Tíminn - 16.10.1926, Síða 3

TÍMINN
175
T. W. Buch
(Iiitasmidja Buchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
LITm TIL HEIMALITUNAR:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorsorti, Parísarsorti og
allir litir, faliegir og sterkir.
TIL HEIMANOTKUNAK:
Gerduft „Fermenta“, eggjaduft, ávaxtadropar, soya,
matarlitir, „Sun“-skósvertan, „ökonom“-skósvertan, sjáf-
vinnandi þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsódinn,
„Dixin“-sápuduftið, „Ata“-skúriduftið, kryddvörur, blámi,
skilvinduolía o. fl.
Brúnspónn.
LITARVÖRUR:
Anilinlitir Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. þomar vel. Ágæt tegund.
HOLLENSKl' EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Besta tegund. hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst alstaðar á íslandi.
Jakob fann hve skórinn krepti að
með samgöngurnar heima, ekki
síst fyrir bændunum austan-
fjalls. Hann gerði félag við ís-
lenskan bifreiðarstjóra vestra um
að koma heim með lítinn bíl, sem
mjög var notaður þar í landi.
Þetta var áhætta. Efnamenn
höfðu gefist upp við tilraunina.
En sr. Jakob vildi að málið gengi
fram. Og hann lagði í þessa á-
hættu það fé, sem hann hafði
handbært vestra, afgangs skot-
silfri til heimferðar.
Bíllinn kom heim, og fór sigur-
för um vegina út frá Reykjavík.
Sumir voru vantrúaðir fyrst.
Einn íhaldsmaður á þingi sagði
árið eftir, að bílarnir gætu sjálf-
sagt orðið einhverjum til skemt-
unar. En það væri óhugsandi að
þeir yrðu til nokkurs gagns fyrir
bændur austanfjalls. Reynslan
hefir skorið úr. Dómur íhalds-
rnannsins er ómerktur af reynsl-
unni. Hann er aðeins vitnisburð-
ur um skammsýni blindra aftur-
haldsmanna. Framsóknarþrá Jak-
obs Lárussonar hefir sigrað í
verkinu. Nú ’ eru bílamir orðnir
aðalsamgöngutæki Sunnlendinga.
Hve mikið þeir hafa létt lífsbar-
áttu sunnlenskra bænda, verður
ekki með tölum talið. En þegar
sú umbót er metin, þá er ekki úr
leið að minnast þess kjarkmikla
unga manns, sem hætti sínum
litlu eigum í tilraun með þýðing-
armikla almenna umbót, hafði
sjálfur peningalegan skaða af
framkvæmd sinni, en gerði landi
sínu ómetanlegt gagn.
Svo atvikaðist síðar, að Jakob
varð prestur í því sveitahéraði á
íslandi, sem lengst á til hafnar,
Rangárvallasýslu. Nú er hann
frambjóðandi til þingsetu fyrir
þetta hérað. Ef Rangæingar vilja
umbætur, ekki síst á samgöng-
um sínum, þá geta þeir trauðlega
fundið annan mann sem líklegri
væri til átaka í því máli en sr.
Jakob í Holti.
Móti honum býður Ihaldið fram
Einar Jónsson á Geldingalæk.
Hann hefir liprar gáfur, er tal-
inn drengur góður og er vinsæll
sem Þorleifur vildi. Mýrin var
sléttuð, sáð í hana og gerð að
túni á svipstundu.
Sigurður tók nú Jón Þorl. með
sér suður í Vífilstaði, fór með
hann út á sáðsléttu á öðru ári,
í þessari fyrverandi forarmýri,
og tók þar mynd af því litla, sem
stóð upp úr grasinu af höfundi
íhaldsbréfsins. Grasið á þessu
nýja túni náðu upp í geirvört-
ur á þeim manni' sem hafði for-
dæmt Búnaðarfélagið og for-
stjóra þess fyrir þessa prýði og
aukningu á gróðurlendi landsins.
Á þinginu næst á eftir, þegar
fjárhagur landsins var allra best-
ur, beitti Jón Þorl. sér fyrir því
að lækkaður yrði styrkurinn til
Búnaðarfélagsins um 25 þús., en
Tr. Þ. tókst að bjarga málinu úr
nöndum hans rétt fyrir þingslit-
in. Það var því sýnt, að getu- en
ekki viljaleysi olli því að Jón
Þorl. vann félaginu og fram-
kvæmdum þess ekki meira tjón
að sinni.
Um þetta leyti hafði Magnús á
Blikastöðum lagt mikla stund á
að ná sæti í búnaðarþinginu og
tókst það fyrir síðasta þing, en
vafi er þó talinn á að sú kosning
sé gild. Á búnaðarþinginu var
Magnús mjög andv^gur búnaðar-
málastjóra, og virtist þar vera
bitamunur en ekki fjár, um óvild
þeirra bræðranna. Kveður svo
ramt að þessu, að Fenger lætur
lýsa því yfir í málgagni útlend-
inganna, að Magnús sé óvildar-
maður Sigurðar. Á þessu sama
búnaðarþingi hélt Valtýr þá hina
nafntoguðu skammaræðu um
Sig. búnaðarmálastjóra, sem
hann þóttist í fyrstu vilja birta,
en rann þó með er eg skoraði á
hann. Bar það til að Valtýr
bjóst við, að ef hann birti þessa
í héraði af mörgum er þekkja
liann. Einar hefir setið nokkur
ár á þingi, og reyndist þar miklu
minni fyrir sér, heldur en heima
í héraði. Það er óhætt að fullyrða
að ekkert liggur eftir Einar á
þinginu. Hann var þar mjög á-
hrifa- og áhugalaus. Þingseta
Einars var raunaleg. Sveitungar
hans munu hafa miðað umboð
sitt við það álit, sem hafði unnist
með vinsamlegri framkomu heima
fyrir. Á þinginu var hann mæld-
ur á sama mælikvarða og aðrir
þjóðfulltrúar. Og hið algerða at-
hafnaleysi hans þar, var hvorki
honum til virðingar, né bændum
þeim, sem höfðu sent hann til
verks, sem hann var mjög lítt
fær til að vinna.
Rangárvallasýsla er ef til vill
það hérað landsins, sem mest
þarfnast karlmannlegra átaka frá
hálfu þjóðfélagsins. Héraðið hefir
geisimikil og góð náttúruskilyrði.
En á hinn bóginn eru eyðandi
náttúruöfl ágeng við gróðurlend-
ið. Frá öræfunum norðan yog
austan við bygðina, leitar sand-
urinn á og hefir gert feiknatjón.
Eftir miðju héraði rennur Þverá,
sem gerir nú hin mestu spjöll,
brýtur niður hina fögru Fljóts-
hlíð ár frá ári og aldrei meir en
nú. Það er hægt að stöðva sand-
fokið og gera sandflæmin aftur
grasi gi’óin. Það er hægt að
stöðva Þverá, veita henni í Mark-
arfljót, brúa það mikla vatnsfall,
en nota jökulvatnið jafnframt til
að rækta landflæmi sem er stærri
en Flóinn. Það er hægt að breyta
hinum þykka, djúpa jarðvegi í
Holtunum í einhver bestu tún á
íslandi.
Ekkert af þessum verkum verð-
ur unnið nema með öflugum
stuðningi þjóðfélagsins, þ. e. fyr-
ir forustu og atbeina þingsins.
Framkvæmdir slíkra mála verða
fyrst og fremst háðar því, hvort
framfaramenn eða afturhalds-
menn ráða í þinginu. Það er á-
kaflega ósennilegt, að síldarspeku-
lantar, dúkakaupmenn og þeirra
fylgilið beiti sér fyrir þeim stór-
feldu ræktunarumbótum, sem
ræðu, myndi það verða tilefni
þess, að íhaldsmenn rækju hann
úr stjóminni og settu Guðjón á
Ljúfustöðum í staðinn. Kom þá
fram í einu tilfinningar Valtýs
gagnvart búnaðarmálastjóra og
álit íhaldsins á þessum nýfengna
Melkólfi sínum.
Á þessu búnaðarþingi er meiri-
hluti fullti'úa bændanna mjög
samhuga um að Búnaðarfélagið
sleppi ekki tökum þeim er það
hafði á útlendum áburði. — Síð-
ar hefir komið í ljós, að Fenger
og kumpánar hans höfðu með
mikilli leynd náð í sínar hendur
umboði með Noregssaltpétur og
fleiri erlendar áburðartegundir.
Segir svo í áliti landbúnaðar-
nefndar Nd. (þingskjali 365 —•
1926):
„Allur kalksaltpétur er hingað
flyst er því nú á hendi Nathans
& 01sen“. Þar sem meirihluti
þessarar nefndar eru íhaldsmenn,
þarf varla að búast við að þeir
halli á húsbónda sinn Fenger,
sem er einn af aðaleigendum
þessa firma, sem hér hefir náð
undirtökunum með áburðarversl-
unina.
Þegar ljóst var, að Búnaðarfél.
var orðið hlutræningi hinna er-
lendu kaupmanna í áburðarmál-
inu, skrifaði formaður félagsins,
Tr. Þ., þegar f stað öllum bún-
aðarþingsmönnum, og sagði frá
málavöxtum. Búnaðarþingið hafði
ætlað að forðast það, sem nú var
fram komið, að áburðurinn lenti
í höndum óþarfra millihða. Ekki
var hér heldur um neina smáræð-
isálagningu að ræða hjá Fenger.
í þingræðu í vetur segir Ágúst
í Birtingaholti:
„Jeg get sagt“------„að árið
1924 lagði firmað (Nathan & 01-
sen) 15—18% á éburðinn“ (Alþ.-
gera má í Rangárvallasýslu. Ef
slík verk eiga að komast í fram-
kvæmd, verður það að vera fyrir
stórhug bændanna í héröðunum
og með stuðningi sveitamanna-
valdsins annarsstaðar á landinu.
Kosningaúrslitin í Rangárþingi
nú í haust sýna fyrst og fremst
viðhorf sýslubúa til þessara vel-
ferðaimál héraðsbúa. Ef þeir
kjósa Einar Jónsson, þá ætlar
meirihluti bænda í héraðinu að
sætta sig við lítið. Reynslan er
búin að sýna, að hann er vinnu-
og áhrifalaus á þinginu. Enginn
getur heldur búist við því að
hann hafi þá eig;nleika til að
bera, að hann leiði afturhalds-
mennina inn á braut stórstígra
og vel undirbúina framfara. Kosn-
ing Einars mundi sannfæra aðra
landsmenn um það, að Rangæing-
ar ætti að láta mál sín og viðreisn
sveitanna sitja á hakanum en um
noklcra stund.
Ef sr. Jakob Lárusson kemur
til þings sem umboðsmaður sýsl-
unga sinna, þá er í því fólgin
yfirlýsing í verki um að Rang-
tíð. C. bls. 186 — 1926). Ágúst
Helgason hefir manna mesta
reynslu meðal bænda hér á landi
um ræktun og hafði rannsakað
málið sérstaklega í landbúnaðar-
nefnd Ed.
Tr. Þ. hafði glögglega séð, að
öll óeðlileg verslunarálagning á
tilbúinn áburð myndi mjög draga
úr notkun hans. En á hinn bóg-
inn væri ísl. bændum hin sama
nauðsyn að nota mikið tilbúinn
áburð, ef nýræktun ætti að kom-
ast hér á, eins og bændum
í öðrum menningarlöndum. Á
þinginu 1925 kom hann því með
hið nafntogaða frv. sitt um að
landið pantaði tilbúinn áburð og
flytti hann endurgjaldslaust á
helstu hafnir. Er þetta að öllum
líkindum eitt hið besta mál til
viðreisnar sveitunum, sem borið
hefir verið fram á þingi um mörg
ár. Þess skal getið, að þegar hér
var komið sögunni, hafði Fenger
alls ekki náð neinum föstum tök-
um á áburðarversluninni. Frv.
Tr. Þ. miðaðist aðeins við alls-
herjarþörf bændastéttarinnar til
að fá áburðinn með sem bestum
kjörum.
En íhaldið lagðist fast á móti
þessu frv. og eyddi því. Bænda-
umhyggjan var þá ekki meiri en
það.
Á þingi 1926 bar Tr. Þ. enn
fram hið sama frv. Voru nú
ástæður orðnar miklu verri til
mótmæla, þar sem Fenger hafði
klófest skiftin út á við með þessa
vörutegund, og samkvæmt rann-
sókn Ágústs í Birtingaholti lagt
miklu meira á vöruna, en bænd-
unum kom vel að borga. Var nú
íhaldið svo lamað í Nd., að ýms-
ir af þess mönnum studdu frv.
Tr. Þ. svo að allir Framsóknar-
menn deildarinnar. Var nú kom-
æsingar vilji hafa í þinginu
öruggan athafnamann, vegna
hinna miklu vandamála, sem
þörf héraðsins krefur að leyst
verði. Þá myndu réttmætar um-
bótalcröfur að sjálfsögðu fá meiri
byr, er þær væru fram fluttar
af manni, sem nyti mikillar virð-
ingar og trausts fyrir reglusemi,
gáfur, mentun og áhuga um gagn-
legar framfarir.
Þegar það óhapp vildi til ís-
lensku þjóðinni fyrir ári síðan, að
núverandi landstjóm sendi til út-
landa í umboði landsins, til að
leysa úr vandasömu þjóðmáli,
eins af stuðningsmönnum sínum
á þingi, sem hafði mjög líka
kosti og ávantanir eins og Einar
Jónsson, þá varð eins og kunnugt
er minna en ekki neitt úr fram-
kvæmdum þjóðfulltrúans. Stjóm-
in varð sem vonlegt er fyrir hörð-
um áfellisdómum víða um land,
fyrir að fela umboð landsins
manni sem fyrirsjáanlegt var að
mundi mjög óheppilegur til að
fara með umboð almennings. Úr
Rangárþingi var þetta atferli for-
inn inn í málið nýr þáttur, sem
hatursmenn Sig. búnaðarmála-
stjóra hugðust að nota. En það
var klofningur sá milli Sigurðar
og stjórnar félagsins, er upp
kom, er sannaðist að Fenger hafði
náð einkaumboði á Noregssalt-
pétri. Þóttust þeir nú hafa ástæðu
til að koma fram þeim hefndum
við S. S., þeim fjandskap, er
dylgjur J. Þ. á þingi 1924 höfðu
boðað.
Við meðferð málsins í Nd. kom
þetta brátt í ljós. Þægasta verk-
færi M. G., Jón á Reynistað tal-
ar næst á eftir flm. og fer hörð-
um orðum um S. S.
Málið fór í landbúnaðarnefnd.
í henni áttu sæti tveir Fram-
sóknarmenn, Halldór og Jörundur
og þrír íhaldsmenn: Jón á Reyni-
stað, Hákon og Ámi. Hákon var
formaður nefndarinnar. Eftir 40
daga kom nefndarálit. Drátturinn
var alveg óþarfur. íhaldsmenn
voru að tefja málið, vissu að þeir
myndu drepa það um síðir. Inn
í máhð kom nú nýr þáttur: Kraf-
an frá ráðherrunum, Jóni Þorl. og
M. G., um að Valtý skyldi fórn-
að og hann rekinn, en fyrir
hann kæmi Magnús á Blikastöð-
um í staðinn. Tr. Þ. og V. St.
höfðu báðir lýst því yfir, að ef
flokkarnir vildu skifta um menn
þá stæði ekki á þeim. Á hinn bóg-
inn höfðu Valtýr og Fenger öll
útispjót til að tryggja það, að
íhaldsmennimir í landbúnaðar-
nefndum féllu frá kröfunni um
kosningu. Framsóknarmenn létu
sig htlu skifta hvort kosið var
eða ekki. Þeir vissu, að þeir vildu
endurkjósa sinn mann, og létu
íhaldið bítast um það, hversu það
vildi launa Valtý þjónustuna í
þágu flokksins.
Útskúfun Valtýs eða endur-
dæmt ákaflega hart af ýmsum
merkum bændum. Nú kemur röð-
in að þeim. Vilja þeir tryggja
sér það, að hafa þann fulltrúa á
þingi, sem hvarvetna verður hér-
aði þeirra og landi til söma?
J. J.
-—o-----
Kjósið bóndann.
Bóndi á Mývatnsheiði, sem á
nokkurra klukkutíma ferð á kjör-
stað, sagði í haust um landkjör-
ið: „Það má vera vond stórhríð
ef eg fer ekki á kjörfund með
fólk mitt fyrsta vetrardag.
Tjalda yfir sleðann fyrir gömlu
| konumar ef með þarf“. Svona
; eiga bændur að hugsa. Framtíð
stéttar þeirra er komin undir því
að íhaldið verði lamað, svo að
það geti ekki eins og hingað til
sukkað fé landsins, miljónum
saman, og komið sköttunum og
sköðunum á eljumennina sem
vinna. X.
----o---
Jón Þorláksson.
fer í biðilsför til jafnaðarmanna
en fær hi’yggbrot.
Jón Þorláksson kom á fund
verkamanna á miðvikudagskvöld-
ið og fór í liðsbón. Bað hann
verkamenn að varast þá villu að
kjósa bóndann frá Ystafelh.
Hann væri enginn verkamanna-
sinni. Hann mundi vinna móti
verkamönnum og verða með að
festa krónuna. En ef verkamenn
vildu fylgja Mbl. og kjósa Jónas
(„dverginn“ á Sauðárkróki), þá
færi alt vel. Þá skyldi krónan
hækka. En verkamenn tóku illa
bónorði Jóns. Ræðumenn lýstu
því margir, hversu illa og ó-
drengilega Jón og MbLmenn
kæmu jafnan fram við vinnandi
stéttir kauptúnanna. I gengis-
málinu væri ekkert að treysta
íhaldinu, og þeir gætu eftir und-
angenginni reynslu aldrei treyst
íhaldinu til neins, nema þess sem
verkamönnum væri til ófamaðar.
Fekk Jón fullkomið hryggbrot
hjá verkamönnum. Fundarmaður.
kjör tafði nefndina. I annan stað
var ósamkomulag um orðalag
áhtsins. Jón á Reynistað kom
með álit fult af móðgandi orðum
um búnaðarmálastjóra Var þá að
heíjast sú þingsiðaalda hjá stjóm
arílokknum, að hafa þingskjöl
með „Storms“-orðbragði. Þegar á
fund kom neituðu Jörundur og
Halldór að undirskrifa skjahð.
Var þá Jörundur beðinn að laga
það með Jóni, og dró hann úr
mikið af því lakasta. Enginn
íhaldsmannanna lagði neitt orð í
þá átt. En ástæðan til þess að
Jörundur og Halldór klufu ekki
nefndina var sú, að þeir vildu
freista að bjarga málinu sjálfu,
hætta á hvort íhaldsmenn sæu
ekki sóma sinn í því að sam-
þykkja nú einkasöluna þótt lög-
in kæmu við buddu eins af eig-
endum Mbl.
Við 2. umr. spurði Kl. J. Jón
á Reynistað hverju sætti að
óvirða þannig utanþingsmann í
þingskjali. Jón svaraði því að
samviskan væri glöð og góð. Urðu
nú langar umræður um málið í
Nd. En endirinn varð sá, að í
þingslok kom það til Ed. og var
rætt nokkuð við 2. umræðu og
síðan drepið með 7:7. Með frv.
vora allir Framsóknarmenn eins
og í Nd. og tveir íhaldsmenn. En
á móti voru 6 íhaldsmenn og S.
Egg. Var auðséð að meðferð
málsins var skollaleikur hjá íhald-
inu. Þeir fjandskapast við S. S.
fyrir að hann hafi orðið til að
Fenger fékk aðalumboð á einni
áburðartegund. En um leið lætur
Jón Þ. sín þægustu atkvæði í
efri deild eins og I. H. B. og Jóh.
Jóh. drepa frv. sem gat trygt
að margar tegundir tilbúins
áburðar fengist með sannvirði.
Þess skal getið að Fenger sendi