Tíminn - 14.08.1926, Page 1

og afgteiðsferra&ur Simaits et
Sigurgeir ^ttfcrifsfcn,
Sxrmfean&sbásiriu, SeffjauH.
X. Ar.
*£&fgz£ifo&ía
Clmans « í Sambanbs^ásinu
©pin baQleqfl 9—(2 f. I}.
Shni $96-
Ksíykjftvík 14. ágást l»2fi
38. blað
IJtanárheiini.
Bjargiáðastjórn FraJkka.
Áður er sagt frá því, að Herriot
feldi stjórn Briands með því að
fá þingið til að neita stjórninnium
alræðisvald í fjármálum þar til í
nóvember í haust. Forsetinn bað
hann að mynda stjóm og tókst
það greiðlega að fá nógu marga
ráðherra í sætin. En samhliða
gerðist ókyrð mikil í landinu.
Frankinn hraðféll úr 192 ster-
lingspundið og komst lægst í 245.
Blöðin voru nálega öll móti stjóm-
inni, og fall myntarinnar hafði
áhrif eins og yfirnáttúrleg mót-
mæli gegn stjórn sem taldi það
sitt aðalhlutverk að rétta við
gengið. Fall frankans var að tölu-
verðu leyti kauphallarbragð
frá innlendum gróðabrallsmönn-
um, sem vildu fá íhaldsstjóm að
húsinu og bað stjóminni og sér-
staklega yfirráðherra óbæna.
staklega yfirráðherrann ábæna.
Eitt svæsnasta íhaldsblaðið hvatti
til að drepa Herriot, sagði að ef
einhver örkumlaður hermaður
vildi stytta honum aldur væri
ólíklegt að nokkur franskur dóm-
stóll fengist til að dæma slíkan
velgerðamann. Þar sem ráðuneyt-
ið mætti, var því tekið með ís-
kaldri þögn. Aðstaða stjórnarinn-
ar var verri fyrir það, að Herriot
hafði að því er virtist ráðist í
að steypa stjórninni án þess að
fiokkur hans hefði gert sér grein
fyrir hvað þá tæki við. Fjármála-
ráðherrann viðurkendi að ríkis-
sjóður væri að heita mætti tóm-
ur og gjaldþrot landsins fyrir
dyrum, nema ef gripið væri til
verulegra bjargráða. Til að verj-
ast áföllum í bili kvaðst hann
mundi grípa til leifanna af Morg-
an-láninu frá Ameríku. Það hafði
eiginlega átt að vera gengislán, og
var nokkuð eftir. Þetta þóttu alt
vond tíðindi. Stjórnin bað um
traust, en það var felt með nokkr-
um atkvæðamun. Forsetinn bað
þá Poincaré, sem þykir einna
fremstur af íhaldsmönnum, að
mynda nýja stjóm. Blöðin og
raddir allsstaðar að úr landinu
heimtuðu samsteypustjóm, þar
sem allir flokkar ættu fulltrúa,
svo að þjóðin stæði óskift í þess^-
um voða, eins og þegar stríðið
skall á 1914.
Á tveim dögum myndaði Poin-
caré bjargi'áðastjórnina. Eru í
henni foringjar allra flokka nema
verkamanna. Sex af núverandi
ráðherrum hafa áður verið yfir-
ráðherrar. Poincaré er sjálfur
fjármálaráðherra, því að það þyk-
if nú vandinn mestur. Briand hef-
ir áfram utanríkismálin. Herriot
er mentamálaráðherra. Tveir fyr-
verandi yfirráðherrar voru eftir-
skildir. Það eru þeir Millerand og
Caillaux, og þótti ýmsum mein
að, er þeir voru eftirskildir. Að
líkindum hefir Poincaré ekki vilj-
að taka Caillaux, því að fjármála-
stefnur þeirra eru nokkuð ólíkar.
Þá er þess. til getið, að Herriot
hafi ráðið því, að Millerand var
ekki tekinn. Fyrir tveim árum var
það fyrsta verk Herriots að reka
Millerand úr forsetastöðu, eftir
hinn mikla kosningasigur frjáls-
lyndra manna.
Mest umtal í landinu vakti það,
að Herriot skyldi verða ráðherra
áfram. Hann var foringi stærsta
flokksins í þinginu, og Poincaré
mun ekki hafa treyst sér að hafa
þann flokk allan í andófi. Hins-
vegr gekk Herriot í nýja ráðu-
neytið, án þess að ráðgast um við
flokk sinn, sem tæplega muiidi
hafa samþykt það. Meírihluti
hinna frjálslyndu lætur þó þar við
sitja og styður stjómina.
Um leið og Poincaré tók við
stjórn hækkaði frankinn þegar í
stað, og komst í 198 sterlings-
puhdið, eins og var áður en
Herriot byrjaði æfintýri sitt.
Þótti nú vinum Poincaré fara að
líkum. En sú dýrð stóð ekki lengi.
Eftir fáa daga fór frankinn enn
að falla, hægt að vísu, og þykir
það ekki boða gott. Stjórnin hefir
gífurlegan meirihluta í þinginu og
knýr fram með harðri hendi alt
sem hún vill. Leggur hún á nýja
skatta, og ætlar á svipstundu að
fá í ríkissjóð 11 miljarða franka.
Mest af tekjum þessum fæst með
óbeinum sköttum, en lækkað á
stóreignamönnum, í von um að
þeir flytji síður auðæfi sín úr
landi.
31. júlí.
J. J.
-o-
frá stjórn Búnaðarfélags Islands um ,,áburðarmáliðu
og’ frávikning búnaðarmálastjóra.
Undanfarið hefir allmikið verið
ritað í blöð landsins um hið svo-
nefnda „áburðarmál" og frávikn-
ing Sigurðar Sigurðssonar búnað-
armálastjóra. Þar sem ýmsar mið-
um áreiðanlegar fullyrðingar hafa
komið fram í skrifum þessum og
af þeim dregnar miður réttar
ályktanir, hefir stjóm Búnaðar-
félags íslands talið rétt, eftir að
allir stjómamefndarmenn eru aft-
ur staddir í bænum, að segja sögu
málsins í stórum dráttum og gera
grein fyrir afstöðu stjórnarinnar
til málsdns. Að öðru leyti mun
stjóm Búnaðarfjelags íslands ekki
taka þátt í ritdeilum um málið,
heldur leggja, á sínum tíma, gögn
sín í hendur þeirra aðila, sem
kjósa stjórnina, Búnaðai'þings og
landbúnaðarnefnda Alþingis.
í lok síðasta Búnaðarþings, er
háð var í ársbyrjun 1925, var all-
mikið rætt um verslun með til-
búinn áburð. Auk þess sem tekin
var afstaða til frumvarps til laga
um kaup og sölu á tilbúnum á-
burði, sem einn Búnaðarþings-
manna hafði borið fram, voru
bornar fram tvær tillögur í mál-
inu.
Hin fyrri var frá Bimi bónda
Hallssyni á Rangá:
„Búnaðarþingið beinir því til
stjórnar Búnaðarfjelagsins, að
hún hlutist til um, að Búnaðar-
fjelgið hafi á hendi umboð fram-
vegis, um kaup á erlendum á-
burði“.
Hin síðari frá Sigurði bónda
Baldvinssyni á Komsá:
„Búnaðarþingið felur fjelags-
stjórninni að sjá um, að einstak-
ir menn og fjelög fái áburð á
ódýran og hagkvæman hátt, og
þeir fái hann án álagningar, sem
greiða hann gegn farmskírteini“.
Báðar þessar tillögur voru sam-
þyktar. Hin fyrri með 7 atkv.
gegn 1. Hin síðari með 8 sam-
hljóða atkv.
Kom það fram í umræðunum,
mjög greinilega, að hið sjerstaka
tilefni tillagnanna var verslunin
með Noregssaltpétur. Verslun
með hann hafði farið fram á veg-
um Búnaðarfjelags íslands undan-
farin ár og var nokkur deila um
það á þinginu hvemig þeirri
verslun hefði verið háttað. Orða-
lagið í tillögunum „að Búnaðar-
fjelagið hafi á hendi umboð fram-
vegis“ og að einstakir menn og
fjelög geti fengið áburðinn „án
álagningar“, áttu því einkum við
um Noregssaltpéturinn.
Á tveim fyrstu fundunum, sem
stjórn Búnaðarfjelags íslands
hjelt að afloknu Búnaðarþingi,
fyrri og síðari hluta dags hinn
5. mars 1925, er svo tekið fyrir
að kveða á um sölu á Noregs-
saltpétri fyrir vorið. Fjarstaddur
var á þeim fundum,vegna lasleika,
hinn nýkjömi stjómarnefndar-
maður: Oddur Hermannsson skrif-
stofustjóri. En báðir hinir stjórn-
arnefndarmennimir þáverandi:
Tryggvi Þórhallsson og Valtýr
Stefánsson og Sigurður Sigurðs-
son búnaðarmálastjóri sátu fund-
ina. Ennfremur sátu fundina:
Magnús bóndi Þorláksson á Blika-
stöðum og Eyjólfur Jóhannsson
frá Mjólkurfélagi Reykjavíkur og
Carl Olsen stórkaupmaður frá
firmanu Nathan & Olsen. En þau
firmu höfðu einkum fengist við
sölu á tilbúnum áburði undan-
farið.
Sigurður Sigurðsson búnaðar-
málastjóri lagði málið fyrir stjórn-
ina. Er svo bókað í gerðabók
stjórnarinnar að Búnaðarfélag Is-
lands á kost á að fá 200 smá-
lestir af Noregssaltpétri frá
Norsk Hydro og á stjómin að
gera ráðstafanir um sölu á hon-
um.
Var því beint til hinna við-
stöddu fulltrúa fyrir Mjólkurfélag
Reykjavíkur og firmað Nathan og
Olsen, á fyrri fundinum, að reyna
að ná samkomulagi um skifting
þessa áburðar sín á milli og sölu
hans, í samræmi við samþykt
Búnaðarþings. Á síðari fundinum
lýstu þeir því yfir að þetta sam-
komulag hefði náðst. Var áburð-
inum skift þeirra í milli á þeim
grundvelli og ákveðið verð á
áburðinum, samkvæmt þeim upp-
lýsingum sem fyrir lágu, tveim
krónum lægra fyrir 100 kíló, þeim
sem borguðu hann fyrirfram og
tóku hann við skipshlið. Sömu
stkilyrði áttu að gilda á fjórum
aðalhöfnum á landinu.
Fyrir stjórn Búnaðarfélags ís-
lands lá málið því þannig fyrir, að
hún hlaut að líta svo á að hún
hefði fult ráðstöfunarvald yfir
áburðinum. Allar kröfur hennar,
í samræmi við samþyktir Búnað-
arþings, voru teknar til gi’eina.
Hún hafði því enga ástæðu til að
halda að aðstaða Búnaðarfélags-
ins til þessarar áburðarverslunar
hefði á nokkurn hátt breyst, eða
mundi breytast. Tryggvi Þórhalls-
son, sá af stjórnamefndarmönn-
unum, sem enn á sæti í stjóminni,
vill sérstaklega taka fram, að hann
leit á Mjólkurfélag Reykjavíkur
sem sjálfsagðan fulltrúa, fyrir
notendur áburðarins, og taldi vel
fyrir séð er það gekk að sam-
komulaginu.
Um sölu Noregssaltpéturs á ár-
inu 1925 var ekki þörf frekari
aðgerða af stjórnarinnar hálfu.
Foi.*maður, sem þá var orðinn,
(Tr. Þ.) leiddi í tal við Sigurð
Sigurðsson búnaðamiálastjói'a oft-
ai en einu sinni, síðar á árinu,
að ráðstafa þyi'fti þessari áburð-
arsölu fyrir árið 1926, á þeim
grundvelli sem Búnaðarþing ætlað-
ist til. Var tilefni til þess meðal
annai's það, að frá Mjólkurfélagi
Reykjavíkur hafði formanni bor-
ist ósk um að málið yrði tekið
fyrir áður langt liði. Búnaðarmála-
stjóri tók vel í þá málaleitun og að
fundui' yrði haldinn með Mjólkur-
félagi Reykjavíkur um málið.
Ilann gat þess ekki með einu orði
að nein breyting hefði átt sér
stað í málinu.
Ilinn 15. des. 1925 var svo hald-
inn fundur um málið. Öll stjórn
Búnaðarfélagsins var á fundinum
— Vigfús Einarsson var mættur
sem varamaður í forföllum Odds
Hermannssonar og hefir síðan
ávalt gengt störfum hans — og
Sigurður Sigurðsson búnaðar-
málástjóri. Ennfremur af hálfu
Mjólkurfél. Reykjavíkur: Magnús
Þorláksson bóndi á Blikastöðum
og Guðmundur Ólafs bóndi í
Nýjabæ, etjórnarnefndarmenn og
Eyjólfur Jóhannsson fram-
kvæmdastjóri.
Þá er farið var að ræða málið
lýsti Sigurður Sigurðsson búnað-
armálastjóri því yfir að óvíst væri
að Búnaðarfélag íslands gæti nú
ráðin nokkru um sölu áburðarins,
því að hann hefði í vor látið
Norsk Hydro vita, að hann vildi
ekkert hafa að gera með söluna
á áburðinum.
Kom þessi yfirlýsing, a. m. k.
undirrituðum st j ómarnef ndar-
mönnum mjög á óvart.
Benti formaður þegar á að
þessi framkoma væri í fullu ósam-
ræmi vi.ð yfirlýstan vilja Búnaðar-
þings og vitnaði í tillögur þær,
sem birtar eru hjer að framan,
einkanlega hina fyrri.
Svaraði búnaðarmálastjóri því,
að sér hefði verið þetta heimilt,
því að hann „prívat“, en ekki Bún-
aðarfélag Islands, hefði haft á
hendi viðskiftin við Norsk Hydro.
Var málið nokkuð frekar rætt,
en engin ákvörðun tekin á þeim
fundi. En á næsta fundi, 19. des.,
— Valtýr Stefánsson var ekki á
þeim fundi — var ákveðið, að
formaður sendi símskeyti til
Norsk Hydro og óskaði, sam-
kvæmt ályktun Búnaðarþings, að
Búnaðarfélagið fengi einkasölu á
N oregssaltpétri árið 1926 og ósk-
aði eftir tilboði í 400 smálestir.
Svar við því skeyti var það að
þetta gæti Búnaðarfélagið ekki
fengið því að firmað Nathan &
Olsen væri orðið einkasali á áburð-
inum og bæri að snúa sjer til
þess.
Út af þessum tíðindum voru
gerðar eftirfarandi ráðstafanir.
1. I samráði við aðra stjórnar-
nefndarmenn ritaði formaður
Norsk Hydro rækilegt bréf um
málið. Sagði sögu málsins og
ályktanir Búnaðarþings. Lýsti að-
stöðu Búnaðarfélags íslands. Gat
þess að fulltrúi kæmi frá félag-
ir.u til viðtals um málið og nýrra
samninga ef unt væri.
2. Það kom mjög til tals að ein-
( hver stjórnarnefndarmanna færi
utan til þess ef unt væri að kippa
málinu í lag, en það gat þó ekki
orðið. I stað þess var ákveðið að
Pálmi Einarsson ráðunautur, sem
var á förum utan í öðrum er-
indum, rannsakaði málið jafn-
framt, með því að tala við Norsk
Hydro og gæfi skýrslu um það.
Jafnframt fékk hann umboð til
að reynai að ná samböndum um
áburð af félagsins hálfu.
3. Ut af yfirlýsingu búnaðai-
málastjóra, að hann hefði prívat
haft viðskiftin við Norsk Hydro,
sendi Vigfús Einarsson fyrir-
spurnarskeyti um það og fékk 31.
des. eftirfarandi svar:
„Kun Búnaðarfélag Islands in-
dehadde var eneforhandling ind-
til Nathan—Olsen overtok agen-
turet februar 1925“.
(Á íslensku: Aðeins Búnaðarfélag
Islands hafði á hendi einkasölu fyr-
ir oss, þangað til Nathan & Olsen
töku við umboðinu í febrúar 1925)
4. Loks skrifaði formaður, og
lét hina stjórnarnefndarmennina
og búnaðarmálastjóra vita um
það, öllum búnaðarþingsmönnum
um málið, þeim, er hann náði til
og gerði ekki ráð fyrir að ná til
munnlega, og beiddist umsagnar
þeirra og tillagna.
II.
Hinn 14. febrúar 1926 er
Pálmi Einarsson ráðunautur bú-
inn að hafa tal af Norsk Hydro
um málið, og ritar þá, frá Kaup-
mannahöfn, skýrslu um málið til
stj órnar Búnaðarfj elagsins.
Eftirfarandi atriði úr skýrslu
hans varpa ljósi yfir gang máls-
ins.
I samræmi við símskeytið frá
Norsk Iíydro, til Vigfúsar Ein-
arssonar, sem áður er um getið,
segir Pálmi í skýrslunni:
„Norsk Hydro hefir á árunum
1923, 1924 og fram til 5. febrúar
1925 skoðað Búnaðarfélag Islands
sem einkasala sinn á Islandi".
Um þetta hafa þó ekki verið
neinir bindandi samningar, sem
undirritaðir væru af hálfu beggja
aðila, hvorki áður né eftir að
viðskiftin komu í gang. Vegna
þessa, að engir fastir samningar
voru gerðir, orðar Pálmi það svo
síðai' í skýrslunni, að Norsk Hy-
dro muni ekki hafa talið sér skylt
„að bjóða Búnaðarfélaginu einka-
söluumboðið framvegis".
Ennfremur segir í skýrslu
Pálma:
„Skoðun Norsk Hydro hefir
altaf verið að Sigurður Sigurðs-
son búnaðarmálastjóri á vegum
Búnaðai'félags Islar.ds, aðeins
framkvæmdi pantanir á áburðin-
um; frá þess hálfu hefir því aldr-
ei verið að ræða um einkavið-
skifti við hann í neinni mynd“.
Því næst eru rakin í skýrsl-
unni viðskifti Búnaðarfélags Is-
lands og Norsk Hydro árin 1923
og 1924.
Því næst er þess getið, að í des-
ember 1924, skömmu fyrir síð-
asta .Búnaðarþing, hafi Búnaðar-
félag íslands spurt um, hvort
það gæti fengið 200 smálestir af
Noregssaltpétri til ársins 1925. —
Sá stjórnamefndarmaður (Tr. Þ.),
sem einn á enn sæti í stjórn
Búnaðarfélags íslands af þeim,
sem þá voru í stjóm, telur sig
muna, að það hafi verið gert í
samráði við stjómina. — Svaraði
Norsk Hydro þeirri málaleitun
játandi. En svo segir í skýrslu
Pálma: „Með bréfi dagsettu 29.
janúar 1925, fer Búnaðarfélag