Tíminn - 02.10.1926, Blaðsíða 2

166
TÍMINN
1i rnwrnmiHirnHi^-Trpyrrm-TniiTRmTmwPhHiTíp
V. W. Bnch
(Litasmiðja Buclis)
Tietgeusgade 64. Köbenhavn B.
LITIR TIL HEIMALITUNAR:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parísarsorti og
allir litir, fallegir og sterkir.
TIL HEIMANOTKUNAR:
Gerduft „Fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya,
matarlitir, „Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjáf-
vinnandi þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsódinn,
„Dixin“-sápuduftið, „Ata“-skúriduftið, kryddvörur, blámi,
skilvinduolía o. fL
Bránspónn.
LITARVÖRUR:
Anilinlitir Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. þomar vel. Ágæt tegund.
HOLLENSKT EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Besta tegund. hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst alstaðar á íslandi.
JeuÉflarnirj iautof.
„Það er ekki hægt að neita
því“, sagði gamall og merkur
skipstjóri nýlega, maður, sem
annars leiðir hjá sér umtal um
stjórnnxál, „að þegar á reynir, þá
eru það Framsóknarmennirnir
sem eru islendingarnir í landinu.
Þetta er svo vel sagt og rétt-
mætt, að það mætti vel verða að
vígorði hér á landi. Framsóknar-
mennirnir eru Islendingamir í
landinu. Og ef landið á nokkurn-
tíma að verða alfrjálst aftur,
bæði andlega, efnalega og stjórn-
arfarslega, þá verður það að vera
fyrir forustu og forgöngu Fram-
sóknarmanna.
Menn vita hvað hefir komið
fyrir íhaldsmenn í því efni.
Þeir hafa gert bandalag við út-
lenda gróðabrallsmenn til að geta
haldið úti blöðum sínum. Þeir
hafa haft alútlendan mann sem
ekki kann nema graut í málinu,
fyrir aðalleiðtoga Mbl. árum
saman. Þeir hafa þegið fé frá
Berleme sem skiftir þúsundum til
að halda uppi stjómmálastarf-
semi í landinu. Þeir hafa fyrir
þingmann og stuðningsatkvæði
stjómarinnar Jón Kjartansson,
sem sannarlega fær uppeldi sitt
frá mönnum eins og Jensen-
Bjerg, Jakobsen, Fenger, og um
eitt skeið frá Berléme.
Hvað fá þessir menn í staðinn?
Gefa þeir fé sitt í blöð hér á
landi án þess að óska eftir og fá
áhrif á landsmál í staðinn?
Tökum Eimskipafélagið. Starf
þess er að vinna að því að sigl-
ingar til landsins og með strönd-
um fram verði í íslenskum hönd-
um. Við það keppa tvö útlend og
mjög fésterk félög. Hvaða menn
eru tryggastir viðskiftamenn
Eimskipafélagsins ? Það eru
kaupfélagsmennimir ? Hverir eru
mest á vegum útlendu skipafé-
laganna og styðja mínst Eim-
skipafélagið ? Það eru fjölmargir
af dátum Mbl., alt í kringum
land. Útlenda hagsmunasam-
bandið heldur þar öllu föstu móti
eðlilegri viðreisn íslendinga. Sam-
einuðu verslanimar, hið alút-
lenda fyrirtæki, þar sem Ámi í
Múla var einn af starfsmönnun-
um, skiftu fram að dauðadegi
eins mikið við útlend skipafélög
og eins lítið við Eimskipafélagið
eins og frekast var unt.
í vetur beitti íhaldið sér fyrir
að koma í gegnum þingið frv.
um að gefa útlendingum rétt til
að stofna hér banka. Þetta var
einskonar endurnýjun á norska
bankanum sáluga sem íhaldið
gei'ði lög um 1923, en enginn
Gyðingur vildi þá bíta á krókinn.
Framsóknarmenn börðust af al-
efli á móti að útlendingum væri
veitt leyfi til að hafa hér banka
og sölsa undir sig vald í landinu.
En Sig. Eggerz og allir íhalds-
menn komu því máli í gegn.
Litlu síðar var hvíslað að einum
ráðherranna, úr svo háu sæti, að
hann mun hafa veitt orðunum
eftirtekt: „Varið ykkur á að
hleypa Gyðingum inn í landið
með þessum bankalögum, til að
láta þá ná í sínar hendur fjár-
málavaldi yfir ykkur“.
En Jón Þorláksson kunni jafn-
lítið að vera íslendingur þá, eins
og þegar Framsóknarmenn 1
þinginu höfðu varað við hinu
sama með öðrum orðum í umræð-
unum. Jón virðist hafa sent Lárus
son Jóh. Jóh. út í lönd til að
bjóða Gyðingunum heim. Og nú
eru hálfgjaldþrota Mbl.menn sem
ekki fá lengur krít í íslands-
banka, að aura saman í fargjald
handa einhverjum „fínansmönn-
um“, sem ætla að bæta úr neyð
Mbl.manna hér með bankastarf-
semi, en hafa ekki meiri trú á
fyrirtækinu en það, að þeir vilja
ekki hætta fé sínu í ferðakostn-
að hingað norður, er þeir í
fyrsta sinn eiga að sjá sína til-
vonandi viðskiftavini.
Fyrir skömmu skrifaði Ólafur
| Thórs í Mbl. með allnúklum
þjósti út af því að Færeyingar
myndu leyfa stóru ítölsku tog-
arafélagi að hafa þar veiðistöð,
og gat þess, að þetta gæti
þrengt mjög að kosti íslenskra
útvegsmanna. Skaut hann því til
íslensk-dönsku nefndarinnar, að
verja hér hagsmuni íslands móti
dansk-færeyskri ágengni. En
þetta mál er ekki nýtt. Ólafur
hlaut að hafa vitað um þetta
ráðabrugg fyrir löngu og þá
væntanlega skotið því að Jóni
heitnum Magnússyni og Jóni
Þorlákssyni, að stjórnin yrði að
mótmæla þessum yfirgangi.
Sömuleiðis voru hæg heimatökin
í vor, er íhaldið var eitt um hit-
una íslandsmegin í íslensk-
dönsku nefndinni, með þá Einar
Arnórsson og Jóhannes Jóhann-
esson á fundinum hér í vor, að
fá þá til að kippa í strenginn. En
af orðum Ólafs er auðséð, að
þetta hefir ekki verið gert.
Ástæðan er auðsæ. Gera má ráð
fyrir að bæði ráðherrarnir og
nefndarmennimir, Einar og Jó-
hannes, hafi viljað vera Islend-
ingar, einkum þar sem hagsmun-
ir Kveldúlfs fóru á þessu stigi
saman við þjóðarhagsmuni al-
ment. En þeir hafa vitanlega
verið svo fjötraðir af eldri sam-
böndum sínum við hið útlenda
vald, sem veður uppi í landinu,
að þeir hafa orðið að þegja.
Þetta er eftirtektarvert atriði.
Hér liggur fyrir opinber játning
frá Mbl.manni um læpuskap
sinna manna gagnvart bersýni-
legri hættu fyrir íslenskan at-
vinnuveg. Hvort togaraeigendum
tekst að manna betur ráðherra
sína og nefndarmenn í framtíð-
inni, svo að þeir þori að játa sig
Islendinga í skiftum við aðrar
þjóðir, skal látið ósagt. Það er
sjálfsagt að vona hins besta,
meðan unt er, en reynslan fram
að þessu er samt ekki glæsileg.
Framsóknarmennimir eru ís-
lendingarnir í landinu. Það er
gott að þetta er komið skýrt
fram. Þessi reynsla hefir verið
að myndast á undanförnum ár-
um. Framsóknarflokkurinn á
þingi og utanþings hefir eftir því
sem hann hefir haft orku til,
starfa ð að því að íslendingar
gætu staðið á eigin fótum stjórn-
arfarslega, í bankamálum, versl-
unarmálum, samgöngumálum og í
allri andlegri starfsemi. J. J.
---o----
ÉgHðseioi FramstBar
í Rangái'vallasýslu.
í Rangárvallasýslu býður sig
nú fram af hálfu Framsónar síra
Jakob Lái'usson í Holti undir
Eyjafjöllum.
Síra Jakob er maður á besta
aldri, fæddur 7. júlí 1887, út-
skrifaður úr latínuskólanum 1908
(með fyrstu einkunn) og lauk
guðfræðisprófi í prestaskólanum
1911 (eixxxúg með fyrstu eink-
unn). Var hann síðan um hríð
vestan hafs og stundaði þar
prestsverk. En eigi nam hann
yncii íjarri fósturjörðu siirni. Kom
hann heim aftur 1913. Losnaði
þá uxxi vorið Holtspi'estakall und-
ir Eyjafjöllum við fráfalí hins vel
metna kennimanns, síra Kjart-
ans prófasts Einarssonar. Sótti
sira Jakob þá um það prestakall
og var kosixm með nálega öllum
atkvæðixm, og kepti þó axmar í
móti. Þegar eítir veitingu og
vígslu fluttist síra Jakob austur;
geidi haxm að eiga dóttur fyrir-
rennara síns og hefir setið í Holti
siðan.
Síra Jakob hefir jaínan notið
trausts mikils alla tíð eystra,
gegnt þar ýmsum trúnaðarstörf-
um í þágu sveitai- og sýslu, og
jafnan komið þar íram, er bet-
ur gegndi. Hann hefir reynst
kappsanxur áhugamaöur og þó
jafnan drenglyndur og göfuglynd-
ur í skiftum. Er það einmælt aust-
ur þar, að ekki sé völ á hæfari
mamú þar til þingsetu fyrir sýsl-
una, og mun öllum þykja sæmd
að slíkum fulltrúa, enda fari þar
saman gáfur og mannkostir,
þekking og atorka, áhugi og ein-
lægni. Er síra Jakob í einu orði
að segja elskaður af samherjum
sínum og virtin- af andstæðing-
um.
Það kenxur ekki á óvart þeim,
er þekkja síra Jakob frá fomu
fari, þó að Rangæingar hafi fest
augu á honum sem fulltrúaefiú
sínu á Alþingi. Og orðstír sá, er
harm hefir getið sér eystra, er
mjög í samxæmi við þær vonir,
er vinir hans höfðu jafnan um
hann. Með námsbræðrum sínum
fyrrum var síra Jakob allra
manna vinsælastur, Hann stóð
jafnan framarlega í öllum skóla-
málum, og voru þá oft erjur um
það bil er hann var í latínuskól-
anum. iSótti hann sér jafnan öll
mál með kappi og einurð og þó
fullkomnu drenglyndi, hjálpfús
jafnan og góðgjarn og hafði rík-
an félagsanda og félagshollustu
til að bera.
Síðar, í ungmennafélagsskapn-
um, er reis upp á þeim árum,
gætti allra hinna sömu kosta. —
Síra Jakob hefir og þá kosti til
að bera, er vel þykja sóma þing-
mönnunx: Hann er manna mál-
snjallastur og tölugastur. Ræður
hans eru þó ekki hjóm eitt og
froða, er hjaðni strax, þegar
hann er sestur niður; þvert á
móti, hann er manna rökvísastur,
greiðir vel úr málum og skjótur
til andsvara. Mest er þó um hitt
vert, að hér er um að ræða fast-
lyndan framfara- og hugsjóna-
Ofbeldisstefnan.
Frá því er skýrt í síðasta
blaði, hversu íhaldsmennimir
dönsku, á tíð Estrups, stjómuðu
Danmörku árum saman með ofsa
og ofbeldi. Þeir hrifsuðu féð úr
ríkissjóði í herbúnað, þvert ofan
í vilja þjóðarinnar. Þeir héldu
fólkinu niðri með hervaldi. Þeir
notuðu dómara sína til að fella
svívirðilega „féránsdóma“ á and-
stæðinga sína, eins og alstaðar
gerist, þar sem siðspillingin hefir
gegnsýx-t tilfinningalíf ofbeldis-
sinnaðra íhaldsmanna.
Hvernig var þessi tími Est-
rupssinna fyrir ísland? Algerður
kyrstöðutími. Ofsi dönsku íhalds-
mannanna seinkaði viðreisnar-
starfi íslands um aldarfimtung
(1880—1900). Benedikt Sveins-
son og samtíð hans hlaut að eyða
kröftum sínum í árangurslausa
baráttu við þetta illkynjaða kyr-
stöðuvald. íslenskum lögum var
þrásinnis neitað staðfestingar.
Útlendir íhaldsmenn töfðu þann-
ig eins og þeir gátu, byggingu
ölfusárbrúarinnar, uns einn af
Framsóknarmönnum landsins,
Tryggvi Gunnarsson, dró málið
úr höndum þeirra og bjargaði því
við. Hvernig var þessi tími fyrir
Dani? Kyrstaða í stjórnmálum.
En framför að því leyti, að
íhaldsstefnan í Danmörku gekk
sér til húðar. Flokkurinn fekk á
sig svo mikið óorð og fyrirlitn-
ingu, að hann bíður þess aldrei
bætur. íhaldsstefnan er um sýni-
lega framtíð vígð ósigri í Dan-
mörku fyrir ofbeldisverk sín á
dögum Estrups.
Móti ofbeldinu söfnuðu allir
flokkar liði. Bændui', húsmenn,
verkamenn (þ. e. socialistar)
og frjálslyndir borgarar í bæj-
um og borgum tóku allir hönd-
um saman móti íhaldinu danska,
uns það var felt að velli. Það er
þetta sem er gott fyrir Jón Þor-
láksson og félaga hans að at-
huga. Alt sem var nýtilegt í
dönsku þjóðinni að manndómi til,
bjóst til vamar móti Estrup og
liði hans. En í þeirri fylkingu
voru bændumir fremstir og
verkamennimir studdu þá.
Þegar Estrup var fallinn, þá
var hið sameiginlega verk unnið.
Þá fóru bændur og verkamenn
aftur að sinna séi'þörfum flokka
sinna. Síðan hafa bændur og
verkamenn í Danmörku mjög oft
deilt og það harðlega, út af sér-
hagsmunum stéttanna, en líka
jafnan unnið saman þegar svo
bauð við að horfa.
Jón Þorláksson hefir í orði og
verki sýnt að hann langar til að
beita ofbeldi við stjórn landsins.
Hið eina sem hindrar hann og
lið hans frá því, er óttinn við
mótstöðuna frá meginþorra þjóð-
arinnar, bæði í sveitunum og við
sjóinn. Menn þekkja dærnin. Jón
vildi setja hér upp her, og mega
eyða ótakmarkað í tæki og víg-
búnað. Bændur og verkamenn
eyðilögðu þetta ofbeldistæki Jóns
þegar í byrjun. Jón fekk hvergi
meðhald út á landsbygðinni eða í
kauptúnunum. Alstaðar andaði
kuldagjósti réttmætrar fyrirlitn-
ingar og fordæmingar móti þeim
mönnum, sem ætluðu sér að
koma upp hervaldi á íslandi. Fátt
hefir líklega verið átakanlegra
fyrir Pétur Ottesen en að taka
við skjali á Akranesi frá eitt-
hvað 270 kjósendum sínum, þar
sem herfrv. sem hann hafði,
vegna Jóns og Magnúsar, greitt
atkvæði með, var algerlega for-
dæmt. Og kjósendumir voru svo
harðir við Pétur, að þeir fólu
honum að bera bréfið til þings,
og afhenda það skrifstofustjóra.
Pétur gerði þetta, en sennilega
hefir hann þai' fengið aðhald,
sem nægir til þess að hann
treystir sér ekki í bili til að
fylgja húsbændum sínum við
þessa tegund ofbeldis á næstu
missirum.
Getur Mbl. skilið að hagsmun-
ir Framsóknarmanna og t. d. sjó-
manna á Akranesi falla hér alveg
saman. Án þess að vita af, vinna
þeir saman og lama íhaldið, þar
sem ofsi þess kemur fram, svo
að sýnileg stór hætta stafar af.
1 einu landi, Italíu, er nú of-
beldisstjórn íhaldsmanna, langt-
um grimmari og ver siðaðri en
stjórn Estrups. Ihaldsmenn ítala
hafa í þjónustu sinna Mbkkaup-
manna, brent og rænt búðir
kaupfélaganna í gjörvöllu land-
inu. Þeir hafa drepið menn svo
þúsundum skiftir fyrir að hafa
aðra skoðun á landsmálum. Þeir
myrtu einn þingmann á leið til
þinghússins, af því þeir vissu,
að hann hafði tilbúna ræðu með
miklum sönnunum um fjársvik
margra af leiðtogum stjómar-
manna.
Þetta stjórnarform á Italíu, of-
beldið, manndrápin, ránin og
brennumar, hefir verið lofað og
tignða í blöðum ísl. íhaldsmanna.
Þá dauðlangar bersýnilega til að
geta líkt að einhverju leyti eft-
ir þessari blóði stokknu fyrir-
mynd.
I sumar ákvað norska þingið
að draga hinn gamla íhaldsfor-
kólf, Berge, fyrir ríkisrétt, sök-
um þess, að hann hafði, bak við
þingið, lánað norskum brask-
banka 25 miljónir króna af ríkis-
fé, og það tapaðist.
I einni af útgáfum Mbl. gerð-
ist Jón Þoiiáksson svo djarfur,
að verja atfexli Berge. Islenska
íhaldsstjórnin lét halda því fram,
að hér bryti nauðsyn lög. Hvers-
vegna gat Jóni Þoii. komið til
hugar, að láta blað stjómarinn-
ar, tilefnislaust, fara að vei'ja
hið vonlausa hneikslismál Berge.?
Engin ástæða sýnist önnur til
þess en sú, að Berge framdi of-
beldi í þágu norskra íhalds-
manna. Jóni dettur í hug að gott
sé að hafa þarna fordæmi, ef
íhaldinu íslenska lægi á að brúka
/