Tíminn - 14.05.1927, Page 3

TfXINN
81
tókst hérfileg-a og varð bændum
í Árnessýslu að eftirminnilegu
tjóni Þeg'ar Englendingar bönn-
uðu geymslu innfluttra sauða
laust fyrir aldamótin urðu geysi-
leg vandræði með markað fyrir
sveitavörur. Fullorðinn sauður,
sem áður hafði selst fyrir 24 kr.
féll niður í 8 kr. Landauðn virt-
ist blasa við í sveitinni.
Kaupmannastétt landsins sat
hjá og hafðist ekki að. En
„mennimir frá orfinu“ björguðu
málinu. Þeir fundu nýja aðferð
við að gera kjötið að söluvöru, og
þeir unnu því nýjan markað.
Samvinnufélögin komu upp slát-
urhúsunum, gerbreyttu meðferð
kjötsins og fengu um stund auk-
inn markað í Danmörku og að
mestu nýja viðbót í Noregi. Nú
um stund hefir það verið aðal-
markaður landsins. Kaupmenn
hafa þar um verslunaraðferðir og
markað orðið sporgöngumenn
„mannanna frá orfinu“.
Kringumstæður hafa enn
breyst. Linsaltaða kjötið og
Noregsmarkaðurinn fullnægir
ekki lengur þörf bændanna. Ný
úrræði eru fundin og nýjar leiðir.
Nú vita menn að framtíðarmark-
aðurinn er í stórborgum iðnaðar-
landanna. Kjötið verður að flytj-
ast þangað nýtt. Nú rísa kælihús
við hverja höfn. Hannes Jónsson,
bændasonur úr Vatnsdal og kaup-
félagsstjóri á Hvammstanga
gekst fyrir framkvæmdum um
hið fyrsta kælihús er smíðað var
við flutning kjöts á erlendan
markað, en kaupmenn þar á
staðnum létu sér fátt um finnast.
I kæliskipsnefndinni, sem lagði
grundvöll þessara framkvæmda
vildu bæjamennimir frá Versl-
unarráðinu og Fiskifélaginu ekki
aðhafast.
Sagan endurtekur sig. „Menn-
imir frá orfinu“ hafa verið
brautryðjendur um allar nýtileg-
ar framkvæmdir í þessu efni, en
„mennimir frá búðarborðinu“
fylgt dræmt í slóðina, þegar hún
var fulltroðin.
---o—•—
Búnaðarbálkur.
Nú í vor tekur til starfa fyrsti
húsmæðraskóli, sem starfar í
sveit hér á landi. Það er Staðar-
fellsskólinn. Saga þess máls er
kunn flestum landsmanna. Hjón-
in á Staðarfelli, Magnús Frið-
riksson og kona hans urðu fyrir
þeirri miklu sorg, að sonur þeirra
fullvaxinn og mesti efnismaður,
druknaði á ferð milli lands og
eyja á Staðarfelli. Foreldramir
gáfu þá landinu jörðina til minn-
ingar um hinn látna mann, með
því skilyrði, að þar risi kvenna-
eða húsmæðraskóli. Jörðin er eitt
stjómmálaskörungs Norðmanna“
saman við orðbragð Áma frá
Múla. Minkaði málstaður Áma þá
enn, svo smár sem hann þó var
áður orðinn.
Meginþorri bænda landsins á
enga reynslu um tilbúinn áburð.
Þeim er því hin mesta nauðsyn,
að þeir sem um málið rita eða
ræða, geri það fláttskaparlaust
og af einlægum vilja á að gefa
holl ráð. Hlaupastelpur og úr-
vænismenn eiga ekkert erindi á
þann vettvang. Afdráttarlaust
verða bændur að fá að vita hvort
þeim er ráðlegt að nota tilbúinn
áburð eða ekki. Tímiinn heldur
fram nauðsyn tilbúins áburðar
og bendir á reynslu hinna fremstu
landbúnaðarþjóða. En hvað gerir
Vörður? 12. tbl. hans þ. á. er eitt
hið fullkomnasta sýnishorn af
heilindum Ihaldsins við landbún-
aðinn. Á 2. síðu blaðsins er ræða
Árna, prentuð neðanmáls til frek-
ari áréttingar, full af hinum and-
stæðustu staðhæfingum sitt á
hvað, eins og áður er sýnt. Á 3.
síðu eru ummæli G. Knudsens,
af frægustu höfuðbólum landsins
að fornu og nýju. Staðarfell er
við Hvammsfjörð norðanverðan.
Þar er skýlt mjög, allhátt kletta-
belti bak við bæinn, og túnið i
hallanum niður undir sjó. Fram
undan sést allur Hvammsfjörð-
ur með óteljandi eyjum, yfir
Dalaundirlendi og norðurhlið
Snæfellsness. í hlíðunum austur
frá bænum, er skóglendi, eitt af
hinum meiri á Vesturlandi.
Magnús Friðriksson hafði reist
á Staðarfelli mikið og vandað
steinhús, svo rúmgott, að þar
mun fyrst um sinn hægt að taka
á móti, 12—14 stúlkum, og hafa
auk þess allmargt heimafólk.
Nú hefir Sigurborg Kristjáns-
dóttir frá Múla við ísafjarðar-
djúp tekið jörðina á leigu frá
landsjóði, til að starfrækja þar
húsmæðraskóla. Sigurborg er nú
mjög kunn víða um landið af
námsskeiðum þeim er hún hefir
starfað við um undanfarin ár.
Hún hefir fengið hinn besta und-
irbúning fyrir starf sitt, bæði
innan lands og utan, enda munu
flestir, er til þekkja, gera sér
miklar vonir um að Staðarfells-
skólinn marki spor í sögu verk-
legrar húsmæðrafræðslu í land-
inu. Bústjóri á Staðarfelli verð-
ur Magnús bróðir Sigurborgar,
mikill dugnaðarmaður.
Magnús Friðriksson hefir ekki
gert endaslept við hina fyrstu
gjöf. Hann hefir síðar gefið
landinu 10 þús. kr. til að kaupa
bústofn á jörðina og ganga vext-
ir af því fé í bústofnsauka á
Staðarfelli, meðan við þarf. Auk
þess mun hann þar fyrir utan
hafa á annan hátt greitt til muna
fyrir því að skólinn gæti nú tek-
ið til starfa. Er vonandi að svo
mikil og óvenjuleg fórnfýsi, sein
þau hjón hafa sýnt, beri árang-
ur eins og til er stofnað.
Sigurbjörg Kristjánsdóttir ætl-
ast til að nemendur séu á skól-
anum haustið, veturinn og vorið.
Með því móti geta námsmeyjam-
ar tekið þátt í fjölbreyttu verk-
legu námi, ekki síst garðyrkju
vor og haust, sem of víða er van-
rækt enn. Tilgangur forstöðukon-
unnar er að Staðarfell verði
heimili fyrst og fremst, og nám-
ið líkast uppeldi á hinum gömlu
góðu sveitaheimilum, þar sem
bókleg fræðsla og vinna fór
saman.
Þrátt fyrir það, að námstím-
inn á Staðarfelli verður lengri en
við aðra skóla, þá mun mega
fullyrða, að kostnaður verður þar
ekki meiri við veturvistina, held-
ur en hálfur vetur kostar að-
komustúlkur í höfuðstaðnum.
----o----
Þingi verður vafalaust slitið í
næstu viku.
prentuð smáu letri, í minkunar-
skyni við málstaðinn, enda eru
þau töluð af skilningi á ræktunar-
málum Islendinga.
Hvorri blaðsíðunni eiga nú
bændur að trúa?
Hvorum er betur treystandi til
að fara með rétt mál: Gunnari
Knudsen, ' „merkasta stjórnmála-
skörungi Norðmanna“, eða Árna
Jónssyni, sem blaðið minnist ekki
vitund á, að sé neitt merkur
stjómmálamaður, sem ekki er
heldur von?
Er notkun tilbúins áburðar
aukaatriði í ræktunarmálunum og
ekki mál bænda í landinu, eða
mundi notkun hans auka fram-
leiðsluna stórum, þó að fjölgaði
ekki?
Þessum spumingum er beint til
ritstjóra Varðar og þess vænst að
hann sjái sér fært að svara þeim
refjalaust. Er ritsjóra nú gefið
sérstakt tækifæri til þess að æfa
sig í bersögli, sem hann jafnan
hefir verið í mesta hraki með, í
umræðum sínum um landsmál.
H. B.
Helgi Hjörvar: Ferðabrjef.
Mussolini.
Jeg kom til Rómaborgar snemma dags, um mið-
morgunsskeið. Við ókum suður yfir Appennínafjöll
um hánótt í tunglskini, dimma og milda júlínótt.
Það var gluggþykni og far á skýjunum,og lestin æddi
áfram gegnum þröngar kleifar og djúpa dali, en
suðrænn vindur þaut í snarbröttum skógarhlíðum á
báðar hendur. En er sól reis, vorum við komin á
sljett land, skóglítið og skrælnað og raunar alt ann-
að en fallegt; það var vestur við Toskanahaf, skamt
fyrir norðan Róm. En vel var landið ræktað og stór-
búskapur að sjá um allar sveitir, slegið og bundið
með stóreflis vjelum og mannafla. Kom mjer þá í
hug, hvort hjer mundi enn vera eins og mannkyns-
sögukverin segja um foma tíð, að „auðmenn í Róma-
borg áttu allar jarðirnar og ljetu þræla sína yrkja
landið“.
Jeg svaf öðruhvoru um nóttina. En jeg veitti því
eftirtekt, að einkennisbúinn maður var á vakki í
vagnagöngunum. Þá er leiðin sóttist og skamt var
til Rómar, gekk hann um og leit eftir farmiða
hjá hverjum manni, en annars voru lestarþjónar
búnir að því. Þessi maður var í gráum einkennis-
klæðum, með sverð við hlið —
„Garpur var geiri snörpum
girtur, i silkiskyrtu —“
og skyrtan var úr hrafnsvörtu silki.
Hjer var kominu einn af svartliðum Mussolinis.
Hann var ungur maður, þeldökkur Itali, fráneygur
og svipfastur, einhver fríðasti og drengilegasti mað-
ur, sem jeg hef sjeð. Hann var strangur og ná-
kvæmur í öllu eftirliti, en ljúfur og kurteis um leið,
einkum við útlendinga, sem skildu hann illa, en ör-
tröð mikil var í lestinni og margar þjóðir. Hann
kvaddi okkur hermannakveðju, og fanst öllum til
um manninn, sem sáu hann.
En hvaða erindi átti þessi vopnaði maður, og um
hvað var hann að fást? — Við vorum komið í nýtt
land og í nýtt ríki, þar sem stjómað er með nöktu
sverði, en þó með stolti og hæversku sigurvegarans.
Það er mælt, að fyrir daga Mussolinis hafi varla
þriðji hver maður greitt far á járnbrautum ríkis-
ins; hinir laumuðust með í annara flóði eða með
smámútum til lestarþjóna. Sel jeg það ekki dýrara
en keypt var, en sannorðir menn og kunnugir í Ítalíu
höfðu þetta fyrir satt, og enn sá jeg til þessa nokk-
ur merki. En eftir þessu var margt annað 1 stjóm
og framkvæmdum, sem nú er alt á aðra lund. Nú
fór t. d. hver lest á tilsettu augnabliki, en slíkt þyk-
ir ferðamönnum í Italíu mikil nýlunda. Mussolini
hefur sti-angan aga í ríki sínu og reglu í hverjum
hlut, og í þessum og þvílíkum efnum hefur landið
umskapast á fám árum undir stjórn hans, og bera
honum þetta vinir hans sem óvinir.
Það var heldur tómlegt að aka inn í Róm. Heitt
var af sól, alt skrælnað og fult af ryki og rusli eftir
steikjandi þurka, nýir og margvíslegir húsahjallar
innan um gamla múra og hrundar rústir, en Tífur
seig þama fram í milli, kolmórauð og þykk eins og
sokkaskólp. Þegar innar kom í borgina, fríkkar alt
og verður hreinna og snyrtilegra, en ný og gömul
listaverk blasa hvai’vetna við.
Róm er vel mönnuð að lögreglu, svo sem vænta
má, þar sem róstugt er í landi. Svartklæddir lög-
gæslumenn eru þar um alt, með svarta flókahjálma
og hvíta kylfu. En þess utan eru þar enn aðrir
menn, hvar sem litið er, ungir menn í svörtum ein-
kennisbúningi, kjólsniðnum, skornum að framan,
með' síðu skautii að aftan, silfurlagður allur búning-
urinn og silfurhneptur. Þeir eru með Napóleonshött
á höfði, barðastóran þverhött, brotinn upp að aftan
og framan. Þeir bera stóra marghleypu í beltinu við
hægri hönd sjer, en sverð á vinstri hlið, mikið og
biturlegt. Og hver sem fyrstur hreyfir hönd eða fót
gegn höfðingja landsins, hann mun finna bragðið að
stálinu.
Þeir fara venjulega saman tveir og þrír, þessir
varðsveitarmenn, einkum þar sem mannaferð er
mest. Jeg sá þá hvarvetna, suður í rústum Pompei-
borgar og á járnbrautarstöðvum norður í Alpafjöll-
um. Þeir vaka yfir öllu í kyrþey og skifta sjer af
hverju einu, ef svo ber til. En merkileg hæverska er
i allri gæslu þeirra; þeir hoi'fa ekki á neitt, en sjá
alt. Þeir skerast í leikinn, ef þeir verða þess áskynja,
að slóttugur ökumaður ætlar að fjefletta ókunnan
útlending, og ítalskur leiðtogi okkar fjekk alvarlega
ofanígjöf fyrir það, að hann fór með okkur í gegn-
um fátækrahverfi Napoliborgar, þar sem aumast var
alt. Hann sagði, „svartliðinn", skýrt og skorinort,
að það væri ilt verk og óþarft, að sýna útlendum
mönnum það fyrst, sem lakast væri. — Jeg var hon-
um samdóma, og meir en svo.
Jeg tel mig ekki glysgjaman, og víst er það', að
jeg fór ekki til Rómar til þess að sjá prjál. En við
fyrstu sjón sá jeg þar ekkert athyglisverðara en
varðsveit Mussolinis. Alt voni þetta menn í blóma
æsku sinnar, hver öðrum fríðari og vasklegri. Það
er yfir þessari sveit einhver undarleg prýði. Þeir
bera það í svip sínum og hæversklegu fasi, að sigur
sje unninn, að sigur fari í hönd og að mikil tíðindi
sjeu að gerast í landinu. Jeg hef aldrei sjeð glæsi-
legri menn.
Jeg hirði ekki að ganga um þvera götu til þess að
sjá konunga og annað ættborið stóimenni. En er
mjer gafst kostur á að ganga fyrir Mussolini, þá
þótti mjer harla fróðlegt að sjá augliti til auglitis
svo víðfrægan mann og alræmdan.
Við vorum saman í Róm allmargir kennarar nor-
rænir, flest Svíar, og fengum áheyrn hins volduga
manns fyrir meðalgöngu sænska sendiherrans þar.
Við gengum til hallar forsætisráðherrans við Súlu-
torgið í Róm, laust fyrir kl. 11, og varð nokkur bið
í forsölum hallarinnar. Ekki var þar margur vörður,
og lítið bar á þeirri varúð um Mussolini, sem jeg
hafði heyrt talað um. Engir biðu þar aðrir en við.
Þjónar og umsjónarmenn í hversdagsfötum gengu
þar um, og var alt mjög látlaust og einfalt að sjá,
og sjálfir hallarsalirnir voru gamlir og máðir nokk-
uð svo, og viðhafnarlitlir í samanburði við mörg
önnur skrauthýsi Rómar. Gestir komu og fóru, og
voru margir þeirra í viðhafnarklæðum. Brjefberar
og símastrákar gengu þar líka út og inn. Við höfðum
tvo leiðtoga, sænskan mann, sem var foringi farar
innar, og Dana nokkurn, sem ílendst hefur í Róm
og orðinn er ítalskur mjög. Var okkur vitanlega við-
taka veitt á ábyrgð forustumanna okkar, en ekki
var varúðin meiri en það, að engin tala var höfð á
þeim, sem inn gengu. En hvorugur leiðtoganna mun
hafa þekt alla í hópnum, því að ítalski leiðtoginn
þekti ekki okkur öll að norðan. En nokkrir Skandin-
avar, sem bjuggu í sama gistihúsi og við, höfðu
fengið að slást í förina, og mun foringi okkar hinn
sænski ekki hafa þekt þá alla. Meðan við biðum í for-
salnum, vakti einhver athygli foringjans á tveim eða
þremur, dökkleitum kvenmönnum, sem þar voru
komnar í hópinn. Þær reyndust vera ítalskar, og
höfðu ætlað að slæðast með og sjá Mussolini, og mun
ekkert annað nje sjerstakt hafa búið undir því. En
ekki fengu þær það. Þjónamir skiftu sjer ekkert af
þessu og heyrðu þó á þetta, og var talað á ítölsku.
Síðan var okkur gert aðvart, og gengum við inn, án
frekari rekistefnu, í stóran sal, og biðum þar.
Stjórnarráðsmenn komu þar og fóru, og varð manni
litið á hvem sem um gekk, hvort þar væri Mussolini.
En jeg hugsaði um Rómverjann, sem kom í herbúðir
Porsennu konungs og banaði skrifaranum í mis-
gripum fyrir konunginn, en rjetti síðan hönd sína í
fórnarbálið og horfði á hana brenna til agna. En þó
að jeg hugsaði svo, þá var þáð fjari mjer að fremja
nokkra hetjudáð eða bera þar vopn að manni1.
Eftir stundarbið gekk Mussolini í salinn, og skar
hann sig á engan hátt úr við fyrstu sjón.
1 Kapítólsöfnunum í Róm er höfuðmynd af Scipió
hinum eldra, brotin og illa leikin, eins og fleiri þar.
Samt er þessi mynd engum öðrum lík að lífi og svip.
I-Iausinn er mikill, þykkur og kúptur, digur svírinn,
en í kjálkunum og dráttunum kringum munninn er
þó mest af þeím svip og þeirri ógn viljans, sem ger-
ir gestinn hljóðan og furðu lostinn. Þetta er maður-
inn, sem gerðist foringi Rómverja, þegar Hannibal
strádrap niður allar hersveitir þeirra og ekki var
annað fyrir að sjá en hann mundi efna sín hræði-
legu heit, jafna Róm við jörðu og alt hennar
veldi. En örlagadaginn mikla vildi Scipió engin sátta-
boð heyra af mesta herstjórnara veraldarinnar,
ekkert nema berjast við hann og sigra hann. Eftir
meira en tvöþúsund ár stendur þama lítil stytta af
þessum hugumstóra Rómverja, og sál hans ægir
manni frá köldum dráttum marmarans.
Borg Hannibals er horfin af yfirborði jarðar, og
þjóð hans hin auðuga er löngu undir lok liðin. En
Rómaborg varð eilíf og óforgengileg, og kom nú
þama ljóslifandi hinn nýjasti höfðingi Rómaveldis,
fátæki barnakennarinn, múrarinn, landshornamað-
urinn.
Mussolini er vel meðalmaður á hæð, en þreklegur
á vöxt og saman rekinn, geysi þykkur undir hönd og
svírihn mikill og digur, vasklegur á velli, hvatlegur
og stæltur í hreyfingum. Hann líktist mest fram-
gjömum íþróttamanni í öllum limaburði. Hann var í
svörtum reiðstígvjelum með granna spora, í gráum
stuttbuxum og brúnum jakka hversdagslegum yfir
sjer, og heyrði fatnaðurinn ekki saman. Hann var
vestislaus, eins og Italir ganga alment í sumarhit-
anum, með linan flibba og mjög viðhafnarlaust háls-
bindi. Hann mun hafa komið af hesti. Hann er svart-
ur á brún og brá, hausinn geysilega mikill og þjett-
ur, svart hár og strítt, talsvert sköllóttur, kjálkarn-
ir eru afar miklir og munnurinn, svo að andlitið
verður ekki frítt; þessir ægilegu, járnhörðu kjálkar
bera ofurliði. En ættarmótið með þeim Scipió er auð-
sæilegt, langt yfir tímans haf. Eftir tuttugu og eina
öld sjer þania greinilega hið sama kyn. Mussolini er
hreinn Itali á vöxt og svip. IJann hefur ljósbrún
augu, eins og fjöldi ítala; tillitið er fast og skarpt;
þessi ljósbrúnu, ítölsku augu eru þrungin af hita,
og á hlið að sjá geta þau orðið rauð í sjáaldrið, og
svo var um augu Mussolinis. Hann var látlaus og
rösklegur í öllu fasi og ljúfmannlegur, ekkert stór-
mannlegur fljótt á að líta. En það sást brátt, að yfir
honum var festa og öryggi, sem gerði hann fyrir-
mannlegan. Hann stóð gleitt og vígamannlega, öðr-
um fæti framar, fast og mjúkt í senn, og að öllum
álitum var hann raunar hverjum manni glæsilegri.
Hann ávai-paði foringja okkar á þýsku og spurði,
hvort þeir ættu að talast við á þýsku. En hinn svar-
aði á ítölsku og kvaddi Mussolini nokkrum orðum.
Mussolini svaraði þá á ítölsku, en sænsk stúlka, sem
með okkur var, ritari í sendiráði Svía, snjeri jafn-
framt á sænsku. Mussolini talaði lágt og stilt og
virtist ekki Hggja hátt rómur; þó mun hann hvergi