Tíminn - 13.02.1926, Blaðsíða 2

26
TÍMINN
Kjöttunnur,
J. Jacobsen,
Köbenhavn Símn.: Cooperage V a 1 b y
alt til beykisiðnar, smjörkvartel o. s. frv. frá stærstu beykissmiðjum
í Danmörku. Höfum í mörg á selt tunnur til Sambandsins og margra
kaupmanna.
Craddavirinn
„Samband££
er sterkur og tiltölulega íangódýrastur.
Kaupfélögín annast um pantanir.
Hvar er Stórisjór?
I 56. tbl. Tímans f. á. er grein
með þessari fylirsögn eftir hr.
Fi’. de Fontenay sendiherra Dana.
Og þó að hann svari eigi til fulls
spurningunni, þá er grein þessi
næsta merkileg fyrir margra
hluta sakir. Hún er gott yfirlit
yfir ferðalag hans síðastliðið
sumar, hún sýnir að svæðið, sem
hann fór um, austan Köldukvísl-
ar, hefir ekki áður verið rann-
sakað og að þar er enn svæði
órannsakað, hún sannar að Stóri-
sjór getur verið til, og svo það,
sem að vissu leyti er ekki ómerk-
asti þátturinn, hún sýnir- að mað-
urinn, sem segir frá, kann að meta
þá tign og njóta þess unaðar, er
öræfin og óbygðimar hafa að
sýna og bjóða. — Fyrir alt þetta
er eg greinarhöf. mjög þakklátur.
Hr. Fr. de Fontenay gerir að
umtalsefni greinarstúf minn í
Tímanum 31. okt. f. á. Segir hann
að margt af því, er eg tilfæri um
Stórasjó — eftir öðrum — geti
vel átt við vötn þau, er hann fann
í sumar. Telur hann það síðan
upp og má það furðulegt heita,
hvað lýsingar hans á vötnum þess-
um oig lýsingu Jóns sál. Áma-
sonar á Stórasjó ber vel saman;
finst mér varla skorta annað á,
en hvort hægt sé að komast að
þessum nýfundnu vötnum frá
Veiðivötnum með sæmilegu móti.
það er órannsakað enn. þar að
auki segir hr. Fr. de Fontenay, að
landið frá Vatnajökli að Veiði-
vötnum sé en ekki svo rannsak-
að, að Stórisjór geti verið þar.
Aftur á móti segir hann, að
gegn því að þessi nýfundnu vötn
— annað eða bæði — sé Stórisjór
mæli sterkiega upplýsingar, er
Sveinn læknir Pálsson hafi aflað
sér á ferð sinni til Veiðivatna
1795. „Lýsir hann Stórasjó svo,
að hann sé nyrstur og stærstur
allra vatnanna, að hann sé mjög
vogskorinn, nái lengra norður en
menn séu vanir að fara, afrensli
sé frá honum undir hrauninu í
Stóra-Fossvatn og suðaustur í
Gi'ænavatn, fyrir austan og norð-
an vatnið liggi hár fjallgarður
.... (og) eftir sögn hafi menn til
foma veitt mest í Stórasjó". —
Virðist sem hr. Fr. de Fontenay
hallist að því, að hér sé átt við
Litlasjó, sem er nyrstur og
stærstur allra þeirra vatna, sem
menn nú þekkja, og að því leyti
á þessi lýsing við Litlasjó og svo,
að hugsanlegt er, að afrensli frá
honum geti komið upp í hraun-
inu við Fossvatn, því örskamt er
þar á milli, lágur ölduhryggur,
svo sem 10 mín, gangur. þó mun
oftast erfitt að segja um, hvert
eða hvaðan neðanjarðarvötn
renna. — En svo er þess að gæta,
Nokkur orð
um bækur og bókmentir.
Hinn góðkunni íslandsvinur og
fræðimaður, prófessor Willard
Fiske skrifaði einu sinni ritgerð
til þess að sýna og sanna að ís-
lendingar hefðu meiri áhuga á
bókmentum en aðrar þjóðir ver-
aldarinnar. Hann rannsakaði hve
margar bækur væru gefnar út ár-
lega á Islandi og öðrum löndum
í hlutfalli við íbúatölu landanna.
Og hann komst að þeirri niður-
stöðu, að íslendingar væru til-
tölulega langhæstir á blaði. Síðan
Fiske skrifaði þetta hefir íslenska
þjóðin aukist um rúm 20%, en
bókaútgáfa hefir mikið meir en
tvöfaldast. það er því sennilegt,
að nú sé að tiltölu við fólksfjölda,
meiri bókaútgáfa á íslandi en
í nokkru öðru landi veraldarinnar.
En þess er full þörf fyrir oss
Islendinga að nema staðar og at-
huga hvert stefnir. Er ekki hætta
á að vér misbeitum kröptum vor-
um? Skyldu það vera margir, sem
að Litlisjór er alls ekki vogskor-
inn, norðan að honum liggja lág-
ar öldur, en að sunnan hár fjall-
garður, Snjóöldufjallgarður, að
austurbotni hans liggur sléttur
sandur, en fjöll eða háar öldur
er fjær dregur. þó er það ekki
fjallgarður sá, er hr. Fr. de Fon-
tenay segir að sé sunnan við lín-
una frá Illugaveri til Kerlinga;
hann sést ekki frá Litlasjó, nær-
liggjandi öldur byrgja útsýnið.
Grænavatn er í suður-útsuður frá
Litlasjó, en ekki landsuður (suð-
austur). I Litlasjó er engin veiði
og hefir aldrei verið, eða engar
líkur til þess, eftir staðháttum að
dæma, enda hafa núlifandi menn
hér engar sagnir heyrt um veiði
þar. Hér ættu sagnir að geymast
lengi um Veiðivötn, því að þang-
að er farið á hverju ári, og aðal-
umtalsefni þar, um vötnin, veið-
ina og landið í kring. Aftur fylgja
sögnunum um Stórasjó, að þar sé
mikil veiði, en aðeins handa úti-
legumönnum! Bygðamenn hafa
aldrei laigt þar veiðarfæri, eftir
því sem sagnimar segja. Olli því,
að ekki var árennilegt að keppa
við útilegumenn, að þangað var
óraleið frá Veiðivötnum og þar
var ekkert gróðurland, svo ekki
var hægt að dvelja þar með hesta.
Af þessu er ljósit, að lýsing
Sveins, Pálssnar getur ekki átt
við Litlasjó. Hafi Sveinn séð
Litlasjó sjálfur — en það hygg
eg að hann hafi gert, hafi hann
farið til Veiðivatna —, þá er
óhugsandi að hann hafi lýst hon-
um, umhverfi hans og veiði á
þenna veg. það er líka óhugsandi
að „Vatnamenn“ hafi gefið þann-
ig lagaða lýsingu. það sennilega
er, að lýsingin sé tekin eftir sögn-
um um Stórasjó. Og alls ekki átt
við Litlasjó. En hvort hún er rétt
er eftir að vita. þó má varla bú-
ast við, að veiði verði í Stórasjó,
því þær sagnir hygg eg að hafi'
skapast af nauðsyn þeirra manna,
er þar áttu að lifa. Gróðurleysi
og veiði geta ekki farið saman.
Gi’ænu vötnin upp undir jökul-
röndinni geta því vel verið Stóri-
sjór þess vegna. ,
Vonandi getur h'r. Fr. de Fon-
tenay framkvæmt þá fyrirætlun
sína, að fara til Veiðivatna næsta
sumar. Sér hann þá sjálfur, að
lýsing Sveins Pálssonar á Stóra-
sjó getur ekki átt við Litlasjó.
Að því leyti er óþarfi fyrir mig
að gera þessa athugasemd. En
vegna lesenda Tímans finst mér
það óumflýjanlegt. G. Á.
Hið íslenska kvenfélag Á að-
alfundi þess í s. 1. mánuði sagði
frú Katrín Magnússon af sér for-
mannsstörfum. Frú Ragnheiður
Pétursdóttir var kosin formaður,
en frú Katrín gerð að heiðurs-
félaga fyrir ágætlega unnið starf.
hafa veitt því eftirtekt, að árið
1924 komu út 68 blöð og tímarit
hér á landi og síðastliðið ár hefir
talan sennilega verið ennþá hærri.
Ef Bretar stæðu oss jafnfætis í
þessu efni, þá ættu að koma út
árlega hérumbil 29,000 blöð og
tímarit á Bretlandseyjum. Danir
yrðu að gera sig ánæigða með
2,100 og það myndi þeim víst
þykja fullnóg.
Hvaða gagn gera öll þessi blöð?
mun einhver spyrja. Sum eru mál-
gögn flokka eða atvinnu- og vís-
indagreina, en sum virðast hafa
átt sáralítinn tilverurétt, sem sjá
má af því, að sex blöð sáluðust
áður en sex tölublöð kæmu út.
Mikið mega þeir menn hafa að
segja, sem stofna ný blöð til þess
að skýra alþjóð frá huigsjónum
sínum. En ef blöðin hrökkva upp
af þegar tvö tölublöð ei*u komin
út, þá virðist svo sem tfull ástæða
sé til að ætla, að eitthvað sé bog-
ið við útgefenduma. ,
Er nú ekki full ástæða til að
fækka þessum blöðum og tímarit-
um? en reyna að gera hin betur
úr garði. það er skaðlegt fyrir
Askorun.
Eitt tungumál erlent getum vér
Islendingar lesið, án sérstaks
náms í öðru en eigin móðurmáli.
það er Færeyska, sem svo lík er
máli voru. Færeyingar hafa varð-
veitt norræna tungu, litlu miður
en vér, þrátt fyrir erfiðari að-
stöðu á margan hátt. Fyrir það
eiga þeir þakklæti skilið og virð-
ingu, ekki síst frá vorri hendi.
Kunnugt mun það vera flestum
Islendingum, að Færeyingar
heyja nú og hafa undanfarið háð
harða baráttu fyrir þjóðerni sínu
og sjálfstæði. Engum stendur nær
en Islendingum að rétta þeim
bróðurhönd í baráttu þeirra. þjóð-
imar eru af sama foreldri. og við
höfum að baki svipaða baráttu
og þeir heyja nú, þótt ýmsu muni
að vísu, og þá helst því, að við
höfðum færri hlekki að brjóta.
Einn þáttur, ekki ómerkur, í
menningu vora að ausa út yfir
þjóðina fjölda af tímaritum, sem
ekkert hafa að segja, og sem
kannske eiga tilveru sína því að
þakka, að ritstjórinn fékk ekki
rúnj fyrir greinar sínar annars-
staðar. Fáir munu hafa hag af
þessonar útgáfum. Harðjaxls-æf-
intýrið endurtekur sig vonandi
ekki. Islenskur bóka- og blaða-
markaður er næsta takmarkaður,
og vegna þess, þó ekki væri ann-
að, ættum vér að reyna að sam-
eina kraftana í stað þess að
dreifa þeim út um hraun og
hrjóstur, þar sem þeir koma eng-
um að liði.
Frá alda öðli hafa verið tvær
meginstoðir íslenskra bókmenta.
Skáldskapur og sagnaritun. En nú
er komin öldin önnur. Vér höfum
eignast málgögn fyrir póstmenn,
símamenn, verkfræðinga, lækna
og búfræðinga og margar fleiri
stéttir og sennilega verður þess
ekki langt að bíða, að vér fáum
blöð fyrir vélstjóra, víðvarpsnot-
endur, bifreiðarstjóra o. s. frv.
það er ósköp eðlilegt að á vorri
þjóðemisstríði Færeyinga, er
bókaútgáfa þeirra. En hún á
geysiörðugt uppdráttar. þjóðin er
fámenn — einar 23 þúsundir —
og alþýða manna fátæk. Bækur
seljast því lítið og hljóta að vera
dýrar. Ekki bætir það úr skák,
að danska er skólamál í eyjunum;
almenningur á þar nógan kost
ódýrra, danskra bóka og á hægt
með að nota þær. — Mundi Fær-
eyinga muna það drjúgum, ef Is-
lendingar keyptu bækur þeirra,
og getum vér á þann hátt best
styrkt málstað frænda vorra.
þeir gefa út fáar bækur, en vald-
ar, og þarf það síst að fæla frá
bókakaupum við þá. ,
Færeyingar gefa út eitt tíma-
rit. það heitir „Varðin“ og koma
út 5 hefti á ári. Flytur það rit-
gerðir, sögur, kvæði, bókafregnir
o. fl. Tímarit þetta er hið læsileg-
asta og vel úr garði gert. En nú
„stendur so ílla í tí, at lítið er
vantandi annað, en at tað fer að
lestraröld vilji hver stétt hafa
sitt málgagn. En þó væri það
miklu heppilegra, að þær samein-
uðu sig um útgáfu tímaritanna.
Gerðu þau færri og stærri. það
væri ódýrara fyrir útgefendur og
þægilegra fyrir lesendur. Auk
þess mundi það vera hagstæðara
fyrir menningu vora, því í stór-
um tímaritum er meira rúm fyrir
stórar og lærðar ritgerðir, en í
smáritum, sem eru að berjast
við dauðann af fátækt og kaup-
endaleysi.
það væri því æskilegt að nán-
ari samvinna tækist milli vísinda-
og atvinnugreinanna, svo gefin
væru út fá en stór og öflug tíma-
rit. En hvað sem þessu líður, þá
má segja að þessi tilraun til þess
að halda úti fagtímaritum, sé
góðra gjalda verð, í þeim hafa
hafa komið margar góðar ritgerð-
ir og á þessari öld raunvísindanna
ríður oss mikið á að eignast rit
um náttúrufræði og verkleg vís-
indi. Bókmentir vorar þurfa að
vera fjölbreyttari, en þær hafa
verið hingað til, og víða sést nú
votta fyrir nýjum igróðri, sem
ganga inn“, skrifar færeyskur
vinur minn. „Föroyingar eru so
fáir, at einki kann bera seg“. Væri
það skaði mikill máli Færeyinga
og þjóðlegri menningu, ef eina
tímarit þeirra dæi þannig sakir
fámennis þjóðarinnar og of fárra
kaupenda. Og skaði Færeyinga í
því efni er jafnframt tjón nor-
rænum kynstofni yfirleitt, því að
Færejúngar eru frjó og merkileg
grein hans. Ög dauða tímaritsins
færeyska — ef að ber — mundi
eg telja meira en meðalskömm
oss Islendingum, sem næstir
stöndum og teljum oss útverði
norrænnar menningar.
Nú leyfi eg mér að skora fast-
lega á alla þá, er mál mitt nær
til, að þeir gerist kaupendur fær-
eyska tímaritsins „Varðin“ frá
byrjun þessa árs, og bjargi með
því ritinu úr klípu þeirri, sem það
er í statt. Væri með því drengi-
legt verk unnið, og þó ekki um
| skyldu fram. — Ritið geta menn
án efa fengið sént sér beint frá
afgreiðslunni, með póstkröfu, og
er óhætt að skrifa þangað á ís-
lensku. Utanáskrift má vera:
Tíðarsikriftið „Varðin“, Tórshavn,
Föroyar.
þeim, er kaupa vilja færeyskai
bækur, — og slíkum mönnum ætti
að fjölga á landi hér, —skal bent
á, að stærsta og elsta bókaverslun
eyjanna er H. N. Jacobsens bók-
handil, Tórshavn. þar fást allar
færeyskar bækur.
Aðalsteinn Sigmundsson.
----o----
A víð og dreif.
Póstmeistarl Skaftfellinga
er býsna óheppinn með bréfhirð-
inguna frá Klaustri. Eftir að' póst-
stjórnin var búin að uppgötva að
maðurinn, sem hefir bætt samgöng-
ur sýslunnar mest af öllum, væri ekki
fær um að hafa bréfhirðingu, var
þessi vandasama afgreiðsla flutt út
úr sveitinni. þetta þótti óviðkunnan-
legt. þá var samið við Bjarna bónda
á Hólmi um að taka að sér vandann.
En er til lcom neitaði hann að taka
við starfinu af ástæðum, er honum
hefðu verið .ókunnar, er hann var
beðinn að taka við fyr í sumar.
Sennilega verða póstmeistari Slcaft-
fellinga, þm. kjördæmisins og sýslu-
maðurinn í Vík, að hindra það með
lagaboðum og reglugerðum, að> nokk-
ur póstur flytjist framvegis í hrepp
þann, er hér á hlut að máli.
Mynd af Hallgrimi Eristinssyni.
Eftir andlát Hallgríms Kristinsson-
ar gerði Ríkarður Jónsson mynd-
höggvari af honum vangamynd i
fullri stærð fyrir Sambandið. Mynd
þessi er varanlegri en nokkrar ljós-
myndir. Myndin er ágætlega vel gerð
getur ef til vill orðið fagur og
fjölskrúðugur er tímar líða.
Bókaútgáfa hefir einkum aukist
stórkostlega nú allra síðustu ár-
in og í ýmsum greinum vísinda
og bókmenta hafa góð verk ver-
ið unnin. Skáldskapurinn er mikill
að vöxtum, en gæðin eru vafa-
söm. Að minsta kosti er það víst,
að þó Islendingar séu meðal
hinna ljóðelskustu þjóða, þá hafa
þó sárafá eða engin kvæði verið
kveðin, sem orðið hafa þjóðar-
eign, svo þau séu sungin og kveð-
in af allri alþýðu. Sum skáld-
rit, ekki síst kvæðabækur, hafa
nálega enga kaupendur fengið. Er
þó synd að segja, að íslendingar
séu tregir til að kaupa ljóðabæk-
ur. Sjálfsagt er þetta að einhverju
leyti að kenna ritdómurum þeir
hafa hælt ungum skáldum um
skör fram, eða séð í gegnum fing-
ur sér veikleika þeirra. Auðvitað
er rangt að ráðast grimdarlega
á byrjendur í skáldskap, þó lé-
legir séu, en það þarf fyrst og
fremst að finna að göllunum, og
brýna það fyrir hverjum, er yrkja
vill, að vanda sem mest verk sín,