Tíminn - 24.07.1926, Side 1

^JaíMed
afgtei&síumaftHr CimaHS er
Sigar^eir ^tifcvtfsfan,
Satnktnfesliásitm, Keyffapt?
^fgrei&^ía
C í m a n s er í Saml>an6sí}úsinu
OOovc, fctt^íc^a 9—!£ {. i).
Sísni
X. ár.
Beykjavlh 24. júlí 1926
35 blart
Gyn- og klaufnaveiki.
Sýki þessi gerir hinn mesta
usla á búpeningi hvarvetna þar
sem hún nær að breiðast út. Er
hún talin mjög smitandi og á að
geta borist með heyi, hálmi, kjöti
og húðum, dýrum o. fl. Það er
líka mjög almenn skoðun að menn
beri veikina. Er sumstaðar, t. d.
í Noregi, haft strangt eftirlit með
því, að menn, sem til landsins
koma úr sýktum löndum, ekki
sýki skepnur. Undanfarin ár hef-
ir sýkin verið mjög skæð víða í
nágrannalöndunum. í Danmörku
skiftir tjónið, sem af veikinni leið-
ir, miljónum króna á ári, og það
þó ekkert sé tekið til igreina alt
hið óbeina tjón, sem sýkin hefir
í för með sér, því það verðun
ekki með tölum talið. Er nú algert
bann á innflutningi kjöts og gripa
frá Danmörku til Bretlands, og
miklar hömlur á innflutningi í
Noregi, en í þessum löndum, eink-
um Bretlandi, er aðalkjötmark-
aður Dana. Kjötverð var svo lágt
í Danmörku í maímánuði síðastl.
að talið var að það væri 25%
lægra en fyrir stríð, og síðan hef-
ir það þó lækkað.
Fyrir tveimur árum gerði gin-
og klaufnaveikin stórtjón á bú-
fje, (nautum, sauðum og svínum),
í Bretlandi. Var það þá til bragðs
tekið, að skera niður féð í hinum
sýktu héruðum. Hefir síðan tek-
ist að halda sýkinni í skefjum.
Og til þess að koma í veg fyrir
að hún bærist til landsins aftur,
hefir verið lagt innflutningsbann
á gripi og nýtt kjöt frá megin-
landi Evrópu.
Það er sérstakt lán fyrir okkur
Íslendinga, að veikin hefir aldrei
borist hingað, því ef það væri
ekki alveg örugt, er víst um það,
að innflutningsbann Breta hefði
einnig gilt fyrir Island, og þó
ekki sé enn um neinn verulegan
markað að ræða fyrir íslenskt
kjöt, í Bretlandi, þá er nú alveg
sérstök ástæða til þess að reyna
að vinna þar markað og halda öll-
um leiðum opnum, svo sem hægt
er.
Það er þó ekki nema að mjög
litlu leyti okkur sjálfum að þakka
að gin- og. klaufnaveikin ekki hefir
færst enn hiugað, því sárlítið hef-
ir verið til þess gert að vama
því. Reyndar hefir veríð bann við
innflutningi húsdýra hingað til
lands um langt skeið, en ekkert
eftirlit á því haft, að sýkin ekki
berist hingað á annan hátt. Hing-
að flyst kjöt, húðir, hey, hálm-
ur og margt fleira frá útlöndum,
þar sem sýkin er landlæg.
Til eru þó heimildarlög fyrir
landsstjórnina, til að gera nauð-
synlegar ráðstafanir, til að spoma
við því, > að sýkin beríst hinigað,
en stjórnin hefir ekkert gert. —
Þyrfti að bregða fljótt við og
hefta innflutning allra þeirra vara
frá útlöndum, þar sem sýkinnar
hefir orðið vart, sem hætta getur
stafað af. Er t. d. engin trygging
fyrir því, að það smjör, sem
flyst hingað frá Danmörku, sé
hættulaust í því efni. Ekkert eft-
irlit er heldur haft með þeim
mönnum, sem hingað koma frá
útlöndum, og á meðan það er al-
ment álit erlendis, að menn geti
boríð veikina, er óafsakanlegt af
okkur að loka augunum fyrir
þeirri hættu, sem af þeim getur
stafað.
Ríkisstjórnin verður að bregða
fljótt við til aðgerða í þessu máli.
Hér er ekki eingöngu um þá
hættu að ræða, sem stafar af
því, að veikin berist hingað til
lands, heldur getur slælegt eftir-
lit og kæruleysi orðið þess vald-
I.
Mestu tíðindi sem gerst hafa í
sögu íslands undanfarna manns-
aldra, eða jafnvel um nokkrar
aldir, eru þau, sem igerst hafa
síðasta mannsaldurinn: að þunga-
miðja þjóðlífsins hefir flust úr
sveitunum til kauptúnanna. Mik-
ill hluti þjóðarinnar hefir á ein-
um mannsaldri algerlega breytt
til um lifnaðarhætti.
Fyrir rúmum mannsaldri ólst
meginhluti þjóðarinnar upp í
sveit.
Nú eru ekki nema 40% af Is-
lendingum búsettir í sveit.
Stefni áfram, sem stefnt hefir,
líða ekki nema örfáir áratugir
þangað til aðeins 20% eða 10%
eru eftir í sveitinni.
í þetta sinn skal það ekki end-
urtekið, sem áður hefir verið
minst á hér í blaðinu, en þarf þó
að ræðast enn miklu rækilegar:
að þýðingarmesta verkefni núlif-
andi kynslóðar og stjórnmála-
mannanna sérstaklega, sé það, að
finna ráðin til að snúa þessum
straumi. Það hefir verið rakið og
sýnt að heilbrigði, hreysti og
menning kynslóðarinnar er í
hættu, verði áfram stefnt sem
stefnir, og er þar um hið dýr-
mætasta að ræða sem ísland á.
Það hefir ennfremur verið rakið
og sýnt að fjárhagsleg afkoma
þjóðarinnar er næsta ótrygg, eigi
hún að langsamlega mestu leyti
að vera undir hinum ótrygga
sjávarútvegi komin og hin nýj-
ustu tíðindi hafa sorglega sann-
að það.
í þetta sinn skal að hinu vikið,
hver er ein höfuðástæðan til þess
að þessi stórkostlega mikla og
jafnframt hættulega breyting á
búskaparlagi og lifnaðarháttum
íslendinga gat yfirleitt komist í
framkvæmd og orðið svo gag"nger,
á svo stuttum tíma, og jafnframt
bent á í því sambandi hver er
ein höfuðleiðin til að snúa þess-
um straumi.
II.
Það sem fyrst og ' fremst
þurfti til þess að hleypa þessum
mikla vexti í kauptúnin og sjáv-
arútveginn er mikið fjármagn.
Húsin sem reist hafa verið í
Reykjavík og öðrum kauptúnum
síðustu 30—40 árin hafa kostað
tugi miljóna króna.
iSkipin, fiskverkunarstöðvamar
og tæki öll til útgerðarinnar hafa
sömuleiðis kostað tugi miljóna
króna.
Hvaðan hefir þetta fjármagn
komið?
Að langsamlega mestu leyti
hefir það, í upphafi, komiði sem
lánsfé frá peningastofnununum,
sem sumpart ráðstöfuðu til þessa
því sparifé sem landsmenn höfðu
trúað þeim fyrir, sumpart öfl-
uðu til þess erlends lánsfjár.
Miljónir og aftur miljónir
króna hafa peningastofnanimar
lánað til þess að hleypa þessum
vexti í kauptúnin og sjávarút-
veginn.
andi, að þær nágrannaþjóðir okk-
ar, sem sýkina vilja forðast, banni
innflutning á kjöti héðan, og
væri það verri búsifjar en lands-
menn mættu undir rísa.
Jón Árnason.
Miljónir og aftur miljónir
króna hafa peningastofnanimar
lánað til þess að reka útgerðina,
verslunar- og iðnaðarfyrirtækin í
kaupstöðunum, það lánsfé gerði
atvinnurekendunum það mögu-
legt að auka úthaldið sífeldlega
og seyða fólkið til sín úr sveitun-
um með háum kauptilboðum.
Fyrir því eru það bankarnir
sem bera einna mesta ábyrgðina
á hinum stórkostlegu straum-
hvörfum sem orðið hafa í þjóð-
lífi íslendinga síðasta mannsald-
urinn og á fslandsbanka kemur
ábyrgðin mest, því að úr hans
hendi hefir mest af hinu nýja
fjármagni beinst til kaupstaða og
kauptúna.
Undanfarinn mannsaldur hafa
bankarnir beint nálega öllu veltu-'
fé sínu, veltufé landsmanna og
erlendu lánsfé, til húsagerða,
sjávarútvegs, verslunar og hvers-
konar atvinnureksturs í kaup-
túnunum.
Á sama tíma hafa bankarnir
verið nálega lokaðir fyrir bænd-
um landsins, auk þess sem1 láns-
kjör við landbúnaðarins hæfi
hafa varla þekst og þekkjast ekki
enn í líkum stýl og í öðrum lönd-
um.
Peningarnir leggja til kraftinn
til framkvæmdanna..
Þennan kraft til framkvæmda
hafa peningastofnanirnar veitt
nálega einhliða aðeins öðrum höf-
uðatvinnuveginum, s j ávarútveg-
inum og þeim hluta landsbúa sem
býr í kauptúnum.
Sú stjórn peningamálanna hef-
ir valdið hinum mikla vexti kaup-
túnanna.
Eitthvert greinilegasta og jafn-
framt sorglegasta dæmið um það
hver andi hefir ríkt í þessu efni
undanfarið, hjá þeim sem farið
hafa með yfirstjórn fjármálanna,
er það sem gerðist haustið 1924.
Þá neitaði Jón Þorláksson fjár-
málaráðherra að framkvæma lög-
in frá Alþingi um stofnun Bún-
aðarlánadeildarinnar og lýsti yf-
ir að ekki væru til 250 þús. kr.
til að lána til landbúnaðarfram-
kvæmda gegn fullkomnustu
tryggingum, þegar á sama tíma
voru keyptir fjölmargir nýir tog-
arar sem kostuðu miljónir króna
og sem þurftu miljónir króna í
rekstrarfé árlega.
Slíkur atburður hefði vart get-
að gerst í neinu menningarlandi
öðru en Islandi.
Verði framvegis, eins og hing-
að til, nálega öllu fjármagni
bankanna beint til kauptúnanna
er eyðing sveitarina fyrirsjáan-
leg.
III.
Á skal að ósi stemma.
Eigi að gera viðreisn sveitanna
mögulega, eigi að gera það kleift
að snúa straumnum aftur frá
kauptúnum til sveita, verður að
beina þangað kraftinum til fram-
kvæmda, peningunum.
Það liggur í augum uppi, að
eitt það helsta sem þeir menn
verða að vinna að, sem telja það
skyldu sína framtíðar landsins
vegna, að hefja alhliða viðreisn
sveitanna, er að beina veltufé
bankanna þangað í hæfilega stór-
um stýl og við þeim kjörum, sem
eru við sveitabúskaparins hæfi.
En jafnframt liggur annað í
augum uppi, að þar sem nálega
alt veltufé landsins er nú sem
stendur fast hjá kauptúnunum,
og þar sem það er vitanlega tak-
markað, þá kostar það vitanlega
mikla baráttu að fá þetta fé
laust handa sveitunum, því að að
einhverju meira eða minna leyti
vei’ður það að takast frá kaup-
túnunum.
Sú barátta hefir verið háð á
Alþinigi undanfarin ár, síðast all-
hörð á síðasta þingi. Sú barátta
verður áfram háð, uns úr sker á
annanhvorn veginn, og hún er
svo merkileg og afleiðingarík, að
hún hlýtur að marka stór spor.
IV.
Lögin um stofnun Búnaðar-
lánadeildar Landsbankans voru
fyrsta sporið sem stíga átti til að
leiðrétta það misrétti sem land-
búnaðurinn hefir orðið fyrir. Þau
áttu aldrei að vera annað en
byrjunarspor, enda áttu þau ekki
að gilda nema takmarkaðan tíma.
Alkunn er mótspyrnan gegn
þeim lögum og framkvæmd
þeirra frá formanni Ihaldsflokks-
ins, fjármálaráðherranum. Kom
hann þeim alveg fyrir kattarnef.
En þó er það svo enn, að þeir
fáu sem lán fengu úr Búnaðar-
lánadeildinni búa nú við betri
lánskjör en allir aðrir.
Ræktunarsjóðurinn kom í stað-
inn, stórum bættur frá því sem
Jón Þorláksson vildi vera láta, en
þó algjörlega ófullnægj andi láns-
stofnun. Kjörin, 6% vextimir,
mega teljast sæmileg lánskjör til
að reisa hús í sveitum. En í engu
menningarlandi öðru en íslandi er
boðið upp á slík lánskjör til rækt-
unar og annara jarðabóta. Þess-
ir háu vextir stafa af töpum,
sem engin eru af ræktunarlánum.
Þess vegna eiga slík lán enga
vaxtahækkun að bera vegna
áhættu af tapi.
Svo vofir það yfir að lánskjörin
geti enn versnað í Ræktunar-
sjóði, eða útlánsfé hans þrotið.
Að því líður eins og skipulag
hans er, að hann eigi alt sitt und-
ir jarðræktarbréfasölunni. En nú
eru að koma á markaðinn ný veð-
deildarbréf. Verði þau seld með
sömu afföllum og verið hafa, er
mjög hætt við að sala jarðrækt-
arbréfanna minki stórlega, séu
þau aðeins seld affallalaust. Þá
vantar Ræktunarsjóð von bráðar
starfsfé. Verði farið að selja
bréfin með afföllum hljóta láns-
kjörin að versna.
Á síðasta þingi var til umræðu
Landsbankafrumvarpið. Með því
átti að lögfesta nýtt skipulag
um seðlaútgáfuna og stjórn bank-
ans.
Eg hélt því fram þegar við
fyrstu umræðu, að þessu sam-
hliða yrðu að koma ákvæði í
frumvarpið, sem kvæðu á um, a.
m. k. að einhverju leyti í aðalat-
riðum, hvernig veltufé bankans
ætti að skiftast milli atvinnuveg-
anna og með hvaða kjörum.
Við aðra og þriðju umræðu
bárum við Halldór Stefánsson
íram breytingatillögur í samræmi
við þetta. Frumvarpið gerði ráð
fyrir að jafnhliða því sem Lands-
bankinn fengi seðlaútgáfuna væri
hann skyldaður til að hafa þriðj-
ung sparifjárins í tryggum verð-
bréfum. Tillaga okkar hné í þá
átt að helming þessa fjár fengi
Ræktunarsjóður og þyrfti ekki að
gjalda af í vexti nema V4% yfir
sparisjóðsvexti. Um enga áhættu
var að ræða fyrir Landsbankann
og sem enga fyrirhöfn. Að því
leyti var því um fylstu sanngim-
iskröfu að ræða.
Með þessum hætti hefði mátt
beina nokkurum miljónum króna
til landbúnaðarins, til að byrja
með, til ræktunarlána og annara
jarðabótalána var það vitanlega
hugsað. Og afleiðing hefði orðið
vaxtalækkun úr 6% í 5%, eða
jafnvel lægra nú, og vonin um
meiri lækkun síðar, þá er hinir
óeðlilega háu sparisjóðsvextir
lækka.
Þetta var svo sanngjörn krafa
og sjálfsögð, að jeg vildi ekki
gera ráð fyrir að henni yrði mót-
mælt. Sannarlega á öllum að vera
orðið ljóst hversu sorglega land-
búnaðurinn hefir verið látinn af-
skiftur í þessu efni undanfarið
og hversu alvarlegar afleiðing-
arnar eru þegar af því orðnar.
En þessi tillaga mætti afar-
harðri mótspyrnu og fremstur í
flokki yar vitanlega formaður
íhaldsflokksins, Jón Þorláksson,
með flokkinn allan í neðri deild
að baki sér með einni einustu
undantekningu.
Honum tókst líka enn, sem
fyr, að brjóta þessa réttlætis-
kröfu landbúnaðarins á bak aft-
ur. En tillagan fékk þó 12 at-
kvæði af 27 sem greidd voru, svo
að Jón Þorláksson má vita, að
að þeirri hugsun sem í tillögunni
fólst, stendur mikill hópur þing-
manna. Og hann skal vita hitt,
Jón Þorláksson, Íhaldsformaður-
inn, að að þessari kröfu hlýtur
íslenska bændastéttin að standa
nálega óskift og allir þeir menn
sem hafa þá lífsskoðun, að al-
hliða viðreisn landbúnaðarins sé
stærsta verkefni nútíma kynslóð-
arinnar.
Því að annaðhvort verður að
fullnægja þessari kröfu um að
afla mjög aukins veltufjár til
landbúnaðarins með aðgengileg-
um kjörum, eða ef veltufénu
verður einhliða eins og hingað til,
haldið í kauptainunum, þá er saga
landbúnaðarins von bráðar úti.
Og sé nýtt veltufé ekki til, þá
verður að taka það frá þeim sem
nú hafa það, þá verður að
þrengja að kosti kauptúnanna, til
þess að leiðrétta ranglætið sém
verið hefir.
V.
Því er borið við á móti þessari
kröfu, að Landsbankinn igeti ekki
orðið við þeirri kröfu að lána til
landbúnaðarins með þessum kjör-
um. Hann standist það ekki.
Við nánari athugun reynist
þessi mótbára mjög röng.
Árið sem leið, varð Landsbank-
inn að afskrifa sem tapað rúm-
lega hálfa þriðju miljón króna.
Stuttu áður hafði hann orðið að
afskrifa sem tapað á útbúinu á
Isafirði einu yfir miljón króna
og í fyrra á útbúinu á Eskifirði,
auk þess sem afskrifað var nú
síðast, yfir 600 þús. kr. Töp
Landsbankans síðustu árin nema
orðið samtals ekki fáum miljón-
um króna. Og ekki munu þau
vera minni töpin sem íslands-
banki hefir beðið.
Framh. á 4. síöu.
--o-
Baráttan um veltuféð