Tíminn - 16.06.1928, Blaðsíða 2

106
TlMINN
^pmtrm
kemnr út elnn sinnl í vikn, á lang-
ardðgnm, — og aukablfið fiðrn hverjn.
Árgangurinn kostar kr. 10.00. GJald-
dagi er i Júni. — Skilvislr áskrlf-
endnr fá í kanpbsti smásfignsafn
eftir frœga erlenda hfifnnda.
við Sís á árinu öðrum en koluxn
og salti um 42500,00. d. Til Vara-
sjóðs 8500,00. e. Til Menningar-
sjóðs 5100,00. f. Til næsta árs
færist um 15345,28. Samtals kr.
91541,85“.
15. önnur mál.
Arnór Árnason o g Sigurður
Bjömsson á Veðramóti báru
fram svohljóðandi tillögu:
„Fundurirm skorar á ríkis-
stjóm og Alþingi að samþykkja
í aðalatriðum á næsta Alþingi
frumvarp það um atvinnureksti>
arlán, sem fram var borið á síð-
asta þingi“.
Um tillögu þessa urðu nokkrar
umræður og tóku ýmsir til máls.
Var að lokum samþykt svohljóð-
andi rökstudd dagskrá með at-
kvæðum alls þorra fundarmanna
gegn einu: Með því að ríkisstjóm-
in hefir þegar lýst því yfir, að
hún muni leggja fyrir næsta
þing frumvarp um landbúnaðar-
banka og með því að fundurinn
telur það hagfeldari lausn á láns-
fjárþörf bænda heldur en hug-
mynd þá um atvinnurekstrarlán,
sem fram kom á síðasta Alþingi,
þá samþykkir hann að taka fyrir
næsta mál á dagskrá“.
16. Skýrsla ferðakostnaðar-
nefndar.
Ferðakostnaðaraefnd lagði
fram skrá yfir ferðakostnað og
fæðispeninga fulltrúanna á aðal-
fund. Var skráin lesin upp og
samþykt í einu hljóði.
Fleira var ekki tekið fyrir.
Fundargerð ,lesin upp og sam-
þykt. Sagði svo fundarstjóri fundi
slitið og óskaði fundarmönnum
góðrar heimferðar.
Fundarmenn þökkuðu fundar-
stjóra röggsamlega fundarstjóm
með lófataki.
Sigurður S. Bjarklind.
Jónas B. Bjamason.
Stefán Jónssoru
Á víðavangí.
Sigurður Eggerz og Danir.
Sigurður Eggerz hefir nokkr-
um sinnum í einskonar prentuðu
bréfi, sem hann nú um stund
hefir dreift út meðal kunningja
sinna á stöku stað á landinu,
flutt hverja staðleysuna eftir
aðra um varðskipið danska, sem
vinnur að landhelgisgæslu hér við
land. Dylgjar hann um, að starf
varðskipsins sé lítils virði. En veit
S. E., að þann tímann, sem veður
voru verst á vertíðinni í vetur
var „Fylla“ dag og nótt á ferli
við Reykjanes, Snæfellsnes og
Vestfjörðu og tókst að halda lög-
brjótum frá landhelginni? Er hon-
um kunnugt um að í fyrra sumar
vann varðskipið heilan mánuð við
sprengingar í þágu íslenskra sigl-
inga norður við Siglufjörð? S. E.
í veit líka, að milll íslensku varð-
J skipanna og hins danska hefir
: jafnan verið gott samkomulag um j
skiftingu landhelgisgæslunnar, og j
foringjar dönsku skipanna gera !
; aldrei neina tilraun til að halla j
á hina íslensku samstarfsmenn i
sína. Telur hann sæmilegt að ráð- |
j ast með dylgjum og óréttmætum j
: getsökum á hlutlausa starfsmenn
; erlenda, sem vinna gott verk fyrir
íslensku þjóðina?Hafi hann á ann-
j að borð nent að kynna sér árang-
ur landhelgisgæslunnar, ætti hann
að vita, að fyrir utan alt annað
: gagn, sem varðskip Dana hafa
unnið hér við land, hafa þau á
tveim árum aflað sektarfjár, sem
nærri nemur kaupverði óðins. —
Væri S. E. og sæmra að gæta
betur samræmis í gerðum sínum.
Einu sinni til tvisvar á ári kemur
hann sem hálfgerður ölmusumað-
ur til Danmerkur til að biðja
griða og líknar banka þeim, er
hann skipaði sjálfan sig til að
stjóma. Þá gengur S. E. fyrir kné
hverjum valdamanni í Khöfn,
sem hann vonast eftir að geti
hjálpað til að fá framlengingu á
skuldum bankans. En jafnskjótt
og hann er kominn svo langt frá
fjármálamönnunum dönsku, að
honum þykir óhætt að rétta úr
bakinu, byrjar hann að skrifa
nafnlausar skammagreinar um
Dani þá, sem vinna endurgjalds-
laust í þarfir „þessaxar þjóðar“.
A.
Bfll tvífari!
Ný tegund dularfullra fyrir-
brigða virðist nýlega hafa átt sér
stað. Morgunblaðið skýrir frá því
að stjómarbíllinn hafi sést standa
við hús það hér í bænum, þar
sem háð var þing jafnaðarmanna,
á sama tíma sem hann var aust-
ur í Árnessýslu með skrifstofu-
stjórann úr atvinnumálaráðuneyt-
inu íslenska og deildarforstjóra
úr utanríkisráðuneytinu danska,
sem hér er á ferð. Skeð gæti þó
að einhverjir hölluðust fremur að
þeirri skýringu, að ritstjórunum
„væri ekki sjálfrátt" um allan
söguburð. Og þótt vitanlegt sé að
það hendi suma menn að sjá flug-
ur, þá vita menn engin dæmi þess,
að menn hafi af sömu orsökum
séð bíla.
..
Fra utiöMum.
— Verkfall er hafið meðal hafnar-
verkamanna í Finnlandi. Taka 12
þús. verkamanna þátt í því.
— Jarðskjálftarnir í Búlgaríu í vor
haía valdið íeikna tjóni. Borgin
Pliilippopolis, sem hafði 100 þús. íbúa,
er gere.yðilögð. Tvær aðrar stórar
borgir eru að mestu leyti í rústum.
80 þús. heimilislausra manna eru nú
í landinu. Er þjóðin mjög illa stödd,
því að landið hefir verið hrjáð af
stöðugum ófriði að heita má síðan
Balkanstríðið hófst 1912. þar við bæt-
ist, að fjöldi erlendra flóttamanna
hefir leitað þar hælis t. d. um 30 þús.
Rússa, og fjöldi Armeninga, er flúðu
ofsóknir Tyrkja. Hefir rikið mikil
þyngsli af þessu fólki. Fjársöfnun er
víða hafin meðal erlendra þjóöa, til
þess að draga úr hinum hörmulegu
afleiðingum jarðskjálftanna.
— Enskar konur hafa skipað nefnd-
ir, sem vinna aö því að útvega ung-
um stúlkum sjálfstæða atvinnu. þyk-
ir það vera í samræmi við hin póli-
tísku réttindi, er konur hafa nýlega
öðiast i Englandi, að þær taki þátt
í sem flestum störftun innan þjóðfé-
lagsins. En ýmsar merkilegar hindr-
anir kona i ljós, þegar konumar
ætla að fara að seilast inn á verk-
svið karlamannanna. Stúlka sótti t.
d. fyrir nokkm um stööu á skrifstofu,
þar sem unnið var að því að gera
uppdætti að húsum. Hún reyndist
ágætlega íær til starfans. En forstjór-
inn lýsti því hreinskilnislega yfir, að
hún væri altoí falleg til þess aö til
mála kæmi aítoeita henni atvinnuna,
því aö nærvera heimar mundi leiða
athygli starísmannanna frá vinnunni.
— Fegurðin íer að veröa nokkuð vafa-
söm guðs gjöf íyrir enskar konurl
— Maður er nefndur Mr. Pyle, og
á heima i Bandarikjunum, auðmað-
ur mikill. Hann stofnaði í vor til
kappgöngu yfir þvera Ameríku, írá
Los Angelos til New York. Hófst það
4. mars og voru þátttakendur um 200,
ýmsra þjóða. Auövitað tekur förin
óratíma, og ræður hver göngumaður
sinum háttum og hvíldarstöðum. All-
margir heltust fijótlega úr lestinni,
urðu sárfættir eða kvefaðir eins og
geta má nærri, og um miðjan mai
voru aðeins 73 eftir. Er úrslitanna
biðið með eftirvæntingu, enda eru
þau mjög óviss, því að ýmsir þeirra
er fremstir voru í upphafi ferðar, eru
nú fallnir i valinn.
— Samkvæmt enskum lögum er
eiginmönnum heimilt að ráðstafa
eignum sínum eftir vild, að sér iátn-
um. Ber þeim engin skylda til aö
ætla konum eða bömum nokkurn
hluta þeirra. Hafi maðurinn aftur á
móti enga arfleiðsluskrá gert, ber
konu og bömum arfur eftir hann.
Eru þess dæmi, að auðugir menn hafi
neytt þessa frelsis um arfskipun og
með þvi hmndið ekkjum sinum og
bömum á vonarvöl. í flestum öðmm
löndum, ber konu og börnum látins
mann lífsviðurværi af eignum hans,
og em Englendingar nú að undirbúa
bre.ytingu á hinum gömlu ákvæðum.
— Ástralskur flugmaður, Smith að
nafni, hefir flogið frá Hawaieyjum
til Fijdieyja á 34 klukkustundum.
Hefir aldrei áður verið flogið svo
langa ieið yfir haf. Hvorartveggja
eyjarnar eru í Kyrrahafinu.
Sprengikúia sprakk undir vagni
Chang Tso-lins, foringja Norðurhers-
ins kínverska á leið sinni frá Peking
til Mukden í Mansjúríu. Chang Tso-
lin særðist lítils háttar, en margir
förunautar hans alvarlega. Sagt er,
að þrjátíu Norðurhermenn hafi biðið
bana, er sprengingin varð. Kínverskir
Mukdenbúar eru mjög æstir í garð
Japana, þvi að þeir halda að þeir séu
valdir að sprengingunni. Japanar
reyna að sefa æsingamar. Til þess
að vera til öllu búnir hafa þeir sett
gaddavírsgirðingar kringum japanska
hverfið í Mukden. Herstjórn Japana
segir, að kínverskir þjóðemissinnar
hafi varpað sprengikúlunni. Nokkrir
þjóðemissinnar hafa veriö skotnir.
— Stjómin í Ítalíu hefir krafist
skaðabóta af Jugoslöfum fyrir rán og
skemdir í ítölskum búðum í Dalma-
tíu. Heimtar hún ennfremur, að em-
bættismönnum, sem beri ábyrgð á
óspektunum, verði refsað. Stjórnin í
Jugoslafíu hefir orðið við kröfunum.
— Öiium fulltiða mönrtum mun í
fersku minni, er enska farþegaskipið
Titanic fórst í Atlantshafi árið 1913.
Titanic var þá stærsta skip heimsins,
nýbygt og búið hverskonar þægind-
um og öryggistækjum. það rakst á
hafísjaka og sökk með 1500 manna.
Síðan er haft stöðugt eftirlit með ís-
reki á skipaleiðum í Atlantshafinu. 2
amerísk skip hafa þann starfa með
höndum. Fylgja þau ísjökunum eftir
og vara önnur skip við þeim. En
jakar þessir eru engin amáamlði, því
að oft ná þeir mörg hundruð metra
upp úr yfirborði sævar og er þó mest-
ur hluti þeirra niðri i sjónum. Starf
varðskipanna hefir borið þann
árangur, að um margra ára skeið
liafa ekki orðið nein slys að ráði, af
völdum hafiss í Atlantshafinu. — En
þeir, sem leggja leið sina yfir djúpið
eru en» minnugir hins skelfilega at-
burðar. Og árlega fer fram sorgar-
athöfn á staðnum, þar sem Tltanic
hvarf i hafið.
— Látinn er nýlega Thöger Larsen
í Limvík á Jótlandi, eitt hið besta
ljóðskáld Dana á seinni tímum og
frœðimaður mikillö Hin síðustu ár
fékst hann mikið við rannsóknir á
Eddukvæðunum og mun bráðlega
koma út þriðja og siðasta bindið og
þýðingu lians og skýringum við Sæ-
mundar-Eddu. Hann varð rúmlega
fimtugur að aldri.
— Bændafundur mikill var nýlega
haldinn í Prag í Tékkó-Slóvakíu.
Sóttu hann bændur úr flestum lönd-
um Mið-Evrópu. Hefir forsætisráð-
herrann í Tékkó-Slóvakiu gengist fyr-
ir því, að koma á sambandi og sam-
starfi meðal bænda í ýmsum löndum
álfunnar, svipuðum þeim félagsskap,
er verkamenn viðsvegar um heim
hufa með sér. Er ætlast til að bœnda-
sambandið starfi i samvinnu við póli-
tíska flokka bænda í einstökum lönd-
um. Nú sem stendur er aðalstefna
sambandsins sú að vinna gegn stór-
eignafyrirkomulaginu í Mið-Evrópu,
en efla jafnframt landbúnaðinn i álf-
unni. — Alþjóðasamtök þessi hafa
verið nefnd „græna bandalagið", og
er Tékkó-Slóvakía miðstöð þeirra.
— Jugóslavar eru nú í þann veg-
inn að taka 50 milj. sterl. punda lán
i London.
— Samband bresku samvinnufélag-
anna hefir nýlega ákveðið að setja
á stofn smásölu á ýmsum stöðum f
landinu, þar sem ekki eru kaupfé-
lög. Er gert ráð fyrir, að samvinnu-
heildsalan sjálf, reki hana fyrstu ár-
in, en smámsaman myndist félags-
skapur i nágrenni við útsölumar, og
taki þær í sínar hendur. — Vex ðam-
vinnustefnunni nú stöðugt íylgi í
Bretlandi, og samstarfið milli ein-
stakra félaga eykst meö ári hverju.
— Alþjóðasamband námumanna
vinnur nú að þvi að koma á sam-
tökum og samstarfi i námurekstri
viðsvegar um heim í því skyni að
greiða fyrir nýjum vinnuaðferðum og
koma skipulagi á kolamarkaðinn.
Kolanámureksturinn einkum i Eng-
landi, á nú örðugt uppdráttar og
veldur bæði úrelt fyrirkomulag og
samkepnin milli kolanna og olíunn-
ar. Hefir því verið hreyft í enskum
blöðum, að þjóðabandalagið ætti að
taka kolamálið til meðferðar.
—
Galdra-Lottur hefir verið leikinn á
ísafirði i ver, undir stjóm Haralds
Bjömssonar.
Heítir og kaldr
héraðsskólar
Um nokkur undanfarin ár hefir
staðið þrálát barátta um héraðs-
skólana í landinu. Framfaramenn-
imir hafa beitt sér fyrir að koma
á fót góðum ungmennaskólum
víða um land, þar sem skilyrði
em best, og að fá til starfa við
þessar stofnanir úrvalsmenn að
gáfum, mentun og áhuga. Kyr-
stöðumennimir hafa staðið á móti
þessum skólastofnunum, og að
því er virðist helst óskað að
steinrunnir miðlungsmexm hefðu
með höndum uppeldisstarfið við
þá skóla, sem ekki yrði komist
hjá að stofna og starfrækja.
Baráttan milli þessara aðila,
umbóta og afturhaldsmanna
landsins í uppeldismálum landsins
hefir verið löng og hörð. Og
henni hefir nálega ætíð lyktað
með hægfara undanhaldi kyr-
stöðustefnunnar. En til að gera
aðstöðu alla ljósari, skulu hér
rakin nokkur aðalatriði málsins.
Elstur af hinum góðu héraðs-
skólum landsins þeirra er nú
starfa, er skólinn á Núpi í Dýra-
firði. Gengi sitt á hann að lang-
mestu leyti að þakka fómfýsi og
ágætum kennarahæfileikum stofn-
andans sr. Sigtryggs Guðlaugs-
sonar og samstarfsmanns hans
Björas kennara Guðmundssonar.
Nemendur frá Núpi bera flestir
með sér einkenni góðrar og far-
sællar skólagöngu. Að áliti manna
sem best eru færir að dæma um
þá hluti, er andlegt ættarmót
með öllum þorra þeirra manna er
þar hafa numið, og mun það tæp-
lega verða sagt um nokkurn ann-
an skóla landsins.
Núpsskólinn liggur í miðjum
Dýrafirði, hinni blómlegustu sveit,
og vel settri á Vesturlandi. Þrátt
fyrir einróma lofsamlegt álit
manna er til þekkja um skólann
og áhrif hans, er haxm þó ekki
nærri ætíð fullskipaður. Háværar
raddir hafa komið fram víða um
að það yrði að flytja skólann á
góða hverajörð, t. d. innarlega
að Isafj.djúpi. Menn vita að hvera
hitinn, og það íþróttalíf, sem fylg-
ir þeirri aðstöðu er jarðhitinn
veitir ungmennaskólunum, myndi
gera Núpsskólann exmþá stærri
og fjölsóttari en nú. Sennilegt er
að Núpsskólixm verði ekki fluttur,
meðal aimars af virðingu fyrir
starfi þeirra maxma, er skapað
hafa skólaxm. En um það er alls
ekki deiit, að vöntun jarðhita er
mesta mein skólans þar sem hann
er nú.
Þingeyingar höfðu lengi verið
bókhneigðir mexm, en enginn
skóli verið í héraðinu. Um og eft-
ir styrjöldina miklu kom upp
mikil hreyfing að stofna héraðs-
skóla í Reykjadal eða Aðaldal.
Gjöfum og vinnuloforðum var
safnað. Alþingi 1923 veitti til
skólans liðug 30 þús. kr. — En
baráttulaust gekk það ekki. For-
ingi kyrstöðumanna í þinginu,
Jón Magnússon, gerði alt sem
hann gat til að spilla fyrir mál-
inu og nálegá allir samherjar
hans nema Ingibjörg H. Bjarna-
son. Jón Magnússon hélt langa og
þrautundirbúna ræðu um að
landið gæti ekki risið undir þeim
kostnaði að reisa og viðhalda
héraðsskólum. Heima fyrir 1
Þingeyjarsýslu fór hinu sama
fram. Kyrstöðumenn gerðu sitt
ítrasta til að eyða málinu. Fá-
tækir bamamenn, sem allra mesta
þörf höfðu slíkrar stofnunar,
gengu í blindni fremstir í flokki
mótgangsmanna héraðsskólanna.
Mikil deila reis um það hvort
reisa ætti skólann á gömlu, engja-
ríku höfuðbóli eða reisa nýbýh
fyrir skólann, þar sem hveraorku
naut við. Niðurstaðan varð sú,
að hverastaðurinn sigraði. Síðan
var bygt vandað skólahús, hitað
með hveravatni. Ári síðar lagði
Alþingi, fyrir forgöngu framfara-
mannanna, 6000 kr. í yfirbygða
sundþró við Laugaskóla. Kyr-
stöðumennimir risu enn á móti í
þinginu en biðu ósigur. Laugin
var bygð áföst skólahúsinu. 1
hana rennur heita vatnið úr mið-
stöð hússins. Nálega hver nem-
andi syndir í þessari yfirbygðu
sundlaug daglega allan veturinn.
Alt skólahúsið er dúnheitt dag
og nótt, án þess að kynda eld,
þó að allir gluggar séu opnir.
Hitinn skapar fjör, starfsþrek og
lífsgleði. Vitaskuld eru óvenju-
lega góðir kennarar á Laugum og
kenslusnið frumlegt. En gengi
sitt á skólinn þó fyrst og fremst
jarðhitanum að þakka. Hitinn
dregur fólk að skólanum úr fjar-
lægum landshlutum. Eiginlega er
ekki rúm á Laugum nema fyrir
50—60 nemendur. En aðsóknin er
gífurlega mikil. Seint í fyrravet-
ur voru umsóknir fyrir næsta
vetur 130. Þrem vikum síðar vom
þær orðnar 150. Enginn annar
skóli á landinu hefir þekt svo
mikla aðsókn, í hlutfalli við stærð
og húsrúm.
Þingeyingar kunna að meta yf-
irburði þessa skólaseturs. Nú í
sumar bæta þeir nýrri álmu við
héraðsskólabygginguna. Konur í
sýslunni byggja um leið sérstakt
hús nokkur fet frá aðalbygging-
unni, fyrir gjafir úr héraði og
framlög úr landssjóði. Þar verður
húsmæðraskóli sýslunnar. Bjöm
Jakobsson íþróttakennari í Rvík
yfirgefur hina glæsilegustu stöðu
fyrir fimleikamann, sem unt er
að fá í höfuðstaðnum og flytur
norður að Lajjgum til að stofna
þar íþróttaskóla fyrir Norður- og
Austurland. Allar þessar umbæt-
ur, allur þessi vöxtur er beinlínis
bundinn við jarðhitann á skóla-
staðnum í Reykjadal. Væri jarð-
hitinn tekinn burtu, myndi eftir
fásóttur ungmennaskóli, í basli,
með litlu fjöri og daufum fram-
tíðarskilyrðum.
Þingeyingar hafa skilið hve
mikils virði jarðhitinn er. Þeir
ætla að nota þessi skilyrði til
fullnustu. Þeir byggja á Laugum
höfuðvirki líkamlegrar, verklegrar
og andlegrar menningar í sýsl-
unni. Stofnun Laugaskólans er
mesta afrek Þingeyinga síðan
þeir hófu samvinnustefnuna hér
á landi fyrir nálega hálfri öld.
Austfirðingar höfðu lengi haft
búnaðarskóla á Eiðum. Staðurinn
lá vel við í héraðinu, en þar voru
engin sérstök skilyrði önnur til að
gera garðinn frægan. Jarðhiti var
þar enginn, og ekki heldur skóg-
ur. Búnaðarskólinn bjó árnrn sam-
an við fremur daufa aðsókn. Þá
var honum breytt í einskonar
héraðsskóla. Aðsóknin varð meiri,
en þó hvergi nærri lík og á Laug-
um. Á þingi 1925 tekst Fram-
sóknarmönnum að fá nálega 60
þús. kr. framlag úr landssjóði til
að bæta húsakost skólans. AJlir
andstæðíngar íhaldsins í neðri
deild studdu málið, en allir íhalds-
menn voru á móti nema einn, sem
var þá þingmaður Norðmýlinga.
Sennilega hefir honum verið jafn-
lítið um það gefið að bæta hér-
aðsskólann á Eiðum eins og sam-
herjum hans. En óttinn við kjós-
endur gaf honum í það sinn augu
og sjón, sem flokksbræður hans
vantaði. Fyrir samhug og ötula
framgöngu Framsóknarmanna var
Eiðamálinu bjargað. Nú em þar
glæsilegar byggingar og vel ment-
ir og dugandi kennarar. Þ6 hefir
hið nýja hús hvergi nærri orðið
fult síðastliðinn vetur. Landið
eyðir þúsundum króna til að hita
bygginguna. En skólinn er á
köldum stað. Hinn innri aflgjafa
vantar. Þess vegna streymir unga
fólkið ekki jafn einhuga þangað
eins og að Laugum. Mikill til-
kostnaður þjóðfélagsins getur
skapað á Eiðum góðan skóla. En
þar vantar jafnan höfuðvaxtar-