Tíminn - 12.03.1927, Page 1

©faíbferi
09 afgrei&sluma6ur C í m a n s er
Xannpeig þ o r s t e i n s&ó tiir,
Sambanösfyúsinu, KeffjaDÍf.
2^fgreifcsía
Ilmans er i Samban&sfjúainu.
0pin öaglega 9—\2 f. f},
Sinxi 496-
XI. ár
JTta-n urheinii.
Frá stjórnmálum Dana.
Flokkaskiftingin í Danmörku
er ákaflega glögg og föst. Flokk-
amir eru fjórir. Yst til hægri eru
íhaldsmenn, hinar gömlu leifflr
þess sterka flokks, sem á dögum
Kristjáns 9. beitti ofbeldi og
frekju í stjóm landsins, og komst
við það í varanlegt óálit í land-
inu. Eru í þeim flokki hinar
íhaldssömu stéttir, mikið af bet-
ur launuðu starfsmönnum lands-
ins, efnaðri kaupmenn og iðn-
rekendur, og svo eins og í öllum
löndum þróttminstu fátækling-
amir, sem lifa hálfgerðu sníkju-
lífi og tína molana sem falla af
borðum herra þeirra. Næst koma
samvinnubændurnir eða vinstri-
mennimir. Þeir eru öflugir í öll-
um bygðum landsins, en hafa
sárlítið fylgi í bæjunum. Fyr
meir unnu þeir með smábændum
og verkamönnum að því að bægja
íhaldinu frá forustu þjóðmála.
Síðan íhaldið valt úr forustuse3si
gera bændur oft bandalag við
sína fornu andstæðinga til að
verkamenn verði þeim ekki of-
jariar í landinu. Þar sem er
þróttmikill bændaflokkur í landi
hlýtur hann að ieggja til skiftis
lóðið í vogarskálina, ýmist með
íhaldsmönnum móti soeiaiistum,
eða með sócialistum móti íhalds-
mönnum, þarrnig, að hindraður
sé of mikil yfirdrotnun hvors
bæjarflokksins fyrir sig. Hafa
danskir bændur gefið öðrum
þjóðum þar glögt fordæmi, um
það hversu miðstéttinni ber að
jafna metin. í róttæka flokkn-
um eru flestir danskir húsmenn,
og er það mikil stétt, og auk
þess nokkuð af frjálslyndum
mönum í borgunum. Þessi flokk-
ur nýtur þess að styðjast við
víðlesnasta og stærsta blað lands-
ins, Politiken. Yst til vinstri eru
verkamennirnir. Eru þeir annar
aðalflokkur landsins, en hinn
bændumir. Danskir verkamenn
eru lengi búnir að halda örugg-
um félagsskap og hafa fengið
miklu áorkað um kjör sín. Þeir
hafa betri húsakynni og önnur
ytri lífsskilyrði en geiist í öðr-
um löndum. Af því þeim líður
vei óska þeir hægfara umbóta en
ekki byltinga.
Þessir 4 flokkar hafa nú um
alllangt skeið skifst í tvö sam-
bönd um stjórnarmyndun og að-
stöðu. 1 öðru eru íhaldsmenn og
samvinnubændur, en í hinu smá-
bændur og verkamenn. Er svo
lítill aðkvæðamunur í þinginu
milli þessara tveggja sambanda,
að oft má varla á milli sjá. Hins-
vegar koma hvorir tveir flokkar
sér miðlungi vel saman. Þannig
varð stjórn verkamanna að
ganga til nýrra kosninga, af því
að smábændaflokkurinn vildi ekki
styðja þá nema í sumum málum.
Á sama hátt á nú bændaforing-
inn Madsen-Mygcjal í vök að
\erjast um samkomulag við í-
haldsmenn. Danskir bændur vilja
skera niður mikinn fjölda óþarfra
embætta, og spara þannig um 60
miljónir króna fyrir ríkissjóð. En
þessi tiiðurskurður kemur hart
niður á íhaldsmönnum, því að
þeir sitja mjög í óþörfustu em-
bættunum. Á hinn bóginn vilja
íhaldsmenn koma á hæstum
vemdartollum, vegna iðnaðar-
forkólfa sinna, en danskir bændur
hafa leng'i verið þeirri stefnu
mótfallnir. Ef íhaldsmenn láta
ekki undan um sparnaðinn á em-
bættunum neyðist bændastjómin
líklega til að leysa upp þingið í
vor og leita enn úrskurðar kjós-
enda. Varla myndi mikil breyt-
ing verða á aðstöðu flokkanan.
Stéttimai* standa harðfylktar
um hagsmuni sína. J. J.
---o-----
Merk þingmái.
Félagið „Titan“, sem á foss-
ana í Þjórsá vili virkja einn
þeirra, og leggja jámbraut aust-
ur ef landið leggur í hana 2
miljónir. Varamaður Jóns Þori.,
Þórarinn á Hjaltabakka hefir
einn manna talað á móti því, á
þeirn grundvelli, að hann sæi eft-
ir peningunum í þessa samgöngu-
bót. Reykvíkingar eru furðu tóm-
látir um málið, og heyrist ekki
til þeirra hósti eða stuna. En
bændur á Suðurlandi eru þjakað-
ir af samgönguleysinu, og þeir
vona að málið gangi fram og verði
að veruleika. Telja má víst að
þingið veiti leyfið. Um hitt eru
skiftar skoðanir hvort Títan geti
framkvæmt fyrirætlun sína. En
vegna nauðsynjar Sunnlendinga
munu margir þingmenn, sem
annars em móti sérleyfum til
útlendra gróðafélaga vilja gera
þessa tilraun.
Þingmenn Norðmýlinga flytja
enn frv. um að færa kjördaginn
frá hausti til vors, kjósa 1. júlí.
Mótmæli hafa komið úr mörgum
kaupstöðum og kauptúnum.
Segjast bægjamenn þá vera mjög
tvístraðir og engu síður illa sett-
ir á vorin en bændur í stórhríð-
um á haustin. En Jón Guðnason
kom þá með þá miðlunartillögu,
að kjósa á vorin, en að menn
gætu kosið á kjörstað hvar sem
þeir eru staddir og væru atkv.
síðan send í pósti til yfirstjóm-
ar í kjördæmi hvers kjósanda, og
þau ekki talin fyr en mán-
uði eftir kjördag. Málið er enn í
nefnd. Sem betur fer eru bænd-
ur að vakna til meðvitundar um
hvílík sneipa stétt þeirra er gerð
með því að hafa kjördag á þeim
tíma árs, þegar tugir manna, ef
ekki hundruð geta faiist á einum
degi í stórhríð, við að neyta at-
kvæðisréttar, auk allra annara
annmarka.
Halldór Stefánsson beitist fyr-
ir því að hver maður eigi sveit
þar sem hann á lögheimili. Er
sú krafa liður í sjálfbjargarvið-
leitni sveitanna. Er hart fyrir
fátæk sveitarfél. að ala upp mikið
af starfslýð kauptúnanna, en fá
svo heim á fæðingarsveitina þá
sem heltast úr lestinni. Ef 4 ára
skilyrðið fellur niður myndu bæ-
irnir og raunar hvert sveitarfé-
lag krefjast laga um bygðar-
leyfi, enda er Bemhard að þoka
því áfram.
Sorglegasta tákn tímanna er
lánsheimild sú, sem núverandi
stjórn er að koma gegn-
um þingið með nokkurri leynd.
Eftir því sem eitt dagblaðið held-
ur fram vill stjórnin krækja í
alt að 9 miljónir króna í Ame-
ríku. Er það tekið vegna stórút-
gerðarinnar og kreppu þeirrar
er íslandsbanki hefir verið í. En
sú kreppa er aftur nálega ein-
göngu vegna tjóns á útgerðarlán-
Reykjavík, 12. mars 1927.
11. blað.
-■ Talsímar 5 og- 65 -
míðar og selur hurðir, glugga og allskonar lista til húsagerðar úr
þiirkaðri sænskri úrvalsfuru. — Selui' enni'remur alt annað, sem til
húsagerðar útheimtist.
Höfum mest
úrval af
Vefnaðar-
v ö r u m
úr ull og baðmull.
Kjöttunnur,
L. Jacobsen,
Köbenhavn Símn.: Coop6rage a í b y
nit til beykisiðnar, smjörkvartel o.,s. frv. frá stærstu beykissmiðjum
í I >anmörku. Höfum i mörg ár selt tunnur til Sambaudsins og margra
kauptnanna.
um, því að bankinn skiftir lítið
við aðra og síst við bændur.
Voðinn liggur í því að vegna dýr-
tíðar og verðbralls í Rvík og
vegna gengishækkunarinnar eru
atvinnuvegirnir reknir með tapi
ár eftir ár. Síðan 1920 hafa verið
tekin lán á lán ofan langflest á
ábyrgð landssjóðs. I vor verða
útlendar skuldir lánsstofnana og
mest á ábyrgð allra landsmanna
milli 40—50 miljónir, ef alt fer
eins og J. Þorl. ætlaðist til. „Við-
reisn fjárhagsins“ er í höndum
hans sú að koma fjárhættuspili
gróðabrallsmanna landsins yfir á
ábyrgð samþegnanna. Eini vott-
urinn um það, að Jón líti nú yfir
alt sem hann hefir gert, og sjái
að það er harla vont, er það að
hann þorir ekki að láta þjóðina
vita um upphæð þess stórláns,
sem hann er að koma á hið
breiða bak gjaldenda í landinu.
Málið er nú komið gegn um Nd.
Fft & OSH
leiri heimili.
(8) Halldór Stefánsson ber
fram frv. um fjölgun býla. Vill
hann að landssjóður leggi fram
100 þús. kr. árlega til að stofna
nýbýli. Höfuðstóll þessi skal lán-
aður út með góðum kjöi*um,
vaxtalaust um nokkur ár og síð-
an með mjög lágu afgjaldi.
Flutningsmaður hefir með fi’v.
þessu viljað freista að þoka mál-
inu eins langt, og hægt væri
undir núverandi kringumstæðum.
Hann takmarkar verksviðið,
þannig að landnámsjóðurinn nái
til býlafjölgunar eingöngu, en
ekki til að endurbyggja eldri bæi.
En því miður er veruleikinn sá,
að jarðir eru nú að fara í eyði
allvíða á landinu af því efnilitlir
leiguliðar geta ekki risið undir
að endurbyggja hús og útihús.
Hitt má játa að býlafjölgun og
endurbygging krefst meira fjár-
magns heldur en auðgengið er
að nú sem stendur. H. Steins.
gerir ekki ráð fyrir að skapa sér-
stakan tekjustofn vegna land-
námssjóðsins. Varð það til þess
að tveir eða þrír íhaldsþingmenn
sem væntanlega myndu lenda í
gróðaskatti, ef slíkur tekjustofn
væri myndaður vegna byggingar-
og landnámssjóðs, létu í ljósi
nokkra ánægju yfir frv. Benda
ýms sólarmerki á að íhaldsmenn
álíti ekki lengur fært að sýna
hugmyndinni opinbera óvild.
Samskólafrumvarpið.
1 Tímanum 26. febr. er m. a.
komist svo að orði í grein, sem-
kölluð er „Orð og athafnir“:
„Yfir þetta skólabákn (c: sam-
skólana) á að reisa stórhýsi,
sem áreiðanlega kostar mörg
hundruð þúsund króna. Og rekst-
ur þessa skóla á ríkið að kosta
að miklu meira leyti en það nú
kostar héraðsskólana í sveitum".
Eftir tilmælum mentamála-
nefndar neðri deildar gerði eg
fyrir skömmu áætlun um kostn-
að ríkissjóðs af samskólunum, ef
þeir kæmust á. Eg geri ráð fyr-
ir, að greinarhöfundi hafi láðst
að gera það, áður en hann kvað
upp dóminn og skal því til leð-
réttingar orðum hans lýsa nið-
urstöðunni af rannsókn minni, en
vísa annars til áætlunarinnar,
sem prentuð mun verða sem
fylgiskjal við nefndarálit meiri
hlutans.
Óvíst er enn um stofnkostn-
aðinn, en sennilegt þykir að
hann verði alls um 700 þús. krón-
ur. Þetta eru auðvitað „mörg
hundruð þúsund“ krónur. En
þess ber að gæta, að ríkissjóði er
ekki ætlað að greiða nema 2/5
af þeirri fúlgu eða 280 þús. Gera
má ráð fyrir að sú upphæð sé
fullhátt áætluð, því að líklegt er
að verðlag lækkaði frekar en
lxækkaði, áður en lögin kæmust
til framkvæmda. Og engum þeim,
sem að þessu frumvarpi standa,
kemur til hugar, að féð verði
lagt fram á kreppuári.
Nú er gert ráð fyrir, að í
sambandinu yrðu 4 skólar, ekki
eingöngu eða aðallega kaup-
mannaskóli, eins og höfundur
greinarinnar virðist gefa í skyn,
heldur líka gagnfræðaskóli, iðn-
skóli og vélstjóraskóli. Þessi síð-
ast taldi skóli er ríkisskóli og
hefur ófullkomið leiguhúsnæði.
Þótt ekkert yrði úr samskóla-
hug-myndinni, mundi ríkið ekki
geta komist hjá að reisa skóla-
og vélahús handa þessum skóla
áður en langt um líður. Fróðir
menn telja, að það gæti ekki
kostað minna en 150 þús. kr. Þá
er í rauninni stofnkostnaður rík-
isins af hinum skólunum þrem-
ur 130 þús. krónur í hæsta iagi.
Af þessum þremur skólum ein
tveir sérskólar og til þessa hefir
ríkið kostað slíka skóla að mestu
eða öllu (sbr. kennaraskólann,
sjómannaskólann, vélstjóraskól-
Einnig bestar
saumavélar og prjónavélar.
Sendum vörur gegn eftirkröfu
hvert á land sem er. Sendið okk-
ur litla pöntun til reynslu,
það getur orðið upphaf að föst-.
um viðskiftum okkar í milli.
Viðskiftavinum utan af landi
fjölgar með ári hverju, það ev
sönnun fyrir vörugæðum, sann-
gjörnu verði og góðri afgreiðslu.

Reykjavík.
ann og' bændaskólana o. s. fi*v.).
Getur nú ekki höfundur grein-
arinnar fallist á það með mér,
að það sé vafasamt, hvort rétt
sé að telja, að ríkið eigi að leggja
fram nokkurn eyri í stofnkostnað
vegna hinnar eiginlegu unglinga-
fræðslu, gagnfræðafræðslunnar, í
bænum ? En sé svo, þá verður
lítið úr þeirri fullyrðingu, að
stjórnin vilji „veita Reykjavík alt
sem hún biður um, þó að það
kosti hundruð þúsunda“.
Eg get ekki fjölyrt um rekst-
urskostnaðinn, það yrði of langt
mál, en vísa til áæitlunar minnar,
sem áður er getið um. Eg skal
aðeins nefna niðurstöðuna. Þeg-
ar gerður er samanburður á
reksturskostnaði samskóianna
fyririiuguðu og því fyrirkomu-
lagi, sem nú er, og miðað er
við, að engu verði við aukið
nema því, sem ókvæmilegt er,
vegna þrengsla í gagnfræða-
deild Mentaskólans, þá verður
reksturskostnaðai*aukinn, ef sam-
skólafrumvarpið verður að lög-
um, um 6000 krónur. Finst ekki
fleirum en mér, að hatrið til
Reykjavíkur hafi hér leitt grein-
arhöfund í gönur?
Jón Ófeigsson.
Aths. Ekki þótti ástæða til að
neita hinum heiðraða greinarhöf.
um rúm í blaðinu. En öll aðal-
atriðin, þrjú, úr Tímagreininni
standa óhrakin: að samskólahús-
ið á að kosta mörg hundruð þús.
kr., að með lögum á að tryggja
ríkisstyrk hærri en héraðsskólarn-
ir fá nú og að þeir menn sem að
þessu máli standa vilja láta ríkið
taka að sér mentun kaupmann-
anna, en samvinnumenn virða þeir
ekki einu sinni viðtals. Verða þeir
fleiri en Tíminn, sem leggja
þungan dóm á. — Óskandi væri,
ef greinarhöf. fengi síðar meiri
mannaráð í skólum, og þess
munu margir vænta, að hann
temdi sér meiri stillingu og sann-
girni en kemur fram í niðurlags-
orðunum. Ritstj.
----o-----
Jarðarför Odds Hennannsonar
fór fram 7. þ. m. að viðstöddu
fjölmenni. Sr. Bjarni Jónsson
flutti ræður á heimili hins látna
og í kirkjunni. Starfsfjelagar
Odds heitins og bekkjarbræður í
skóla báru kistuna!