Tíminn - 02.10.1926, Blaðsíða 1

Ofaíbferi
o% dfgreiöslurvifenr STtmans er
5Í9arg«tr ^ri&rtfsíen,
5an*í>aTt&sbási«»., Heffjaoi?
IXjarciböía
C t m a n s er ( Samfcnnösíjásinu
Qy?xr, baglegö 9—{2 f. !>.
Sititi 49#i.
X. ár.
Afmæli símans.
Eg' hygg að almenningi muni
virðast það réttmætt, nú þegar
tvítugsafmæli íslenskrar síma-
stofnunar hefur verið haldið hér
með mörgum fögrum orðum, að
minst verði samhhða nokkuiTa
meginatriða um meðferð loft-
skeytamálsins, er lá fyrir þingi
voru og stjóm, jöfnum höndum.
Eg var fyrsti erindieki Mar-
conifélagsins á Norðurlöndum og
kyntist eg á þeim árum mjög vel
bæði framsókn loftskeytavirkj-
anna frá Lundúnafélaginu og
ýmsum ráðandi mönnum í stjóm
þess, séi’staklega framkvæmdar-
stjóranum sjlfum, sem Marconi
átti mikið að þakka um vöxt og
viðgang fyrirtækisins. Vissi eg
frá byrjun um alt sem gerðist
í félaginu lútandi að loftskeyta-
sambandi milli Atlashafslanda, og
sérstaklega um það sem kom Is-
landi við.
Mér hafði tekist að koma því
til leiðar að Islendingar gátu átt
kost á afaródýrum loftskeytum.
Ennfremur hafði eg fengið um-
sögn Meyers ríkissímastjóra
Dana í þá átt að loftskeyti væru
þá þegar fullkomlega nothæf milli
Bretlands og íslands, að loftskeyt-
um rnundi fara fi'am hröðum
skrefum frá því sem þá var, og
þar sem ísland hefði þá ekkert
lagt fram enn til símakostnaðar
væri sjálfsagt að ísland notfærði
sér hina nýju uppgötvun. Hafði
eg áður myndað félag nokkurt í
Höfn, sem fekk með samningi við
Marconi einkarétt til loftskeyta
Lundúnafélagsins að og frá ís-
landi.
Skilríki fyrir þessu lagði eg
fram fyrir samgöngumálanefnd
Alþingis á sínum tíma, en áður
hafði eg ritað Hannesi Hafstein
langt og rækilegt bréf sem vini
mínum, og benti honum á, að með
þessu málefni gæti hann unnið
stórvirki fyrir land vort, og öðl-
ast það fylgi þjóðar og þings
fyrir, sem mundi bera hann upp
til valda.
Nefndin í’æddi málið á þessum
fundi og svaraði eg spumingum
nefndarmanna eftir föngum.
Hafði eg síðan einkafundi með
Hafstein um þetta og mælti hon-
um mót með framkvæmdai’stjóra
Marconi í Lundúnum. Á þeim
fundi spurði Bretinn fyrst hvoi’t
það væri verð loftskeytanna sem
á ylti, en Hafstein sagði nei,
eftir því sem mér var sagt síð-
ar. Var svo að skilja af samtal-
inu sem að niðurfærsla verðs-
ins eða ódýrleikur kynni að xýi’a
trú manna hér á landi um not-
hæfi hinna nýju tækja. Þaðan fór
Hafstein til Hafnar og er mönn-
um kunnugt um að mestu hvað
þar gei’ðist, en ekki verður um
það deilt hér hverja heimild Hat'-
stein hafði til þess að gera hinn
alkunna samning við Mikla Nov-
ræna. — Þar á móti vil eg geta
um það í þessu sambandi, að „hið
nori’æna" hafði gert sér far um
að telja Lundúnafélagið af því að
stofna skeytasamband við ísland,
en fi-amkvæmdarstjóri þess lét i
ljósi þá ósk, að ef loftskeytin
kæmust á, þá yrði það „bundið
við nafn danska félagsins" — svo
ekki átti að sleppa gamla takinu
á hjálendunni!
Enn er eitt meginatriði, sem
má ekki gleymast á afmælinu.
Þegar erindi Lundúnafélagsins
hafði sætt þessum og öðrum und-
ii'tektum kom dr. Valtýr Guð-
mundsson til sögunnar og leitaðist
hann við að koma tilboði nokkru
frá Þjóðverjum, um stofnun loft-
skeyta hér á landi, á framfæri.
Var eg þá orðinn sýslumaður fyr-
ir austan og beiddist þess af
Lundúnafélaginu að það sendi
sérfræðing tii j ess að svara
spurningum og gefa allar upplýs-
ingar urn málið fyrir Alþingi, og
varð félagið við þeirri beiðni
minni. — Eix samhliða reis mikil
alda, einkum hér sunnanlands
gegn því að baka íslandi feyki-
lega rnikinn óþai’fa kostnað með
símalagning rnilli landa, þar sem
loftskeyti voru í boði. Afleiðing
þessarar hreyfingar varð „Bænda-
fundurinn“ sem næxl’i lá að yi’ði
til uppreisnar hér í Reykjavík,
og má ráða af því hvernig þá var
litið á þessa ráðstöfun, sem batt
Island með í’eipi við hagsmuni
hins danska félags er Hafstein
samdi við.
Gremja manna yfir þessum til-
tækjum var víða djúp og óafmá-
anleg, enda var alt gert sem unt
var til þess að draga fjöðpr yfir
aðferð og ráðstafanir, er lúta að
því, meðal hinna fáu er réðu og
sigldu sinn sjó án athugunar um
sanna hagsmuni almennings. —
Þannig var það t. a. m. að síma-
stjói’inn, hr. Forbexig sjálfur, hef-
ir virst gefa í skyn (i Ársriti
Verkfr. 1912—13, bls. 23), að
Marconifélagið hafi ætlast til
þess að loftskeyti væi’u höfð hér
innanlands, þegar tilboðið kom
frá Lundúnafélaginu. En það var
einmitt tekið skýrt fram af hálfu
félagsins, að íslendingum væri
ráðið til þess að nota síma inn-
anlands, með því að á því stigi
loftskeytatækjanna var álitið að
naumast mundu verða trygg þráð-
laus sambönd í fjallalandi voi’U.
Mr. Capito, sendimaður Marconi-
félagsins, mai’gtók þetta og fram
hér á staðnum.
Með þeim kynnum sem eg hafði
af öllum rekstri þessa málefnis
hér og( í Höfn, og samkvæmt
skjölum og skilríkjum sem eg hefi
um afdi’if þess, vil eg láta það í
ljósi, að eg þekki ekki í stjói’n-
málasögu íslands neitt tiltæki öllu
afglapalegra né fjárhagslega skað-
vænna heldur en meðfei’ð loft-
skeytamálsins hér. Væi’i ekki
ófróðlegt, að rekja til róta hvað
það hefir kostað almenning hér
á landi í beinum útgjöldum auk
hins óbeina stórtjóns af símaslit-
unum o. fl. Menn kunna að segja,
að harla lítið sé nú að græða á
því að sakast um oi’ðinn hlut í
þessu efni. En þá væi’i heldur
aldrei neitt að læra af neinni
reynslu, og þá væri óvandfai’n-
ai’a fyi'ir þá ti’únaðannenn þjóð-
ai’innar sem kynnu fyrst að bera
sína eigin hagsmuni fyrir bi’jósti,
og síðan finna sér léttvægar af-
sakanir þegar afleiðingarnar ei’u
komnar á daginn. Afmælisgleði og
ioflegar grafskriftir yfir óvei'j-
andi ráðstöfunum eru ekki í raun
réttri sprotnar af umburðarlyndi,
heldur af miskunnai'leysi gegn al-
menningi.
Einar Benediktsson.
——C-------
Strandferðaskipið öðinn tók þá
Tr. Þ. og Jón Þoi-1. í Borgarnesi
í gær á leið hingað.
Revkjavík 2. október 1926
r
Island
í erlendum ritum.
Dr. phil. Niels Nielsen, sem
ferðaðist hér um land sumurin
1923 og 1924, með styrk af sátt-
málasjóðnum danska, hefir í sum-
ar skrifað 1 Aarböger for nordisk
Oldkyndighed, mei’kilega ritgerð
um rauðablástur á íslandi í fom-
öld. Hann hefir rannsakað alt sem
til er í bókmentum vorum um
járnvinslu hér á landi, og síðan
skoðað þá staði, sem; hann vissi
til, að gjall eða aðrar sýnilegar
menjar járnvinslu væi’u til, og
hann kemst að þeii’ri niðui'stöðu,
að fram yfir siðaskifti hafi rauða-
biástur tíðkast á íslandi. Og það
eru meii’a að segja líkur til þess,
að alt fi*am á 17. öld hafi Is-
lendingar unnið sjálfir sitt járn
að einhverju leyti.
Dr. Nielsen hefir alls fundið
menjar urn í’auðablástur á 45
stöðum hér á landi. En það er
aðeins í einstaka héruðum, sem
þessi iðnaður hefir verið í’ekinn í
stói'um stíl. Þannig hafa aðeins
á þremur stöðum á öllu Suður-
landi, fundist menjar járnvinslu.
Þessir staðir eru Ossabær í Land-
eyjum, Alviði’a í ölfusi og Tungu-
fell í Hrunamannahreppi. I Mýra-
sýslu eru menjamar miklu meii’i,
en þó tekur út yfir, þegar kem-
ur vestur í Dalasýslu. I kringum
Hvammsfjörð er sannanlegt, að
jám hefir verið unnið á minsta
kosti ellefu stöðum. Fnjóskadal-
ur hefir verið þungamiðja járn-
iðnaðarins hér á landi í fomöld.
Hann hefir vexið einskonar Lan-
cashire íslands. Þar hafa fundist,
með stuttu millibili, á fimtán
stöðum menjar jái’nvinslu, og það
er auðséð að þar hefir þessi iðn-
aður verið rekinn í stórum stíL
Á Austui’landi hafa hvergi fund-
ist menjar í'auðablásturs, svo
menn viti, nema við Kii’kjubæ í
Ilróarstungu. Það væri gaman, ef
einhverjir af lesendum Tímans,
sem vissu um fleiri staði, þar,
sem jám hefir verið unnið, vildu
gefa mér upplýsingar um þetta
efni.
Það er auðséð að jámvinslan
hefir staðið í nánu sambandi við
skógana. I Fnjóskadal og við
Hvammsfjörð voi'u miklir skóg-
ar í fomöld og þar var mest jám
unnið.
Dr. Nielsen hyggur að íslending-
ar hafi framleitt í fomöld nægi-
legt jám til notkunar í landinu.
Enda finst þess aldrei getið
í sögunum, að járn hafi vérið
flutt til Islands. Það er ekki fyr
en á 15. eða 16. öld, að jám fer
að verða mikilvæg innflutnings-
vai’a.
Þá hefir dr. Nielsen einnig
nýlega skrifað í Geografisk Tids-
skrift, ritgerð um bók' Adrian
Mohi’s „Was ich in Island sah“.
Fellir hann þungan dóm um bók
þessa, síst vægari en Bogi Ólafs-
son adjunkt, er skrifaði um hana
í fyrra. Nielsen sýnir fram á, að
það, sem Mohr skrifar um ís-
lenskt þjóðlíf og atvinnuvegi, sé
slúður eitt, og það sem hann seg-
ir um jai'ðfræði íslands sé svo
fjarri sanni, sem framast má
verða.
Vonandi er „Móri“ nú úr sög-
unni, sem sérfæðingur í því, sem
íslandi viðkemur.
Þá hefir dr. Nielsen einnig
ski’ifað í Geografisk Tidsskrift
góðan og lofsamlegan xitdóm um
síðustu bók Þorv. Thoroddsen,
hina þýsku eldfjallalýsingu Is-
lands, og hann hefir ennfremur
gefið út ritgerð eftir Bjexring
sáluga Pedersen, um hraun og
vatnsrensli á suðvestui'hluta Is-
lands.
Vonandi auðnast dr. Nielsen að
halda áfram rannsóknum sínum
hér á landi. Menn eins og hann
ex*u góðir gestir, sem vér megum
vera stoltir af, og eigum að taka
vel á móti.
Eins og lesendum Tímans munu
minnast, skrifaði eg í fyrra grein,
til þess að sýna fram á, að Spits-
bergen gæti ekki vei’ið það land,
sem í fornsögum voi’um er kallað
Svalbai'ði. I vor sem leið, ski’if-
aði kommandör Gustav Holm ítai’-
lega ritgerð um þetta í Geogra-
fisk Tidsski'ift og sannaði að
kenning Norðmanna um að Spits-
bergen væri Svalbarði, sé fjar-
stæða ein. Norskir rithöfundar
hreyfðu andmælum, Þar á meðal
sjálfur FriðþjófuxA Nansen í
Norsk Geografisk Tidsskrift.
Þetta varð til þess að Finnur
Jónsson skrifaði ágæta grein í
Geografisk Tidsskrift, og í’ekur
hann þar alt það, sem sögumar
segja um Svalbarða, og kemst að
alveg sömu niðurstöðu og eg, og
Gustav Holm, að Svalbarði geti
alls ekki vei’ið Spitsbergen, heldur
hljóti það að vei'a austuroddi
Grænlands, sennilega í kringum
• Scoresby Sund. Ef það er þó
nokkuð annað en ísbrúnin (sbr.
Svalbai’ði í hafsbotn).
Auðvitað er Norðmönnum heim-
ilt að kalla Spitsbergen hvei’ju
nafrii, er þeim þóknast, úr því
þeir hafa fengið yfirráðin yfir
landinu. En það er ekki meira
vit í því, að. fyi-ii’skipa, að það
skuli heita Svalbai'ði, en ef Al-
þingi samþykti að Langanes
skyldi heita Kórea eða Reykjanes
Vínland. Hvoi’ttveggja er álíka
skynsamlegt. H. H.
-o-
íhaldsblöðin láta nú eins og það
sé hinn mesti glæpur ef verka-
menn í bæjunum kjósa Jón Sig-
ui’ðsson og Jón Guðmundsson við
landkjöxið. En skýringamar
vanta, einkum þegar þess er
gætt, að íhaldsmenn hér beinlínis
sækjast eftir sem allra nánust-
urn mökunii við socialista hvenær
sem tækifæri býðst.
Skulu nú nefnd nokkur dæmi.
Sigurður Sigurðsson i’áðunaut-
nautur var einn af aðalstofnend-
um socialistafélagsins „Dags-
brúnar“ hér í bænum. Um mörg
ár var hann formaður þess fé-
lags. Ihaldsmenn settu Sigurð
neðan við Jón heitinn Magnússon
á lista sinn, sennilega í þeiri'i
von, að hann di’ægi sína gömlu
félagsbræður, socialistana, úr
Dagsbi’ún. Ef Sigui'ður hefði lif-
að, mundi þessi gamli socialista-
foi’kólfur, vafalaust að einhverju
leyti kosinn af Dagsbrúnarmönn-
um, hafa tekið sæti í efri deild í
vetur. Hvað er þá á móti, frá
sjónarmiði Mbl., að Dagsbrúnai'-
menn lyfti Jóni Sigurðssyni eða
Jóni Guðmundssyni í sæti Sig-
urðar?
I Ólafsvík á Snæfellsnesi er
verkamannafélag. Fonnaður þess
er Halldór Steinssen. Hann mun
45. blurt
Ný kenslubók.
Næstu daga kernur út þriðja
og síðasta hefti af dýrafræði eft-
ir Jónas Jónsson frá Hriflu.
Fjallar hún um skriðdýr, fiska og
hin lægri dýr yfii’leitt. Bókin er
með mörgum myndum. Kostar
kr. 2,50 í skólabandi. Verður til
sölu í nálega öllum kaupfélögum
og hjá möngum bóksölum.
líka vera stofnandi þess. Socia-
listar þessir kjósa Halldór á
þing. Þeir ei’u álitnir txyggustu
stuðningsmenn hans. Ef allir
verkamenn eru svo miklir synda-
selir, að fi’ambjóðendur skemm-
ast af atkvæðum þeiri’a, þá er
Halldór „Ólafsvíkui’-bolsi“ ger-
eyðilagður maður. — Ekki batnar
hlutur íhaldsins við það, að þeir
endui'kjósa þennan ,,bolsa“ ár
eftir ár, sem foi’seta Ed. Mun þá
ekki hitt hið' sanna, að íhaldið
sækist eftir vei’kamannaatkvæð-
um, og það svo freklega, að það
lætur þingmenn sína beinlínis
gangast fyrir að útbi’eiða socia-
lismann eins og á sér stað með
„bolsann“ í Ólafsvík.
Rétt er að geta þess, að hinn
nafntogaði síldai’málafræðingur
íhaldsins, sem væntanlega hefir
þó meir en lítil áhrif í flokknum,
kom í mikilli geðshi’æi’ingu til
eins af leiðtogum vei’kamanna og
taldi það ganga glæpi næst ef
vei’kamenn kysu nú bóndann í
Astafelli til þings. Auðséð var að
hann unni ekki Jóni atkvæðanna.
Ilann vildi fá þau handa sínum
mönnum. Gremjan í blaði Jen-
sen-Bjei'g er þá út af þessu, að
íhaldsmenn hafa viljað fá at-
kvæði verkamannanna handa
fi’ambjóðendum ofbeldisstefn-
unnar, Jónasi og Einai’i.
Ef Mbl.menn álíta socialista í
raun og vei’u svo mikla glæpa-
menn, að atkvæði þeirra væru
ekki þiggjandi, þá ættu þeir fyrst
og fremst að varast þessa menn
sjálfir. En hvernig er því varið.
I sumar komu hingað tveir af
ráðherrum danskra socialista.
Hvað gerir Mbl? Það eltir Staun-
ing á röndum til að biðja hann
að láta ljós sitt skína í Mogga.
Og íhaldsmennii’nir kunnu sér
ekki læti. Jón Þorláksson hélt
hvei’ja veisluna eftir aði’a, sum-
'ar væntanlega á eigin kostnað,
aðrar á kostnað gjaldenda lands-
ins, til að heiðra dönsku „bols-
ana“ Stauning og Rasmussen.
Litlu síðar var Jón í Danmörku
og var þá dögum oftar í hinum
innilegasta mannfagnaði, bæði í
mat og drykk, sumpart með
dönsku bolsunum, sumpart beint
hjá þeim, sem þeiiTa einkagest-
ur og alúðarvinur.
Og meðan veisluhöldin stóðu
hér heima 1 sumar, þá skriðu ís-
lensku íhaldsmennimir fyrir
dönsku „umi'ótsmönnunum“, fyr-
ir dönsku bolsunum, alveg tak-
markalaust. Umtalið um „bræðra-
lagið“ var eins innilegt eins og
milli flokksbræðra.
Eru íslenskir verkamenn vondir
fyi'ir það, að þeir leggja líf sitt
og heilsu fi’am til að skapa fé í
óhófseyðslu handa íslenskum
Mbl.mönnum? Ekki sýnist það
mikið þakklæti.
Hvei'nig á að skilja þetta? Enx
danskir vei’kamenn góðir en ís-
lenskir verkamenn glæpamenn ?
Nei, sannleikurinn er sá, að
Frh. ó 4. síðu.