Tíminn - 08.01.1927, Síða 3

TlMINN
7
iundasal sínum. iiins og aimaö
var sá dómui- kveöinn upp meö
miKium gorgeir, en engu viti.
Jon iiaildórsson húsgagnasmiöur
tók sig þá tii og tók aumingjann
1 iang ser og nirti a likan hátt
og Grettir hirti Gisia ioróum. Al'-
nyuui nann Vaity meo öliu og
iet nann siöan iausan, en Vaitý
iysti jarnan ao snua sér undan.
íieiir eitKi til hans neyrst siöan.
iViætti iiann i iieiri einum en
pessu iæra aí' Gisla.
tíiguiöux- Siguxösson, aður bún-
aöarmaiastjóri, bar iram þá
kröi'u ur áramótunum, ao hann
yröi meo iógetavaidi settur inn i
skrit'stoiur Jdúnaöai’iéiags islands
og nonum veittux’ aögangur að
bókum iéiagsins og skjöium og
öhum eignum þess, svo aö nann
gæti aí'tur iarið aö starfa sem
búnaðarmáiastjóri, en eins og
kunnugt er, eru hömr meir en sjö
mánuöir siöan haxm iét af starí'-
inu. Jhi-öfu sína bygði ö. ö. á
því aö alvinnumáiai'áðherra hei'Öi
ii'amiö xagabrot er hann i voi',
samkvæmt tiineí'ningu iandbún-
aðamefnda Aiþingis, skipaði
i’ryggva Pórhaiisson og Magnús
Poriáksson x stjóm iáúnaðarfé-
iags isiands. Skipún Tr. P. og
V. St. i stjórnina árið 1924 hafi
att að giida til ijögra ára, eins
og þá var ákveðið í iögum
Bf. isi., en þó vai* sagt i skipun-
arbréfinu aó þeir væru skipaðir í
stjórn iá. Isi. „þangað til öðru-
vísi kann að verða ákveðið", og
síöan hefir lögum Bí. Isl. verið
breytt og kjörtímabil stjórnenda
breytt i tvö ár. En út írá þess-
um iorsendum sagði S. S. að það
hefói veiiö óiögleg stjóm í Bf.
lsl. sem vék honum frá. — Fó-
geti úrskurðaöi, að hin umbeðna
mnsetningargjörð ætti eicki að
i'ara fram. — Það merkiiega
i'yrirbrigði gerðist í þessu máli
aö greiniiega kom í ljós, að
Morgunbiaðið óskaði þess að
dæmdist að atvixmumálai'áðherra
hefði íramið lagabrot með slúpun
Búnaðarf éiagsst j órnarinnar.
Þjórsá hefir gert nokkurn usla
í Viilingaholts- og Gaulverjabæj-
ar-hreppum. Sprengdi áin af sér
ís í jólahiákunni og hljóp upp ná-
lægt Mjósundi í Viilingaholts-
hreppi. Einhverjar skemdir munu
hafa orðið á flóðgátt áveituskurð-
arins hjá Mjósundi, brýr af skui'ð-
um sópast burtu o. s. frv. Aim-
ars vita menn ekki tii, að veru-
legur skaði hafi orðið af flóði
þessu. Áin flæddi dálítið upp á
láglendi, þar sem hún hefir ekki
flætt áður, svo meim viti, og þar
sem hlöðui' eru grafnar í jörð,
mun vatn hafa flætt í þær. Á
slættinum gekk vel, voru þá þurk-
ar góðir og tíð hagstæð, náðu þá
sumir bændur inn allri sinni töðu,
þeir er fyrst byrjuðu slátt, en
þeir er síðar byrjuðu ekki nema
helming. Ekki fullar fjórtán vik-
ur af brá í óþurka er héldust
óslitnir að kalla mátti fram í
október. Til dæmis skal eg geta
þess, að á þessum tíma komu í
sumum sveitum sýslunnar einir
6. dagar þurrir til enda. Heyskap-
ur gekk afskaplega erfitt. Hey-
in hröktust geysilega mikið, og
hirtust að lokum illa þurr. Af
þessu varð heyfengur víða í lak-
asta lagi, og það versta að heyin
eru hrakin, enda eru bændur
hræddir við þau til fóðurs. Eina
hjálpin er að flestir áttu fym-
ingar frá í fyrra, sem bætir þetta
vonda fóður upp sem nú verður
að setja á. Allir hugsandi bænd-
ur eru samt mjög kviðandi fyrir
vetrinum, því þeir búast ekki við
heyunum góðum, en reynslan
undanfai'ið hefir sýnt, að með
vondu fóðri er bústofninum teflt
í hættu. Slátrun á sauðfé var hér
með allra mesta móti, sem ekk-
ert sett af lömbum á vetur.
Hér er verið að efna til al-
menns félagsskapar í sýslunni.
milli einstöku bæja var farið á
bátum. Vatnið er ekki runnið al-
veg af, en fór tiltölulega fljótt
að fjara út.
Hjónaeí'ni. Trúlofun sína hafa
opinberað ungfrú Theódóra Sig-
urðai'dóttir frá Úlfljótsvatni og
Steingiimur Steinþórsson kenn-
ari á Hvanneyri.
-o-
Bretar höíðu iengi vei áhtið að
best væri fyrir samvinnuin'eyf-
mguna að iást eingöngu við
versxunar- og iönaðarmái, en iata
iivorki trúmái ne stjórnmál tii
sin taKa. En a iyrsta áratug 20
aiuarxnnar kom beriega í ijós i
Engiancu, aö andstæöxngar enski'a
samvimiumaxma notuðu póhtiskt
vaid gomiu i'iokkanna tii að
brjóta mður verk samvinnunnar i
iandxnu. Pegar þetta vai' oröiö
kuxmugt og aiviðui’kent sam-
þyktu enskir samvinnumenn á
aoaiiundi sinum lyrst 1916 og'
sxöan áriega að samvinnumenn
skmi taka þátt í iandsmáiabarátt-
unm bæöi við sveitai'stjómar-
kosningar og tii þings. Hafa sam-
vnmumemi nú íjöida sæta í bæj-
arstjórnum víðsvegai' i Englandi
og nokkur þingsæti. Heita má að
í hverri viku fiytji blað ensku
heiidsöiunnar póhtískai’ greinar
til aö skýra stefnu íiokksins og
íi'á árásum og óviid hialdsmann-
anna ensku. Tiiefnið th þess að
ensku kaupíélögin skiíta sér nú
af nimh eiginlegu landsmálabar-
áttu er eingöngu hinn opinberi
og grímukiæddi fjandskapur sem
kaupmenn beittu, einkum fyrir
fuiltrúa íhaldsmanna í enska
þinginu. Svo undarlega vildi tii
að ísienskir samvinnumenn hófu
sína póiitisku baráttu svo að
segja sömu dagana á sama árinu
eins og samherjar þeirra í Eng-
landi, enda tildiögin ihn sömu.
Milliiiðirnir hér á landi ætluðu að
eyðiieggja íéiögin, bæði með
ranglátum sköttum og með því
að varna þeim hlutdeildai' í veitu-
fé landsmanna. Það er vítavert
að útlendingar þeir sem gefa
hér út blöð, skuli ár eftir ár
falsa vísvitandi yfirlýsingar um
að samvinnumenn ytra sneiði
hjá þátttöku í landsmálum. Og
hví skyldu þeir ekki hafa sinn
flokk engu síður en kaupmenn?
Nú fyrir skömmu gaf enskur
merkismaður, Sir Arthur Acland,
rúmlega 200 þús. kr. í sjóð til að
styrkja eínilega unga Engiend-
i £ /& k.
Félagið á að heita „Menningar-
félag Austur-Skaftfelhnga“. Er
til ætlast, að það hafi til með-
ferðai' öll helstu mál er héraðið
varðar. Sem betur fer þá eru hér
margir áhugasamir menn sem
vilja af alhug vinna að því, að
sameina alla þá krafta sem hægt
er að sameina til andlegrar og
verklegi’ar viðreisnar héraðinu.
Eg fyrir mitt leyti er svo bjart-
sýnn á íélagsskapinn að eg vænti
hins besta af honum, þó að ýms-
ir erfiðleikar séu hér vegna strjál-
býlis og vatna um héraðið. En
við Skaftfellingar erum orðnir
erfiðleikunum vanir og látum
þá ekki vaxa okkur í augum.
Samgöngur hafa verið okkur
Skaftfellingum jafn erfiðar og
áður á sjónum. Þessar fáu Esju-
ferðir á Hornafjörð eru okkar
einu samgöngur nema þann tíma,
sem kaupfélagð eða kaupmaður-
inn Þórh. Daníelsson verða að
hafa skip í förum, mest á eigin
spýtur. Er sorglegt til þess að
vita að þetta hérað, sem á jafn
erfitt aðdráttar skuh verða að
búa við jafn hörmulegar sam-
göngur. Væri óskandi að augu
þings og stjórnar opnuðust fyrir
þeirri þörf sem afskektu héruð-
inga, karla og konur, til að kynna
sér samvinnumál í öðnim löndum.
Enskir samvinnumenn hafa
ákveðið að hafa stórkostlega út-
breiðslustail'semi í öhu landinu
eina viku eða hálfan mánuð nú
i næsta mánuði. Er þá ætlast til
að hvert kaupfélag geri sitt til
bæði með sérstökum vörusýning-
um og fundum. Þá lætur mið-
stjóim samvinnumanna gera smá-
rit og dreifa 1 miljónum eintaka
út um landið til að fi’æða fólk
urn hvað samvinnuíélögin eru bú-
in að gera til gagns fyiir landið
og hvað þau ætla að gera.
Árið 1910 héldu samvinnufélög
fiestra Evrópulanda fund í Ham-
borg. Þar var samþykt nálega
einróma yfirlýsing fundaiins að
verndartollar væru skaðlegir fyr-
ir fi'ið nhlh þjóða og menningu
landamxa. Á þessum fundi voru
vitaskuid fjölmai’gir þýskir full-
trúar, sem aldir voru upp við
blessun vemdartollamxa. En nú,
16 árum síðar, koma samkepnis-
menn Evrópuþjóðanna og sam-
þykkja sömu tihöguna. Nú eru
jafnvel forvígismenn hi’inganna
komnir að sömu niðurstöðu, en
eftir dýi’keypta reynslu. Sir Alon
Anderson bankastj. í Englandsb.
segir, að Norðui’álfuþjóðimar
geti illa kept við Bandaríkin af
því að þar sé myntin föst, og
engir innlendir tollmúrar. I Ev-
í'ópu séu 28 tollgarðar milli
landa, og margar síbreytilegar
myntir. Vemdartollamir og
breytileg nxynt, séu undirstaða
kreppunnar og bágindanna hér í
álfunni.
..—
Fornieifafelagið.
Hvað er það,
þetta Fornleifafélag (Flf.)?
Það er íélag þjóðrækinna Is-
lendinga, þeirra sem ekki aðeins
viíja lesa dálítið, heldur líka rann-
saka og láta sjást eitthvað af leif-
um þeim, er í landinu finnast
af húsum og handiðnum, mann-
dáð og mannvirkjum, aðbúnaði og
æfiferli þjóðar vorrar. Svo og
vilja fá sannanir fyrir nákvæmni
og áreiðanleik þess er þeir hafa-
lesið, eftir vora ágætu sagnahöf-
unda — í aðalatriðum. Og leið-
rétta þau aukaatriði, er leitt hafa
til vafa eða villu, útaf ókunnug-
leika, mislestri eða misskilningi
fyr eða siðar — en nú má vita
betur eða takast að greiða úr.
Hvað hefur Flf. gert?
Það hefir safnað um landið alt
munum og menningaiieyíum þjóð-
unum er á bættum samgöngum.
Við Skaftfehingar höfum hug
eins og aðrir að bei'jast fyrir okk-
ar framfaramálum, bæði andlega
og verklega, því er hart að sjá
þá hugsjón sem við ölum í brjósti,
vera fyrir borð boma af þeim
sem með völdin fara. Já, það er
hart, að við skulum hafa verri
samgöngui' nú, þegar íslensk skip
sigla með íslenskum fána fyrir
ströndunx landsins, heldur en þeg-
ar erlend félög önnuðust sam-
göngumar. Það er fyrir okkur
Skaftfellingum eins og öðrum, að
stærsta framfaramál okkar út á
við eru sanxgöngumar. Á þeim
hlýtur svo mjög að tryggjast af-
koma héi’aðsins á komandi tíma,
því er það ekki nema full sann-
girniski’afa frá okkar hendi, að
fá þær bættar, og eg vona fast-
lega að það verði næsta ár.
22. október s. 1. andaðist Þórð-
ur Steinsson fyrrum bóndi á
Breiðabólstað í Borgarhafnar-
hreppi. Þórður sál. var fæddur á
Kálfafelli í Borgarhafnarhreppi 1.
vetrardag árið 1847. Ólst hann
þar upp til 12 ára aldurs, er hann
fluttist með foreldrum sínum,
Steini Þórðarsyni og Lússíu Þór-
arnsdóttui’ að Breiðabólsst. í sama
ar vorrar, frá því á 10. öld og
fram á vora daga. Mest af því
er fært að og gefið, margt sótt og
keypt, og gi’afið djúpt í jörð eft-
ir mörgu, á ýmsum stöðum. Lít-
ið á Þjóðmenjasafnið í Reykjavík
— ahir sem getið — þá sjáið
þið hvað þetta er. Margt er að
sjá, og heldur ólíkt: Alt frá fún-
um beinum og ryðguðu rush, upp
í gylta silfui’kaleika og- guðahki,
— frá skyri Njáls að biskupskápu
JÖns Ai’asonai’, — frá bandrúnum
að biblíu Guðbi-andai’ biskups, og
flesta hluti, sem þjóðin hefir
höndum faiið, neðan frá haugum
heiðinna manna, upp að guðfræða-
stól Guðbi’ands o. fl. biskupa. —
Skurðlistina um 1000 ár, frá
Möðrufehsþiljunum, að stóh Stef-
áns oddhaga Eii’íkssonar. — Vopn
og verjur, áhöld og ílát, hirslur
og húsmuni, myndir merkra
manna, mótaða peninga, klæði,
vefnað, reiðver, skip og muni svo
marga, að tegundir verða hér
ekki taldar, og dýrgripi svo mikla,
að þá nxá ekki meta á móti
eyðslueyri.
Engu af þessu safnai’ félagið
í sinn sjóð. Það er sameign al-
þjóðar, enda hefir hún (Landssj.)
lagt þar til drýgsta skerfinn, og
loks sett lög um vemdun þjóð-
minja, með ríflega launuðu em-
bætti. En þó — satt að segja —
lítt skiljanlega lítið meira, en til
geymslu munanna, sýningar
þeirra ókeypis við og við, fyrir
aimenning, og til forstöðu fyrir
safninu.
Áibók Flf.
• Flf. hefir geit meira en að
grafa eftir fomgi'ipum, safna
þeim saman og varðveita þá frá
glötun. Gefið hefh’ það út ná-
kvæma lýsing af fiestum fomum
rúnum, og ágætar myndir af öll-
um liinuni helstu þeirra. Einnig
skilmerka uppdrætti af ýmsum
sögustöðum, hoftóftum, búða- og
bæjaleifum fommanna, ásamt
glöggum lýsingum af slíkum stöð-
um, með sögulegum fróðleik og
manngildi þeirra. Og þar að auki
margar góðar greinar um forn
fræði á íleirum sviðum.
Árbók Flf. er því besta og
handhægasta þjóðminjasafnið fyr
ir þá, er sjaldan geta séð safnið
sjálfir, og minnisbók og leiðar-
vísir öllum þeim, er þar geta
komið oft — til þess að sækja
þangað menningarmátt og þjóðar-
þroska. Fornfræðingai’nir, sem
störfuðu lengst fyrir félagið Sig-
urður Vigfússon (d. 1892) og
Brynj. Jónsson (d. 1914), hafa
lagt drýgstan skerf til Árbókar-
innar, mai’gskonar sögulegar
hreppi, og dvaldi hann þar til
dauðadags. Þórður sál. kvæntist
eftir lifandi ekkju sinni önnu
Benediktsdóttur árið 1888. Þau
hjón eignuðust fjögur böm, þrjá
sonu og eina dóttur sem lést í
bernsku. Synir þeirra eru Þór-
bergur málfræðingur í Reykja-
vík, Steinþór bóndi á Breiðabóls-
stað og Benedikt bóndi á Kálfa-
felli.
Eg hygg að það hafi verið með
Þórð sál. eins og mai’ga fleiri að
hann hafi ekki komist á rétta
hillu í lífinu, hann mun hafa
verið meii’a hneigður til bókar-
innar en búsetu, enda þó hann
rækti bú sitt af skylduiækni. Á
uppyaxtarárum Þórðar sál. var
lítið hugsað um unglinga-
fræðslu, varð þá fólk nokkuð að
spila upp á eigin spýtur með því
að afla sér mentunar, og Þórð-
ur sál. var einn af þeim sem
varð að afla sér mentunar á þann
hátt, honum tókst líka að afla sér
svo mikillar sjálfmentunar, að
hann mátti teljast einn með ment-
uðustu bændum sinnar tíðar í
þessu héraði. Sögufróður var
hann með afbrigðum. Islendinga-
. sögurnar gat hann sagt nær orð-
‘ réttar utan að. Hann las þær
gkýringar og sígild fræði, ásamt
núverandi forstöðumanni og ýms-
um öðrum. Auka og á gildi ár-
bókanna, góðar myndir og glögg-
ar lýsingai’, íTá þessum tveimur
mætu mönnum. Einnig fylgirit
eftir danskan fræðimann, Daniel
Bruun, sem er með mörgum
myndum og húsaskipunar-upp-
dráttum, héxiendum.
Árbókin hefir verið gefin út
síðan Flf. komst á legg (1879) og
tók til starfa. Prentuð árin 1881
—1906. Þetta er æi’ið mikil bók
— um 46 ár — og merkileg á
allan hátt. Og mest er um það
vert, að nokkuð af upplaginu er
óselt enn, svo þeir sem vilja og
efni hafa, geta eignast Árbókina
alla frá byrjun með gjafverði.
Fjái’hagm’ og félagsmenn.
Það er leiðinlegt að þurfa að
segja frá því sinnuleysi og þeirri
afturför söguþjóðarinnar, að nú
eru mun færri í Ffl.. en voru
nærii því hálfii öld áður (214
— 191). Þá voru jafnmargir fé-
lagar með árstillagi (191) eins
og þeir eru nú alls, með æfifé-
lögum (53) og heiðursfélögum
(6).
Á þessi deyfð að verða allur
hátíðafagnaðurinn, á 50 ára af-
mæli félagsins?
Vonandi rumska einhvei’jir
þeirra áður við þjóðlega hugsun,
sem nú di’eymir sætast um óþjóð-
legt glys og útlent glingur. Tvö-
föld — að minsta kosti — ætti
tala íélaganna þá að verða orðin.
Ái’stillögin byrjuðu með 2 kr.
og hafa ekki enn komist hærra
en í 3 kr. Æfitillag var 25, er
nú 50 kr. Það eru því ekki út-
gjöldin, heldur ókunnugleiki,
deyfð og framkvæmdaleysi, sem
aftrar fólki —- ungu og öldruðu
— að hópast í Flf. og sameina
kraftana til þjóðþi’ifa. Landssjóðs-
styrkur til félagsins, byrjaði þeg-
ar með 300 kr. og hélst svo ár-
lega til 1902. Þá 400 kr. til 1920
og úr því 800 kr. nema fyrir árið
1925, þá fékk það ekkei’t!! Svona
var hann þjóðlegur, spamaðurinn,
á veltiárinu 1924. Þjóðmenningar-
mælikvarði f j árveitingavaldsins,
var harla stuttur það árið — eins
og oftar — þegar borið er saman
fjárausturinn til einstakra betl-
ara, og ískyggilega fjársóun á
ótal sviðum.
Tekjur félagsins hafa altáf
verið litlar, þó eru þær miklu
minni nú, að tiltölu við prentun-
arkostnað o. fl. en var á fyrri ár-
um félagsins. (Árbókin 1884—85,
við 20 arkir, kostaði 540 kr., en
1919—20 kostaði hún 2165 kr. og
þá ekki nema á 12. örk).
mikið og kunni að meta gildi
þeirra. Þaðan eignaðist hann svo
mikinn fróðleik um legu sveita og
liéraða auk annars fróðleiks, að
ókunnir dáðust að þekkingu hans
í því efni, þegar þeir komust að,
að hann hafði ekkert ferðast um
þær stöðvar, sem tahð barst að.
Skemtilegur vai’ hann í viðræðum
og fjörugur í anda. Hann helgaði
fræðslunni og heimilinu alt sitt
starf. Hann hugsaði umfram alt
um að lifa efnalega sjálfstæðu
lífi, og þó efni væru oftast lítil,
þá tókst honum það, hann skildi
að efnalegt sjálfstæði skapar heil-
bi’igt viðskiftalíf. Hanp var vin-
fastur en vandur að vinum. I
landsmálum var hann æfinlega
þar sem betur mátti, og nú síð-
ast var hann ákveðinn Framsókn-
armaður.
Af búskap lét Þórður sál. árið
1914 er hann lét það í hendur
Steinþórs sonar síns og Stein-
unnar Guðmundsdóttur tengda-
dóttur sinnar. Lifði hann hjá
þeim áhyggjulausu lífi síðustu ár
æfinnar. Banamein hans var
krabbamein.
Skaftfellingur“.
■ » -....