útvega Piano og Flygel t'rá Gebr. Niendorf og IJogs & Voigt,
konungl. og keisaralegum hirðsölum, ennfremur Orgel-Harmonium frá
Uriining & Bongardt, Barmen.
Þér sem hafið í hyggju að fá yður ofangreind hljóðfæri, ættuð
að kynna yður verð og gæði þeirra hjá mér eftir að þér hafið
leitað yður upplýsinga annarsstaðar, og þér munuð sannfærast um að
eg útvega yður fullkomnustu hljóðfærin fyrir lægsta verðið.
öllum fyrirspurnum svarað um hæl.
Gruðbjörn Guðnmndsson
Bræðraborgarstíg 35, sími 1391. Prensmiðjan Acta, sími 948.
Pósthólf 552. — Reykjavík.
Gaddavírinn
„Samb SLn. d “
er sterkur og tiltölulega langódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
Til kaupfélaga!
H.f. Smjöplílíisgerðin í Reykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlikisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað g:eði og verð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið um ,Smára‘-smjörlíkið.
Belsei)iSa-„fprirtæli“
í Skagafirði.
Á fundi í Skagafirði síðastl. vor
lýsti „prestvígður" maður þar í
héraðinu því yfir, að hann teldi
fullkomlega sannað að Framsókn-
arflokkurinn væri bolsevikaflokk-
ur af því að ritstjóri Tímans
hefði í fyrravetur bæði á búnað-
arþingi og á alþingi unnið að því
að skip landsjóðs flyttu tilbúinn
áburð ókeyp’s hingað til lands.
Ilinn „prestvígði“ vissi vel að rit-
stjóri Tímans ætlaði með þessu
móti að ýta undir ræktunina og
létta erfiði þeirra framtakssömu
bænda sem eru í fararbroddi með
nýræktun. En þetta var lands-
sjóðs styrkur til atvinnureksturs.
Náttúrlega er slíkur styrkur gef-
inn í ótölulegum myndum í öll-
um löndum og líka á Islandi. En
sá prestlingurinn vildi helst að
Boíevikar einir gætu látið sér
koma til hugar að reka lands-
sjóðsiðju af nokkru tægi.
En prestlingurinn gætti ekki
að því að eftir hans eigin kenn-
ingum er hann sjálfur bolsevika-
„fyrirtæki“. Ilann er opinbert
fyrirtæki. Landið hefir gefið hon-
um kenslu í mentaskólanum og
háskólanum. það fé skiftir mörg-
um þús. og líklega tugum þús. með
vöxtum. í öðru lagi gaf landið
honum hvað eftir annað lagleg-
ar peningaupphæðir í vasapen-
inga og „þjórfje“ meðan hann var
í þessum skólum. 1 þriðja lagl
leggur landið honum til jörð, sem
hann reynir að búa á. í fjórða
lagi leggur Magnús Guðmundsson
yfir hann og fjölskylduna hús
fyrir tugi þúsunda af opinberu
fé. í fimta lagi borgar landssjóð-
ur honum fé mánaðarlega fyrir
þá vinnu, sem hann í þjónustu
landssjóðs, kann að vera fær um
að inna of hendi í sjötta lagi náði
Krossanesráðherrann í fáeinar
rollur, líka fyrir opinbert fé,
handa prestlingnum, svo að hann
hefði bústofninn líka frá þjóðfé-
laginu.
þessi maður er sannarlega
„þjóðnýttur“ og á máli íhaldsins
„bolsevika“-fyrirtæki. Hann er
uppfræddur á almannakostnað.
þjóðfélagið fær honum jörð,
byggir fyrir hann hús, leggur hon-
um tii bústofn og þar að auki
mánaðarlega fúlgu til framfæris,
og eftir hann þegar hann eldist.
Hvað landssjóður fær í afrakst-
ur af þessum opinbera rekstri, er
best að spyrja sóknarbörnin um.
----o-----
fiPÉÉp íesla mynt si.
Áður er sagt frá því að hinir
mestu og frægustu fjármálafræð-
ingar í Evi'ópu höfðu hvað eftir
annað lýst yfir, að mesta nauð-
syn þjóðanna væri að festa gengið,
að fá verulega peninga í stað
svikinnar síbreytiiegrar myntar.
Jafnframt hafði allsherjarfundur
þessara sérfræðinga lýst því yfir,
að sú þjóð með svikna mynt, sem
fyrst rynni á vaðið, festi mynt
sína og gerði hana innleysanlega,
gerðd bæði sjálfri sér gagn og
um leið öðrum þjóðum, með því
að mynda fordæmi um það hversu
þjóðir með óáreiðanlega, síbreyti-
lega mynt ættu að koma aftur
skipulagi á peningamálin,
Finnlendingar hafa orðið við
þessari áskorun. þeir eru nú í
þann veginn að ijúka við einhverja
hina merkilegustu endurbót í pen-
ingamálum, sem sögur fara af.
þeir eru að festa markið þar sem
það er komið og hefir haldist lítt
breytt undanfarin ár. Jafnframt
eru seðlar þjóðbankans gerðir inn-
leysanlegii' með gulli. Myntlögun-
um er breytt í samræmi við gull-
innlausnina. Bak við hvert gull-
mark er nú sá gullþungi sem svar-
J apan.
Hin mikla byltingaalda, sem nú
gengur yfir heiminn er hættuleg
gömlum ríkjum og stofnunum, en
óvíða mun þjóðfjelagsskipun mik-
ils ríkis vera í jafnmikillj hættu
og í Japan, þessu eldgamla menn-
ingarríki.
þó Japan sé eitt af elstu ríkj-
um heimsins, þá er þó ekki ein
öld síðan menning Norðurálfunnar
tók að breiðast út í landinu. Fram
yfir miðja 19. öld var Japan léns-
ríki með fullkomnum austrænum
miðaldablæ. Auðugir og voldugir
lénshöfðingjar (Daimyáar) áttu
mestalt landið og undir þeim voru
svo lénsmenn (Samúrai), sem
leigðu af þeim stórar* jarðeignir,
oft heil héröð. Bændurnir tóku svo
jarðir sínar að leigu af þeim, og
voru alveg háðir lénsmönnunum.
Landbúnaður var aðalatvinnuveg-
urinn og landið var lokað fyrir
útlendingum.
Um 1860 hófst breytingin. Stór-
veldin neyddu Japana til þess að
opna landið. Aðallinn barðist á
móti því í lengstu lög. En hann
var brotinn á bak aftur og léns-
skipunin leið undir lok, en vald
keisarans jókst að sama skapi. Út-
lend áhrif streymdu inn í land-
ið og fjöldi ungra Japana fór til
Norðurálfunnar til þess að læra.
Og byltingin varð svo skjót, að á
rúmum mannsaldri höfðu Japanar
lært mikið af verklegri þekkingu
og vísindum Vestui'landaþjóðannar
en þó héldu þeir höfuðeinkennun-
um sinnar fornu menningar:
Feðradýrkuninni og hermensk-
unni. þeir voru, þrátt fyrir Ev-
rópumentunina austræn þjóð,
íhaldssöm og herská. þetta kom
í ljós í stnðinu við Kínverja 1894,
og þó einkum í hinum mikla
ófriði við Rússa 1904—55. þá
skeði hinn merkilegi viðburður,
að eitt af stórveldum Norðurálf-
unnar varð sigrað af austrænni
þjóð. Slíkt hafði ekki skeð fyr,
og var af mörgum skoðað, sem
einskonar fyrirboði um sigur gulu
þjóðanna fyrir Evrópumönnum.
Jafnhliða þessu hófst stórfeld
brevting á atvinnuvegum lands-
ins. Stóriðnaður og stórverslun
hófst og fólkið streymdi úr sveit-
unum til bæjanna. En jafnframt
hélst munurinn á efnahag stétt-
anna. Afkomendur hinna fom’u
lénsmanna eiga jarðirnar, og í
bæjunum eru það örfáir menn,
sem eiga hús, verksmiðjur og önn-
ur atvinnutæki. Allur fjöldi fólks-
ins er fátækur.
Japan er afarþéttbýlt land.
ar til hins raunverulega gildis
marksins í viðskiftum manna á
milli.
Finnar höfðu komið peninga-
málum sínum í fast horf með
myntlögunum frá 1877.Myntin var
nefnd mark og var innleysarileg
með gulii. IJvert mark var jafn-
gildi franka eða 72 aurar. Úr
einu bg. af gulli voru þá slegin
3444 finsk mörk, en úr sömu
þyngd eftir þeim myntlögum, sem
giltu hér á landi og í Danmörku
fram að stríðinu skyldi slá 2480
krónur. Gullið var hinn sameigin-
legi mæiikvarði, en mynteining-
arnar misstórar.
í stríðsbyrjun voru seðlar þjóð-
bankans finska gerðir óinnleysan-
legir, eins og annarsstaðar. þá
byrjaði markið í raun og veru að
falla og hélt áfram að dala öll
stríðsárin, og þá ekki síður í
kreppu þeirri hinni miklu, er
fylgdi styrjaldarlokunum. Lægst
komst markið er það var i/n af
frumgildi sínu fyrir stríð. Síðan
hækkaði það nokkuð, eða þannig
að það varð * 1 /7 af hinu fyrra
gengi. Undanfajrin þrjú ár hefir
það haldist lítið breytt. Er það
aðallega að þakka aðgerðum Finn-
landsbanka og samstarfi bankans
við stjórn og þing um að festa
gengið og undirbúa gullinnlausn
íbúarnir eru nú um 78 miljónir,
og af þeim eru fullar 70 miljónir
fátæklingar. Svona snöggar breyt-
ingai' geta ekki átt sér stað neina
að los komi á þjóðfélagsskipunina.
Japanar voru heidur ekki menn til
að losna við skuggahliðarnar af
Evrópumenningunni. Og þótt rík-
ið væri að mestu leyti utan við
heimstyrjöldina, og græddi þá of
fjár, er þó nú svo komið, að
ástandið er hvergi verra meðal
þeirra þjóða, sem kallaðar eru
stórveldi.
I sveitunum er ástandið þannig,
að því nær allir bændur eru leigu-
liðar. Jarðirnar eru afarsmáar og
fólkinu fjölgar ört. þess vegna
heldur straumurinn til bæjanna
áfram. Jarðir eru afardýrar og
eftirgjald hátt. Skattar til ríkis
og sveita eru afskaplega háir,
eins og við er að búast, þar sem
Japanar hafa orðið að gera á
tveimur mannsöldrum þau mann-
virki, sem þjóðir Norðurálfunnar
seðlanna og þar með au iá aftur
þann öruggasta verðmæli, sem
fenginn varð.
I fyrstu héldu menn í Finn-
landi eins og víðast annarsstað-
ar að markið mundi hækka af
sjálfu sér, og án verulegra ann-
marka. þó að landið væri ekki
ríkt voru samt fjölmargir finskir
þegnar sem áttu til samans stór-
miklar inneignir í bönkum og
sparisjóðum, eða áttu skuldabréf,
og vátryggingar. Allir slíkir fjár-
eigendur óskuðu, eins og stéttar-
bræður þeira í öðrum löndum, að
markið stækkaði aftur. En brátt
kom í ljós að veruleg hækkun
á raunverulegu gildi marksins var
óhugsandi nema að trufla alt at-
vinnulíf og fjárskifti í landinu.
Bar og tvent til. Höfuðskörungar
hagfræðinnar t. d. Cassel og
Keynes sönnuðu, svo að eigi varð
móti mælt, að þjóðir með mjög
fallna peninga yrðu að leggja
áherslu á að festa gengi þeirra í
samræmi við gildandi verðlag í
landinu. Bankaráðið við Finn-
landsbanka fékk þá nafnkendan
sænskan fjármálafræðing, E. F.
Heckscher, til að rannsaka fjár-
málaástand landsins og gera til-
lögur. Hann ritaði 1923 bók um
nýtt skipulag á peningamálum
Finnlands, og fylgdi þar trúlega
hafa verið búnar að gera fyrir
öldum. þeir hafa orðið að reisa
alt frá grunni.
í bæjunum hefir skapast auð-
mannastétt, sem hvergi á sinn
líka nema í Bandaríkjum Norður-
Ameríku. Kaupgjald verkamanna
er lágt, því framboðið á vinnu-
krafti hefir verið svo mikið, að
til skamms tíma hafa verkföil
verið óhugsandi. Samtök verka-
manna og iðnfélög, eru bönnuð
með lögum. Og yfirleitt hefir
verkamönnum verið haldið niðri
með öllum ráðum.
þetta hefir gerbreytt fóikinu.
Áður var atvinnurekandinn eins
og húsbóndi á heimili. Hann galt
verkamönnum sínum óákveðið
kaup, en hann varð að sjá fyrir
þeim, er þeir urðu gamlir eða
veiktust. þetta var eldgömul
venja. en nú hefir hún gerbreyst.
Verkamenn fá fast kaup og hið
siðferðislega band, sem áður
tengdi vinnuveitanda og verka-
þeim meginlínum sem Cassel og
Keynes höfðu markað áður, og
sérfræðingafundirnir aðhylst. —
Heckscher réði Finnum eindregið
til að festa markið með því að
breyta myntlögunum, og igera
seðlana síðan innleysanlega. En
þegar IJeckscher gerði tillögur
sínar hafði markið ekki verið í
jafnvægi nógu lengi til þess að
um gullinnlausn gæti verið að
ræða þá þegar.
Nú koma til sögunnar tveir
fjármálamenn í Finnlandi sem
mestan heiður eiiga skilið fyrir
það hve giftusamlega peningamál-
úm landsins hefir verið stýrt und-
anfarin ár. Annar er Rysto Ryti,
aðalbankastjóri við Finnlands-
banka. Hinn er W. A. Lavonius
forstjóri stærsta ábyrgðarfélags í
landinu. Hann er einn hinn helsti
og áhrifamesti maður í bankaráði
þjóðbankans. Sá maður í Dan-
mörku, er að jafnaði ritar mest
um fjármál þar í landi sagði í
sumar við einn hinn frægasta
mann í Helsingfors, að þeir Ryti
og Lavonius myndu vera einna
mestir fyrir sér af öllum fjár-
málamönnum á Norðurlöndum.
þessum tveim mönnum þakka
Finnar aðallega forgönguna við að
festa gengi peninganna. En það
telja þjóðræknir menn þar í landi
menn saman er brostið, og víðast
hvar ei' kominn fullur fjandskap-
ur milli stéttanna.
Nú sem stendur er slæmui'
markaður fyrir japanskar iðnað-
arvörur, og því mikið atvinnuleysi
í bæjunum. Stjórnin hefir reynt
að grípa til þess úrræðis, að senda
atvinnulausa pienn upp í sveit-
irnar, en þessi tilraun hefir mis-
hepnast. þeir menn, sem voru
orðnir vanir bæjalífinu gátu ekki
sætt sig við hina erfiðu vinnu og
hið fátæka líf í sveitunum, en þeir
báru þangað fræ óánægjunnar og
uppreisnarandann. Nú er því svo
komið að í sveitunum rísa vinnu-
menn upp gegn bændum og bænd-
ur gegn jarðeigendum. í bæjunum
er iiver höndin upp á móti ann-
ari.
þess verður einnig að gæta, að
hinir ógurlegu jarðskjálftar, sem
nýlega geysuðu í landinu, hafa
lagt heil héruð og stórar borgir
í rústir. — Við þetta hefir
fátæktin og atvinnuleysið aukist.
Japan hefir um hríð haft að nafn-
inu til þingbundna keisarastjórn.
En kosningarrétturinn var mjög
takmarkaður. Aðeins rúm 6% af
þjóðinni voru kjósendur. Nú hafa
nýlega verið samþ. lög, er fjölga
kjósendum svo þeir verða nú
hér um bil 20%, en jafnframt var
kosningum frestað til 1928. Að-
eins karlmenn hafa kosningar-
rétt.
þess má nærri geta að allur
fjöldi þjóðarinnar er óánægður
með stjórnarfyrirkomulagið. Al-
þýðan heimtar kosningarrétt og
önnur pólitisk réttindi. Hinir
miklu jarðeigendur, aðallinn, sem
fi'á ómunattíð hafa verið þunga-
miðjan í stjórnmálalífi þjóðarinn-
ar, eru líka sáróánægðir. þeir
hatast við veldi keisarans og þó
fyrst og fremst við hina nýju
auðmannastétt í bæjunum. þeir
hafa minni tekjur,því landbúnaður
er ekki vænlegur til stórgróða í
Japan, fremur en annarsstaðar,
og þeir skoða sig sem fulltrúa
fyrir hina fornu og þjóðlegu
menningu ríkisins. Sumir jarðeig-
endur, einkum yngri kynslóðin,
hafa vanið sig á meira óhóf í
iifnaðai'háttum, en áður þektist.
Aðrir vilja gera stórfeldar umbæt-
ur á búnaðarháttunm eftir fyrir-
riiynd vestrænna þjóða. En þetta
alt kostar fé, og samkvæmt því
sem venjulegast er í Austurlönd-
um, þá finna japanskir jarðeig-
endur sjaldan annað ráð til þess
að afla sér fjár, en að hækka af-
gjaldið af jörðunum. Er því ekki
að furða þótt landsetar séu óá-
nægðir.
undirstöðu allra heilbrigðra fram-
fara.
Á stríðsárunum og fyrst á eft-
ir var finska markið háð stöðug-
um sveiflum, sem höfðu lamandi
áhrif á alt viðskiftalíf og fram-
leiðslu. Brátt fóru gróðabralls-
menn að venjast þessum ófögnuði
þannig, að þeir heimtuðu að mai'k
ið væri hækkað eða lækkað —
verðmælinum breytt — eftir geð-
þótta og augnabliksþægindum ein-
stakra aðila. — Gagnstæðir
hagsmunir* börðust um yfirráðin
í þjóðbankanum um að lengja eða
stytta verðmæli þjóðarinnar eftir
kröfur sérgæðinga.
þá er það að þjóðbankastjór-
inn og samstarfsmenn hans í
bankaráðinu taka til sinna ráða,
að festa markið, að koma á jafn-
vægi og samræmi milli kaup-
gjalds, vöruverðs og gildis pen-
inganna. í undanfarin þrjú ár
hafa áhrifamestu fjármálamenn
Finnlands unnið af alefli við að
koma á þessu jafnvægi, og þeim
hefir tekist það fremur en vænta
mátti. Að vísu telui' Cassel í síð-
ustu bók sinni um hversu festa
beri gengi fallinna peninga, að í
ýmsum smáatriðum megi eftir á
sjá, að betri úrræði hefði mátt
finna, einkum í gjaldeyriskaupum,
en játar þó að í aðalatriðum hafi