Tíminn - 13.02.1926, Blaðsíða 1

©faíbfen
oo, afgrct&slur"a6ur Eimans er
5tgurgeit ^riftrifsfon,
5amtanöshú9inu. HíyfíaiTÍf.
^.fgreiböía
€ f m a n s er i 5amb<m6stfúsinu
<0|>tn iaglega 9—\2 f. V
Simi 496.
X. ár.
I þingönnum ritstjórans sér
pórólfur Sigurðsson í Baldurs-
heimi um ritstjórn blaðsins.
Afkoma og útlit.
Alþingi, það er háð var árið
1924, að mestu hið sama og enn
situr, getur nú htið yfir árangur-
inn af fyrsta starfi sínu á fjár-
málasviðinu. Tölurnar sem fjár-
málaráðherra las upp, um fjár-
hagsafkomuna á árinu sem leið,
um leið og hann bar fram fjár-
lagafrumvarpið, sýna árangurinn
það var Alþingi, í heild sinni,
undantekningarlítið, sem lagði á
þjóðina þá nýju skatta, sem nú
valda mestu um að tekjumar fóru
svo gífurlega fram úr áætlum.
það var Alþingi í heild sinni,
undantekningarlítið, sem á þann
heiður að hafa árið 1924 afigreitt
ein hin gætilegustu fjárlög, sem
afgreidd hafa verið á síðari árum.
Árangurinn er hin stórfelda
lækkun ríkisskuldanna, sem getið
er á öðrurn stað í blaðinu, og sem
allir menn fagna af heilum hug.
En tölumar sem sýna lækkun
skuldanna og hina gríðarlegu
aukning tekna í góðærinu, sýna
áreiðanlega ekki hina raunvera-
lega réttu mynd af fjárhags-
ástandinu og horfunum.
þá er nánar er aðgætt sjást
, mörg tákn á sólu, tungli og
stjömum, sem benda í alt aðra
átt. Skulu nokkur nefnd.
Jafnframt því sem Alþingi 1924
lagðd á hina nýju skatta, sem
hafa reynst svo dropadrjúgir,
gekk það að mun lengra í jþví en
áður hafði tíðkast að telja fram
útgjaldaliðina í fullri hæð, til þess
að fjárlögin væru sem réttust
áætlun um gjöldin. Engu að
síður fara gjöldin margar miljónir
króna fram úr áætlun. Er þetta
mjög alvarleg áætlun, þvi að svo
óvíst sem það er, að góðæri gefi
í annað sinn svo gríðarmiklar
tekjur, svo miklu sennilegra verð-
ur hitt að teljast að áframhald-
andi hækkun útgjaldanna muni
haldast.
Annað atriði er það að Alþingi
síðasta slátraði einni bestu
mjólkurkú ríkissjóðs, sem á árinu
sem leið' gad' miklu meiri tekjur
en nokkru sinni áður: tóbaks-
einkasölunni. Yfirslátrarinn var
sjálfur fjármálaráðherrann. Mun
það koma því greinilegar fram, því
lengur sem líður, hve fávísleg sú
ráðstöfun var.
þriðja atriðið er það, að tekju-
aukningin virðist hafa stigið
landsstjóminni til höfuðs. Er það
ljóst af mörgum atriðum á fjár-
málafrumvarpinu. En áþreifan-
legast dæmið er það, að nú er
sendiherraembættið aftur komið
inn á fjárlögin, með 45 þús. kr.
auknum útgjöldum, sem vitanlega
verða 25—75% hærri í reyndinni.
En það er enn ótalið sem er
langalvarlegast. Fátt er hægara
verk en að> moka fé í ríkissjóð-
inn með auknum sköttum. það er
það verk sem hefir verið unnið
að seilast í vasa almennings og
flytja fé þaðan í ríkissjóðinn. 0g
annað venk hefir verið unnið.
Með gálausri gengishækkun hafa
atvinnurekendur verið féflettir
átakanlega — þvert á móti yfir-
lýstum vilja Alþingis.
Afleiðingin er sú að nú standa at^
vinnurekendurnir stórlega höllum
fæti. Horfumar fyrir atvinnu-
rekstrinum eru stórum verri en
þær hafa lengi verið.
þetta er hið mikla alvörumál.
Nokkurir tugir þúsunda, eða
hundruð þúsnda króna í pening-
um í ríkisfjárhirslunni eru lítils
virði.
Vonirnar um sæmilega afkomu
og heilbrigt búskaparlag ríkisins
hvíla á því, og eingöngu á því, að
aðstaða atvinnuveganna sé sú, að
þeir geti áfram borið þær byrðar
sem á þá verður að leggja vegna
þarfa ríkisins. það verður eldki
sagt að þær vonir séu góðar nú
og vantar mikið á. —
Ástandið nú er um margt svip-
að og var um áramótin 1919—
1920.
Stórkostlegur tekjuafgangur
varð árið 1919, en þá var að sama
komið og nú. Peningarnir í ríkis-
sjóðnum reyndust gagnslitlir þeg-
ar svo var ikomið á hinu leytinu
að- tap atvinnurekendanna hófst
og með því verðfall peninganna
og hin stórkostlega tekjurýmun
fyrir ríkið.
Hið sama vofir yfir nú — hvað
sem verður.
Verkefni Alþingis nú er ekki
síst það að reyna að ifyrirbyggja
að eins fari nú og þá. þes.s vegna
er það æðsta skylda þess nú að
láta ekki blindast af peninga-
hringlinu í kassanum. Höfuð-
áhersluna verður að leggja ann-
arsvegar á að verja fé fyrst og
fremst til styrktar atvinnuvegun-
um, en þó er hitt enn meiri nauð-
synin að gefa atvinnuvegunum
traustan starfsgrandvöll með verð-
föstum peningum í stað svikinna.
----o----
Sómi landsins.
Á allmörgum þingmálafundum
hafa nú í vetur verið samþyktar
tillögur um að þeir einir gætu
orðið fulltrúar landsins erlendis,
er komið gætu þar fram landinu
til sóma.
Menn vita að ákveðið tilefni
liggur til grandvallar fyrir þess-
um áskoranum. Nálega hver hugs-
andi maður í landinu tekur und-
ir þessa ikröfu Vestur-Húnvetn-
inga, Mýramanna og Árnesinga.
En því miður eru til undan-
tekningar. Og í einni þessari sýslu
beittust helstu fylgismenn nú-
verandi landsstjómar fyrir því að
reyna að fella þessa tillögu. það
sýnist ekki benda á að löng skóla-
ganga auki siðferðisþrekið, að í
Borgarnesi voru það langskóla-
gengnu mennimir, presturinn,
læknii*inn og sýslumaðurinn, sem
ekki vildu að gerðar væru þær
kröfur til trúnaðarmanna lands-
ins, að þeir kæmu fram þjóðinni
til sóma.
Rangt væri að bendla allan
flokk stjómarinnar, þ. e. þá kjós-
endur, er fylgja stjóminni að
málum við þá niðurlægingu, sem
stjómin sjálf og nánasta fylgi
hennar hefir gert sig seka um.
Allur þorrinn af íhaldsmönnum
fordæma með sterkum orðum
þiann smánarblett er settur hefir
verið á landið. þetta kemur fram
er íhaldsmenn tala um málið ut-
an opinberra funda. Á Svigna-
skarðsfundinum ámælti einn
íhaldsmaður félögum sínum, er
Heykjavik 13. febrúar 1926
þeir beittu sér fyrir því að fallið
skyldi frá sæmdarkröfunni um
fulltrúa landsins erlendis.
En þó að einstakir kjósendui
íhaldsmanna líti þannig á, er
þingflolckurinn á annari skoðun.
þeir vilja ekki hreinsa af sér
minkunina. þeir knýja ekki 2.
þingmann Norðmýlinga til að
segja af sér, þótt stjóminni hafi
verið boðin grið meðan stæði á
endurkjöri. þeir reka manninn
ekki úr flokknum, sem þó var
sjálfsagt, ef flokkurinn vildi losna
við sendimanninn en hann ekki
viljað fara. Ekki verður heldur séð
annað en að flokkurinn taki á
sig syndabyrðina, því að enginn
maður í flokknum hefir losað um
tengslin við stjómina, þrátt fyrir
það, sem fyrir hefir komið.
M. Guðmundsson hefir reynt að
láta verja sig út af veitingu á
Branabótafélagsforstöðunni, með
því að enginn hafi fyr en nú
áfelt hann fyrir að hafa hafnað
Birni þörðarsyni, fyrverandi
sýslumanni, skrifstofustjóra og
núverandi ritara hæstaréttar, og
taka 2. þm. Norðmýlinga.
Ráðherrann gleymir því að
hann leyndi umsókn Bjöms, og
pukraði með veitinguna. þess
vegna vitnaðist ekki hversu að
var ifarið, fyr en núverandi brana-
bótastjóri var farinn að vekja um-
tal með sendimannsframmistöðu
sinni erlendis.
Stjórnin hefir ennfremur látið
bera það fram að sá sem þetta
ritar vildi hafa af 2. þing-
manni Norðmýlinga stöðuna.
þetta er rangt. Eg hefi áfelt veit-
inguna stranglega vegna hins
mikla munar á reglusemi og kost-
um umsækjenda. Eg hefi sér-
staka ástæðu til að áfella þessa
ráðstöfun, þar sem við Jön Magn-
ússon höfum hjálpast að á þingi
1924, að leggja niður þrjú em-
bætti við hæstarétt, og ihér vai’
tækifæri til að byrja sparnaðinn,
og um leið að tryggja Brana-
bótafél. einn hinn hæfasta mann
sem völ var á í landinu til starf-
ans. En eftir að ilt var skeð hefi
eg opinberlega ráðlagt hinum
miður hæfilega manni að gera sig
hæfan til að standa sómsamlega
í embætti þessu. Ákúrur til mín
út af embættisveitingu þessari
geta ekki lotið að öðra en því að
stjórnin vilji ekki að krafist sé
dugnaðar og reglusemi í daglegum
störfum af þingmönnum er styðja
stjómina.
Frammistaða stjómarinnar og
nánasta fylgiliðs hennar er þessi
í máli því er hér ræðir um:
1. Stjómin veitir einum þing-
manni sínum, er losnaður var frá
verslun í kauptúni fyrir austan,
forstöðu vandasamrar stofnunar
í Reykjavík, þó að völ sá á miklu
hæfari manni, og þó að með því
að veita hinum síðarnefnda væri
hægt að spara heilt embætti.
Veiting þessi er ekki skilin af
nokkurum kunnugum manni mema
sem borgun frá 'hálifu stjómar-
innar, en á kostnað landsmanna,
til þingmanms er vamar með at-
kvæði sínu veitingarvaldi sínu frá
atvinnu og stöðumissi.
2. Stjómin sendir sama mann
til fjarlægs lands til vandasamra
samninga fyrir bændur landsins.
En vegna sjálfskaparvíta, sem
hneikslanleg eru fyrir þjóðina
alla, viltist maðurinn, fer til ann-
ars lands, lifir þar á þann hátt
sem fulltrúar þjóða eiga ekki að
lifa, eyðir öllu því fé sem stjóm-
in hefir fengið honum, og það
með, að íslensk stjórnarvöld
verða þar að auki að greiða heim-
senda veislufagnaðarreikninga.
Ráðherrann, sem hafði sent mann-
inn, M. Guðm., sendir fulltrúa
landsins beint heim, ófæran til
Ameríkuferðar.
3. I byrjun október, segir Jón
þorl., í Borgarnesi, að hin brýn-
asta þörf hafi verið, vegna ullar-
sölunnar, að senda mann til
Bandaríkjanna. En nú um miðjan
febrúar er enginn kominn á vett-
vang. þetta bendir á að stjórnin
hafi aldrei ætlað annað með hinni
fyrstu sendiferð, en að lofa óá-
nægðu stuðningsatkvæði að fara
skemtiferð til Washington, á
bostnað landsjóðs. Hér er aftur
sama sagan. Landsjóður verður
að bera hallann af fylgisleysi
stjómarinnar.
4. þegar sendimaður er kominn
heim berst sagan um ófremdarför
hans um alt land. En stjórnin ótt-
ast að Tíminn muni ræða málið
opinberlega. þá fæ eg tilkynningu
frá hinum viðurkenda málsvara
stjórnarinnar, um að eg megi
eiga von á líkamlegu ofbeldi eða
dauða, fyrir að skrifa opinberlega
um málið. Síðan játar málsvari
stjórnarinnar að hann hafi ógnað
með sendimanninum sjálfum, og
til að bíta höfuðið af allri skömm,
játar sendimaðurinn undir nafni,
í málgagni stjómarinnar, að hann
kunni að vera í alt búnn. þessi
þáttur málsins sýnir ótta stjóm-
arinnar við opinberar umræður og
skoðun stjórnarinnar á menning-
arstigi Ameríkufulltrúans. Skraf
hans í sömu átt er bergmál ó-
lánssams manns af því sem sam-
herjar hans hafa ætlað honum.
5. Stjórnin lætur málgögn sín
þegja um atburðinm, lengi vel, og
þegir sjálf. Með því játar stjórnin
og blöð hennar, sem og er rétt,
að athæfi landstjórnarinnar í
þessu máli er með öllu óvérjandi.
Að lokúrn er þó tveim lélegustu
leirskáldunum skipað að skrifa
fúkyrði um málið. 1 stað þess að
játa að hinn brotlegi eigi að sæta
ábyrgð, heimta vesalingar þessir,
að sá sem hefir komið frásögn
um brotið fyrir almannasjónir,
sæti hegningu. Eftir sömu reglu
ætti framvegis að hegna dómaran-
um fyrir að hafa hendur í hári
þjófsins og lækninum fyrir að
lækna sjúklinginn. Og jafnvel
þetta er ekki nóg. Stjórnin lætur
ritstjóra sinn gera opinberlega
gys að þroskuðustu lýðstjórnar-
þjóð heimsins, fyrir að hún hefir
í nokkrar aldir verið svo hláleg að
heimta að trúnaðarmenn almenn-
ings hefðu óflekkað mannorð. Ef
dregið er saman það sem sýslu-
maður, læknir og prestur í Borg-
arnesi og ritstjóri núverandi
stjórnar segja um opinbert sið-
gæði, þá er frammistaða Ame-
ríkulegátans að engu leyti ámæl-
isverð. þjóðin á þá ekki að gera
lágmarkskröfur um framkomu op-
inberra starfsmanna.
6. Stjórnin neitar að láta endur-
kjör fara fram, þótt henni séu
boðin grið á meðan beðið er eftir
nýjum fulltrúa. Og forsætisráð-
herra stillir svo til að 2. þm.
Norðmýlinga varð að halda fyrstu
ræðuna á þingi í vetur. Með því
að láta eins og ekkert hafi í skor-
ist, og með hinum beinu og ó-
beinu mótmælum nánustu stuðn-
ingsmanna stjórnarinnar gegn því
7. hlað
að gerðar séu kröfur um mann-
dáð og reglusemi til trúnaðar-
manna landsins, hefir stjórnin og
þingflokkurinn tekið á hendui’
sér alla þá minkun sem leiðir af
hinni ógiftusamlegu Ameríkuför.
Ekki er ósexmilegt að þinginu
■gefist færi á, í einhverju formi, að
segja álit sitt um það, hvort land-
ið eigi ekkert að hirða um sæmd
sína út á við. Væntanlega getur
það ekki verið flokksmál nokkurs
hóps af borgurum landsins, að
vilja ósæmd þess.
En sú alda, sem risið hefir út
af þessu máli, á ekki að stöðvast
við endalok þess. þjóðin á ekki
eingöngu að heimta að hafa dug-
andi og sómasamlega fulltrúa er-
lendis, heldur og heima fyrir. þá
væri til nokkurs unnið, ef hér
eftir yrði byrjað að gera þá kröfu
til allra starfsmanna þjóðfélags-
insj, að þeir yrðu að vera raglu-
samir og vinnufúsir. Og að ef út
af brigði, hættu þeir að vera á
launum af almannafé. J. J.
---o---
Fjárhagurinn.
Um leið og stjórnin lagði fjár-
lagafrumvarpið fyrir 1927 fram í
neðri deild skýrði fjármálaráð-
herra samkvæmt venju frá fjár-
hag rikissjóðs síðastl. ár og horf-
um á því næsta.
Allar tekjui- ríkissjóðs árið 1925
höfðu verið áætlaðar í fjárlögum
kr. 8,289.1000.00, en verða um kr.
16.281.000.00, eða hér um bil tvö-
föld áætlunarupphæðin. Gjöldin
höfðu verið áætluð um 8274 þús.
kr., en verða um 11012 þús. kr.,
að því er virðist. Tekjuafgangur
verður þannig um 5269 þús. kr.
þessi útkoma stafar auðvitað af
tvennu, góðu árferði, einkum 1924,
og í öðru lagi geysilega auikn-
um tollum en jafnframt varlegri
áætlun og sparnaði á þinginu 1924.
þón þorláksson þakkaði það í
ræðu sinni báðum aðalflokkum
þingsins.
Fjármálaráðherra kvað >skuldir
ríkissjóðs hafa verið 18197 þús.
kr. í ársbyrjun 1924, en 11815
þús. kr. í árslok 1925. þær hefðu
þannig lækkað um 6382 þús. kr.
en sjóður aukist á sama tíma um
2123 þús. kr. og hagurinn þannig
batnað um 8V2 miljón kr. á þessu
tímabili. Af þessu mætti telja um
5 milj. kr. tekjur af igengisvið-
aukanum og verðtollinum, en hinn
hlutann mætti þakka árferðinu.
Skuldir ríkissjóðs taldi ráðherr-
ann nú: í innlendum lánum kr.
3.751.738.00; í dönskum krónum
5387 þús., og enska lánið 2676
þús. kr. — Samkvæmt núverandi
gengi eru erlendu skuldimar að
vísu nokkra hærri. — „Lausa“-
sikuldir ríkissjóðs greiddust allar
af tekjum síðasta árs.
Afturhvarfið og hina fjárhags-
legu viðreisn ríkissjóðs virðist
réttast að telja frá þeirri stund, er
fyrv. fjármálaráðherra Klemens
Jónsson lét stöðva verklegar fram-
kvæmdir sumarið 1923; þá sáu
menn og skildu um land alt hvers
við þurfti og um leið urðu stefnu-
skiftin ákveðin. Kl. J. flutti og
frumv. um gengisviðauka, tollinn
á næsta þingi á eftir. — En hitt
er vert að athuga, hvort fjár-
hagsviðreisnartillögunum frá þing
inu 1924 hefir ekki verið beitt
Frh. á 4. síðu