Tíminn - 21.08.1926, Blaðsíða 3

TÍMIMN
145
Kaupið Sparifi.
iioeeis mm oeltnaK í 100 eða 500 gramma loftþétt- um blikkdósum. — Altaf jafn- hressandi í þessunt umbúðum.
nú Framsóknarmann á þing. Pers-
ónuleg- vinátta olli því, að Bjami
Jónsson frá Vogi var jafnan kos-
imn í Dölum og sömuleiðis endur-
minningin um baráttu hans í sjálf
stæðismálimu.
Nú er það alhliða viðreisn land-
búnaðarins sem er hið mikla verk-
efni kynslóðarinnar. Nú er háð
barátta um að snúa straumnum
frá kaupstöðum til sveita, beina
veltufé með réttlátum kjörum til
sveitanna o. s. frv.
Framsóknarflokkurinn, bænda-
flokkurinn, eimn allra flokka, berst
einhuga fyrir þeim hugsjónum,
enda eru það fyrst og fremst
þessar hugsjónir, sem binda þá
menn saman, sem í Framsóknar-
flokknum eru.
Þess vegna vill Tíminn mjög ein
dregið mega vænta þess, að bænd-
ur og bændakonur í Dölum skipi
sér með yfirgnæfandi meiri hluta
undir merki Framsóknarflokksins
með því að kjósa séra Jón Guðna-
son.
-----o----
Sigurður Skagfeldt
söngvari heiir síðast í maímán-
uöi síðastl. vor tekið próf við
operuskólann í Kliöfn, og mun
hann vera annar Islendingur í
röðinni, sem tekið hefir próf í
óperusöng, og það með besta vitn-
isburöi. Ettir nokki’a daga var
hann ráðimi við ieikhús í Ro-
stock. Leikhússtjórniin þar hafði
heyrt hans getið, og óskaði að fá
að heyra rödd hans. Sama kvöld-
ið og hann lét fyrst til sín heyra
þar, vai' haim ráðinn við leikhús-
iö til næsta vetrar. Þetta mun
vera eitt af stærri leikhúsum
Þýskalands og hefir 48 manna or-
kester..
Nokkrum dögum áður en Skag-
feldt fór frá Khöfn söng hann
þar opinberlega og tek eg hér orð-
rétt upp nokkur orð úr Kaup-
mannahaínarblaði:
„Den islandske Operasanger
Sigurd Skagfeldt vakte en sand
Bifaldsistorm ved sin ædle, fölelses
fulde Tenor.
Denne lyse Stemme övede fra
de förste Toner en stærk Indflyd-
else paa Folke masserne, der atter
og atter krævede nye Numre.
Hr. Skagfeldt gaar nu til nogle
af Tysklands störste Operascener,
men har lovet os Gæstespil til
vore Vinterkoncerter. Vort Pu-
blikum kan altsaa forsætte Be-
kendtskabet med den sjældne
Tenor“.
Sigurður Skagfeldt er nú þeg-
ar víða þektur hér á landi fyrir
sína ágætu söngrödd og þýðu
nefnir „verslunarkrækjur“. (Sjá
áðurnefnda grein, bls. 88). Verður
nú hér á eftir tekið saman stutt
yfirlit um verslunarástæðumar og
tilraunir kaupmannanna að sundra
samtökum bænda og gera áhrif
þeirra að engu. Verður þá stuðst
aðallega við áður greinda heimild.
Um vöruval og vöruvöndun
kaupmanna á þessu tímabili fást
nokkuð ljósar upplýsingar. Brýn-
ing Jóns Sigurðssonar til lands-
manna er meðal annars á þessa
leið: „Vér höfðum haft verslunar-
frelsi í full 15 ár, áður en nokkr-
um fór að detta í hug fyrir al-
vöru að nota sjer það, til að ná
til sín nokkru af ágóða verslun-
arinnar, og hefði ekki ormar og
maðkar risið upp öndverðir úr
kornbingjum kaupmannanna,
teygt upp höfuðin og litið um öxl,
til að frýja oss hugar, þá mundi
hafa verið alt að mestu kyrt um
full tuttugu ár að minsta kosti"1).
Virðist af þessum ummælum
mega ráða, hver hafi verið ein af
orsökunum til þess, að landsmenn
hófust handa. Þess er getið, að
árið 1865 hafi komið til ensku
verslunarinnar hér á landi korn
*) Jón Sigurðsson: Um verslun og
verslunarsamtök. N. F. 1872, bls. 82.
tóna, og margur tónninn og lag-
ið lifir í endurminningum manna
eins og ógleymanlegur unaðs-
hljómur. Eg hefi oft undrast hve
fólk hefir verið fljótt að læra lög-
in hans — lögin, sem hann hefir
sungið einusinni eða tvisvar —
gruflar það upp í huga sínum,
þar til það hefir náð samhenginu.
Þann undra áhuga tekst þeim
einum að vekja, sem er virkilegri
listagáfu gæddur, og nær tökum
á tilfinningum manna.
En hve lengi á íslenska þjóðin
að þola það, að allir þeir, sem
skara fram úv í sönglist, og við-
urkendir eru meðal annara þjóða,
verða að leita sér atvinnu fjærri
fósturjörðu sinni, eins og t. d.
Pétur Jónsson, Sigurður Skag-
feldt og Haraldur Sigurðsson.. Það
sýnir ekki mikinn þjóðernismetn-
að eða þroska, að láta þessa menn
sitja suður í löndum, en kasta
árlega þúsundum og tugum þús-
unda í erlenda. umferðasöngvara,
harmonikuleikara og því um líkt,
sem lítið eða ekkert listagildi hef-
ir. —
En þegar þjóðleikhúsið kemur
ætti þetta að lagast. Þai' þyrfti
að safna saman öllum bestu söng-
kröftum þjóðarinnar, og gefa
mönnum kost á að hlusta á þá
þar. Þar þyrfti að koma upp „Or-
frá Ameríku, sem hafi bæði ver-
ið vel vegið og hin besta vara.
Landsmenn fundu skjótt mun
þessarar vöru og þeirrar, „sem
flutt var frá Danmörku jafn-
framt, og var valin af lakari teg-
und í fyrstu, en síðan blönduð
töluverðum óhroða og sóðalega
meðfarin; þeir sýndu sig því lík-
lega til að vilja kaupa einungis
góða komið!, en líta ekki við hinu..
En þá var skotið út þeirri fregn,
að kornið frá Ameríku væri pest-
arkom, og alþýða trúði þessu og
hætti að spyrja eftir því"1).
Brennivínsbruggarar í Danmörku
þektu eina tegund brennivíns,
sem þeir töldu, að íslenskir kaup-
menn þeirra tíma sæktust einkum
eftir. Yar það kallað „Islendinga-
brennivín“ og var það flutt út „við
lítinn orðstír fyrir gæði eða
kosti“. — Vorið 1869 fluttist
„ormakorn“ hingað til lands. Var
það keypt fyrir lítið verð, „svo
sem óætii, að sagt var“2). Gekk
það út hér á landi á 20—22 kr.
tunnan. Kom þá upp allmikill
kurr meðal manna, einkum við
Húnaflóa. Fundu Húnvetningar,
eins og fleiri, sárt til þess,
J) Sama rit bls. 86—87.
2) Sama rit bls. 90.
kester“, sem vert væri á að hlýða
og væri þjóðinni til sóma.
Söngvinur.
----o----
Pílatusarþvottur
Þórarins á Hjaltabakka.
Það hefir dregist lengur en
skyldi, að sýna aðferð Þórarins,
þegar hann reynir að verja óverj-
andi framkomu sína, sem þing-
manns. I 20. tbl. „Tímans“ svar-
aði Þórarinn gerin, er jeg ritaði
um framkomu hans á þingmála-
fundi á Melstað, í sendimnnsmál-
inu, og í sama máli í Sameinuðu
þingi.
Grein Þórarilns fer að mestu
utan við efnið. Þarf þar af leið-
andi lítillar athugunar við. Þórar-
inn segir: „Af þessari grein (nfl.
minni) isá eg að ekki er lokið
fréttaburði af þingmálafundum í
kjördæmi mínu. Hélt eg þó að
ekki myndi verða um sinn vegið
frekar í þann sama knérunn.“ —
Ekki mun það vera vanalegt að
kalla það söguburð, þá rætt er í
opinberu blaði um framkomu
manna á opinberum fundum. Þótt
Þ. vilji láta það líta þannig út í
grein sinni, mun það ekki dyljast
„hversu þeim var herfilega mis-
boðið af hinum dönsku verslun-
um"1), Sama ár hófust þeir
handa um stofnun alinnlends
verslunarfélags, er nefndist „Fé-
lagsverslunin við Húnaflóa“. 1 for-
göngunefndina voru valdir: Páll
Vídalín, Pétur Eggerz og séra
Sveinn Skúlason. 1 ávarpi, sem
nefndin gaf út, voru þessi eftir-
tektarverðu ummæli: „Á hinum
seinustu árum hafa . . . hinir
dönsku menn vorir fært sig upp á
skaftið í viðskiftum við oss, að
þeir ekki einungis hafa skamtað
oss eftir geðþótta alt verðlag á
útlendum sem vorum eigin vörum,
. . . heldur einnig sumir fært oss
meira og minna skemdar vörur,
svo sem maðkað korn og fleira
og selt oss vísvitandi sem ó-
skemdar væri“2). — Er þetta ærið
til þess að sýna, við hvað lands-
menn áttu að búa í þessu efni og
þó var það aðeins einn þáttur
þeirrar spillingar og verslunar-
ókjara, sem þróuðust á einræðis-
J) Björn Sigfússon, Kornsá: Félags-
verslunin við Húnaflóa. Timarit ísl.
samv.félaga 1922, bls. 53.
2) B. S. K.: Félagsverslunin viö
Húnaflóa. Tímarit ísl. samv.fél. 1922,
bls. 54.
Með hinni gömlu, viðurkendu
og ágætu gæðavöru
Herkulesþakpappa
sem framleidd ér á verksmiðju
vorri „Dortheasminde2 frá því
1896 — þ. e. : 30 ár — liafa
nú verið þaktir í Danmörku og
^slandi.
ca. 30 milj. fermetra þaka.
Fœat alstaðar á Islandi.
Hlutafélagíð
] m Villidiens fÉiKter
Köbenhavn K.
lesanda, að það er gert til þess að
reyna að leiða athygli hans frá
aðal efni greinarinnar. Mig undr-
ar ekki, þó Þ. þyki leitt að fram-
koma hans komst í hámæli; hann
hefir vonað, að ekki mundi vitn-
ast, hver væri faðir orðsins „ó-
heppilegur“ í tillögunni um sendi-
manninn. Eg bjóst ekkii við, að Þ.
tímum danskra selstöðuverslana.
Jón Sigurðsson getur og um vöru-
val kaupmanna og hirðuleysi
þeirra, um að flytja til landsins
gnægtir nauðsynjavara, en að
þeir aftur á móti legðu mikið
kapp á, að koma út „kram“-vöru
sinni. „Kornvöru og timbur færa
j því kaupmenn mjög af skornum
j skamti, svo landsmenn verði ætíð
að fara auðmjúkan bónarveg, til
að fá það**1). „Það teljum vér eitt
hið lakasta“, segir J. S., „þegar
kaupmaður neyðir viðskiftamann
sinn, til þess að taka út á vörur
sínar óþarfa, oð neitar honum um
nauðsynjavörurnar að öðrum
kosti“2).
Þessar og fleiri búsifjar af
hendi hinna dönsku selstöðuversl-
ana hrundu af stað áður um getn-
um verslunarsamtökum. En er
bændur fóru að sýna sig í að
brjótast undan oki kaupmann-
anna, tóku þeir að leita mótvarna,
ti) þess að halda viðskifamönnun-
um föstum. Jón Sigurðsson telur
nokkur þeirra ráða, er þeir gripu
til. Hann segir: „Eitt hið helsta
1) J. S.: Um vsrelun og verslunar-
samtök. N. F. 1872, bls. 84—85.
2) Sama rit bls. 84.
myndi reyna að gera sig að písl-
arvotti; eða hvað meinar hann
með að vega í knérunn? Er það
ekki það, að hami finni að hann
hefir fengið ólífissár sem þing-
maður; særst af sínu eigin vopni,
nfl. framkomu sinni. — Ennfrem-
ur seg'ir Þórarinn að eg vilji gera
sem mest úr því að hann á fund-
inum á Melstað hafi verið mjög á
móti stjórninni í þessu máli. —
Skyldi Þórarinn ekki muna hvað
hann sagði þar. Eg verð að reyna
að ýta við minni hans og láta svo
lesendur dæma um, hvort Þórar-
inn kom eins fram á þingi eins og
á Melstað. Þórarinn er faðir orðs-
ins „óheppilegur“ í tillögunni, og
meðal annars, sem hann sagði, þá
tillagan var rædd, var þetta: „Það
skal ekki standa á mér að finna
að við stjórnina um, það sem mér
finst aðfinsluvert; nei, síður en
svo“.
Þórarinn játaði á Melstað að
maðurinn hefði verið „óheppileg-
ur“; hann lofar, að ekki skuli
standa á sér að finna að við
stjórnina. Hann hefir ekkert út
á tillöguna að setja, þegar hann
hefir fengið að koma þessu eina
orði í hana. Munu þyí flestir
fundarmenn hafa litið svo á, að
hann mundi finna rækilega að við
stjórnina, þessar umræddu gerðir
hennar. Það mun alls ekki hafa
verið meining fundarmanna að
Þórarinn ætti að hvísla því að
stjórninni, að hún hefði sent
„óheppilegan“ mann, og síst var
það mín meining, enda veit jeg að
Þórarinn getur engum Islendmg
talið trú um það, að hann sje
svo kraftmikill gagnvart stjóm-
inni, þó hún eigi honum mikið að
þakka, að hvísl hafi nokkur
áhrif. Nú segir Þórarinn í þing-
inu: „Það vantaði allar upplýsing-
ar í málinu“. Ilvaða upplýsingar
fjekk Þórarinn þá hann kom suð-
ur? Ekki koma þær fram í fyr-
nefndri grein hans, nema ef vera
kynni það, að hann fékk að vita
hvernig stjórnin leit'á málið og
greiddi atkvæði eftir því.
Hverjar verða efndir Þórarins á
þingi. Þær verða þannig: Þegar
tillaga kom fram, um að áminna
stjórnina um að vanda vel val á
sendimönnum til annara landa,
legst Þórarinn á móti henni, en
samþykkir dagskrá, sem inni-
heldur, að það séu óskrifuð lög,
að vanda eigi val á mönnum. Þór-
arinn veit vel að dagskráin var
rugl. Tillagan var framborln
vegna þess, að tilefnið var feng-
ið, þar sem var hinn „óheppilegi"
sendimaður. Það virðist að allir
fíokkar hefðu átt að geta verið
með tillögunni, svo sjálfsögð var
ráð, en „uppbótin"1). Það var fom
vani frá einokunartímunum, að
kaupmennirnir voru einráðir um
verð á erlendri vöru. Landsmenn
lögðu enga alúð við að þekkja
vörurnar eftir gæðum, „heldur
gera þeir allflestir alla vöru jafna
og kappkosta ekkert annað, en að
„prútta“ upp og niður, svo sem
auðið er og hvemig sem á stend-
ur. I þessari „prútt“-kvöl hafa
kaupmenn fundið upp á að bjóða
uppbótina“2). Uppbótin fólst í því,
að eigi var kveðið upp ákveðið
verð, heldur lofað því hæsta, sem
yrði. „Loforðin em til líkinda um
þetta“, segir J. S., „því þegar þeir
semja um afhending vörunnar
með óákveðnu verði, þá lofar
kaupmaður hiklaust því „sem
best verður“, eða minsta kosti
öllum jafnt, því eins og nærri má
geta ætlar hann ekki að gera þeim
eða þeim, „elskunni“ sinni, verra
en öðrum“3). En er að skiladög-
unum kom, þegar útkljá skyldi
um uppbótina, vildi það verða
vafningasamt. Viðskiftamennirnir
þurftu að kynna sér „afreikn-
x) J. S.: Um verslun og verslunar-
samtök. N. F. 1872, bls. 86.
2) Sama rit bls. 86—87.
3) Sama rit bls. 87.