Tíminn - 27.02.1926, Blaðsíða 3

Tíminn - 27.02.1926, Blaðsíða 3
TlMINN 39 Ekki þriggja mánaða heldur um þrjátíu ára reynsda bænda út um alt land, sannar að Alfa laval skilvindurnar reynast best. Alfa Laval skilvindan hefir hlotið yfir 1200 — tólf hundruð — fyrstu verðíaun á sýningum víðs- vegar um heim, enda voru taldar að vera í notkun um síðustu áramót hátt á íjórdu rniljón, og eru það miklu fleiri en frá nokk- urri annari skilvinduverksmiðju. Einkasölu á íslandi hefir Samband ísl, samv.íélaga. Gaddvír Sléttur vír Gárðínganet. Gietum boðið þessar vörur í vor með samkeppnisfæru verði. J. Þorláksson & Norðmann Símnefni: JónÞorláks Hinir margeftirspurðu grammófónar „Sonora“ fyrirliggjandi Samband ísl. saniYÍnnufélaga. verður smátt og hið smáa stórt. Hann lítur yfir lífið skygnum augum og fyrír sjónum hans verða mannverurnar að blindum, ráðviltum fuglum, er flögra yfir eyðihöfum. það eru einmitt nokkr- ir af þessum fuglum, sem hann sýnir oss í leik sínum. Leiksviðið er reykingasalur á farþegaskipi. Farþegarnir eru að tínast um borð. þeir eru ekki margir, og þó kennir þar margra grasa. Fyrst ltoma „villingamir“ svonefndu — elskendurnir ungu sem ekki gátu borið ást sína. þá kemur Prior, ungi maðurinn vilja- veiki, sem lífið hefir leikið grátt, en hann síðan leitað huggunar í glasinu. þá er frú Midget, sem er „alveg hrokkin upp af klakkn- um“, fátæka og ómentaða, en hjartagóða þvottakonan frá stór- bænum, útslitin af erfiði og raun- um. Svo er það séra Duke, prest- urinn frá einu af fátækrahvenf- um stórborgarinnar, þreyttur og mæddur, en með brennandi áhuga á starfi sínu. Ennfremur er það frú Cliveden- Banks, hefðardaman, daðurdrós- in komin af æskuskeiði, tískubúin og full af tilgerð. Hún fyrirlítur að sjálfsögðu alla, sem standa henni neðar í mannfélagsstigan- um. Sjálf er hún óaðfinnanleg í sinni ytri framkomu, kann til fullnustu alla siði fína fólksins, en hjarta hennar er kalt og tómt. — Loks er þar hr. Lingley, þing- maður og forseti hlutafélagsins Linigley með takmarkaðri ábyrgð. Samviskulaus mammonsþræll, er selt hefir sál sína fyrir gull og völd, fjármálamaður út í fingur- gómana, altaf önnum kafinn og altaf talandi, borginmannlegur og þykist fær í flestan sjó, en þó inst inni heigull og veiklaður aum- ingi — sá hinn aumkunarverð- asti allra þessara flögrandi fugla. þessi tvö síðastnefndu skoðar höfundurinn auðsjáanleiga sem fulltrúa helstefnunnar, sem leiðir þrotlausar hörmungar og þjáning- ar yfir mannkynið, og gerir jörð- ina að ræningjabæli og að dýra- garði. Á meðal þessa fólks gengur svo „þjónninn” Scrubby, hljóðlausum fetum, fölur eins og vofa og hvít- ur fyrir hærum, með fast lokaðan munn, þögull, nema á hann sé yrt, en alstaðar nálægur og alvitandi. Brátt kemur það í Ijós að eitt- hvað er undarlegt og dularfult við ferð þessa og ferðamenn. Eins og alt sé í þoku fyrir þeim. Einn þeirra getur ekki munað mánaðar- daginn, þrátt fyrir að skipið er lands og lagt stund á mannkyns- sögu og þjóðfjelagsfræði. þetta er hin fyrsta bók hans. Gefur hún góðar vonir um að vér megum mikils af honum vænta, ef hon- um endist aldur og heilsa. Bækur sem þessi, eiga mikið erindi til þjóðar voirar, og von- andi taka menn henni tveim hönd- um, og ef útgefendumir kosta kapps um að vanda sem mest þær æfisögur, sem þeir ætla að. gefa út í þessu ritsafni, þá er hér um verulegt menninigarfyrirtæki að ræða, sem vonandi er að fái góðan stuðning af alþjóð íslendinga. Eg veit ekki hvort útgefend- umir hafa þegar ákveðið, um hvað stórmenni þeir ætla að láta skrifa. Nóg er til, því í þessu efni eru bókmentir vorar næsta fá- skrúðugar. til dæmis má geta þess, að fátt eða ekkert nýtilegt hefir verið skrifað á íslensku um önnur eins stórmenni og Cecil Rhodes. Cavour, Bismarck, Lassalle, K. Marx, O’Connell, Tolstoj, Pasteur og Herbert Spencer. Hér er úr nógu að velja. Vbnandi er fróðleiksþorsti Is- lendinga ennþá svo mikill, að þeir vilji heldur lesa þessar bækur en íslenskan leirburð og þýdda eld- húsrómana, sem nú er verið að dreifa út um landið. Eg ber það að leggja af stað á áætlunardegi. Fleirum er það óljóst hvernig þau eru komin um borð. Enginn veit með vissu hvert ferðinni er heit- ið. þau hafa aðeins óljós hugboð um að þau ætli að hitta einhvern. En hvern? — og hvar? Og er þau fara að athuga skipið eykst undrun þeima og kvíði. Skipið berst áfram svo undarlega hljótt. Engrar hreifingar verða þau vör. Enginn hávaði frá vélinni. Ekki einu sinni neitt finnanlegt véla- rúm. Svo virðist sem skipið sé knúð fram af ósýnilegu afli. Við þetta bætist sú uppgötvun að skipið hefir ekkert ljós — ekki í reiðanum, hvorki á stjórn- borð né bakborð. það siglir í svarta myrkri. Og enginn skip- stjóri, enginn stýrimaður, engin skipshöfn, nema Scrubby, þjóninn, ferjumaðurinn Charon. Svo vaknar hjá þeim voðaleg- ur grunur. þau fyllast skelfingu yfir þessu ferðalagi og væntan- legum endalokum þess. Grunur- inn magnast og verður smám sam- an að vissu: þau eru öll dáin. þetta er hinsta ferðin, siglingin inn í annan heim. Og áfram skríður þetta drauga- skip. Yfir húmdökk höf, undir al- svörtum, stjömulausum himni. Að ókunnum ströndum. — Lengra skal ekki efni leiks þessa rakið. það verður ekki gert í stuttri grein. En af þessu, er sagt hefir verið, skilst það von- andi, að hér er ekki um neinn al- gengan hversdagsleik að ræða. Og höfundurinn skilur ekki við persónur sínar fyr en á leiðar- enda. öll koma þau fyrir rann- sóknardómarann, sem úrskurðar mál hvers og eins. Komið og sjáið! Um meðferð leikenda á hlut- verkum sínum skal ekki dæmt. Sá er ekki tilgangur þessarar greinar. þó mun óhætt að seigja, að hún, eftir atvikum, sé sæmi- leg, og að því er suma snertir jafnvel góð. En viðfangsefnið er erfitt. Áhrif leiks eins og þessa, standa eða falla með því að blekk- ingunni sé haldið, svo hvergi beri út af. Áhorfendurnir mega helst ekki eitt augnablik gleyma því, að það sem þeir hafa fyrir aug- um gerist hinu megin við landa- mærin. Sýnir skáldsins ættu helst að birtast í einskonar hálfljdsi, vafðar draummóðu hins fjarlæga og dularfulla. Vera má að sumum finnist þetta vera sérkredda ein, er ekki sé gefandi gaumur. En einmitt á þessu sviði virðist mér sýningu traust til lesenda Tímans, að þeir styðji þetta fyrirtæki, og þeir munu varla verða fyrir vonbrigð- um, þó að þeir kaupi og lesi „Brautryðjendur“, því að ýmsir af bestu rithöfundum landsins hafa lofað útgefendum stuðningi sínum, svo bækumar verða áreið- anlega betri en flest annað, sem alþýða vor fær að lesa á þessum tímum. Nú koma út árlega á íslensku, hátt á þriðja hundrað bækur, blöð Oig tímarit — nákvæmar tölur er ekki hægt að fá, þó skömm sé að fækka þeim og efla hin betur, og þetta ætti að vera auðvelt að gera. Við bækur er miklu erfið- ara að eiga. það var áður minst á skyldur ritdómara, en bóksalar, er við útgáfur fást, hafa einnig miklar skyldur að rækja. Vér heimtum af framleiðendum og kaupmönnum, að þeir hafi góðar ogi óskemdar vörur á boðstólum, en þessu lögmáli ætti hvergi að framfylgja jafn stranglega og meðal þeirra, sem versla með andlega fæðu þjóðarinnar. það er auðvitað ekki hægt að heimta að útgefendur gefi út mikið af bók- um, sem fyrirsjáanlegt er, að þeir muni tapa á, en hitt er Leikfél. Reykjavíkur helst nokk- uð á skorta. þó skal við það kann- ast, að leikendur eiga ef til vill minni sök á því enn ónógur leik- tekniskur útbúnaður. Sá er þetta ritar var á síðastliðnu hausti við- staddur sýningu þessa sama leiks í elsta leikhúsi Noregs, Den nati- onale scene í Bergen. þar var þessum kröfum betur fullnægt, enda mun aðstaðan ólík. Leikfélag Rvíkur hefir færst eigi alllítið í fang. Og það á þakkir skilið fyrir að sýna Reyk- víkingum þennan leik. „Á útleið“ hefir farið sigurför um heiminn þessi 'síðustu ár. Mun sú frægð varanleg eða er leikurinn aðeins dægurfluga? Um það skal engu spáð, enda skiftir það litlu máli. Hann er til orðinn undir áhrifum heimsstyrjaldarinnar og þeirra óskapa er hún hefir haft í för með sér. Að því leyti kann hann að vera tímabundinn. En margt óhæfa, að þeir gefi út ómerkileg- ar bækur, að eins til þess að græða á þeim. Nú á síðustu tím- um er það orðið algengt, að prenta upp illa þýddar og lélegar neðan- málssögur úr blöðunum. Bækur sem alls ekkert menningargildi hafa. þetta er nú raunar ekki gert af vel kunnum bóksölum, heldur af mönnum, sem aðeins gera það í gróðaskyni, án þess að þeir hafi neinar óskir um að auðga og bæta bókmentir vorar. þetta er óhæfa. Bókaútgefendur verða að vera hugsjónamenn. það að leyfa hverjum, sem vill, að gefa út bækur. Alþingi hefir nú til meðferðar frumvarp um að takmarka rétt manna til þess að halda gistihús og veitingahús. Meining frumvarpsflytjenda er sú, að aðeins góðir og heiðarlegir menn hafi leyfi til að selja gest- um mat og drykk. Væri nú ekki sanngjarnt að gera enn strangari kröfur til þeirra manna, sem selja þjóðinni andlega fæðu, eins og til þeirra, sem aðeins selja mönnum líkamlega hressingu? það er ekki hægt að krefjast þess að bóksalar (útgefendur) séu vísindamenn, en þjóðfélagið á heimtiugu á því, að þeir hafi bók- mentalega ráðgjafa. Hámentaða er það þó í leik þessum, sem held- ur smu gildi án tillits til tíma og tíöaranda. Hann er skriíaður af skáldi. Mikil hfsspeki er í honum fólgin — ef til viil ekki svo alls- kostax- ný og frumleg, en hvað er nýtt undir sólinni? Skáldið vill vekja tómlátan lýð til alvarlegrar uniiiugsunai' um gátur líísins og dauöans, eins og hann sjálfur hefir verið vakinn af heimsvið- burðunum. Hann vill beina at- hygh manna — þótt ekki væri nema um stund — írá eirðaidausu þani og vélaglamri, að sönnum verðmætum lífsins. Hann vill vera vinur hinna einföldu og auðmjúku, vinur þeirra, er líða og þeirra, sem þrá. Eina setningu leggur hann í munn ferjumanninum þögla, sem mörgum mun verða minnisstæð öðrum íremur: það er sárt til þess að vita hvernig fuglarnir farast á þessum kynlegu höfum. Á. H. menn, sem hafi það hlutverk að lesa þau handrit, sem útgefand- anum berast, og dæma um hvort þau séu hæf til útgáfu. þessir menn ættu gagnvart þjóðinni, að bera siðferðislega ábyrgð á bók- um þeim sem út eru gefnar. þetta mun vera siður hjá flestum, eða öllum mentaþjóðum, nema Islend- ingum. Skólabækur ættu auðvitað að vera undir umsjón ríkisins. Dóms- og kenslumálaráðuneytið verður að hafa eftirlit með því hvaða kenslubækur eru gefnar út og kendar í þeim skólum er ríkið kostar. Nú á síðustu tímum er komin upp ný stétt rithöfunda hér á landi, hin svokölluðu áskrifta- skáld. það er orðið altítt, að rit- höfundar safni áskrifendum að bókum þeim, er þeir ætla að gefa út, áður en byrjað er að prenta þær. þeir láta ganga um bæinn með áskriftalista og neyða kunn- ingjana til þess að lofa að kaupa bækurnar. Stundum hefir verið gengið enn lengra. Áskriftasmal- arnir hafa gengið út um stræti og gatnamót og blátt áfram kúg- að menn til þess að skrifa sig sem kaupanda að bókinni. þetta er fullkomin óhæfa. Ef bókin er þannig, að bóksalar eru tregir til Glcrárskógum. F. 12. júní 1871. — D. 7. des. 1925. [Tvö þjóðskáld, Stefán í Hvítadal og Jakob Thorarensen, hafa ort um hið sviplega fráfall Sigurbjörns Magnússonar i Glcrárskógum, er úti varð i mannskaðaveðrinu mikla 7. des. s. 1. Kvæði Stefáns birtist í síð- asta blaði, en kvæði Jakobs fylgir hér á eftir. Sigurbjörn var alinn upp í Glerárskógum og bjó þar alla æfi. Hafði hann húsað jörð sína prýði- lega og bætt á marga vegu. Hann var gáfaður maður, lesinn, athugull og sjálfstæður í skoðunum, m. a. ein af tryggustu stoðum samvinnuhreyfing- arinnar í sínu héraði. Sigurbjörn var nálega hálfsextugur, er hið sviplcga og sorglega slys vildi til. Ekkja hans og börn halda áfram búi i Glerár- skógum]. Hart var nú höggvið. Hver mun tapið bœta syrgjendum, heimili, sveit og þjóð? Fregn heyrðist fljúga, flaug á skelfi-vængjum, svo felmtuð stóðu héruð hljóð. Autt rúm er orðið eins, er höldum hvergi leynst hafði í floklti né fram hjá sést, þess kyns að þeli, þreki, dáð og elju, er ísland þarfnast einna m'est. Manntakið mikla munu grónar lendur geyma og sýna við sól og vor, framtima færðar fagrar ræktar gjafir, — í storðu greypt hans starf og þor. Hugsýn ef horfði hann á dáðir þjóðar, biasti við ættjörðin gróður glæst. Héraðs síns hróður lióf með sæmdardæmi, en véin heima hjarta næst. Mótvinda megna munu flestir reyna og hvarvetna glampar á hvestan brand. Dumbungur dægra daprar gleðir manna. — í vona-firð skín vorbjart land. Stórviðrin stærstu styrkva hlyni fella. — Köld eru atlot vors kæra lands. Harmþrungnir hugir hinstu sporin rekja. En guð í fylgd hvers göfugs manns. J. Th. -----o----- að g-efa hana út, og höfundur sjálfur hefir ekki trú á, að hún verði keypt, nema útgáfa hennar sé trygð fyrirfram með áskrift- um, er mikil ástæða til að ætla, að bókmentir vorar væru skað- lausar, þó að hún væri ekki prent- uð. þessi aðferð getur verið sæm- andi, ef um mjög dýr vísindaleg verk er að ræða, en ef hún er not- uð við útgáfu skáldrita og ódýrra bóka yfirleitt, er hún í alla staði óverjandi. Eg vil enda mál mitt með þeirri ósk, að náin samvinna takist í framtíðinni milli rithöfunda, út- gefenda og ritdómara, þannig að þeir menn, sem best eru að sér í hverri grein, hafi nokkurt eftir- lit með því, sem út er gefið. það verður aldrei nógu rækilega brýnt fyrir þeim mönnum, er við rit- störf fást, að því aðeins á að gefa bók út, að hún fylli eitthvert skarð í bókmentum vorum. Léleg- ar, illa þýddar, útlendar skáld- sögur og vatnsblandin íslensk „lýrik“ eiga ekkert erindi til þjóðarinnar. H. H. -----o---- Indiriði þorkelsson skáld frá Fjalli kom hingað til bæjarins 7. þ. m. og dvelur hér um tíma við að kynna sér gömul skjöl og ætt- artölur á þjóðskjalasafninu. frá að segja. — Um tímaritin er g-etur verið álitamál hvort rétt sé áður sagt, að það er brýn þörf á

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.