Tíminn - 10.04.1926, Blaðsíða 2

TlMIlf «
\
Gaddavirinn
„Samband"
er sterkur og tiltölulega iangódýrastur.
Kaupfélögin annast um pantanir.
Frá útlöndum.
Pólverjar hafa mikið leitað fyr-
ir sér um stórlán í Bretlandi og
Bandaríkjunum til þess að rétta
við fjarhag landsins. Árangurinn
varð enginn. En þeim var bent
á, að afhenda þjóðabandalaginu
meðferð fjármála sinna, eins og
Austurríki og Ungverjaland hafa
gert; eftir ráðstöfun þjóðabanda-
lagsdns kynnu þeir svo að geta
fengið lán. I enskum blöðum er
bent á það sembroslega f jarstœðu,
að Pólland skuli sem stórveldi
heimta atkvæðisrétt í þjóðabanda-
lagsráðinu jafnframt því, sem
það telur sig knúð til að leita
stuðnings bandalagsins í fjármál-
um sínum.
— Á flokksþingi frjálslynda
flokksins í Englandi í síðastl. fe-
brúarmánuði hafði verið mjög
róstusamt. Stefnuskrá flokksins
var endurskoðuð og sérstaklega
barist um tillögur Lloyd Georges
um jarðeignafyrirkomulagið og
viðreisn landbúnaðai’ins í Eng-
landi; hversu mikið af þeim
skyldi tekið á stefnuskrána. Fyrst
var rætt um tillögur í þá átt að
yfirvöld jarðræktarmálanna
fengu umráð á löndum til að
leigja þau út og byggja. En L. G.
þótti það ófullnægjandi, svo að
flokkurinn hvarf frá því eftir
óskum hans. En einn þingmaður
í flokknum, Hilton Young, snér-
ist gegn tillögum hans og taldi
þær í fullu samræmi við stefnu
socialista. Síðar komu fram
stefnuskrártillögur samkv. uppá-
stungu L. G. í þá átt, að öll rækt-
unarhæf lönd skyldu verða eign
ríkisins og að fjölgun nýbýla væri
studd með ríkisfé, frá þeim vildi
hann ekki hvika, en reyndi með
lempni að semja við þá hávær-
ustu meðal flokksbræðra sinna,
tókst honum að bræða þá saman
og spoma við klofningi í flokkn-
um, en Hilton Young gekk einn úr
flokknum og er nú utanflokka í
þinginu. Hann var áður í sam-
steypuráðuneyti L. G. og einn
fróðasti maður frjálslynda flokks-
ins í • verslunannálum. Að þing-
inu loknu var L. G. eins og end-
urfæddur sigurvegari frá 1911,
og landbúnaðar-tillögur hans eru
nú aðalstefnuskrá flokksins; þyk-
ir nú, sem bráðum muni rætast
spá Balfours lávarðar, að L. G.
Framsðguræða
Jónasar Jónssonar, 3. landkj.,
um tillögu til þingsál. um, hverj-
ar kröfur beri að gera til trún-
aðarmanna Islands erlendis.
„Sameinað Alþingi ályktar að lýsa
þvi yfir, að það telur það eina sjálf-
sögðustu skyldu hverrar stjórnar,
bæði þeirrar, er nú situr, og annara,
er síðar koma, að velja þá menn
eina til að vera fulltrúar landsins
erlendis, sem reyndir eru að reglu-
semi, dugnaði og prúðmensku i allri
háttsemi, svo að treysta megi, að
þeir komi hvervetna fram þjóðinni
til sæmdar“.
Sinn er siður í landi hverju. Til
eru þau lönd er lengi hafa notið
fullkomins sjálfstæðis, þar sem að-
vörun sú til landsstjórnar íslands,
sem felst i þessari tillögu myndi vera
algerlega óþörf. f Rómaborg gerðu
lögin ekki ráð fyrir tiltekinni hegn-
ingu fyrir móðurmorð. pað var af því
að á þeim tíma álitu Rómverjar
óhugsandi, að nokkur sonur eða
dóttir myndi vilja valda dauða móð-
ur sinnar.
í landi sem öldum saman heflr
notið fullkomins sjálfstæðis eru það
óskrifuð lög, að þeir, sem þjóðin vel-
ur fyrir trúnaöarmenn í öðrum lönd-
um gera til sjálfra sín hörðustu
kröfur um alt er lýtur að hegðun
og framkomu. þeir vita, að sú þjóð.
sem þeir eru fulltrúar fyrir, er fyrsi
og fremst metin eítir framkomu og
eigi enn eftir að verða signrveg-
ari í enskum stjórnmálum. Um
skeið var útlit fyrir að hann yrði
annar Joseph Chamberlain í
breska íhaldsflokknum, en nú er
stefna hans öll önnur. Nú stend-
ur hann frlemstur frjálslyndra
vinstrímanna, sem líkur eru til
að vinni með hægfara verka-
mönnum í helstu málum og er
því stutt á milli hans og MacDon-
alds. L. G. taldi það ómetanlegan
fögnuð fyrir sig að einungis 40
manna flokkur í neðri málstofu
þingsins, skyldi þora að lýsa því
yfir, að hann vildi umsteypa jarð-
eigna-fyrirkomulaginu, stofna til
býlafjölgunar og strengja heit um
að koma því í framkvæmd. það
væri öflug hvöt fyrir frjálslyndu
stefnuna í landinu.
Samkvæmt stefnuskrá flokks-
ins á sérstök nefnd eða kvið-
dómur í hverju héraði, að hafa
umráð á landi og jarðeignum í
nafni þjóðarinnar, og hinar síð-
ustu leifar lénsréttarins og land-
eignarumráð lávarðanna eiga að
hverfa úr sögunni. — L. G. gerir
ráð fyrir að fá nokkurn hluta af
verkamannaflokknum undir sitt
frjálslynda merki; en það er vafa-
samt. Að vísu hefir hann mark-
að djarflega ný spor í þessu efni,
en hann er áður reyndur að hvik-
lyndi í stjóramálum, þó að hann
fylgi máli sínu nú af fullri al-
vöru og sannfæringu, og megi
teljast merkastur af núlifandi
stjóramálaskörungum Breta. —
þessi sókn frjálslynda flokksins
er á hinn bóginn óbeinn vinning-
ur fyrir verkamannaflokkinn.
Ilann hefir nýlega unnið auka-
kosningar í tveim kjördæmum
íhaldsins, af því að frjálslyndi
flokkurinn hafði þar menn i
kjöri, svo að keppendur voru
þrír.
— Eftir að stríðinu lau;k, hefir
útlendum stúdentum fjölgað
geysilega við háskóla í París; í
mörgum háskóladeildum eru
fleiri útlending’ar en Frakkar, og
á einum stað eru stúdentar frá
28 þjóðum. Sambúð hinna er-
lendu stúdenta og innlendu er að
ýmsu leyti ágæt, en margir er-
lendir stúdentar auka mjög erfiði
kennaranna, af því að þeir eru
svo illa að sér í frönsku. þess
vegna hefir nú verið ákveðið, að
þeir taki sérstakt undirbúnings-
nám í málinu áður en þeir fá inn-
göngu í aðrar deildir.
hegðun þeirra í skiftum við aðrar
þjóðir. Trúnaðarmaður landsins er,
meðan hann gegnir því starfi, írnyncl
sinnar þjóðar á þeim stað, þar sem
hann dvelur.
Á íslandi getur engan furðað, þótt
Alþingi geri að umtalsefni, hvaða
kröfur þjóðin eigi að gera til trún-
armanna sinna erlendis. Sjálfstæði
landsins er ungt, og á undan geng-
in löng kúgunaröld. Merki niður-
lægingaraldanna koma, eins og eðli-
legt er, margoft fram í meðferð op-
inberra mála. Minsta ríkið í heimin-
um er nú á þessum árum að feta
sig áleiðis að fj'rsta áfanganum, full-
komnu sjálfstæði, endurfæðingu þjóð-
veldistímans foma.
Engin landstjórn getur tekið upp
þykkju við borgara landsins eða Al-
þingi, þó að aðvarandi raddir heyr-
ist i þessu efni, jafnvel þó að engin
sérstök tilefni hefðu gefist, sem
bentu á bráða vfirvofandi hœttu.
Raunin hefir líka orðið sú, að úr
nokkrum kjördæmum hafa Alþingi
nú í vetur borist óskoranir um að
janda valið á trúnaðarmönnum
landsins erlendis. pessar áskoranir
hafa komið jöfnum höndum úr kjör-
dæmum, sem við siðustu kosningar
hafa hallast að íhaldsstefnunni, t.
d. Vestur-Húnavatnssýslu og Vestur-
Skaftafellssýslu. eins og fró kjósend-
um, sem þá fvlgdu steínu framsókn-
armanna svo sem Árnesingar og
Mýramenn. petta er gleðilegur vottur
þess, að borgarar landsins finna nú,
a. m. k. allvíða á landinu, til þess
að heiður landsins ó að vara haf-
— Kappleikar í skautahlaupi og-
skíðastökkum fóru fram nýlega í
Noregi. Á skautamóti í þránd-
heimi hljóp besti skautamaður-
inn 1500 m. á 2 mín. 25,4 sek;
5000 m. á 8 m. 42,7 sek. og 10
þús. m. á 18 mín. 9,1 sek. — Á
skíðamótinu í Fluberg urðu þeir
sem töldust í fyrsta flokki, að
standast 60 metra hátt loftstökk
á skíðum. Sá besti Tulin Thams,
stökk 70 metra hæð og setti
heimsmet í skíðastökki.
— Félag norskra vinnuveit-
enda hefir sagt upp vinnu og
kaupsamningum við verkamenn,
sem lokið er 1. maí n. k. Auk
þess hefir fjöldi atvinnurekenda
og fyrirtækja sagt upp samning-
um við verkamannafélögin. Eigi
hefir enn verið stofnað til nýrra
samninga; en vinnukaupendur
krefjast 25% kauplækkunar og
að verkamenn fái styttra sumai’-
leyfi en áður; má því búast við
römmum kaupdeilum í Noregi í
vor. Konow hefir sett á stofn
sáttanefnd.
— 1 Grikklandi má telja að
Pangalos yfirhershöfðingi sé ein-
inn yfir átök flokkanna um dægur-
málin.
Á flestum þeim þingmálafundum,
sem tóku þetta mál til meðferðar nú
í ve'tur voru kjósendur nólega eða
alveg sammála um að gera strang-
ar kröfur til trúnaðarmanna lands-
ins, alveg jafnstrangar og aðraj'
menningarþjóðir. En i einu þorpi
hér nærlendis, i Borgai-nesi, kom það
soi’glega atvik fyrir, að þrir lang-
skólagengnii' menn, presturinn, lækn-
irinn og sýslumaðurinn, neituðu að
gera þessa kröfu. peir vörðu með
hugprýði, sem hefði hæft betra móli,
lengi nætur, þann mólstað, að þjóð-
in ætti ekki að gei’a þessa sjálf-
sögðu kröfu um hegðun og siðferðí
til trúnaðarmanna landsins erlendis.
í landi, sem lengi hefði verið
frjálst, myndi ókleift að finna nokk-
urn sæmil. mentaðan mann,sem þyrði
að láta það koma fram opinberlega,
að hann virti að ve.ttugi sæmd land.s
síns. En einmitt af þvi, að hér hafa
verið misstigin spor, og til eru borg-
arar sem þola sársaukalaust sameig
inlegan vanheiður allra íslendinga.ei-
mikil nauðsyn fvrir Alþingi að marka
glögga og rétta stefnu í málinu til
leiðbeiningar í framtíðinni.
Eg geri hiklaust róð fyrir. að hver
einasti þingmaður ó Alþingi telji
skyldu sína að greiða þessari tillögu
jáyrði nú í dag.
Eg hefi gert mitt ýtrasta til, að
krafa þessi yrði ekki skoðuð sem
séreign nokkurs íslendings eða nokk
urs flokks, heldur að allir fslending-
ar og allir flokkar geti hór aftir
valdur; hann gerir ráð fyrir að
steypa forsetanum af stóli og fá
enskan prins síðar til þess að
taka við konungstign í Grikk-
landi. Til varnai' gegn slavnesku
þjóðflokkunum vill hann tengja
Grikki með stjórnmálasambönd-
um við Breta og gera Saloniki að
höfuðborg Grikklands í stað
Aþenu.
— Allir prófessorar háskólans í
Osló hafa nýskeð skorað á stjórn-
ina að stöðva norsku krónuna á
þeim grundvelli, sem gengisnefnd-
in stakk upp á. Benda þeir á, að
réttasta aðferðin muni sú, að
Noregsbanki taki að sér gullinn-
lausn seðlanna á þeim grund-
velli, að 24 kr. jafngildi sterl-
ingpundi.
— Innflúensa geysar í Færeyj-
um. Mörg þúsund manna eru
veikir og hefir skólum í þórshöfn
verið lokað. Talið er að fólk hafi
þyrpst utan um grindahvali, er
rak þar á land, og flýtti það út-
breiðslu veikinnar. Er þetta stór-
lmekkir í vorvertíðinni, enda hafa
mörg fiskiskip frestað Islandsför.
— Símað var frá Osló, 6. þ.
staðiö sameinaðir um að gæta sern
best sæmdar landsins í skiftum við
aðrar þjóðir. Og skyldi svo fara —
mót von minni — að einhverin af
fulltrúum þjóðarinnar séu enn óvissir
um hvaða frumkröfur siðuð þjóð
gerir um sæmd sina, þá fer þeim
ekki að veita af að endurbæta þjóð
málauppeldi sitt, eða fela öðrum læi-
ari mönnum umboð sitt,
íslenska þjóðin er ekki enn komin
lengra á sjálfstjórnarbi’autinni en það,
að hún hefir með samningi falið
annari þjóð að fara með málefni sín
utanlands um nokkurt árabil. Sú
skipun móla getur varla staðið til
lengdar. Engin þjóð hefir nokkum-
tíma frá upphafi vega, haft gott af
að fela annai-i þjóð að ráða fyrir sér.
Og slík forsjón erlendra manna a
áreiðanlega ekki vel við skap dug-
andi manna í nokkru landi. Saga
Norðurlandaþjóðanna er talandi vott-
ur í þessu efni. Aldrei hafa tvær
eða fleiri af þessum skyldu þjóð-
uni verið spyrtar saman undir sam-
eiginleg yfirráð, án þess að það
sambýli liafi orðið harmabrauð fyrir
þá aðilana, sem veikari voru. pví
meiri erlend forsjá, því meiri inn-
lend óhamingja og niðurlæging. Eng-
in þjóð hefir lært þetta betur af
reynslu en íslendingar. Saga lands-
ins er óslitinn vitnisburður um
hörmuleik erlendrar forsjár.
pegar þjóðin er orðin fullkomlega
sjálfstæð, verður hún að taka utan
rikismálin í sínar hendur. pað má
gera með tvennu mótí. Annaðhvort
að hafa í þjónustu landsins allmarga
m., að prófessor Christian Collin
væri látinn. Hann var merkur rit-
höfundur og' verður minst síðar
í blaðinu.
---o----
Uppeldismál
og undirbúningsfræðsla bama tll
10 ára aldurs.
Við seni kent höfum börnum i
mörg ár, höfum æ betur og betur
sannfærst um, að það sem mest tef-
ur fyrir framförum barnanna og
di-egur úi' starfsþreki skólanna, er
það, hve mörg af börnunum eru iila
læs, er þau koma til kennarans 10
ára gömul*).
Eins og allir vita, er lesturinn lyk-
ill að mestallri þeirri fræðslu, sem
skóiarnir veita, og því, er það svo
afaráríðandi, og skólunum iífsnauð-
syn, að undirbúningurinn í þeirri
námsgrein sé ekki vanræktur. En
nú hefir sú raun á orðið í flestum,
ef ekki öllum, héruðum landsins, að
almenn umkvörtun er framkomin
um hraklegan undirbúning hvað
þetta atriði snertir. — Allir hafa
þar sömu sögu að segja. — petta er
alvarlegt mól og þess vert að athug
að sé vandlega. pegar fræðslan verð-
ur ekki að hálfum notum fyrir þetta
ólag, fé og kröftum er eytt til ónýt-
is o. s. frv.
Liggur þá næst að spyrja:
Af hverju stafar þetta ólag? Og
hvernig verður ráðin bót á því?
Sveitalieimilin íslensku hafa ann-
ast lesti'aikenslu barna sinna, og var
það inetnaðarmál mai'gra lieimila, að
börnin yrðu sem fyrst læs.
Reynsla aldanna færði inönnum
heim sanninn um það, að væru börn-
in ekki orðin læs 8—10 ára gömul,
þá yrðu þau það ekkl síðar, nema
með afarmiklum erfiðismunum
kennara og nemenda. pessa gömlu
kenningu hefir hin nýja uppeldis- og
skólastefna viðurkent um heim allan
pað mun óhætt að fullyrða, að þessi
metnaður, að gera börnin snemma
læs, hefir, að því er fjölmörg íslensk
heimili snertir, tilfinnanlega dofnað
hin síðustu ár. Ábyrgðartilfinningin
hefir í þessu efni sljófgast. Menn
varpa áhyggjum sínum á skólana að
mestu eða öllu leyti. Menn afsaka
sig margir með því, að þeir hafi ekki
lag á börnunum, þau gegni sér ekki,
*) Efnið í þessum greinarstúf
snertir sérstaklega sveitirnar.
menn sem gera meðferð utanríkis-
málanna að æfistarfi. Hin leiðin er
sú, að þjóðin vandi svo uppeldi borg-
aranna, að jafnan sé völ á hæfum
mönnum, sem geti farið erfiðar sendi-
ferðir fyrir landið sitt, og horfið svo
aftur að starfi heima fyrir, þegai
erindi er lokið. Ríkar og stórar þjóð-
ir fara aðallega fyrri leiðina. En ís-
lenska ríkinu verður sú leið of kostn-
aðarsöm. par að auki höfum við
gamla góða reynslu frá fornöld um
marga menn, sem gátu og alveg án
sérstaks undirbúnings komið fram
þjóð sinni til sæmdar með erlendum
tignarmönnum. En það sem einkendi
þessa menn fyrst og fremst var það,
að þeir vissu um gildi sitt, og höfðu
fullkomið vald yfir sjálfum sér.
Allir sem hafa lesið íslendingeisög-
ur muna eftir fjölmörgum dæmum
um íslendinga, sem umgengust er-
lenda stjórnmálamenn sér sjálfum
og landinu til sæmdar. Eg vil aðeins
minnast á eitt dæmið, Halldór Snorra
son og Harald harðróða. Annar er
bóndi, hinn er konungur. Annar ei
vfirmaður, hinn er undirmaður. Kon-
ungurinn er einn hinn skarpvitrasti
inaður, sem lifað hefir á Norður-
löndum. En bóndasonurinn frá Snæ-
fellsnesi heldur sínum hlut, undir
margbreytilegum kringumstæðum i
langri samveru. Hvað brúaði yfir
mun tignar, auðs og valda? Hvað
gerði Harald og Halldór að jafningj-
um þrátt fyrir aðstöðumuninn? pað
var persónugildið. Bóndinn kunni tök
á mönnum og málefnum til jafns
við konunginn. pess vegna hélt hann