Tíminn - 27.11.1926, Blaðsíða 1

Tíminn - 27.11.1926, Blaðsíða 1
©faíbfeti o$ ofgvcttslmnatat Cimans ec Si«nr*«ír írilrifsfnn, Scmtfccmösíjáamn, Seyfjeríf ^Kfgzei&ðía C f m a n s er i Sambcmösljástnii (Dpirt Öagíegö 9—{2 í). f. Simi 4t96. X. ár. Utan úrheimi. Kosningar í Danmörku. Aíieiðmgar krónuhækkunarinnar í Noregi. Svo sem kunnugt er leysti verkamannastjórnin danska upp þingið og verða nýjar kosningar þar í byrjun næsta mánaðar. Hið beina tilefni kosninganna var það að stjórnin fekk ekki stuðnings- flokk sinn, þá frjálslyndu til að styðja að því að bæta iðnaðinum upp um stund skaða þann er hann verður fyrir af völdum krónu- hækkunarinnar. En það var eina ráðið til þess að verkamenn gætu haldið lítið breyttu kaupi, þó að krónan stækkaði*). Það er alment álit að hin nú- verandi danska stjóm muni falla eftir kosningarnar og vegna þeirra. Kaupið lækkar síðan í hlutfalli við hækkunina, svo að „gróði“ danskra verkamanna af hækkuninni, verður álíka og ís- lenskir embættismenn verða nú varir við fyrir sitt leyti. Annað mál, líka afleiðing geng- ishækkunarinnar, hefir orðið á vegi danskra stjómmálamanna. Það er hin mikla og sívaxandi óánægja bænda í Suðurjótlandi. Bændur í þeim héröðum sem áð- ur vom þýsk urðu að taka mikil lán kring um 1920—21, bæði til jarðakaupa og bústofnsauka. Þeir fengu lánin í pappírskrónum. Síð- an hefir verðgildi krónunnar hækkað um nálega hehning, og skuldir bændanna hækkað raun- verulega að sama skapi. Hefir því verið lýst yfir, að alt að því 50 þús. bændur í Suðurjótlandi gætu búist við að flæmast frá jörðum sínum, vegna þeirrar gífurlegu og ranglátu byrði, sem lögð er á herðar þeirra. 1 Noregi er ástandið enn al- varlegra. Norska krónan hækkaði í fyrra um líkt leyti og sú ís- lenska. Nú á dögunum stórhækk- aði hún aftur, þvert á móti til- ætlun Noregsbanka, sem vegna atvinnulífsins hafði unnið móti hækkun eins og nú stóðu sakir. En ástæða hækkunarinnar í Dan- mörku og Noregi, bæði í fyrra og nú, er ekki velgengni þegnanna sjálfra, heldur bráðabirgðainn- flutningur peninga frá auðmönn- um í öðrum löndum, sem speku- lera í að hækka krónuna í þessum litlu löndum og flytja síðan fjár- magnið heim aftur og taka á þurru landi 10—20% gróða á fjármagni sínu auk vaxta. Vandræði Norðmanna, er stafa af hækkuninni, eru ákaflega mik- il, en langmest fyrir þá sem af jarðrækt lifa. 1 blaði bænda- flokksins norska frá 13. þ. mán. er skýrt frá ávarpi sem stjórn bændaflokksins beinir til þings og stjómar út af hækkun krónunn- ar, sem erlend fésýsla hefir kom- ið til leiðar. 1 ávarpinu er skýrt blátt áfram frá ástandi því sem krónubreytingin leiðir yfir norsku bænduma. Þeir tala um „algert *) Danska stjómin reynir þar hið sama sem J. þorl. tæpir nú á í Mbl. að hækka laun embættismanna i Rvik vegna húsaleigunnar. Með öðr- um orðum. Bjarga vissum flokki manna á almannakostnað, fram hjá hinum óhjákvæmilegu afleiðingum krónuhækkunariimar. f járhagslegt hrun“, sem vofi yfir bygðunum, um beina „eyðilegg- ingu“, sem steðji að megin at- vinnu landsmanna af krónuhækk- uninni. Þeir segja að iðnaðurinn hafi að miklu leyti velt af sér böggum í fyrri kreppunni 1920— 21, og þá voru það auðvitað bank- arnir og að nokkru leyti ríkissjóð- ur sem fengu skellinn. Nú segir bændaf lokkurinn norski: „Hin óttalegu áhrif af hækkun krón- unnar munu smátt og smátt koma í ljós í sveitunum“. Stjóm bændaflokksins óttast að þessi áhrif verði seigdrepandi fyrir landbúnaðinn norska. Ekki svo að skilja, að áhrifin séu ekki nú þegar farin að koma í ljós. Mörg hundruð býli eru nú í vetur sett á nauðungaruppboð hvarvetna í Noregi, vegna hækk- Fimtungsskattur. Ræktunarsjóðurinn nýi tók til starfa fyrir rúmu ári síðan. 1 gær var búið að veita úr honum 277 lán, til manna sem búsettir eru víðsvegar um landið. Upp- hæðin sem lánuð hefir verið var sama dag 902000 kr., eða tæp ein miljón króna. Fyrir tæpum tveim mánuðum var byrjað að lána í hinni nýju veðdeild. Um miðja vikuna var búið að veita þar 238 lán til manna víðsvegar um landið og lánaupphæðin var þann dag c. 1821200 krónur. Um mánaða- mótin næstu verða lántakendurn- ir orðnir c. 250 og lánaupphæð- in c. 2 miljónir króna. — Til viðbótar er búið að panta marga tugi nýrra lána í veðdeildinni, sjötti veðdeildarflokkurinn fer að byrja. Skifta þessi veðdeildarlán mörgum hundruðum þúsunda króna, sem veitt verða á næst- unni. Bændumir sem fengið hafa miljónina tæpa að láni úr Rækt- unarsjóði hafa varið því fé öllu til nauðsynlegra framkvæmda, því að Ræktunarsjóðurinn lán- ar alls ekki til annars en nauð- synlegra framkvæmda. Og nálega alt féð sem lánað hefir verið, úr veðdeildinni hefir líka gengið til nauðsynlegra framkvæmda. Þessir rúmlega 500 menn, sem fengið hafa þessar þrjár miljónir króna að láni eru yfirleitt hin- ir framtakssamari í þjóðfélaginu síðustu mánuðina. Sumpart hafa þeir verið að reisa hús yfir sig, konu sína og böm, sumpart hafa þeir verið að rækta landið og gera það byggilegra. Þessir menn ættu að mæta góðu hjá þjóðfélaginu, því að yfirleitt eru þeir áreiðanlega í Yöð hinna bestu borgara. En það eru til þeir menn á íslandi sem vilja íþyngja þess- um lántakendum alveg sérstak- lega. Þeir vilja að lagður sé, og það sem fyrst, nýr skattur á þessa framtakssömu menn. og sá skattur á að nema einum fimta af þeirri lánsfjárupphæð sem þeir hafa tekið að láni úr Ræktunar- sjóðnum eða Veðdeildinni, og vit- anlega líka á öllum öðrum lán- um sem þeir kunna að hafa tekið. Reybjavík 27. nóvember 1926 unarinnar. Á sumum þessum jörðum hefir sama ættin búið í nokkur hundruð ár, en verður nú að hrekjast þaðan, þrátt fyrir ítrasta dugnað og sjálfsfórn við atvinnureksturinn. Kreppan sem skall á 1920 var heimsviðburður, bein afleiðing af verðhækkun og eyðslu stríðsins. Kreppan sem nú er í Danmörku, Noregi og Islandi er „innlend framleiðsla“, viðgeranlegt böl, sem dunið hefir yfir þjóðirnar, af því að einstakar stéttir hafa viljað bæta hag sinn með breyt- ingum á verðmælinum. Síðan koma útlendir gróðamenn og hjálpa til, enda fá þeir sigurlaun- in. En í öllum þessum þrem löndum virðast bændumir eiga að bera aðalbyrði hækkunarinn- ar. J. J. Þetta vilja þeir menn gjöra sem berjast á móti því að pen- ingamir sjeu gerðir verðfastir, sem heimta að þeir verði fyrst, og sem fyrst, látnir hækka í verði um þá c. 20% sem á vantar að krónan hafi náð gamla gullgild- inu. Fimtungsgjöf. Ræktunarsjóðurinn hefir á því rúmu ári sem liðið er síðan hann var stofnaður gefið út verðbréf fyrir c. 365000 kr. Á allmörgum höndum eru bréfin, að sjálfsögðu og þar á meðal ekki fá í eign út- lendra félaga. Bréfin gefa að mun hærri vexti en sparisjóðs- vexti (51/2%). Og ætti þeim að vera vel borgið sem eiga. Þá hefir veðdeildin gefið út síðustu mánuðina veðdeildarbréf fyrir jafnháa upphæð og lánað hefir verið út þ. e. um tvær miljónir króna um næstu mán- aðamót. Veðbréf þessi gefa 5% í vexti og hefir ríkissjóður keypt þau öll og gefið 92 kr. fyrir hvert 100 kr. bréf, og við þeim kjörum em þau vafalaust föl, þeim er kaupa vill. Vel virt- ist fyrir þeim séð þeim fjár- magnseigendum sem það gjöra. 1 októberlokin í fyrra stöðv- aðist gengishækkunin. Mánuðinn næsta, voru lagðar inn í spari- sjóð Landsbankans rúmlega 3 milj. 350 þús. kr. og í desember í fyrra vora lagðar inn í spari- sjóð Landsbankans rúmlega 4 miljónir króna. Sé gert ráð fyrir að frá októberlokum í fyrra til októberloka í ár hafi að meðal- tali verið lagðar inn í sparisjóð Landsbankans 3 milj. kr. á mán- uði, þá nemur það 36 milj. króna. Svona er veltan mikil á sparifénu á þessu eina ári. Varla munu þeir til sem segja að vextinrir séu of lágir sem goldnir eru af þessu sparifé, fremur en af veðbréfum þeim sem áður getur. Og varla verða þeir margir sem halda því fram að þeir sem eignast&hafa jarðræktarbréf og veðdeildarbréf eða þeir sem lagt hafa inn þessar 36 miljónir í sparisjóð Landsbankans undan- farið, sjeu þarfari menn í þjóð- félaginu, en hinir sem fyr eru nefndir er tóku áðumefndar 3 milj. kr. að láni til þjóðnýtra framkvæmda. En samt era þeir menn til á þessu landi sem vilja gefa þess- um verðbréfaeigendum og spari- fjáreigendum stórfé, og það sem fyrst og sem svarar fimta hluta af því sparifé sem þeir eiga. Þetta vilja þeim menn gjöra sem heimta að gengi íslensku krónunnar verði, sem fyrst, látið hækka í gullverðið gamla, um þá c. 20% eða fimta hluta sem á vantar. Byltingin meiri en þetta. Fjármálabyltingatilraun má þetta kalla, að lagt er til að skatt- leggja einn flokk manna um 20% af því sem þeir hafa tekið að láni og að gefa öðrum 20% til viðbótar við það sem þeir hafa lagt á vöxtu. Sannarlega má kalla þá menn byltingamenn sem leggja til að fara þannig ofan í vasa sumra manna, og gefa öðmm alveg óverðskuldað. En þessi fjármálabýlting sem þessir menn vilja fremja er miklu meiri og víðtækari en nú hefir verið lýst. Dæmin hér að framan era að- eins tekin um stuttan tíma og innan þröngra takmarka. En það eru sex ár en ekki eitt sem liðið er síðan peningamir féllu og peningamir voru lengst- af á þeim tima ekki 20% neðan við gullverð, heldur 40—50% neðar. Traustatakið sem tekið hefir verið hjá þeim sem staðið hafa í framkvæmdum á þessu tímabili, og hafa þurft á lánsfé að halda, er því geysilega mikið. Gjafimar sem gefnar hafa ver- ir á þessu tímabili, þeim er á því hafa safnað fé, þær eru líka geysilega miklar. En nú, þegar við höfum þó búið við fast peningagildi í fult ár, þá verður þetta svo áberandi, að það skuli virkilega vera til þeir byltingamenn í fjáimálun- um, að krefjast þess að allar skuldbindingar sem gerðar hafa verið á árinu verði sviknar — um fimtung, annaðhvort of eða van. Kverskonar siðferði er þetta eiginlega að horfa upp á það ró- lega að ár eftir ár em gerðir nýir og nýir versíunar- og við- skiftasamningar í þjóðfélaginu — og svo eru þeir menn til sem beinlínis vilja vinna að því að raska algjörlega þeim gmndvelli sem þjóðfélagið hefir hvílt á fjár- hagslega í meir en ár ? Byltingamenn mega þeir heita — og mjög hættulegir byltinga- menn, hvort heldur er litið á 'mál- ið frá fjárhagslegu sjónarmiði eða siðferðilegu. Byltingin í fyrra og hitteðfyrra. Hafa þeir afsökun þessir fjár- málabyltingamenn — gengis- hækkunarmenn — í þeim tíðind- um sem áður hafa gerst? Er þeir nú heimta að tekinn sé fimtungur af lántakendum og gefinn sparifjáreigendum — er þeir nú, eftir að peningamir hafa verið verðfastir í meir en ár heimta að nú, eða eftir að pen- ingamir hafa verið enn lengur verðfastir, verði framkvæmd sú bylting að breyta verðgildi þeirra um fimta part — geta þeir þá bent á glæsilegan árangur af þeim byltingum hliðstæðum sem áður hafa átt sér stað? 53. blað Skulu athugaðar tvær bylting- ar slíkar, sem áður hafa orðið og skamt er að minnast, því að önnur bar að höndum í hitteð- fyrra, hin í fyrrahaust. Um gengishækkunina í hitteð- f.vrra verður hér aðeins fátt sagt. Gildir um hana hvorttveggja, að annarsvegar er lengra um liðið síðan hún var, og hinsvegar og það er aðalatriðið, gerði gengis- hækkunin seinni hluta ársins lít- ið annað en jafna aftur hið mikla gengisfall snemma á árinu. En því meir má mönnum vera í fersku minni gengishækkunin í fyrrahaust og mun enginn neita að hún hafi leitt af sér geysilega afleiðingaríka fj ármálabyltingu, en þeir munu verða fáir sem telja að sú saga sé svo glæsileg að endurtekning sé æskileg. Fjárkreppan sem nú er dunin yfir okkar þjóð, er fyrst og fremst afleiðing gengishækkunar- innar. Ógurlega fjárbyltingu gerði hún. Tók hundruð þúsunda og miljónir ki’óna úr vasa framleið- endanna um leið og hún kipti fót- um alveg undan heilbrigðum at- vinnurekstri í bili. Hinsvegar gaf hún inneignamönnum stórfé. Afleiðingin varð vitanlega sú, að framkvæmdamennimir urðu ragir á að láta féfletta sig á- fram og kiptu að sér hendinni um framleiðsluna. Atvinnuleysi varð afleiðing þess — sorglegasta og heimskulegasta eyðslan sem framin er, að láta vinnufúsa og verkfæra menn og konur sitja auðum höndum svo hundruðum skiftir og þúsundum. Á þessari öld hefir útlitið um afkomu mikils hluta Islendinga aldrei verið eins ískyggilegt og nú. Hungur og vandræði vofir yfir hundruðum fjölskyldna í kaup- túnunum. Það er fjármálabylting gengis- hækkunarinnar í fyrra sem veld- ur að langsamlega mestu leyti. Þessi er reynslan síðan í fyrra. Og þessa byltingu vilja hækkun- armennimir aftur leiða yfir land okkar og það sem fyrst, með því að láta aftur fjárhagsgrundvöll- inn raskast um fimtung. Hverjir mega byltingamenn heita í þjóðlífinu, ef ekki þessir sem vilja, þá er eða áðúr en þjóðin hefir kastað mæðinni eftir fjárkreppuna sem nú stendur yf- ir, vilja þá leiða nýja samskonar eða ennþá verri kreppu yfir? Vilja fremja aftur eignamám á fram- kvæmdamönnunum, en gefa hin- um sem hafa hendur í vösum. Byltingamenn eiga þeir að heita og það þótt meginhluti þess stjórnmálaflokks teljist þar til sem styður núverandi landsstjóm og þó að þar standi fremstur í flokki byltingamannanna sá mað- ur sem skipað hefir sjálfan sig í hið æðsta sæti á Islandi. Ber og enginn sem hann ábyrgð á þeirri fjármálabyltingu og fjár- kreppu sem þegar er orðin vegna gengishækkunarinnar. Frh. ----0---- Prestsvígsla. Síðastl. sunnudag var vígður til Skinnastaða í öx- arfirði Páll Þorleifsson cand. theol. frá Hólum í Homafirði. Árnesingamót verður haldið á Hótel Island í kvöld. ——0- Byltin^amenn.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.