Tíminn - 03.07.1926, Qupperneq 3

TlMINN
119
andi í því efni. Markmiðið væri
að veita börnunum söng-kunnáttu
og- þroska smekk þeirra svo að
þau gætu tekið þátt í hinum al-
menna alþýðusöng, og skilið og
notfært sér hið besta í söng og
„músík“ listamanna. Gat hann
ess, að von væri á handhægri
eöngkenslubók við barna hætfi.
Nokkrar umræður urðu um málið.
Þótti mönnum gott til þess að
vita að von væri betri bóka og
aðferða en tíðkast hafa, því að
árangur hins margraddaða skóla-
söngs virtist sá að almenningur
syngi minna en áður heima fyrir.
4 .Fræðslulögin nýju. Ásgeir
Ásgeirsson alþm. hóf umræður.
Rakti hann í höfuðdráttum sögu
fræðslulag-anna, og mintistj í því
sambandi á hin fyrstu fræðslu-
lög, sem hinn nýlátni fræðslu-
málastjóri, Jón Þórarinsson, og
faðir hans, sr. Þórarinn Böðvars-
son, báru fram á Alþingi 1887.
Þau náðu ekki samþykki, sem
kunnugt er. Síðan skýrði hann
rrijög rækilega frá því, hver væri
meginmunurinn á nýju fræðslu-
lögunum og hinum eldri (frá
1907), og' taldi jþær yfirleitt til
mikilla bóta. Lýsti hann sérstak-
lega ánægju sinni yfir stefnu-
breytingu þeirri sem orðin væri í
fræðslumálunum hjá löggjafar-
valdinu. Fram að síðasta þ ingi
hafði jafnan verið dregið úr
fræðslunni með öllu móti, en nú
væri tekið að hlúa að henni. Um-
ræður urðu riokkrar, og beindust
einkum að vandræðum farkenn-
ara, illum aðbúnaði og lágum
launum þeirra. Voru allir á eitt
sáttir um að hin mesta nauðsyn
væri að ráða bót á iþessiu. Var
samþykt svolátandi tillaga:
„Þingið ályktar að fela stjórn
kennarasambandsins að gera sér
far um að athuga ðstöðu og laun
farkennara og reyna það, isem í
hennar valdi stendur til að ráða
bót á aðbúnaði þeirra og kjör-
um“.
5. Vandræðabörn og meðferð á
þeim. Sigurður Jónsson skóla-
stjóri í Reykjavík hóf umræður.
Rakti hann í aðaldráttum reynslu
grannaþjóða vorra í þessu efni.
Kvað þetta ennþá meira vand-
ræðamál þar en hér, og réði
þröngbýlið og mannmergðin í
bæjunum þar mestu um. Þar
hefðu verið bygð bamahæli og
barnafangelsi, en vandræðin
hefðu þó fremur vaxið en mink-
að. Nú mundi meira stefnt í þá
átt að reyna að bjarga börnunum
frá því að verða vandræðaböm,
með því að hjálpa heimilunum
með ýmsu móti. Taldi hann
til Grænlands, og tókst þá loks
við þriðju tilraun að komast
gegnum ísinn og ná landi. Skip
þetta kom sama sumarið hingað
til lands, með föt og varning
grænlenskan.
Frá ferð þessari, viðskiftum,
búningi og háttum Grænlendinga,
er greinilega sagt í Seíluannál
(prentaður 1924).
Telja má Grænlandsfund Dana
áreiðanlegan, einmitt á nefndu
ári, því Seiluannáll er samtímis
ritaður, og höf. (Halldór Þor-
bergsson) segist hafa sjálfur tal-
að við skipstjórann (Davíð Nell).
Fyrir það er og frásaga þeirra
öll merkilegri og athyglisverðari.
— Maðurinn sem þeir lýsa í bein-
hringabrynjunni, hefir máske ver-
ið kynblendingur, eða afkomandi
síðustu manna þar í landi, af
norðurlandakyni.
Ekki verður annað séð, en að
þessi ferð gefi Dönum og Islend-
ingum fyrstu kynni af Skræl-
ingjabygð einni saman í Græn-
landi. Þlöfundur er mjög undr-
andi yfir breyting íbúanna þar,
og heldur jafnvel, að inn til dala
fyndist þá eitthvað af niðjum
fyrri Grænlendinga, ef leitað yrði.
Danir græiddu þegar fé á ráð-
leysi og fáfræði Skrælingja, og
sigldu þangað á næstu árum. Úr
því hefur Grænland aldrei týnst
margt benda til þess að sú leiðin
væri farsælli. — Málið var mikið
rætt og voru menn einhuga á þvi
að Ihér vatri mikil umbótaþörf. í
Reykjavík mundi þörfin þó bráð-
ust og því yrðu menn fyrst að
hefjast handa þar til umbóta.
Bent var á það í umræðunum að
tveir kennarar væru nú erlendis,
til þess einkum að kynna sér
þetta mál, þeir Steingr. Arason
og Ilelgi Hjörvar. Þar sem eklri
þótti rétt að hrapa að fram-
kvæmdum var samþykt þessi til-
laga:
„Með því að vitanlegt er, að
tveir kennarar úr iSambandi ísl.
barnakennara eru nú erlendis til
að kynna sér fyrirkomulag hæla
fyrir vandræðabörn, þá telur
kennaraþingið rétt að fresta á-
kvörðunum um mál þetta þar til
þeir eru heim komnir, enda felur
þingið stjórninni að halda því
vakandi“.
6. Vín- og tóbaksbindindis-
fræðsla í skólum. Um hana var
nokkuð rætt. Með því að í nýju
fræðslulögunum ei* gert ráð fyrir
því að börnin fái eftirleiðis
fræðslu um áhrif eiturlyfja þess-
ara, var samþykt þessi tillaga:
„Þingið ályktar að kjósa þriggja
manna nefnd til þess að athuga
nánar hvernig haga skuli fram-
kvæmd laga um fræðslu um skað-
semi tóbaks og áfengis“.
í nefndina voru kosin: Sig.
Jónsson skólastjóri, Rvík. Stein-
unn Bjartmarsdóttir, kennari.
Steinþór Guðmundsson skólastj.,
Akureyri.
7. Náttúrufræðikensla. Lúðvík
Guðmundsson, kennari við menta-
skólann í Rvík, hóf umræður.
Taldi hann tilfinnanlegan skort á
hæfum kenslubókum. Náttúru-
gripasöfn þyrftu skólar og að
hafa, og í því sambandi bauðst
hann til að útvega mönnum grsa-
tínum og pressur.
8. Kvikmyndir og skugga-
myndir við kenslu. Gísli Jónasson
kennari talaði fyrst um notkun
þeirra, og sýndi síðan margar
kvikmyndir. Á eftir urðu nokkr-
ar umræður, og voru skoðanir
skiftar um hvorar betri væri til
kenslu, kvikmyndavélar eða
skuggamyndavjelar. Var kosin
nefnd til að greiða fyrir þeim,
sem vilja afla sjer áhalda þessara.
Kosnir voru: Gísli Jónasson, Guð-
jón Guðjónsson, Sigurður Jóns-
son, Rvík.
9. Þessi tillaga kom fram, og
var samþykt: „Fundurinn skorar
á stjórn sambandsins að hlutast
til um að haldnir verði fyrirlestr-
ar út um land á næs)ta ári um
Árið 1904 var
i fyrsta sinn
þaklagt í Dan-
mörku úr
- Icopal. —
Notað
um allan
heim.
Besta og ódýrasta efni í þök. Tíu ára ábyrgð á þökunum,
Þurfa ekkert viðhald þann tíma.
Létt -------- Þétt --------- Mlýtt
Betra en bárujárn og málmar. Endist eins vel og skífuþök
Fæst alstaðar á Islandi.
Jens Vílladsens Fabríker,
Köbenhavn K.
Biðjið um verðskrá vora og sýnishorn.
Kjöttunnur,
L. Jacobsen,
Köbenhavn Símn.: Cooperage V a 1 b y
alt til beykisiðnar, smjörkvartel o. s. frv. frá stærstu beykissmiðjum
í Danmörku. Höfum í mörg ár selt tunnur til Sambandsins og margra
kaupraanna.
Hinir margeítirspurðu grammófónar
„Sonora“ fyrirliggjandi
Sambaud ísl. samvinnufélaga.
uppeldis- og fræðslumál, og heim-
ilar stjórninni að verja til þess
alt að kr. 500,00 úr sambandssjóði.
10. Slcáíahreyfingin. Aðalsteinn
Sigmundsson skólastjóri ræddi um
hve gagnleg hún væri og nauð-
synleg. Hvatti kennara til að nota
hana í þjónustu uppeldisins, og
taldi illa farið hve fáir sintu
henni.
11. Þá var lcosin stjórn sam-
bandsins. Þessir hlutu kosning:
Bjarni Bjarnason, skólastjóri,
Ilafnarfirði, Guðjón Guðjónsson,
kennari, Rvík, Guðm. Davíðsson,
kennari, Rvík, Klemens Jónsson,
skólastj., Álftanesi, Sigurður
Jónsson, skólastj., Rvík, Sigurður
Jónsson, skólastj., Mýrarhúsum,
Þorsteinn G. Sigurðsson, kennari,
Reykjavík.
Þeir skiftu svo með sjer verk-
um, að formaður er Bjarni
Bjarnason, ritari Guðjón Guðjóns-
son, fjehirðir Guðm. Davíðsson.
Þrír fyrirlestrar voru haldnir.
Sr. Jakob Kristinsson sagði frá
Capri og sýndi myndir, Steinþór
Sigurðsson talaði um stjörnufræði
og próf. Sig. Noi’dal erindi, sem
hann nefndi „Samlagning“.
Þriðjudag 23. júní var þinghlje
vegna jarðarfarar Jón Þórarins-
sonar, fræðslumálastjóra, og
fylgdu kennarar líki hans til
grafar.
Iiauk þinginu með því að menn
komu saman til kaffidrykkju í
Iðnó og' skemtu sjer að skilnaði
við söng iog ræður.
-----<>---
algjörlega aftur, eða gleymst um
langan tíma.
Danir vildu fá íslendinga til
Grænlands.
Síðla í jan. 1729 skipaði kon-
ungur (Fr. IV.) nefnd danskra
manna (C. Möinicken, A. Rosen-
palm, B. Weijse og Muldenfort)
til að rannsaka skýrslur þær, ei
komið hefðu frá Grænlandi, og
til þess að gefa ráð til hagkvæm-
ustu aðflutninga, menningar og
viðhalds bygðinni í Grænlandi.
Nefndin ritar amtmanminum hér,
Niels Fuhrmann 28. maí 1729,
með Hafnarf j arðarskipi, og til
vara með Eyrarbakkaskipi 31. s.
m., ef hitt kæmist ekki út fyrir
Alþing. Vilja þeir nefndarmenn
og konungsstjórnin fá 40—50 fá-
tælca bændur eða húsmenn af Is-
landi með lconum og börnum, til
bólfestu á Grænlandi, og gerast
þar landnemar að nýju. Engan
mátti þó taka með valdi, né
þröngva til að fara; En þeim er
fara vildu góðfúslega, skyldi verða
séð fyrir bólfestu. Fluttir yrðu
þeir frá höfnum á Suðurlandi á
góðu Grænlandsfari næjsta vor,
með búslóð sína alla og nauð-
synjar. Þar með kýr, naut og
kindur, með hæfilegu fóðri. Til
drýginda og .sjparnaðar á rúmi í
skipinu, býðst nefndini til að senda
frá Danmörku hafra handa kind-
um og' skorið bygg handa naut-
gripum, ef það gæti þénað á leið-
inni til Grænlands. Frá Islandi
skyldu lamdnemar líka hafa mat-
forða, fisk og smér til 1 eða 2
ára — meðan gripum fjölgaði og
mönnum lærðist að nota þarlend-
ar nytjar og veiðiskap. Þá skvldi
þeim og lagður viður til bæja,
með íslensku lagi, og efni til
róðrabáta m. m. En smiðir og
aðrir hagleiksmenn yrðu að vera
með í förinni.
Lagt var fyrir amtmanni að
rita til 7 eða 8 nálægra sýslu-
manna um Suður- og Vesturland.
Gerði hann svo. Eftir því fór
sýslumaður (Sig. Sig.) í Árnes-
sýrlu fram á það, að 12 skyldu-
lið færu úr þeirri sýslu. Þar, og
í fleiri sýslum, brugðust margir
vel við þesisu í fyrstu, og létu
nokkrir skrifa sig, sem viljuga
að fara (má enn finna nöfn
þeirra). Þrátt fyrir þessar öruggu
undirtektir í fyrstu, varð meiri
dráttur á framkvæmdum en við
hafði verið búislt, og landnáms-
áhuginn brotnaði á bak aftur hjá
flestöllum, þá er þeir höfðu melt
hann nógu lengi.
Engan mátti flækja í f 1 j ót-
ræðisloforði. Því var hver þessara
húsbænda kallaður fyrir þingvitni
árið eftir, til þess að fullgera þar
játning sína, eða færa fram af-
sakanir. Og þá stóð ekki á af-
sölcunum.
Eftir fyrra árs þinghöldin,
bárust til Danmerkur með hausit-
skipunum svo greið svör, að kon-
ungur úrslcurðar 22. maí 1730,
að flytja skuli frá ísilandi 12
skylduliðshópa til Grænlands sum-
arið 1731. Amtmaður, landfóget-
inn og S. S. sýslumaður áttu að
sjá um alla framkvæimd og farar-
beiua, en greiða nauðsynlegan
kostnað af jarðabókarsjóði. 6 bú-
endur áttu að fá aðsetur við Góð-
vonarbygð, og hinir 6 við „Nepe-
sdne“.
Eins og þessi landnámsáhugi
fór út um þúfur hér heima, svo
hefir hann lílca fjarað út í Dan-
mörku, þegar líf og sál Fr. kon.
IV. var tekið úr leiknum, þá um
haustið 1730.
Kr. kon. VI. hefur þó líka fall-
ist á ráðstöfun föður síns. I hans
nafni skrifar stiftamtm. Hinrik
Ocken, til Joachims Lafrenta
amtm. á Bersastöðum 24. maí
1738. Eru þá enn boðin sömu boð
og áður — svo og mél fyrsta ár-
ið — ef 20 hópar sikylduliðs, eða
færri, vilji góðfúslega fara af Is-
landi til Grænlands. Skyldu þeir
setjast að í landinu vestanverðu,
nálægt 60° norðurbr. og þar í
nánd, er sjómenn kalla „Cap far
26. þiug-
Stórstúku íslands
var háð hér í bænum dagana 24.
—28. júní að báðum dögum með-
töldum. Þingið hófst með guðs-
þjónustu í fríkirkjunni, og pré-
dikaði Árni Sigurðsson fríkirkju-
prestur og lagði út af textanum:
„Ef guð er með oss, hver er þá
á móti oss.?“ Gengu þingfulltrúar
í. slcrúðgöngu úr Templarahúsinu
í kirkjuna og þaðan aftur, að
guðsþjónustu lokinni, í Good-
Templarhúsið, og var þingið þar
sett af stórtemplar, Brynleifi
Tobiassyni kennara á Akureyri.
Minti§t hann þess, að Stórstúkan
væri nú réttra 40 ára (stofnuð
24. júní 1886) og sérstaklega
þriggja stofnenda hennar, er við-
staddir voru þingsetningu og
skipaðir voru þar í embætti, en
það voru þeir Indriði Einarsson
rithöfundur og pi'ófastarnir Þórð-
ur Ólafsson á Þingeyri, og > Magn-
ils. Bjarnarson á Prestsbakka.
Skýrslur embættismanna Stór-
stúkunnar báru með sér, að starf-
ið hefði geugið fremur. vel á síð-
astliðnu ári: 7 stúkur stofnaðar
af uýju, 3 endurvaktar og nokkr-
ar barnastúkur stofnaðar. Fram-
kvæmdarnefndinni hafði tekist að
greiða skuldir Stórstúkunnar að
fullu s. 1. ár, og var alt að 1000
kr. í sjóði við reikningslok. Styrk-
urinn til Reglunnar á fjárlögum
1927 hækkaður úr 6000 kr. upp í
10000 kr. á síðasta Alþingi. Enn
eru í uppsiglingu að tilhlutun
stórtemplars samtök meðal nokk-
urra landsfélag'a í bindindis- og
bannmálinu. Reglan telur nú fleiri
félaga hér á landi en nokkru
sinni áður eða 7267 alls, þ. e. hér
urn bil 14. hver manneskja á
landinu er templar.
Stórstúkan mintist 40 ára af-
mælis síns með fjölmennu sam-
sæti hjá Rosenberg, og var þar
einnig minst 75 ára afmæíis
Good-Templarreglunnar. Kvæði
var sungið eftir Þo.rstein Gísla-
son um Stórstúkuna 40 ára, og
fleiri ný kvæði voru þar flutt.
Þinginu bárust mörg viður-
kenningar- og þakkarskeyti, t. d.
frá Hátemplar, Lars O. Jensen,
rektor í Bergen, en hann er
æðsti maður Reglunnar í heim-
inum, frá biskupi landsins fyrir
hönd prestastefnunnar, landlækni,
Ungmennafélagasambandi land-s-
ins og þar að auki frá fjölda
stúkna. Alls eru nú 60 starfandi
undirstúkur í landinu og 36 ung-
lingastúkur.
Þingið sóttu 92 fulltrúar, 51
úr Suðurumdæminu, 20 af Norð-
vel“. Þar séu talin vera beitar-
lönd góð, smávaxinn skógur, og
vænt til veiða, bæði laxa og ann-
ara fiska.
Nú varð ógreiðara um svörin
hér en í fyrsta skiftið. Þegar
amtmaður s.varar bréfi stift-
amtm. 4. ágúst s. ár., hefir hann
það helst að segja, að hann hafi
afhent málið sýslumönnum á Al-
þingi. Þeir hafi átt að leita álits
um alt land, en svörin séu ókom-
in. Áttu þeir líka tal um málið á
Alþingi, ásamt lögmönnum og
landfógeta. Tóku þeir máli þessu
Iieldur dauflega, og vildu sumir
senda menn fyrst í rannsóknar-
för til Grænlands— eins og Norð-
menn gerðu, áður en þeir tólcu
að byggja ísland.
Þrátt fyrir 9 ára umhugsun,
voru íslendingar þá ekki eins far-
fúsir til Grænlands, og fyr á öld-
um. Var nú einungis smiður einn,
Sigui'ður Jónsson Hólm, sem fús-
lega vildi fara. Þar með var líka
þessi tilraun, og alt umstangið
út af henni úr sögunni („af sig
selv bortfalder“ — segir í bréfi
12. maí 1739. Sjá: J. S. 4°, 234;
Þjskjs. A 3, og A 5, 78. Sbr.
S'afn t. s. ísl. II. 775).
V. G.