Tíminn - 27.02.1926, Blaðsíða 1

(Sfaíbfcti
oq afgrei&slur'aftur limans er
5igurgeir ^rt&rifsfen,
5amban&sbúsinu Kevffapif
^.fgteiböía
Ifmans er í Samban&sljúsinu
©pin baglega 9—12 f. b-
Simi í9f>.
X. ár.
Reyk.javtk 27. febrúar 1926
10. blaö
Baugabrot.
zbct öRa.
Úr föður- og móðurarmi er fyrst hún heiman gekk
Var fátækt annarsvegar með spora sinn — og hlekk.
0g þó var einn er saigði, að Dalamærin mörg
Ei meira hefði þegið af drottni heldur en Björg.
Með glóð í hvössu auga og gullhár furðu sítt
og gerfileiika þess kyns er auðna fylgir lítt.
Með orð, sem gátu stungið, þótt virtust mjúk og inild
Og marga verkaprýði með drjúgan keim af snild.
þótt sértu stór af guðsnáð, sé mannalán ei með,
hinn minsti telst þér æðri, ef hnossið það er léð,
Og vera má þú ratir í algert auðnubann,
Sért útlægur og friðlaus, en veröld tigni hann.
En blási hér á móti og bylgjum ýfist drófn
Er blessuð gamla trúin um sælu og friðarhöfn,
þótt h é r þú verðir undir, og oft af slysi og prett,
Er öðru máli að gegna, við drottins hæstarétt.
Og öll við munum ganga þá einu og sömu brú
Við æfilokin handvís, þótt sýnist fjarri nú,
Með spora vora og hlekki, svo veil og veikluð mörg
Af völdum guðs og manna á líkan hátt og Björg.
Indriði í Fjalli.

Utan úr heimi.
Fjármál þjóðverja.
Enski hagtræðingunnn Keynes,
sem fyrstur- manna sýndi fram á,
að þjóðverjar myndu aldrei geta
borgað hinai’ miklu skaðabætur,
hefir nú ritað ítarlega grein um
fjárhagshorfur þýskalands, eftir
að fram eru komnar skýrslur
skaðabótanefndar Bandamanna,
þeirrar er situr í Berlín.
þýskaland hefir nú einkennilega
aðstöðu. það hefir beðið ósigur í
heimsins mestu styrjöld, mist
lönd heima fyrir, flota sinn og
nýlendur. þó er þetta land, eins-
konar paradís fyrir fjármálaráð-
herra sína, að frátöldum skaða-
bótunum. Fall marksins strikaði
út allar innlendu skuldii’ ríkisins,
svo gersamlega, að þegar gull-
markið var staðfest í gildi voru
skuldir ríkisins ekki alveg 50 £.
Herinn er svo lítill sem mest má
verða og flotinn nálega enginn.
Ekki er heldur neinn kostnaður
við fjarlægar og óhægar nýlendur.
En skaðabæturnai’ eru miklar
og þjóðverjar eru eiginlega ekki
byrjaðir að borga þær. Samkvæmt
tillögum Dawes lánuðu Bandar
menn þjóðverjum ógrynni fjár til
að koma iðnaðinum aftur í gott
lag, í von um, að þjóðin yrði þá
fær um að borga hinu erlenda
skatt.
í fyrra var ársgjaldið í
skaðabætur 47 miljónir sterlings-
punda, og 40 miljónir af því var
fengið með erlendu láni. Auk þess
fengu þjóðverja þá 33 miljónir
sterl.punda í löngum lánum til
annara þarfa. Nýjar þýskar hag-
skýrslur benda til að árið sem
leið hafi verslunarhalli gagnvart
öðrum löndum verið, sem nam
100 miljónir punda, ef með eru
talin útgjöld við skaðabætumar.
þessa fjárhæð hafa þjóðverjar
fengið bæði með því, að taika lán
í útlöndum, og með því að draga
heim geymt fjármagn frá öðrum
löndum.
Haustið 1924 byrjuðu lánspen-
ingar Bandamanna að streyma inn
í þýskaland. Frmleiðslan óx og
náði náleg sama hámarki og fyrir
stríðið. Atvinnan var mikil og al-
menn, og þrengingar almennings
sýndust horfnar í bili. Ríkisbank-
inn varð að hafa 11% vexti, bæði
af því að hin útlendu lán voru dýr,
og líka til að starfa í samræmi
við skaðabótanefnd Bandamanna.
I fyrstu þoldi atvinnulíf þjóð-
verja þessa geysiháu vexti, meðan
verð á iðnaðarvarningi var hækk-
andi. En þegar kom fram á sum-
arið 1925 byrjuðu skuggahliðar
peningahækkunarinnar að koma í
ljós. Fjármagnið var of dýrt fyr-
ir atvinnurekstur, þegar erfitt var
að selja. Framleiðendumir rifuðu
seglin. Framleiðslan minkaði. At-
viimuleysið óx. Hlutabréf atvinnu-
fyrirtækja féllu í verði. Gjaldþrot
fjölguðu. 1 byrjun júlí 1925 var
tala atvinnulausra í þýskalandi
tæp 200 þús„ en 1, nóv. 364 þús.
15. des. 1 milj. og 50 þús. og 15.
jan. í ár 1.750.000. öllum þessum
mikla grúa atvinnulausra manna
verður að halda við með styrk af
almannafé, því annars er hungurs-
neyð yfirvofandi. Með þessu lagi
em litlar líkur til þess, að tekju-
afgangur verði á þjóðarbúskapn-
um.
Niðurstaða Keynes er, að eini
vegurinn til þess að þjóðverjar
geti borgað skaðabætur sem nokk-
uð munar til Bandamanna sé sá,
að þrýsta lífskjörum alls almenn-
ings í landinu. Með því eina móti,
að þjóðverjar hafi um mörg, kom-
andi ár minna að bíta og brenna
en aðrar siðaðar þjóðir, geta þeir
borgað eitthvað af hinni geysiháu
skuld til Bandamanna. En nú sem
stendur sverfa fast að þjóðverjum
afleiðingar okuivaxta á starfsfé
atvinnuveganna. J. J.
----o--
Albinéí.
Stjórnarfrumvörpin.
10. Frumv. til 1. um raforku-
virki: 1 athugas. við frv. þetta er
þess getið, að lög um rafmagns-
veitur frá 1915 hafi verið feld úr
gildi með vatnalögunum, án þess
að tekin væra upp úr þeim ýms
nauðsynleg ákvæði. Hafði stjóm
verkfræðingaifélagsins bent á
þetta, og hefir hún samið fmmv.
Helstu ákvæði í frumv. em
þessi: Einkaréttur bæja- og
sveitastjórna til þess að stofn-
setja og starfrækja rafmagnsver
önnur en vatnsorkuver.
Réttur ráðherra að setja reglur
um frágang og notkun rafmagns-
virkja.
Réttur ráðherra og ifélags-
stjórna að löggilda hæfa menn
til að vinna við rafmagnsvirki.
11. Frumv. til I. um bryggju-
gerð í Borgarnesi: Samkv. frv.
sikal stjórninni heimilt að láta
gera bryggju við Stóru-Brákarey
í Borgarnesi, að undangenginni
rannsókn, enda sé svo mikið dýpi
við bryggjuna, að hæfilega stórt
skip til flutninga milli Rvíkur og
Borgarness geti legið við hana í
hálfföllnum sjó; kostnaður við
nauðsynlega dýpkun út frá
bryggjunni telst með byggingar-
kostnaði. Gera skal garð eða brú
yfir sundið milli eyjar og lands,
og veg eftir eynni að bryggjunni.
Ríkissjóður skal greiða allar.
kostnað af þeim framkvæmdum
og helming af bryggjugerðar-
kostnaðinum gegn helmingsfram-
lagi annarstaðar frá, er sé trygt
áður en byrjað er á verkinu. — I
aths. við frv. er talið óvíst hvenær
hafist verði handa um þetta verk,
en það er sett í sambandi við
byggingu bílvegar norður um
land, er vegamálastjóri gerði til-
lögur um á þinginu 1925.
12. Frv. til laga um fræðslu
bama. það hefir tvisvar áður leg-
ið fyrir Alþingi og er samið af
mentamálanefndinni frá 1920.
Samkvæmt því skal dráttlist og
biblíuleotri bætt við námsgreinir
bama, og prófskyld skulu böm
frá 8—14 ára. í hvc.xju skólahér-
aði sé 5 manna skólanefnd. En
formanni skólanefndar er engin
þóknun ætluð fyrir ómök sín, eins
og nefndarfrv. gerði þó ráð fyrlr.
13. Frv. til 1. um kosningar í
málefnum sveita og kaupstaða,
Frumvai*p þetta er að mestu sam-
bræðsla úr 15 núgildandi lögum og
tilskipunum um þessi efni, og að-
eins teknar úr lögunum þær grein-
ar, er um það fjalla. þó em 6 lög,
um breytingar á bæjarstjómarlög-
um, úr gildi feld með þessu frv.,
enda giltu eigi alstaðar sömu
reglur um kosningarrétt og kjör-
gengi í kaupstöðum og sveitum
og ekki heldur í öllum kaupstöð-
unum. Kosningarréttarskilyrði eru
hin sömu og við alþingiskjör, að
undanskildu skilyrði um 5 ára bú-
setu í landinu. Breytingar eru fá-
ar, en þó má nefna þessar: að
borgarstjóraefni þarf ekkx að hafa
átt lögheimili í kaupstað síðasta
árið fyrir kosningu, að kjörstjóm
skuli úrskruða um kjörgengi borg-
arstjóra 0g fulltrúaefna áður en
kosning fer fram, að atvmrh.
skuli ákveða um hlutbundnar
kosningar í hreppsn., ef skrifleg
krafa kemur um það frá svo
mörgum kjósendum í einum
hreppi, sem þurfa til þess að koma
einum manni í hreppsn. með hlut-
fallskosningu. Aftur á móti er úr
gildi feld reglan (frá 1915) um
að kjósandi megi gefa sama
manni jafnmörg atkv. til hrepps-
nefndar eins og kjósa skal marga
í hvert sinn.
14. Frv. til 1. um útsvör. Með
því er leitast við að samræma
löiggjöf landsins um útsvör; safn-
að er saman ákvæðum úr 19 lög-
um og tilskipunum, og verði frv.
að lögum, falla úr gildi tilsvarandi
greinar og ákvæði í þeim. Að öllu
leyti eru úr gildi numin aðeins
þrenn lög um breytingar á bæjai-
stjórnarlögum, og tvenn lög, frá
1922 og, 1924, um breytingar á
sveitarstjórnarlögum frá 1905.
Hér er eigi rúm til að gera nána
grein fyrir frv., en þó skulu nefnd-
ar þessar breytingar frá núgild-
andi lögum, sem í því felast:
a. Reikningsár sveitarfélaga
skal vera almanaksárið, -
b. Lægst útsvar er ákveðið 5
krónur.
c. Útsvar skal einungis lagt á
gjaldþegn hvern á einum stað, í
heimilissveit hans, þar skal leggja
á allar eignir hans hvar sem þær
eru og allar tekjur hvar sem
þeirra er aflað. Gildir það um alla
sem ekki era búsettir erlendis.
önnur undantekning er það, ef
gjaldþegn hefir heimilisfasta at-
vinnustofnun í fleiri en einni sveit
(útibú), má þá leggja á þau, enda
sé ekki lagt á þau í heimilissveit
hans.
d. Niðurjöfnunamefndum heim-
ilast til afnota framtalsskýrslur
gjaldenda til skatts, og einn
skattanefndarmaður á að vinna
með henni í hverjum hreppi. Ráð-
herra getur skipað gjaldendum að
veita nefndunum upplýsingar um
efni sín og hag, að viðlögðum dag-
sektum.
e. Aðalniðurjöfnun útsvara fer
fram á tímabiiinu febrúar—maí,
að báðum mánuðum meðtöldum,
eftir nánari ákvörðun sýslunefnda.
f. Yfirskattanefndir eiga að
vera yfirdómur í málum um út-
svarskærur, í stað sýslunefnda og
bæjarstjóma, úrskurðum þeirra
má áfrýja til atvinnum.ráðun., þar
til landsyfirskattanefnd kynni að
verða skipuð.
Aths.
pó að ýmisiegt í stj.-írv. um út-
svör miði til bóta frá þvi sem nú er,
einkum það að dreifð lagaákvæði
um sama eíni eru sameinuð, þá eru
sanxt eítir ósamræmd, ýmislionar slit-
ur af sveitarstj.-, bæjarstj.- og fá-
jtækralögum, sem vinna þarf úr og
endurnýja. það hefði vaíalaust oiðið
hagkvæmar og ódýrara, að skipa
milliþinganefnd, eins og samþ. var i
neðiá deiid á siðasta þingi, til að
vinna það verk i einni heild. Nota
til þess að nokkru leyti krafta þeirra
mamia, sem kunnugir eru meðferð
sveitai'máieíua og aðstöðu út um
land, en fela eigi þessa endurskoðun
laganna algerlega á vald 2j a—3j a
lögfræðinga, sem venjulega skortir
hugkvæmd, víðsýni og reynslu um
meðferð fátækra- og sveitamálefna.
pó að leitað hafi verið eftir tillög-
um i þessum málum frá sveitar-
stjórnum viðsvegar af landinu, þá er
liitt höfuðatriðið hvernig valið er úr
þeim og lxvað er tekið upp i frum-
vörpin, sem lögð eru fyrir þingið.
— Virðist einkennlegt að atvinnu-
málaráðh. skuli leggjast á móti því
að sveitirnar eigi fulltrúa við að
velja úr tillögunum og undirbúa
frumvörpin, úr þvi að keypt hefir
vei’ið vinna til þess hvort sem er.
það er augljóst að margar tillögur
írá sveitarstjórnum, hafa ekki verið
teknar til greina við samningu þess
ara frumv. Löglærðum fuiitrúum úr
bæjunuin er sýnna um þá dauðu
vinnu, að koma skipulagi á fyrir-
liggjandi efni, t. d. dreifð bæjar-
stjómarlög eins og frv. bera vott um.
-----O----
Staka.
Átti eg fyrrum áform glæst,
eina von, sem fékk ei ræst.
Nú er sú mín hugsjón hæst:
Hvenær verður étið næst?
-----0----
Rökræður Mbl.I!
Leiðarar þeir, sem birtir hafa
verið í þremur síðustu tölubl.
Mbl. — um stærsta fjárhagsmál-
ið, sem komið er fram í þinginu
— gengismálið —, sýna ljósast
að við stærsta blað landsins starfa
menn, sem hvorki virðast gæddir
sannfæringu né ábyrgðartilfinn-
ingu til þess að ræða stórmál án
persónulegs skætings. það er ekki
einu sinni gerð tilraun til að skýra
rétt eða hlutdrægnislaust frá
neinu atriði í frumv. Tr. þ. eða
greinargerð þess, og engin manns-
lund sýnd í þá átt að snúast með
rökum á móti því. Heldur em ein-
stök atriði og setningar slitnar úr
samhengi og snúið út úr þeim.
Alt virðist þetta gert í þeim eina
tilgangi að ranghverfa málinu og
þyrla upp slúðri. 1 öllum greinun-
um er miklu meira talað um
flutningsmanninn (Tr. þ.) heldur
en málið sjálft. það er eins og
ritstj. (V. St. ?) sjái ekkert ann-
að, og að nú rifjist upp fyrir hon-
um gamlir draumar, þegar hann
sá sjáLfan sig í anda sem „full-
trúa landbúnaðarins". En að mað-
urinn skuli ekki reyna að fela
sjálfan sig betur.
Tr. þ. er brugðið um „hræsni
og yfirdrepsskap“ vegna þess að
hann vill unna útgerðarmönnum
þess, að njóta öruiggrar aðstöðu í
rekstri atvinnuvegar síns jafnt
öðrum atvinnuvegum; þó að hann
hinsvegar sé mótfallinn því að
veita þeim undanþágu frá að
greiða tekjuskatt til ríkissjóðs,
eins og þeim nú ber að gera sam-
kvæmt tekjuskattslögunum. Hér
er um tvö óskild mál að ræða.
I öðru lagi er þess getið, að
ef frv. Tr. þ. yrði að lögum, þá
sé líklegt að sparisjóðseigendur
missi aJt sitt, „peningamir verði
verðlausir“. Ennfremur að „frv.
miði eingöngu í þá átt að gera ísl.
krónu verðlausa“. það er síst að
undra, þó að flestir, sem minnast
á þessar heimskulegu greinir í
Mbl., séu sammála um, að ekkert
sé að marka það, sem blaðið slúðr-
ar um málið, á bak við það standi
engir landsmálamenn og enginn
heill flokkur. Hitt þarf ekki að
benda á, að hártoganir og öfund-
sýki Mbl.ritstj. hagga ekki hið
minsta við frv. Tr. þ. Hávaði
þeirra og glamuryrði um veiga-
mesta þingmálið, verða aðeins rit-
stjórunum sjálfum til ævarandi
minkunar.
Frásögn þeirra af þingfundi
neðri deildar í gær, þegar frv.
Tr. þ. var þar til 1. umr., er hæfi-
legt framhald þess, sem á undan
var gengið í blaðinu. Persónuleg-
ur skætingur, setningaslitur oig,
kveðlingar frá ritstj. fylla það
rúm, þar sem talið er að eigi að
skýra frá þingi-æðu. Ef til vill
má búast við að Kr. A. bendi öðr-
um blaðamönnum á þetta til fyr
irmyndar?
Druknun. 17. þ. m. druknaði
þorlákur Ólafsson frá Rauðanesi
á Mýrum á heimleið til sín úr
Borgarnesi. Var hann ríðandi og
með klyfjahest og fór svokallað-
ar Leirur, sem sjór gengur yfir
með flóði. Hestarnir fundust lif-
andi.
Guðjón Samúelsson húsameist-
ari og Ágúst Helgason alþm. fóra
nýskeð austur að Ólafsvöllum til
þess að athuga skólasetur fyrir
héraðsskóla Suðurlands. Mun
þeim eigi hafa litist staðurinn vel
til þess kjörinn.