Tíminn - 06.02.1926, Side 1

<55)a(bf eti
ag afgceifcslur’a&ur Cimans er
. Sigurg'eir ^rttrif sfon,
Samban&sfyásimt. Keyffívrrtf
X. ár.
Utan úr heimi.
Mosulmálið.
Margt bendir á að nýja árið
verði í hinum stóra heimi síst ró-
legra en gamla áríð. En iþað málið
sem nú er efst á baugi og mest
hættan á að ófriður standi af, er
deilan milli Englendinga og
Tyrkja um Mosulhéraðið og hefir
sú deila þegar staðið lengi yfir.
Er ekki að efa að Englendinigar
gera það sem unt er til þess að
komast hjá ófriði. Fyrst og
fremst af friðarást — en ekki
síður af hinu, að stríð við Tyrki
væri Englendingum allra hluta
vegna mjög erfitt.
Allur enski landherinn telur nú
ekki nema 150 þús. manns. í lönd-
unum sem liggja að Mosulhérað-
inu hafa Englendingar ekki telj-
andi her nema loftherinn. Hefir
hann reynst ágætlega til lögreglu-
eftirlits, en er alls ónógur til stór-
ræða. Miðjarðarhafsflotinn enski
mun að vísu, að vörmu spori geta
spent heljargreipar sínar um öll
höf sem liggja að Tyrkj alöndum,
hindrað alla aðflutninga og fyrir-
hafnarlítið tekið Miklagarð her-
skyldi. En þetta kæmi ekki neitt
sérlega hart niður á Tyrkjum.
þeir hafa flutt stjóm sína alfarið
frá Miklagarði til Angora og
Tyrkjalönd í Asíu eru landbún-
aðarlönd, sem mun-u geta þolað
hafnbann og flutningateppu lengi.
En tyrkneski herinn hefir feng-
ið miklar umbætur undir stjóm
Mustafa Kemals og víst er talið,
að á skömmum tíma geti Tyrkir
kvatt til vopna 300000 manns.
Og allmikill hluti þeirra liggur nú
þegar í herbúðum skamt frá Mo-
sulhéraðinu. Mega Englendingar
þess vegna eiga það nokkurnveg-
inn víst, ef til ófriðar dregur, að
upphafið verður það að Tyrkir
leggja undir sig land það sem um
er deilt.
Hafa heyrst raddir um nánari
samvinnu milli Englands og Ital-
íu í Miðjarðarhafi og ef svo væri
má telja víst að Tyrkir hafi sig
hæga. En sum ensku blaðanna
benda á að Ítalía sé líkleg að
verða altof heimtufrekur banda-
maður. Er Italía eitt hinna fáu
Norðurálfulanda þar sem ofþrönlgt
er orðið um þjóðina heima fyrir.
Fyrir stríð fluttu um 800,000 1-
talir árlega úr landi og eftir stríð
a. m. k. 300,000 árlega. Fóru
flestir áður til Bandaríkj anna, en
nú eru þau að mestu lokuð og
straumnum beint til Suður-Ame-
ríku og Ástralíu. Valdhafamir
ítölsku vildu áreiðanlega miklu
heldur beina þeim straum til ein-
hverrar gamallar rómverskrar ný-
lendu skamt frá austurbotni Mið-
jarðarhafs.
Hefir Mussolini nýlega talað
digurt um nýlenduþörf, utanríkis-
málastefnu og aukna hermensku
Ítalíu. Getur ekki staðið betur á,
en að beina útrásarþörfinni til
Litlu-Asíu.
Englendingar hafa af iþessu
miklar áhyggjur. þeim er það
ekiki gleðileg tilhugsun að Ítalía
eflist um of í Miðjarðarhafi.
Liggur þar um lífæð heimsveldis-
ins enska og mundi af hljótast
ólífissár ef á væri skorið.
. ——
Alþingi er sett í dag. Mörg mál
og mikilsvarðandi munu liggja
undir úrskurð þess, að vanda.
En um fjárhagsafkomu alls 'þorra
borigaranna og landsins í heild
sinni, er eitt málið langsamlega
þýðingarmest. þetta mál er
gengismálið.
Fyrir níu mánuðum skildist
Alþingi við þáð mál og lét í ljós
ákveðinn vilja sinn um hveraig
því skyldi skipa. það lagði megin-
áherslu á að gengi íslensikra pen-
ingi yrði haldið sem föstustu. Al-
menn rökstudd mótmæli komu
fram gegn því að svo ör yrði
hækkun krónunnar, sem þá háfði.
veríð undanfarið. Hina mestu
áherslu lagði Alþingi á varlega
hækkun krónunnar — varlegri
en verið hafði áður, og breytti
lögum og skipun gengisnefndar,
til þess að fá því framfylgt.
þessi yfirlýsti vilji Alþingis
hefir verið að engu hafður. Miklu
óvarlegri hækkun krónunnar
hefir átt sér stað síðan, en nokkru
sinni áður. Með ábyrgðina á því á
herðum kemur landsstjórnin nú
fram fyrir Alþingi.
þvert á móti vilja Alþingis hafa
atvinnuvegirair verið skattlagðir
í haust með gengishækkuninni,
svo nemur miljónum króna. Munu
opinberlega koma fram um það
glöggar tölur, áðui- en langt líður.
þessa vegna standa báðir aðal-
atvinnuvegir Islendinga nú stór-
lega höllum fæti.
þótt árið liðna væri ágætt afla-
ár, veldur gengishækikunin því að
allmörg — svo ekki sé meira
sagt — útgerðarfélaganna hafa
tapað á árinu.
þótt árið liðna væri um árferði
ágætt ár fyrir landbændur, mjög
víða á landinu, er útkoman áreið-
anlega sú, þegar á heildina er lit-
ið, að bændur landsins auka stór-
lega skuldir sínar. Eru það ly)gi-
fregnii’, sem sum Ihaldsblaðanna
hafa flutt, að árið liðna hafi ver-
ið gott ár fyrir bændur. Ef gilt
hefðu á íslandi ósviknir peningar,
ef ríkið hefði int af hendi þá
skyldu að halda föstu verðlagi
peninga, hefði árið orðið sæmilegt.
En með gengishækkuninni var
lagður nálega 20% verðtollur á
framleiðsluvörur bænda. þarf
minna til að snúa við útkomunni.
Slík er reynslan frá árinu liðna.
það sem Alþingi síðasta helst
vildi varast, kom yfir engu að
síður. Má Alþingi að vísu sjálfu
sér um kenna, að ganga ekki
traustlegar frá málinu, og í annan
stað að láta iþá landsstjórn sitja
sem glottandi virðir að vettugi
vilja þess og féflettir atvinnu-
rekendur. Og enn hefir lands-
stjómin lýst því yfir að á hækk-
unarbrautinni vilji hún halda
áfram.
Útlitið um atvinnurekstur er
alvarlegra en það hefir lenigi verið,
bæði til sjávar og sveita. Verð
afurðanna hrunið stórum í verði
og engin von um að úr því rætist.
Innlendur kostnaður við fram-
leiðsluna aftur á móti nálega hinn
sami og áður — og enn minni
von um að hann lækki, sem nokkru
nemur.
Oig þrátt fyrir þetta lýsir lands-
stjómin því yfir — fjármálaráð-
herrann nú síðast á fundi fyrir
nýaf staðnar bæ j arstj ómarkosn-
ingar — að áfram eigi að halda
á hækkunarbrautinni.
þetta eru bein banaráð við at-
vinnuvegi landsins og framtíð
landsins.
Engu máli eiga kjósendur lands-
ins. að fylgja með jafnmikilli at-
hygli og þessu, af þeim sem Al-
þingi nú fær til meðferðar. «
----o----
Severin Jörgensen.
Með síðustu blöðum frá Dan-
mörku barst hingað sú fregn, að
þar sé nýlátinn einn hinn ágætasti
maður landsins, faðir danskrar
samvinnu, Severin Jörgensen.
Hann var 84 ára að aldri og hafði
haldið góðri heilsu og fullum
starfskröftum fram á elliár.
Severin Jörgensen er hinn eini
samvinnumaður á Norðurlöndum,
sem kunnur vai’ fyrir störf sín
meðal mentaðra félagsbræðra í
öllum siðuðum löndum. þegar
hann hóf starf sitt var sam-
vinnuhreyfingin eins og hvítvoð-
ungur í vöggu, en þegar hann
féll frá er þessi hreyfing orðin
einhver öflugasti þáttur í menn-
ingu og atvinnulífi Danmerkur.
Og því betur sem það mál verður
rannsakað, því berara mun það
koma f ljós að Jörgensen hefir
verið lífið og sálin í nálega allri
þessari stórfeldu þróun. ^
Severin Jörgensen var alinn
upp í fátækt, og fékk litla skóla-
mentun á bernskuárunum. Á ung-
lingsárunum var hann búinn að
staðráða Ameríkuferð, en úr því
varð þó ekki, fyrir tilviljun. Hann
settist að heima. Kaupfélögin
voru þá að hefja göngu sína í
Danmörku. Jörgensen var feng-
inn til að stýra einu þvílíku smá-
félagi skamt frá Kolding. þetta
litla félag óx ótrúlega mikið.
Menn vissu ekki af hverju það
kom, en kaupstjórinn var sívinn-
andi, bjartsýnn og sá stöðugt ráð
sem aðrir fundu ekki. Eftir
nokkra stund var hann, auk kaup-
félagsforstöðunnai’ heima fyrir,
farinn að kaupa inn mest eða alt
fyrir fjóra næstu kaupstjórana.
Fleiri vildu njóta stuðnings þessa
menkilega manns. Fyr en varði
var hann orðinn forstöðumaður
samvinnuheildsölu, er um nokkur
ár var rekin á hans ábyrgð og
undir hans nafni. En alt gekk vel.
Heildsalan fluttist úr þorpinu hjá
Kolding til Árósa, og þaðan til
Khafnar. I skjóli heildsölunnar
fjölgaði kaupfélögunum, og ná-
leiga öll félögin leituðu trausts og
halds undir vemdarvæng hins
bjargsýna og þróttmikla foringja.
Smátt og smátt varð danska sam-
bandið langsamlega stærst og
sterkast allra fyrirtækja í land-
inu og því sæti heldur það enn.
Náttúrlega var æfi Severin
Jörgensens ekki eintómar sigur-
farir. Mótstaðan gegn félagsskapn
um var geysilega mikil og fjöldi
blaða vann að því að tortryggja
starfsemi hans í þágu félaganna.
Tvisvar sinnum var þessi láns-
trausts-spillandi gagnrýni orðin
svo illvíg, að hann krafðist opin-
berrar rannsóknar á hag sam-
bandsins. það var gert. En þá
kom í ljós alt annað en andstæð-
ingarnir höfðu búist við. Féll þá
sú ádeila niðui’ meðan hann stýrði
heildsölu félaganna.
Severin Jörgensen var einn af
tþeim mönnum, sem kom ótrúlega
miklu í verk, en átti þó aldrei
annríkt. Hann stýrði heildsölunni
og hún hafði útibú og jafnmarg-
ar verksmiðjur. Hann ritaði mest
og best allra Dana í tímarit
dansikra samvinnumanna. Hann
var löngum í ferðum erlendis,
einkum á mótum samvinnumanna,
eða að kynna sér erlend fordæmi,
eða að miðla öðram af sjóði þekk-
ingar sinnar og reynslu. Hann
barðist fyrir stofnun Samvinnu-
bankans í meir en 30 ár, en hann
tók fyrst til starfa einu ári eftir
að Severin lét af forstöðu heild-
sölunnar 1913. Sennilega hefir
honum orðið honum þyngsta raun
æfinnar, að sjá þetta fyrirtæki,
sem hann hafði unnið svo mikið
fyrir og gert sér svo miklar vonir
um, hrynja á rústir. En jafn-
vel nú í vetur, þegar bankinn
var að liðast sundur ritaði
Severin Jörgensen djarfmannleg-
ádeiluna á samherja sína fyrir að
hafa gefist upp í stað þess að
reyna til að sigra.
Útlendur maður sem kom til
Danmerkur til að kynna sér ein-
hvem þátt danskrar samvinnu
segir svo frá, að hann ritaði
Jörgensen bréf frá Kaupmanna-
höfn yfir til Jótlands og bað um
leyfi að mega heimsækja gamla
manninn til að fræðast af honum.
Ekkert svar kemur, en á þriðja
degi vindur Severin Jörgensen sér
inn úr dyrunum hjá útlendingn-
um upp á þriðju hæð á igistihúsi
því er hann bjó á. þá var Jörgen-
sen áttræður, en kátur og fjör-
ugur eins og ungur maður. Fjör
hans og óeigingimi var svo mik-
ið, að hann lagði á sig fyrirhöfn-
ina að finna erlenda manninn,
til þess að gera honum greiða.
Lífsmagnið og óeigingimin knúðu
hann til að vera sístarfandi til að
bæta mein annara manna, án þess
að spyrja um -þökk eða laun. Ein-
mitt iþess vegna hefir honum orð-
ið svo mikið ágengt. þess vegna
krýpur ,nú heil þjóð við líkbörur
hans. J.J.
----o- - - -
Björn þórólfsson meistari í ís-
lensiku dvelst við ýms störf í
Kaupmannahöfn; er nú meðal
annars, að búa undir prentun
nýja vísindalega útgáfu af Fóst-
bræðrasögu. Kom út eftir hann
nýlega rit: ,,Um íslenskar orð-
myndir á 14. og 15. öld. Hefir
Finnur Jónsson prófessor ritað
dóm um bókina og segir meðal
annars:
„Saga íslenskrar tungu hefir
lítt verið rannsökuð til nokkurrar
hlítar eftir hérumbil 1300. Helst
hafa menn fengist við málið fyrir
framan þann tíma, og þó er þar
margt órannsakað enn. En um
sögu málsins eftir þann tíma hafa
menn vaðið í villu og svíma og
lítið vitað um breytingar, sem
gerðust, nema svona undan og of-
an á. því er það vel farið, að
menn eru nú famir að vakna til
rannsóknar á öllu því sem þar
til heyrir eða mörgu, og væri vel,
að henni yrði haldið rækilega
áfram, alt niður til vorra daga. . .
Björn hefir í riti sínu, er titill
iþess er framan við grein þessa,
samið yfirlit yfir hljóðin og mál-
myndimar á nefndu tímabili og
sýnt breytingar þær, er orðið
hafa Hann hefir sjálfur gert
frumrannsóknir um þær og safnað
til ritsins úr rímum og skjölum
og gert það vel og áreiðanlega.
Efninu er skipað eins og gerist í
málfræðisbókum. I alllöngum
,,viðauka“ skýrir höf. helst frá
nýjungum og öðru á 16. öld og
síðar, mikið eftir prentuðum bók-
um (Nýja testamenti Odds og
fleirum, einkum eldri málfræðis-
bókum). Bókin er yfir höfuð ágæt
það sem hún nær og verður fræði-
mönnum að miklu gagni. Hún er
samin með róttækri þekkiiigu og
góðri skynsemi; höf. er laus við
öfgar og öfuglyndi sem oft ber
allmikið á hjá sumum, er hafa
ekki nægillega almenna málfærðis-
þekkingu; verða þá ýmsar at-
huganir, sem í sjálfu ,sjer eru
góðar, misskildar og það sem leitt
er út af þeim rangt eða skakt,
meira eða minna........ Mér er
óhætt að mæla með kverinu og
er viss um, að það verður notað
mikið af málfræðingum, og það á
það skilið. óskandi væri, að höf.
fengi tóm til að að halda þessum
rannsóknum sínum áfram“.
Er það mjög gleðilegt að hinn
lærðasti íslendingur núlifandi, í
þessum fræðum, fer svo loflegum
orðurn umi B. þ. og er þess að
vænta að hann eigi eftir að vinna
margt merkilegt á þessu sviði.
Síra Jóhannes L. L. Jóhannesson
gaf út rit fyrir nokkru um líkt
efni og áðumefnd bók Bjöm þór-
ólfssonai' fjallaði um. Heitir ritið:
„Nokkrar sögulegar athuganir
um helstu hljóðbreytingar o. fl. í
íslensku, einkum í miðaldamál-
inu“. Um þetta rit skrifar Björn
vel rakstuddan dóm í nýútkom-
ið hefti af „Arkiv för Nordisk
Filologi". Nefnir Bjöm mörg
dæmi um að J. L. L. J. fer með
fjölmargar fjarstæður í ritinu,
sumpart vegna fáfræði, sumpart
vegna fjótfæmi og aðgæsluleys-
is. Er ekki ofsagt að vart stend-
ur steinn yfir steini í ritinu eftir
gagnrýningu B. þ.og segir hann að
nú komi ljóslega fram að höf.kunni
ekki aðferðir til vísindalegra
starfa — og þó kemur það greini-
lega í ljós að hann vill taka sem
vægustum tökum á J. L. L. J.
Væri réttara fyrir J. L. L. J. að
reyna að bæta eitthvað úr fá-
tfræði sinni á þessu sviði en að
vera að kasta hnútum að öðrum.
Ágætur fulltrúi! það mun vera
sjálfur Jón þorláksson sem talar
mjög um það nýlega í einu
stjómarmálgagninu, að ungfrú
Ingibjörg H. Bjamason, IhaJds-
konan á þingi, hefi reynst svo
ágætur fulltrúi (!) fyrir kvenfólk-
ið. En J. þ. ritar ekki nafn sitt
undir grein þá er flytur þessa full-
yrðingu, sem vonlegt er. Vita og
allir kunnugir hverskonar ágætur
fulltrúi (!) I. B. H. hefir reynst
fyrir kvenfólkið. Hún barðist
gegn því með hnúum og hnefum
að kvennaskóli sveitastúlkna á
Blönduósi yrði gerður að ríkis-
skóla jafnframt Reykjavíkurskól-
anum. Leynt og ljóst reyndi I.
H. B. að vinna ógagn því máli að
stofna húsmæðraskóla á Staðar-
felli og mun framkoma hennar,
gagnvart forstöðukonu 'þess fyr-
irtækis lengi í minnum höfð. Og
I. H. B. hefir mjög haft hom í
síðu hinni vinsælu og þjóðnýtu
starfsemi ungfrúar Halldóm
Bjarnadóttur. — Svo ágætur full-
trúi (!) ikvenfólksins er Ihaldskon-
á Alþingi. Mætti ýmislegt fleira
nefna þessu líkt.
----o----