Tíminn - 05.12.1925, Page 3

TlMINN
209
Ekki þriggja mánaða heldur um
þrjátiu ára
reynsla bænda út um alt land,
sannar að
Alfa laval
skilvindurnar reynast best.
Alfa Laval skilvindan hefir hlotið
yfir
1200 — tólt hundruö —
fyrstu verðlaun á sýningum víðs-
vegar um heim, enda voru taldar
að vera í notkun um síðustu
áramót
hátt á fjórðu miljón,
og eru það miklu fleiri en frá nokk-
urri annari skilvinduverksmiðju.
Einkasölu á íslandi hefir
Samband ísl. samviélaga.
Á víð og dreif
Frá útlöndum.
Upp úr miðjum f. m. sendi iðn- |
aðarráðið danska álit sitt til lands-
stjórnarinnar um gengismálið.
Mjög ákveðið er látið í ljós hver
liætta stafi af gengishækkuninni.
Um atvinnuleysið farast ráðinu
svo orð: „Hinn sífeldi vöxtur at-
vinnuleysisins gefur að nokkru
leyti rétta mynd af því hvemig
ástandið er. En ráðið vill leggja
sérstaka áherslu á, að ástæðan til
þess að atvinnuleysið hefir ekki
orðið enn miklu meira er sú, að
margir iðnrekendur hafa hingað
til verið að leysa þau verk af
hendi, sem búið var að panta áð-
ur en afleiðingar gengishækkun-
arinnar fóru að gera vart við sig.
Hjá mörgum iðnrekendum er að-
staðan nú sú, að hinar venjulegu
pantanir hafa nálega gjörsamlega
brugðist. Hljóta því þessir at-
vinnurekendur að gera ráð fyrir
að minka framleiðsluna í miklu
stærri stýl en áður, nema því að-
eins að sérstakar ráðstafanir
verði gerðar af ríkisins hálfu*'.
— Sarrail, hinn afsetti hers-
höfðingi Frakka á Sýrlandi, gerði
franska þinginu grein fyrir starfi
sínu 19. f. m. Átta sprengikúlum
hafði veiið varpað yfir Damaskus
fyrsta daginn, en 150 þann næsta.
Hann áleit að að baki uppreisn-
inni stæði allsher j armótspyma
Múhameðstrúarmanna gegn Norð-
urálfumönnum. Væri því um sam-
band að ræða milli ófriðarins í
Marokkó og Sýrlandi. Hann vildi
halda því fram að undirróðuf af
hálfu enskra j manna ætti nokk-
urn þátt í uppreisninni.
— Hinn 19. f. m. hélt Musso-
iini ræðu mikla í ítalska þinginu.
Lagði út af afreksverkum sínum
og stjórnar sinnar og lét jafn-
framt mörg þung orð falla til er-
lendra þjóða. Hafa erlend blöð,
nálega einróma, farið hörðum orð-
um um harðstjórnina og vildi
Mussoiini svara því. þyngstu orð-
in er álitið að hann hafi mælt í
garð Frakklands, enda dveljast
fjölmargir ítalskir flóttamenn þar.
Fascistar á þinginu tóku ræðunni
með afskaplegum fögnuði og
færðu Mussolini lárviðarkrans.
Nokkru 'síðar á fundinum fékk
einn jafnaðarmaður orðið. Hann
hóf að tala með þeim orðum að
fagnaðarlætin í þinginu væru ekki
spegilmynd af vilja þjóðarinnar.
Fleira fékk hann ekki að segja.
Fascistar réðust á hann og alla
flokksbræður hans, börðu þá til
óbóta og hentu þeim út úr þing-
húsinu. Einn Jafnaðannanna kom
of seint á fundinn. Hann var þeg-
ar tekinn og barinn svo, að það
varð að flytja hann á spítala.
Forseti þingsins skifti sér ekkert
af meðan Jafnaðannenn voru
barðir, en er því var lokið hélt
hann áminningarræðu, ekki til
Fascista, heldur til andstæðinga
stjórnarinnar, að þeir yrðu að
gæta þess í framtíðinni að æsa
ekki skap Fascistanna.
— Um miðjan þennan mánuð
var sýnd mynd af enska hernum
í stríðinu, á kvikmyndahúsi einu
í Dublin. Var það írslcu lýðveld-
issinnunum mikill þyrnir í auga.
Óku nokkrir þeirra að kvikmynda-
húsinu í bifreið, vörpuðu á það
sprengikúlu og sprengdu í loft
upp. Varð sprengingin svo mikil,
að mörg næstu hús skemdust stór-
lega. Lögreglan reyndi að hand-
sama tilræðismennina en hafði
ekki annað upp úr krafsinu en að
tveir lögregluþjónar fengu sár af
skammbyssukúlum, en tilræðis-
mennirnir komust sína leið á bif-
reiðinni.
— Locarnosamningurinn vai'
undirritaður í London 1. þ. m.,
eins og áformað var. Var þar
saman kominn mesti fjöldi stór-
menna. Er það almannarómur, en
einkum þeirra sem best þekkja
til, að aldrei hafi verið saminn
fyr merkari friður og líklegri til
að haldast. í öllum þeim löndum,
sem við samninginn eru riðinn,
átti hann að fagna óskiftu fylgi
alþjóðar, nema á þýskalandi einu.
þar risu hinir æstustu Ihaldsmenn
á móti, með frábærri heift, en
fengu engu ráðið'. Um hríð gerðu
þeir sér von um að Hindenburg
forseti yrði móti samingnum. En
sú von brást þeim algerlega. Var
Hindenburg sjálfur í London til
að undirrita samninginn. Luden-
dorff, samherji hans fyrverandi,
er einn af helstu mönnum Ihalds-
mannanna þýsku. þá er kunnug
varð stefna Hindenburgs skrifaði
Ludendorff um hann afarharð-
orða grein, í blað eitt í Múnchen.
Fórust svo orð, meðal annars: ,,Á
fyrri tíð áttum við saman æru og
frægð, og eg hefi átt þátt í að
auka heiður hans. En nú nístir
harmur mitt þýska hjarta, þá er
eg sé að Hindenburg ætlar að
fórna frægð sinni og hefir þegar
gert það, þá er hann ritar nafn
sitt undir skjal svívirðingarinnar
og smánar. Ef Ilindenburg álítur
Locarnosamninginn réttlátan, þá
hefir forsetatign hans orðið
hættuleg hinum þjóðlega vilja“.
— þriðju vikuna í nóvember
fjölgaði atvinnulausum mönnum í
Danmörku um 4210. Voru þá alls
atvinnulausir 47580 verkamenn.
Óheiðarleg blaðaútgáía.
Afturhaldsflokkurinn íslenslu hefir
tekið upp aðferð í blaðamensku, sem
varpar óskemtilegu Ijósi yfir stjóxn-
málastarfsemi flokksins. Erlendis
gefa ihaldsmenn út mörg blöð og
stór. í Danmörku t. d. á íhaldsflokk-
ui'inn rnörg stærstu blöðin. En þessi
blöð eru fjárhagslega sjálfstæð fyrir-
tæki. pau eru seld áskrifendum og i
lausasölu fyrir ákveðið verð, sem
borgáf útgáfukostnað þeirra. Engum
pólitiskum flokki í nágrannalöndun-
um kemur til hugar að dreifa út. blöð
um sinum gefins, til rnanna út um
boi'gir og bygðir, ekki fremur en
nokkurri verslun dettur í hug að
gefa vörur úr búð sinni.
Hér hefir stjórnarflokkurinn tekið
upp á þeim max’gföldu ósvinnu, að
gefa út blöð sem ráðheri’ar og þing-
menn flokksins afneita, blöð sem
þeir di’eifa siðan gefins út um alt
land. þetta er ekki frjálsmannleg
framkoma. Eina Reykjavíkurblaðið af
ihaldsmálgögnunum, sem segir rétt
til litar, er Mbl. það fer ekki i felur
með ást sina á brennivíni, afturhalds
og kyrstöðulöngun, og óvináttu við
heilbrigða sjálfsbjargarviðleitni sveit
anna. Og Mbl. er ekki gefið. það
hegðar sér að þessu leyti eins og
venjulegt íhaldsblað, þó að andlegu
kraftarnir, scm að blaðinu standa,
séu lítilfjörlegir. En síðan versnar
sagan. íhaldið gefur út þrjá Morgun-
blaðskálfa, ísafold mörð og Stoim. í
þessum blöðum er nálega ekkert efni
nema árásir á samvinnufélögin og
viðreisnarstarf sveitanna. Og þessum
blöðum er dreift gefins út um land
ið. þeim er þröngvað upp á menn, þó
að þeir vilji ekki sjá þau. Tilgangur
inn er auðsær. Blöð þessi sigla öll
undir fölsku flaggi. Eru gefin bænd-
unum til að hindi'a framfarir í sveit-
unum. Við því e.r ekkert að segja, að
aftui'haldsmenn i sveitum sem ann-
arsstaðar kaupi opinber aftui’halds-
blöð. En það er fullkomlega svívii’ði
legt, þegar togaraút.gei'ðarfélög og út-
lendir vínkaupmenn fara að læða
snikjumenningu sinni inn á sveita-
heimilin, mcð því að ge.fa bændastétt
landsins blöð, sem látast vei’a henm
vinveitt, en eru úlfar í sauðargæru.
„Skuldakóngur'1 landsins.
Af þvi enginn, sem vinnur við blöð
stjórnarinnar, liefir neitt vit á lands-
málum, verður fjárinálaráðheri’a að
ski'ifa í blöðin, oft undir dulnefni, þar
sem reynt er að verja gerðir flokks-
ins. En blaðamenska Jóns er svipuð
öðrum verkum hans. Fyrst í haust
bolgdi Jón sig upp út af vanþekkingu
Tímamanna um fjármál, er þeir vildu
festa íslenska krónu. þá var stungið
upp í Jón með því að hann taldi í pésa
*
sínum um gengið Cassel, sænska hag-
fræðinginn, er mest álirif hefir haft i
því að kenna þjóðum, er hafa fallna
peninga, að fasta, hinn viti’asta hag-
fi’æðing, og lánað aðalefnið í pésa
sinn úr ritum Cassels. Jón þagnaði
við þessu um gengið. í Boi'garnesi
vildi Jón sanna, að hann væri sá
sanni v.erndari landsins móti skuld-
um. þá var sannað á Jón, að hann er
„skuldakóngur" landsins, hefir átt
mestan þátt i að sökkva Reykjavikur-
bæ, Eimskipafélaginu og landinu í
skuldir. Síðan þegir Jón um skuldii’.
Að lokum vildi Jón í einni útgáfu
Mbl. sanna, að íhaldið væri ekki
hefði komið fram, ef hver hefði
setið kyr í sínu horni.
Og það má vel minna okkur á
það, að við munum vera til þess
komnir hingað norður á þessa
eyju við hið ysta haf — allir ís-
lendingar — að skapa þeim mun
mikilvægari ánægjustund og
þroskaskeið í alheimstilverunni,
sem öll þjóðin er stærri en þessi
hópur og æfitími hennar lengri en
þessi kvöldstund.
En þótt við séum ekki mörg
hér í hlutfalli við alla þjóðina, þá
er sama dæmi til að dreifa. það
er dæmið um samtök og samstarf
margra einstaklinga — um þau
samtök sem gefa þjóð sinn til-
verurétt.
það er eitt af þessum fjölhliða
dæmum um afstöðu einstaklings
og þjóðar, dæmið sem minnir á
einstaklinginn, er daglega leggur
eitthvað af starfskröftum. sínum
í sölurnar fyrir þjóðarheildina og
sem daglega nýtur verndar, styrkt
ar og uppörfunar frá þeim lifandi
krafti, er streymir frá sameigin-
legum arni þjóðfélagsins.
því þótt okkar öld sé borið
margt misjafnt á brýn, sýnir hún
þó í ríkum mæli hinn mikla
samtakanna.
Jafnvel með okkar þjóð, þar
sem strjálbýlið væri löngu orðið
heimsfrægt, ef það væri ekki of
lítilmótlegt fyrir Evrópukvarðann
•— þar má sjá vott þeirra víðs-
vegar, ef um er litast á landinu
og meðal þjóðarinnar.
Eða hverju mun það að þakka,
að nú kallast menn ekki einungis
á -yfir þveran dal eins og tröllin
forðum, heldur talast menn við
yfir landið þvert og endilangt?
Hverju er það að þakka, að nú
ganga menn þurrum fótum yfir
ólgandi jökulfljótin, sem áður voru
ófær allri skepnu? Hverju á að
þakka öll þau andnesjaljós og
eyjaleiftur, sem glampa út yfir
farvegu hafsins í gegnum skamm-
degismyrki’ið ?
Hverju á að þakka þá bættu að-
stöðu sem skáld og listamenn og
fræðimenn hafa nú til þess að
efla þroska sinn? — Hverju á að
þakka allar þær geisiframfarir,
sem orðið hafa á fjölmörgum
sviðum. síðustu áratugina?
Etg hygg, að þetta sé fyrst og
fremst að þakka samstarfi okkar
veiku og dreifðu krafta.
þó er. eins ógetið: Við getum
svo miklu, miklu meira. þetta alt
sem eg hefi nú talið og alt það
sem eg hefi ekki nefnt, það er
mestmegnis ávöxtur af undirbún-
ingsæfingum undir miklu full-
komnara og almennara samstarf.
Mikið af samstarfi undan-
farinna ára hefir verið þannig
vaxið, að við höfum ekki vitað
nógu vel af því sjálfir.
það lítur út fyrir, að það hafi
verið nauðsynlegt að fara á bak
við fjöldann til þess að fram-
kvæma það mesta og besta. Lög-
gjöfin hefir talið það hyggilegt
að lauma því yfir okkur í alls-
konar dularbúningi. Svo margir
hafa naumast vitað að þeii' voru
að vinna að stórvirkjum nema
þeir beittu nákvæmi'i rannsókn og
athugun. Eg skal benda á það
dæmi til skýringar, að þegar við
höfum verið að kaupa í búðunum
kaffi og sykur, glingur og glys-
vöru, þá vorum við í rauninni að
byggja brýr, leggja síma, reisa
skóla. Og þótt skipulagsbundið
samstarf sé nú að ýmsu leyti á
hröðu þroskastigi, þá getur sú til-
gáta naumast talist ósennileg, að
fegursti fífill þess muni enn óút-
sprunginn. Eg fæ ekki betur séð
en að sú tilgáta sé bygð á traust-
um grundvelli reynslunnar. Sá
árangur sem þegar er fenginn
hlýtur að örfa til aukinnar fram-
sóknar, sem felur í skauti sínu
nýja sigurvinninga.
Og við sameinumst um það í
kvöld, að minnast hins liðna og
vænta þess ókomna í fullu trausti
þess að hið besta þróist.
Okkur hlýtur að finnast það
bæði gagn og gaman, að njóta
allra þægindanna og alls ávinn-
ingsins af samstarfi þjóðarinnar
á andlegum og verklegum svið-
um. Við vitum að það getur ver-
ið ómetanlegt að skoða listaverkin
og' lesa skáldritin. Við vitum að
það er ekki einskisvert að geta
þeyst á gæðingi eða bifreið eftir
þjóðveginum, hvort heldur er til
gamans eða í lífsnauðsyn. Á slíku
ferðalagi gæti farið svo að ein-
hverjum flygi til hugar að þarna
í veginum væri eitthvað af hand-
tökunum eða ígildi þeirra lagt
fram af líkum efnum og svipuðu
hugarfari og konan gaf, sú sem
Kristur sagði um þessi orð: „Sann
lega segi eg yður að þessi fátæka
ekkja lagði meira en allir aðrir,
er lögðu í fjárhirsluna, því þeir
lögðu allir af nægtum sínum, en
hún lagði af skorti sínum alt það
er hún átti, alla björg sína“.
En svo segir á öðrum stað í
okkar bókum:
„Sá eg á veg vega:
vegur var undir
stéttarflokkur, heldur réttlátur, víð-
sýnn umbótaflokkur. þá var stungið
upp í skuldakónginn með tvennu.
Fyrst liversu hann sjálfur hefir í
Lögréttu lýst íhaldinu, sem þröng-
sýnum, eigingjömum og svikahneigð-
um kyrstöðuflokki svokallaðra efna-
rnanna. í öðru lagi var sannað með
verkum ílialdsmanna á þingi, að þeir
ei’u kyrstöðusamband þi’iggja ihalds-
stétta.
Járnbrautin og Alexander.
Áður en J. þ. snérist til kyrstöðu,
skrifaði liann mikið urn nauðsyn
járnbrautar frá Reykjavík og aust-
ur fyrir heiði. þetta var hugsjón hans
sem framfaramanns. En meðan hann
hafði þessa hugsjón, var hann sífelt
að falla við þingkosningar. Fépúkar
í Rvík feldu hann þá af því þeir
bjuggust við auknum sköttum vegna
þessarar miklu fi’amkvæmdar. En síð-
an hætti J. þ. að tala um járnbraut,
og komst þá að í Rvík. í fyrra lireyfði
einn Fi’amsóknarmaður i Ed. málinu
með þingsályktun, til að gefa J. þ.
tækifæri til að sýna hvort hann væri
snúinn. Og re.yndin varð sú, að J. þ.
llúði umræðurnar, kom ekki í deild-
ina meðan járnbrautarþörfin var til
meðferðai'. Hann þóttist eiga svo ann-
ríkt í Nd. þar var þá vei’ið að sam-
þykkja að konm Alexander á föst
laun. Jón var nú með því. Ári áður
vildi hann í sparnaðarskyni leggja
deildina niður. Af þessu atferli má
sjá, að Jón muni meir en lítið snú-
inn í járnbrautai’málinu.
Ullar-legátinn.
Nú hafa komið nánari fréttir af
sendimanni stjómarinnar í Banda-
ríkjunum. Hann átti að fai’a til
Washington og flýta hagkvæmum
samningum urn ullartollinn. í stað
þess viltist liann til Khafnar og hefir
fengið sér þar einhverja aðstoð i
Morten Ottesen, fyrrum trúnaðar
manni póstmeistara við að koma pen-
ingum til Noregs. I-Ivað Árni sendi-
herra frá Múla gerir landinu til
gagns og sæmdar í Khöfn og til
fremdar ullarsölu í Bandaríkjunum,
þó að hann liafi Morten Ottesen sér
til fylgdar, er ekki enn útskýrt af
stjórninni, eða blöðum hennar. Kjós
endur Árna eiga þó rétt é að vita
um afrek fulltrúa þeirra i öðrum
löndum.
Póstmeistari og sltaparinn.
Póstmeistari hefir flutt bréfhirðing-
una frá Ki rkj ubæj ark 1 aust ri að öðr-
um bæ þar í sveitinni. Og í Mbl.
þjösnast Sig. Briem út af því að
Kirkjubæjarklaustur sé eklti í alfara-
leið. Eftir því ætlar veslings Sig-
urður að fara að umbæta verk skap-
arans. Kirkjubæjai’klaustur hefir
vegna legu sinnar í héraðinu i hálfri
og vegur yfir
og vegur á alla vega“.
Hvaða veg sem menn velja sér
um landið eða um þjóðlífið, hygg
eg, að hvervetna sé hægt að koma
auga á einstaklinginn mitt í þjóð-
arheildinni.
það mun hver og einn eiga kost
á því að leggja sinn litla pening í
fjái'hirsluna eða handtakið í veg-
inn. Og þá fær öll þjóðin hlut-
deild í starfsemi hans. Og hún
getur notið þeirrar starfsemi jafnt
fyrir því, þótt nafn hans sé ekki
ritað á vörðurnar meðfram veg-
inum. því má aldrei gleyma nein-
um þennan dag, þótt hans gæti
lítt á glæsilegri sviðum þjóðfé-
lagsins.
Meðan fyrsti desember er helg-
ur haldinn á Islandi til minning-
ar um mikla baráttu þjóðarinnar
og mikinn sigur hennar á liðinni
tíð, og í von um þetta hvort-
tveggja í framtíðinni, þá á hann
líka að vera blessunar- og gleði-
dagur fyrir hvern einstakling —
einnig fyrir þann sem kann að
hafa lagt minstan pening í fjár-
hirsluna.
Guðgeir Jóhannsson.