Tíminn - 21.08.1926, Page 4

TlMINN
146____________________________
Frh. af 1. síðu.
kallar, hafi látið í ljös að þing,
sem að meiri hluta var skitpað
íhaldsmönnum væri sérlega vel
fallið til að hlynna að málefnum
landbúnaðarins.
í þessu efni fer Ámi Jónsson
vísvitandi með rangt mál.
1 fyrsta lagi er þess að minn-
ast að íhaldsm'enn voru alls ekki
í meirihluta á þessu umrædda Al-
þingi (1925). Þeir voru 13 af 28 í
neðri deild og 7 af 14 í efri deild.
I öðru lagi áttu ummæli mín
alls ekki við alment um landbún-
aðarmálin, heldur um það sér-
staklega að stofna viðunandi láns-
stofnun handa landbúnaðinum.
í þriðja lagi, og það er aðal-
atriðið, sagði jeg það skýrum orð-
um, hversvegna jeg gerði mjer
von um og vildi telja að aðstað-
an væri góð á þinginu til þess að
stofna góða lánsstofnun fyrir
bændur. Jeg sagði að það væri
vegna þeirra tíðinda, sem gerst
hafa undanfarið urn málið, þ. e.:
málið að koma á fót lánsstofnun
fyrir landbúnaðinn.
Og hver voru þau tíðindi? Þau
eru mönnum enn í fersku minni:
Jón Þorláksson, íhaldsformaður,
hafði neitað að stofna Búnaðar-
lánadeildina. Hann hafði opinber-
lega lýst yfir þeirri óheyrilegu
lífsskoðun sinni, að hann teldi, að
ekki væru til einar 250 þús. kr.
til þess að lána bændum til fram-
kvæmda, trygðar betur en nokkur
önnur lán eru trygð á íslandi, um
sama leyti og varið var mörgum
miljónum króna til að kaupa nýja
togara til landsins og reka þá.
Þessi ótíðindi höfðu vakiið
ákaflega sterka andúðaröldu, um
allar sveitir íslands. Fyrir þing-
inu lágu þilngmálafundaályktanir
um málið frá flestum sveitakjör-
dæmum, sem kröfðust skjótra að-
gerða þingsins og lýstu vanþókn-
un á fjármálaráðherranum.
Eg gerði mér von um að þessi
alda myndi hafa mikil áhrif á
þingið. Eg hélt t. d. að fulltrúar
þeirra bændakjördæma, sem eru
svo ógæfusöm að hafa sent íhalds-
menn á þing, myndu ekki þora
annað en fylgja okkur Framsókn-
armönnum í þessu máli. Þess-
vegna var það, að jeg, „hinn
bjartsýnij maður“, vildi gera ráð
fyrir að aðstaðan væri góð.
En jeg verð nú að játa, að í
þetta sinn var eg of bjartsýnn.
Undir þessum kringumstæð-
um varð mér það á, sem eg vona
að mér verðiJ aldrei á aftur, að
gera ráð fyrir, að að minsta kosti
einstaka íhaldsþingmanni, af ótta
að vísu, rynni svo blóðið til skyld-
unnar, að hann stæði með réttmæt
um kröfum bændanna.
En þeir brugðust allir sem einn.
Eins og svo oft áður, og jafn-
an mun verða hér eftir, þegar um
er að ræða þau mál, sem varða
viðreisn landbúnaðarins, lagði Jón
Þorláksson sinn kalda hramm á
herðar hverjum einstökum þegna
sinna og allir sem einn sveigðu
þeir sig undiir drottinvald hans
og fylgdu hans smáskamtapólitík
í bændanna garð.
III.
Árni Jónsson segir að stofnun
Ræktunarsjóðsins sé „stærsta
sporið sem stigið hefir verið enn
til eflingar landbúnaðinum“.
Hann er að öllu leyti ánægður
með Ræktunarsjóðinn. Álítur að
hann fullnægi að öllu réttmætum
kröfum bænda til lánsstofnunar.
Og út frá þessu leggur hann dóm
á aðstöðu flokkanna til Ræktunar-
sjóðsmálsins á Alþingi. Hann get-
ur þess að sumir Framsóknar-
menn, en hann nefndir sérstak-
lega mi!g, hafi verið óánægðir
með Ræktunarsjóðinn og í því
efni fer hann með rétt mál.
En út af hverju vorum við
óánægðh' Framsóknarmenn og
hvað var það sem við deildum
um; við íhaldið í þessu máli?
Það sem bar á milli var það að
við Framsóknarmenn vildum láta
Ræktunarsjóðinn vera miklu full-
komnari stofnun en hann er. Og
það sem á milli ber enn þann dag
í dag er það, að Ihaldsmenn telja
Ræktunarsjóðinn eins og hann er,
fullgóða lánsstofnun fyrir land-
búnaðinn, en við Framsóknar-
menn teljum hann með öllu óvið-
unandi.
Og þó vildi Jón Þorláksson hafa
Ræktunarsjóðinn enn aumari en
hann er. J. Þ. vildi ekki láta sjóð-
inn hafa neitt teljandi fé í reiðu
peningum. Þá hefði hann algjör-
lega verið háður vaxtabréfasöl-
unni) og kjörin enn óbærilegri.
Eg játa það að eg tek ekki þátt
í hinum mikla fögnuði sem Árni
Jónsson segir að hafa átt að
grípa bændur út af stofnun Rækt-
unarsjóðsins.
Eg álít að vextir í honum séu
ranglátlega háir. Hihir háu vext-
ir stafa af töpum bankanna. Að-
eins örlítið af tapi hefir tap-
ast í sveitunum. Lánin til fram-
kvæmda í sveitum eru hin allra
tryggustu lán. Þessvegna er það
ranglátt að hafa vexti af þeim
lánum svo háa sem þeir eru.
Árni Jónsson sagði á Egilsstöð-
um að bændur mundu „þola“ að
borga þessa vexti.
En það er ekki sú hugsun sem
á að vaka fyrir löggjafanum
þegar hann býr til lánsstofnun
fyrirlandbúnaðinn: hvað bændurn-
ir geti „þolað“ að borga.
Ræktun landsins og hverskonar
landbúnaðarframkvæmdir eru þýð-
ingarmestu störf sem nú eru unn-
in á Islandi. Verkefni löggjaf-
ans á því fyrst og fremst að vera
það að finna ráðin til að hvetja
menn til að vinna þau störf og
gera þeim það á allan hátt sem
hægast og aðgengilegast að geta
unnið þau.
Hugsun löggjafansi á því ekki
fyrst og fremst að snúast um
það hvað bóndinn „þolir“ að borga
háa vexti. Hugsun hans á fyrst
og fremst að beinast að hinu
gagnstæða: Hvað „þolir“ ríkið að
bjóða best kjör í þessiu efni til
hvatningar í þessu efni? Hvað
er réttlátt að fara lenglst niður
með vextina til þess að stuðla að
hinum farsælustu og nauðsynleg-
ustu verklegum framkvæmdum.
Árni Jónsson kallar greiin sína
um þetta: „Hvað skilur?“ Hann
var að því leyti heppinn að þetta
mál sýnir átakanlega ljóslega
hvað skiiur Framsóknar- og
íhaldsflokkinn.
Eins og á öllum öðrum svið-
um vill Ihaldsflokkui’inn í þessu
efni „halda í“ við bændur. Hann
vill neita bændum um réttláta að-
stöðu til að fá sinn hlut í veltu-
fé landsmanna, með réttlátum
kjörum.
Árni Jónsson hefði átt að
segja söguna dálítið lengri. Hann
hefði átt að segja frá því hvemig
hann og aðrir íhaldsmenn börðust
á móti tillögum okkar Halldórs
Stefánssonar á síðasta þingi, sem
að því miðuðu að gera Ræktun-
arsjóði það kleift að lána með
betri kjörum.
Árni Jónsson gleymir því vís-
vitandi að geta um það. Hann
álítur að bændur „þoli“ þann
stjúpuaðbúnað sem íhaldið býr
þeim.
En ef við lifum báðir, þá skal
hann fá að taka þátt í nýjum
bardaga um það á næsta þingi.
Mijg langar meðal annars til að
sjá hvort hann og aðrir Ihalds-
menn verða jafnkaldir fyrir rétt-
mætum kröfum bændanna þegar
kosningar standa fyrir dyrum.
H
IV.
Síðast í grein sinni víkur Ámi
Jónsson að mér persónulega. Þau
ummæli hans valda því hver er
yfirskrift þessarar greinar minn-
ar. —
Hann gefur það í skyn, að eg
hafij misnotað aðstöðu mína sem
einn í stjóm Búnaðarfélags Is-
lands. Hann segist hafa heyrt að
eg hafi ferðast í sumar á veg-
um Búnaðarfélags íslands og í
umboði þess. Tilætlunin er vitan-
lega sú, að læða þeitm grun inn
í hug bænda, að eg hafi látið
Búnaðarfélag Islands borga alla
ferð mína um landið í sumar.
Er því máli þannig varið að
mér var falið af stjóm Búnaðar-
félags íslands að halda aðalfund
þess á Egilsstöðum á Völlum, og
sem formaður félagsins gat eg
illa skorast undan því, einkum
eins og á stóð. Reikninga um þá
ferð mun eg gera upp þannig, að
Búnaðarfjelag íslands greiðir eiai-
ungis það sem slík ferð hefði get-
að ódýrust orðið með því að nota
skip. Mun eg engan kinnroða bera
fyrir það.
Og eg mun ekki heldur bera
kinnroða fyrir að hafa heldur far-
ið landveg á eigin kostnð, til þess
að kynnast landinu betur og hag
bænda. Ekki heldur fyrir það að
hafa á þeirri leið haft tækifæri
tiil að sækja marga stjómmála-
og búnaðarmálafundi með bænd-
um.
Á þeirn fundum öllum undan-
tekningarlaust hefi eg fyrst og
fremst rætt málefni bændanna og
hvatt þá til þeirra úrræða og sam-
taka sem eg álít að séu nú hin
nauðsynlegustu til viðreisnar land-
búnaðinum. Vottamir að þeirri
framkomu minni skifta mörgum
hundruðum og eru í fjölmörgum
bygðum á íslandi.
Þannig hefi eg ferðast „í em-
bættisnafni“. Og meðan jeg er
formaður Búnaðarfélags íslands
mun eg ekki einungis telja mér
það leyfilegt, heldur beinlínis
skylt, að nota hvert tækifæri sem
mér býðst til að rökstyðja þá
skoðun mína að viðreisn landbún-
aðarins sé mesta verkefni' núver-
andil kynslóðar og skýra frá því
hvað eg álít að nauðsynlegt sé
að gera til að ná því marki. Eng-
an, hvorki Áma Jónsson, Jón Þor-
láksson, nje neinn annan Ihalds-
skarf læt eg loka fyrir munninn
á mér í því efni.
En — úr því Árni Jónsson fann
ástæðu til að ræða um hvað eg
hafi. gjört „í embættisnafni", þá
virðist ekki úr vegi að spyrja
hvernig hann hafi hagað sér „í
embættisnafni“. Einkum liggur
það beint við þar sem stutt er
síðan honum var falið að inna
af hendi þýðingarmiikið starf,
einmitt fyrir landbúnaðinn „í euir
bættisnafni“.
Hann var skipaður sendimaður
íslands til Ameríku, til þess að
reyna að fá lækkaðan toll á ís-
lenskri ull. Hann lagði af stað
í ferðina, vel búinn vafalaust að
nesti og nýjum skóm. Jeg fjöl-
H.f. Jón Sigmundssnn & Co
Trúlofunar-
hringarnir
þjóðkunnu,úrvalaf
steinhringum, skúf-
hóikum og
svuntuspennum,
margt fleira. Sent
með póstkröfu útumland,ef óskað ei.
Jón Sigmundsson gullsmiður
Sími 383. — Laugaveg 8.
yrði ekki um það hvernig þessi
sendimaður íslands hegðaði sér í
ferðinni „í embættisnafni“. Menn
munu þegar alment hafa myndað
sér skoðun um það. En jeg'full-
yrði hitt, sem alkunnugt er, að
þegar Árni Jónsson var sendur
„í embættisnafni“ til þess að reka
erindi landbúnaðarijns, þá fann
hann ekki landið (sem hann átti
að fara til, þá fann ,hann ekki
einu sinni sjálfa heimsálfuna, sem
hann átti að fara til.
Jeg segi fyrir mig, að mjer þyk-
ir það dálítið eftirtektarvert að
íhaldið skuli ekki geta fengið
annan til að vera merkisbera sinn
og ritstjóra, að það skuli ekki geta
fengið annan til kasta þeirri
hnútu að mér að eg í málefnum
bændanna misnoti aðstöðu mína
„í embættisnafni“ — en Áma
Jónsson, sem sorglegast hefir
sýnt það hvernig ekki á að starfa
fyrir bændur „í embættisnafni".
Tr. Þ.
-----o----
Frh. frá 3. síðu.
hún. Hún var bending til núver-
andi stjórnar, að vanda betur val
næst og bending til komandi
stjórna. I þessari tillögu fékk
stjórnin væga aðfinslu fyrir gerð-
ir sínar, en það skiljanlega skeð-
ur, að Þórarinn fær þann vísdóm
þá hann kemur suður að stjórnin
hafi valið manninn með fullri
sannfæringu um, að hann væri i
besta lagi fær til starfans!! Þár
lét Þórarinn sitt álit um óheppi-
lega sendimenn víkja, í auðmýkt
fyrir áliti stjórnarinnar. Skyldi
það vera í fyrsta og síðasta sinn?
Hvernig skyldi framkoma þing-
manns þurfa að vera til þess að
það komi berara í ljós, að hann
hafi aðra skoðunu heim í hér-
aði en á þingi, þar af Ieiðandi er
honum ekki treýstandi.
Niðurl. næst.
Óspaksstöðum, 2. júlí 1926.
Ingþór Bjamason.
-----o----
inga“ og „kontrabækur" sveit-
unga sinna, til þess að sannreyna,
hvort þeir hefðu fengið það, „sem
best verður". Vildi þá stundum
skorta til. Og ef kaupmaður fann
ekki fulla vöm í máli sínu, eins
og oftast varð, byrjuðu samning-
ar að nýju um „uppbót“ í næstu
kauptíð. „Uppbótin fæst því í lof-
orði, með því að binda sig aftur,
og' byrja hið sama uppbótarþref
eins og árið áður, og þetta koll
af kolli, ár eftir ár“i). Þá nefn-
ir J. S. fleiri „verslunarkrækjur“.
Meðal þeirra: „Að sumir af helstu
bændum fá fast ársgjald af kaup-
manni, til að versla við hann
æfilangt; aðrir mega eiga von á
nokkrum „kringlóttum" í vasann
þegjandi til kaupbætis. Það fara
engar sögur af því og það er
hvorki verðhækkun nje uppbót.
Pelagjafirnar og staupagjafimar
eru fremur handa alþýðunni og
engin niðurlæging getur verið sár-
grætilegri, en að sjá þann auð-
mýktar og ófrelsissvip, sem menn
setja upp, þegar menn eru að
biðja um „í staupinu" við búðar-
borðið og híma þar heilum tím-
um saman iðjulausir, til að sníkja
*) J. S.: Um verslun og verslunar-
samtök. N. F. 1872, bls. 88.
sér út hálfpela eða brauðköku"1).
Hann getur þess, að þeim sem
unnu að uppskipun vara, hafi á
sumum stöðum, einkum á útkjálk-
um, verið goldin daglaun að sumu
í „brauðköku og miklum fjölda
af brennivínsstaupum; þetta eru
kallaðar „góðgerðir“, og þar sem
þær eru vel úti látnar, eru .innbú-
arnir næstum eins og innstæðu-
kúgildi kaupmannsins og versl-
unarinnar; þeir hafa mist alla til-
finning fyrir sóma sínum í þess-
ari grem“2). Þá eru og ótalin
sérstök vildiskjör til handa þeim,
„sem áttu í meira lagi undir sér
og kaupmaður átti fyrir tölu-
verðu vörumagni að gangast, ef
ekki að gæðunum til, þá að vöxt-
unum, svo sem sýslumönnum, rík-
um prestum, klausturhöldurum og
heldri bændum“3).
Jón Sigurðsson leit svo á, að
þessir annmarkar verslunarinnar
hindruðu allar framfarir lands og
þjóðar. Auk þess sem kaupmenn
drógu nálega alt fjármagn burt
úr landinu og voru algerlega
hirðulausir um og jafnvel mót-
snúnir öllu, sem horfði til hags^-
x) Sama rit bls. 88.
2) Sama rit bls. 88.
3) Sama rit bls. 86.
bóta landi og þjóð höfðu verslun-
arhættirnir og féfletting sú, er
þeim fylgdi, stórlamandi áhrif á
alt framtak og mannrænu. Lýsing
Jóns Sigurðssonar á hugarfari
kaupmannanna gagnvart Islandi
og íslendingum er ekki fögur, en
hún er glögg og vafalaust sönn.
Hann segir: „Meðan þessir ann-
markar og því um líkt eru á
verslun vorri, þá er það í aug-
um uppi, að hvorki henni né land-
inu er framfara von. Þeir, sem
mest hafa verslunaraflið, sitja í
Kaupmannahöfn og draga þangað
fjármagn sitt og láta það eftir
sig þar. Um framför íslands og
atvinnuvegi skeyta þeir ekki, um
að venja landsmenn við vandaða
vöru skeyta þeir heldur ekki, og
í stuttu málii ekki annað en að
halda öllu í gamla horfinu; vér
megum ætíð eiga þessi vísa von,
að þeir eni mótfallnir öllum vor-
um óskum og allri vorri viðleitni,
til að ná framförum og stjórnlegu
frelsi, nema því, sem stjórnin og
þeir eru samdóma um að mæla
óss út í spönnum og þumlungum
Hvar sem stjóminni og þjóð
vorri ber á milli, þar skulum vér
vera vissilr að hitta þá stjórnar-
megin. Enda þar sem stjórnin
gerir sig líklega til að vilja koma
einhverju áfram, þá eru þeir sjálf
sagðir til að telja það úr. Þeir
einir íslendingar eru þeim geð-
feldir, sem vilja standa eins og
„spakar kýr, meðan þær eru mjólk-
aðar. — Allir aðflutningar eru af
svo skornum skamti, að vöru-
skortur er á hverju ári, og það
einmitt af þeim vörutegundun-
um, sem nauðsynlegastar eru og
er það bersýnilega til þess, að
neyða sem flesta til að liggja á
bónbjörg og þurfa bæði að betla
út nauðsynjar sínar og borga um
leið dýrum dómum“.i) Ennfremur
lýsir J. S. því, hversu hirðulausir
selstöðukaupmenn séu um, að
flytja inn gagnlegar nýjungar,
eins og til dæmis að taka ýmis-
konar áhöld til verkbóta í land-
inu og þæginda. Telur hann það
aldrei koma fyrir, að þeir, sem
hafi mestan auðinn, gerist for-
göngumenn um slíkt. Helstu nýj-
ungarnar séu nýjustu tegundir af
brennivíni eða vínblöndu, vindlum,
kaffirót, klútum eða einhverju
fornu glingri, sem sé fallið í verði
annarsstaðar.
Nú hefir verið, hér að framan,
gefið stutt yfirlit yfir verslunar-
x) J. S.: Um verslun og verslunar-
samtök. N. F. 1872, bls. 89.
ástandið á selstöðuverslunartíma-
bilinu. Eru frásagnimar byigðar á
merkustu heimild, sem kostur er á
og sem ekki verður vefengd. Þótti
vera nauðsyn á, að gera í þessu
riti nokkura grein fyrir hinni
sögulegu rót, sem verslunarsamtök
landsmanna eru risin af. Sést af
lýsingunni hér að framan, að með
verslunarfrelsinu 1854 fengust lútl
ar umbætur á versluninni sjálfri.
Selstöðukaupmennirnir voru arf-
takar einokunarinnar og gerðu sér
alt far um, að halda öllu í forn-
um skorðum. Hefir það jafnan ver
ið sameiginlegt einkenni allra sel-
stöðuverslana, að leggja alt kapp
á, að flytja sem mestan auð úr
landi, en hirða minna um fram-
farir innanlands. Umbætumar í
verslunarefnum og viðreisn lands-
ins í þeirri grein varð hlutverk
íslenskra bænda.
----o----
— ógurlegur fellibylur geysaði
um síðastl. mánaðamót í norður-
hluta Mexikóflóans, Tugir manna
tíndu lífi á Floridaskaganum og
á annað hundrað á Bahameyjum.
TTjónið af ofviðrinu er metið á
tugi miljóna dollara.
Ritstjóri: Tryggvi Þórhallason.
Prentsm. Acta.