Tíminn - 03.01.1927, Blaðsíða 1

(Sjaíbfeti
09 afgretðslumaöur Cítnatts er
Hannneig £>orsteins6ótrir,
Sambanósíjúsinu, KeyfiaDÍÍ.
^fgreifcsía
C i m a n s er í Sambanbsfyúsinu.
0pin baglega 9—\2 f- b-
Stmi ^96.
\
XI. ár
Utan úr lieirni.
Fjármálavandi’æði
í Danmörku og N oregi.
Nú er aiveg óvenj uleg fjármála-
kreppa bæði í Danmörku og Nor-
egi. i bæjunum eru iðnaðarmenn
atvinnuiausir svo að skiitir mörg-
um tugum þúsunda. I sveitunum
er hagur bænda i báðum iöndum
erfiðari en nokkru sinni fyr eftir
Napóleonsstyrjaidirnar. i Noregi
fiæmast bændur frá jörðunum
hundruðum saman, og býlin eru
sett á nauðungaruppboð. Neyðin
er svo mikil, að eftir því sem
bændabiaðið norska „Nationen“
hermir, þá eru sveitarstjórnimar
byrjaðar aítur á vana sem þekst
hefir iíka hér á haliæristímum, að
iáta sveitarsjóðina hjálpa fólki
sem mist heíir bújörð og búslóð
til að komast vestur á slétturnar
í Kanada. Nokkuð á sömu leið eru
vandkvæði bænda í Suður-Jót-
landi. Þeim líður yerst af dönsk-
um bændum, af því að höfuð-
orsök þessarar kreppu í báðum
löndunum, krónuhækkunin, kemur
einna verst við þá.
I Danmörku er það tilætlun
hinnar nýju stjórnar að bjarga
með sparnaði, spenna sultarband-
ið um borgarana eins og leiðtog-
ar stjómai-flokksins segja. Ósagt
skal það látið hversu vel þjóð-
inni íellur sú framkvæmd, en svo
virðist sem sultarbandið muni
auðfengið til handa bændum, sem
ganga slyppir og snauðir frá jörð-
um sínum, og iðnaðarmönnum,
sem ganga atvinnulausir mánuð
eftir mánuð.
Árferði í Danmörku og Noregi
hefir verið gott,, jafnvel í besta
lagi. Uppskera og heyfengur í
Dairmörku var óvenjumikill í
sumar sem leið. Hallærisástandið
í þessum löndum er ekki að kenna
náttúrunni, heldur einni aðgerð
borgaranna sjálfra, verðbreytingu
peninganna.
f báðum var gróðabrall og
eyðsla á háu stigi meðan stríðið
stóð. I báðum löndunum náði
fjárbrall og svik braskaranna svo
háu stigi, að það sprengdi sumar
ríkustu og áhrifamestu peninga-
stofnanir landa þessara (Land-
mandsbanken, Handelsbanken).
Þessi sviksemi fjárbrallsstéttanna
olli því, að myntin féll í báðum
löndunum. Fjármálalífið var sýkt
fyrír eyðslusemi fjárhættuspilar-
anna, sem léku lausum hala með
fé almennings í bönkum og kaup-
höllum.
Svo leið nokkur stund, þannig
að atvinnuvegimir löguðu sig eft-
ir hinni breyttu mynt, smákrón-
unni. Alt gekk sæmilega með at-
vinnulífið meðan svo var haldið
áfram stefnunni. Krónubreyting-
tn var vitaskuld böl í sjálfu sér
upprunalega. En úr því sem kom-
ið vai' lá vegurinn til bjargræðis
í festingu krónunnar 1 samræmi
við verðlagið í löndunum, en ekki
í nýrri breytingu.
En tveggja strauma gætti í
Danmörku og Noregi, sem ekki
hafa náð hingað til lands, en
þriðja bylgjan hefir fallið yfir
Island líka.
Þrjú atríði koma til greina í
Noregi og Danmörku við hallæris
myndun þá sem þar hefir farið
fram.
1 báðum þessum löndum er
mikið af efnafólki sem átti göm-
ui verijsbréí, sem keypt voru fyrir
oíaxlnai' krónur. Petta fólk heimt-
aöi nækkun á krónunni, aí eigin-
gjornum ascæóum. Og það hafði
si'öreröiiegan rétt bak við kröí-
una.
i öðru lagi sáu útlendir auð-
inenn sér ieik a boi'ði að fiytja
ijármagn inn i iandið um stund-
arsakir, skapa með þvi óeðhiega
vemiegun i þjóðbönkunum, hækka
Kiojiuna þar með, og ilytja féð
siöan neim eftir stutta geymsiu.
A þemian iiátt hafa eriendir fjár-
Dralismemi getað skapaó sér 10—
2U c/o groöa á þessu sKammvinna
geymsiuíé. En almenningur í
Noregi og Danmörku hefir borg-
aö brúsann.
1 þriója lagi voru auðvitað fjöl-
margir menn, sem grætt höfðu
á iággengistímunum og áttu smá-
Kiónur i bönkum og sparisjóðum.
Peii' heimtuöu lika hækkun í
eigingjömum tilgangi og án þess
aö hafa siðferðilegan rétt bak við
kröíuna.
Af þessum þrem meginorsök-
um til hinnar heimagerðu kreppu
f nágrannaiöndunum hafa tvær
ekki náð hingað. Hér var ekki að
tala um neina gamla verðbréfa-
eign, frá því íyrir stríð. Held-
ur ekki um óeðlilegan inn-
ilutning peninga í því skyni að
koma á hækkun. Hér virðist smá-
krónuinneign nokkurra lands-
manna hafa reynst nægilegt til-
efni til myntbreytingar.
En það er í einu mei'kilegt og
sorglegt, að athuga ástæðuna til
að hinar duglegu og vel mentu
frændþjóðir, Danir og Norðmenn
búa nú við hallærisástand. Fjár-
brallsmenn í báðum löndum valda
fyrst falli krónunnar og síðan
hækkun hennar. En almeningur
ber byrðar hallærisins. J. J.
----o---
Eúsfir.
Þeir verða fáir, hvort heldur
er í hóp framleiðenda, verka-
manna eða kaupsýslumanna á
landinu, sem líta með ánægju yfir
árið sem leið.
Um afkomu landsins í heild
sinni og einstaklinganna, var það
eitthvert hið allra erfiðasta ár-
ið á þessari öld.
En það er að minstu leyti tíð-
arfarið sem veldur. Hin harða
f járkreppa sem nú hvílir með ægi-
legum þunga yfir öllum, imdan-
fekningarlítið, er fyrst og fremst
afleiðing af skammsýnni f jármála-
stjórn — vafalaust ófarsælustu
stjóm á fjármálumr fslands, síð-
an stjórnin fluttist inn í landið.
Aldrei hefir nokkur íslenskur
stjórnmálamaður berað eins átak-
anlega vanhyggju sína og skiln-
ingleysi á því hvað var að ger-
ast, en Jón Þorláksson í þing-
byrjun, þá er hann þóttist hafa
bjai'gað fjárhag landsins — og
varð þó að játa jafnframt,- að
hann hafði ekkert annað gert en
að horfa á aðra taka á móti pen-
ingunum sem streymdu í ríkis-
sjóðinn.
Þá er hann þóttist hafa „bjarg-
að“ fjárhagnum sáu allir heil-
skygnir menn að sannleikurinn
var það gagnstæða. Fjármálaráð-
herrann var búinn að búa til fjár-
kreppuna, með sinni hastarlegu
Reykjavík, 3. janúar 1927
1. blað
* „Norðbúarnir".
©fmtnn.
Um leið og liefst 11. árgangur
Tímans sendir hann kaupendun-
um og landslýð öllum kveðju guðs
og sína.
A árínu sem nú fer í hönd
eiga aö fara fram kosningar sem
skera úr um hvernig landinu
verðui' stjórnað í fjögur ár. Þá
veröur skorið úr því hvort áfram
eigi að steína í íhaldsáttina,
hlymia sérstakiega að sárfáum
kaupmönnum og gróðamönnum í
bæjunum, horfa með aðgerðaleysi
á iinignun sveitanna, stofna til
harðsnúinnar skattalöggjafar fyr-
ir allan almenning og stofna
herlið til að skera úr innbyrðis-
deiium kauptúnabúanna með
valdi.
Tíminn er aðalmálgagn hinna
írjálslyndu og framsæknu manna
í landinu og þeirra sem telja al-
hliða viðréisn landbúnaðai-ins
hækkun á verðgildi peninganna,
sem framkvæmd var þvert, á móti
vilja Alþingis.
Ritstjóri þessa blaðs sagði það
fyrir hverjar afleiðingar yrðu af
hinni gálausu gengishækkun. Orði
til orðs hafa.þeir spádómar ræst,
og eiga þó, því miður, eftir að
rætast enn átakanlegar.
Bændumir hafa á árinu sem
leið tapað mjög mörgum hundr-
úðum þúsunda króna. Árið hefir
orðið þeim erfiðasta eða næst-
erfiðasta verslunarárið á öldinni.
Sá heitir Jón Þorláksson, sem því
veldur fyrst og fremst. Miljóna-
töpin sem bændastéttin íslenska
hefir beðið vegna gengishækkun-
arinnar árin 1925 og 1926 hafa
þegar tafið landbúnaðarfram-
kvæmdir í mjög stórum stíl og
um alhliða viðreisn landbúnaðar-
ins verður hún þyngsti hlekkur-
inn um fót.
Útgerðarmennirnir hafa tapað
rneiru en hér verður tölum tal-
ið — og horfa með aðdáun og
þakklæti á þann sem veldur. Síð-
an vertíð lauk hafa togararnir að
meira og minna leyti verið stöðv-
aðir. Aldrei hefir sjávarútvegur-
inn legið í þvílíkum rústum og
nú, eftii’ þríggja ára fjármála-
stjóm Jóns Þorlákssonai'.
Verkamennirnir eiga ekki síð-
ur um sárt að binda. f blindni
sinni fylgdu þeir Jóni Þorláks-
syni í gengishækkuninni og hafa
fengið yfir sig meira atvinnuleysi
en nokkru sinni áður. Og hvemig
fer fyrír sjómönnunum og verka-
fólkinu í landi, ef ekki skyldi nú
komast á veiðar á vertíðinni nema
helmingurinn af togaraflotanum
— vegna sameiginlegra aðgerða
Jóns Þorlákssonar og Jafnaðar-
mannanna í gengismálinu.
Og loks eru það kaupsýslu-
mennimir. Engir fögnuðu hávær-
ar en þeir, er Jón Þorláksson tók
við stjóm fjármálanna og engir
hafa, í málgögnum sínum, fastar
stutt gengishækkunina. Og nú
liggja þeir í sárum. „Nú er öll
verslun rekin með tapi hér í bæn-
um“, sagði einn merkasti kaup-
maðurinn nýlega við ritstjóra
Tímans, Stórtöp atvinnuveganna,
peningaleysi bæði hjá atvinnu-
rekendum og atvinnulausu verka-
fólki, hlýtur að leiða af sér óum-
ræðilega deyfð í verslun.
þýðingaimesta atríðið um fram-
tió lslands.
Tímimi heitir því á alla þá,
sem skilning hafa á því, hver
hætta þjóöinni stendur af Ihald-
inu og ógnum þess — að þeir
fari þegar að undirbúa hina miklu
baráttu móti lhaldinu á hausti
komanda. Og fyrst og fremst
geta þeir gert það með því að
auka útbreiðslu Tímans, með því
að koma Tímanum inn á hvert
einasta heimili í hinum dreifðu
bygðum.
'iil þess að auka enn útbreiðslu
Timans heíir það verið ákveðið
að gefa út í vor fylgirit til fróð-
leiks og skemtunar, nokkrar ark-
ir að stærð, sem þeir kaupendur
Tímans fá ókeypis, sem hafa
greitt hann á gjalddaga í júní-
mánuði næstkomandi.
i r^—
Hvar sem Utið er nú yfir f jár-
máiaiilið og atviimulífið, blasa við
rústir.
I rústum eru atvinnuvegir Is-
iendinga, vegna sjálfskapaivíta —
af því að þeir hafa fahð forstöðu
fjármálanna forsjárlausum og
óíarsælum manni.
■o
Hann var einn liinna mörgu
sem íörust á Faxaflóa í mánuðin-
um sem leið, með hinu stóra
norska fisktökuskipi. Lík hans
rak upp á Mýrar. Hann var jarð-
sunginn á Þorláksmessu.
Fæddur var hann 9. nóv. 1892
og vai' sonur Vilhjálms bónda er
þá bjó í Kaupangi, en síðar á
Rauðará, Bjarnarsonar prófasts í
Laufási, Halldórssonar prófasts á
Sauðanesi, Bjamarsonar prófasts
í Garði í Kelduhverfi, Halldórs-
sonar bónda á Hi'ísum í Eyja^
firði, Bjarnarsonar bónda á Hóls-
húsum í Eyjafirði, Ivarssonar,
Bjamarsonar.
Hann kom norðan af Akureyri
og hafði þangað farið þeirra er-
inda að’ vera við jarðarför móður
sinnar.
Theódór heitinn var maður sem
alhr munu tala hlýlega um sem
kyntust honum. Grandvar maður
og hógvær í framgöngu svo að
af bar, ábyggilegur og vinfast-
ur, prýðilega vel gefinn maður
til náms og verks, maður sem í
allri framkomu ávann sér traust
og virðingu.
Fyrir þrem árum rúmum misti
hann konu sína, Vilborgu Vil-
hjálmsdóttur. Höfðu þau eignast
dætur tvær og son, sem nú eru
á vegum móðursystur og manns
hennar, og enn er sonur hans,
elstur, í fóstri hjá frænda hans
Einari Helgasyni garðyrkjustjóra.
Á unga aldri las Theódór heit-
inn búfræði hjá Halldóri bróður
sínum á Hvanneyri og lauk prófi
með lofi úr þeim skóla. En síðar
nam hann verslunarfræði og
fékst jafnan við verslun síðan.
-----o----
Afarmikið og merkilegt rit um
Grænland sem út kom í Kmli.
f
1921, til minningar um ferð Hans
Egede prests til landsins fyrir
tveim öldum, er mjög eftirtekt-
arvert fyrir íslendinga, vegna
hins mikla fróðleiks, er það flyt-
ur um forníslensku nýlenduna í
einu samstæðu verki. Næst eftir
„Söguleg minnismerki11 Finns og
Rafns um Grænland mun óhætt
að segja, að ekkert eitt ritverk
liéfir flutt jafnfjölbreytilega og
íækilega fræðslu um eylandið
mikla eins og þetta minnisrit.
Kemui' það nú í mjög góðar þarf-
ir til hliðsjónar við þá rannsókn,
sem áhjákvæmilega fer fram, um
sögu og ástand nýlendunnar —
eftir að Alþingi hefir tekið þetta
málefni til meðferðar. En einu
atriði munu allir óvilhallir menn
veita þar eftirtekt, þegar til þess
kemur, að kynna sér frásagnir
þær er lúta að eldri bygging
landsins, og vildi eg minnast þess
hér aðeins með örfáum orðum.
Ritið er alt saman í heild ná-
lægt eitt þúsund blaðsíður í stóru
arkarbroti og er þar, sem nærri
má geta, afai'margt rækilega
skráð, alt frá byrjun landnáms
Islendinga og búrækslu. En Jivergi
á einum einasta stað finst neinn
glöggur stafur fyrir því, að
Grænland komi nokkuð fornríki
voru við, né er nafn íslands yfir-
leitt nefnt í slíku sambandi
gegnum verkið endilangt, frá tit-
ilblaði til öítustu síðu.
Þessi útgáfa birtist árum eftir
aö véi eruiii orðnir sjálfstætt
ríki í þjóðalögum við Dani. —
Hefði því mátt búast við, að slíkt
rit, sem er samið að öðru leyti
fullkomlega með sniði vísinda og
nákvæmni, væri ekki haft til þess
að lítilsvirða og niðra, með yfir-
drepi, sögu þess hetjulýðs, sem
fyrir öllum heimi á heiðurinn af
fyrstu siðmannaðri bygð í Græn-
landi. Hvernig sem sambands-
þjóð vor kann að líta á réttmæti
íslenskrai’ stjórnmálastefnu í
þeirri deilu, sem hafin er út af
eignarrétti og heimildum til ný-
lendunnar vestra, munu fáir
óviihallir menn aðhyllast slíka af-
bökun og rangfærslu. En að hér
sé þagað og mishermt af ásettu
ráði, algerlega þvert á móti vit-
und höfundanna sjálfra, getur
engum minsta vafa verið undir-
orpið. Svo þekkja þeir sögur
vorar.
En þá kemur sú spuming eðli-
lega fram hjá hugsandi lesendum
— af hverri orsök hafa höf. ver-
ið svo natnir að gjöra sama sem
ekkert úr landnámi voru vestra,
þar sem þeir þó geta hinna eldri
atburða og sögu ? Þetta getur ein-
ungis verið sprottið af því einu,
að þeir hyggja, að mishermingar
og þagnargildi muni geta vilt álit
ókunnugra þjóða og stjórna um
þetta heimsvarðandi málefni; óg
skal þess þá og getið, að ritið
er kostað af dönsku ríkisfé, enda
hafa margir þektir háskólamenn
Dana starfað að því.
Eg nefni örfá dæmi. Þar sem
höf. geta um tilvist Skrælingj-
anna í Grænlandi (I. bls. 73) er
sagt, að þeir hafi verið þar í
landi áður en „Norðbúamir“
komu. Með feitletraðri fyrirsögn
er getið byggingar Norðbúanna á
Framh. á 4 síðu.