Tíminn - 12.11.1927, Blaðsíða 1

Tíminn - 12.11.1927, Blaðsíða 1
©faíbfert og afgtei&slumaftur Cimans er Hannueig () o r s t e i n s öó 111 r, Sambanösþúsinu, Seyfjapíf. i&fgreibsía Cimans er i Samban&síjúsinu. ©pin öaglega 9—(2 f. 4* Simi ^90. XI. ár. Verslun íslands Verslun er jafnan talin einn af atvinnuvegum þjóðanna. Mun það vera alment álit manna hér á landi, að verslunin sé ein af atvinnugreinum Islendinga. Kenn- ir oft allmikils misskilnings í umræðum manna um þau efni, ekki síst í málgögnum kaupsýslu- stéttarinnar. Er mikil þörf um- ræðna um verslun sem atvinnu- grein og afstöðu verslunarstétt- arinnar gagnvart þjóðinni. Verslunin mun oftast talin til framleiðslustarfsemi þjóðanna. En hana má raunar fremur telja til samgangna. Verslunar- hagnaður einstakra manna og þjóða er ekki aukið verðmæti, af því að hann er ávalt greiddur ór vasa neytendanna. En versl- unarstéttin vinnur það mikils- verða • hlutverk, að flytja fram- leidd verðmæti út á meðal al- mennings, sem neytir þeirra eða notar á annan hátt til viðhalds lífinu. Verslun má teljast sjálfstæð atvinnugrein þeirra þjóða, er sitja á höfuðleiðum í samgöng- um landanna og hafa aðstöðu til þess að annast milliríkjaverslun. Slíkar kaupsýsluþjóðir hafa samskonar hlutverk og kaupmað- urinn og samskonar aðstöðu, til þess að hagnast á viðskiftum. Dæmi: Englendingar kaupa hveiti í Ameríku og selja til Islands. Nokkur hluti þess verðs, er ís- lenskir neytendur greiða fyrir vöruna, hverfur til hinna ensku milliliða fyrir að annast þessi við- skifti. Aðstöðu Islands á viðskifta- og - siglingaleiðum er þannig háttað enn sem komið er, að þjóðin get- ur ekki haft atvinnu af milli- landaviðskiftum. Verslunin er eingöngu bundin við landsmenn sjálfa, hvort heldur er um að ræða framleiðendur eða neytend- ur. Það kemur því algerlega nið- ur á landsmönnum sjálfum, hversu viðskiftin eru rekin. Er það því bersýnileg skylda þjóðar- innar við sjálfa sig, að hlutast til um það, að verslunin sé rekin á svo ódýran og hagfeldan hátt, sem verða má. Hvemig er þá umhorfs í ís- lenskri verslunarstétt?Samkvæmt upplýsingum Hagstofunnar höfðu 5100 manns atvinnu af verslun árið 1920, er síðasta alment manntal fór fram. Síðan mun verslunarlýðnum hafa fjölgað til mikilla muna og má gera ráð fyrir fullum 5500 manns. Lætur þá nærri að hverjir 18 menn af öll- um landslýð þurfi að greiða sem svarar lífsuppeldi eins manns fyrir að láta annast fyrir sig verslunarviðskiftin. Ber jafn- framt á það að líta, að þó marg- ir menn í kaupsýslustéttinni séu gætnir menn, hófsamir og vand- aðir, eru þar og misjafnir sauð- ir í mörgu fé. Atvinnuveginum fylgja mikil ferðalög, víðtæk kynni og risnuþarfir. Verða þess og dæmi, að mikið fer í súginn hjá sumum þessara manna. Enda munu sumir þeirra ekki vera neinir sparsemdarmenn að eðlis- fari eða sérstaklega umhyggju- samir um hag almennings. Það verða því ekki sem svarar al- múgamann* launum eða lífsþörf- um, sem hverjir 18 manns í Jand- inu verða að snara út heldur langt yfir það. Troðningurinn inn í verslunar- stétt landsins á síðustu árum hefir verið öllum hugsandi mönn- um stórmikið áhyggjuefni. I bæ með 3000 íbúum, eins og Akur- eyri, eru 70—80 verslanir, á Isa- firði litlu færri og svipað er hátt- að í öllum bæjum og stærri sjáv- arþorpum umhverfis alt land. Má telja að verslunarstéttin hafi orð- ið einskonar ruslakista allskonar j landshomamanna og ónytjunga. ; Hafa margir þeirra verið hrein- ustu sníkjudýr á stéttinni, sem ; hafa valdið henni álitshnekki og hamlað heilbrigðara gróðri. Um þetta hafa kaupsýslumenn sjálfir verið algerlega hirðulausir. Verð- ur ekki ætlað, að þeir hafi haft opin augu fyrir því, til hverskon- ar niðurlægingar stefndi að óbreyttum háttum í þessu efni. Þeir hafa jafnan tekið þverlega öllum opinberum afskiftum af versluninni og verið, með litlum undantekningum, mjög fjand- samlegir öllu skipulagi í verslun. Hefir jafnan komið fram sú skoð- un þeirra, að öll slík afskifti séu óréttmæt skerðing á atvinnu- frelsi manna, alveg eins og kaup- mennimir væm einskonar aðall, ':omir til sérstakra réttinda! Af því sem hér hefir verið sagt verður ljóst, að þjóðin geldur óhæfilegan skatt til verslunar- stéttarinnar. Eins og bent var á hér að framan, ber að stefna að því, að gera verslunina sem ódýr- asta og hagfeldasta fyrir almenn- ing. Ein af nauðsynlegum ráð- stöfun verður, að sporna gegn óheftum troðningi ónytjunga og sníkjulýðs inn í verslunarstéttina. Myndi slíkt horfa til aukins þrifn- aðar stéttinni sjálfri eigi síður en til heilla alþjóð. Er vonandi, að landstjórnin og næsta þing taki þetta mál til rækilegrar at- hugunar. ---o---- TJtan úrheimi. Gyðingaland. Hið fimtánda allsherjarþing Gyðinga (Zíónista) var nýlega háð í Basel, og voru þar miklar deilur milli fulltrúanna, svo nærri lá að alt ætlaði að fara' í mola. Gyðingamálið er eitthvert hið erfiðasta úrlausnarefni nútímans, og ósýnt um hvemig, eða hvort, hægt er að greiða úr því. Undir heimsstyrjöldinni dreymdi marga um að gera Gyðingaland að heim- ili fyrir Gyðinga, sem dreifðir era um öll lönd, og við friðar- samningana var reynt að koma þessu í framkvæmd. En hvað hefir áunnist? I dag er Gyðinga- land ekki annað en eitt af héröð- um hins breska heimsveldis, þó það hafi víðtækt sjálfsforræði. Stjórn Breta hefir vafalaust ver- ið landinu til mikils góðs. Mild- ar framfarir hafa orðið þar á síðustu árum, en engu að síður hafa algerlega brugðist vonir friðarfundarins um mikinn inn- flutning Gyðinga í landið helga. Nú sem stendur eru aðeins 11% af íbúum þess Gyðingar, kristn- ir menn era nálega jafnmargir, en um 78% eru Múhameðstrúar- menn, einkum Arabar. Milli þess- ara trúarflokka eru sífeldar deil- ur, en Gyðingar gera tilkall til Reykjavík, 12. nóvember 1927. landsins af sögulegum ástæðum, og kröfur þeirra eru studdar kappsamlega af auðugum Gyðing- um víðsvegar- um heim. Þessir auðmenn vilja ekki flytjast heim til landsins helga, en þeir vilja styðja frændur sína þar. Yfir- leitt má segja að engir Gyðingar, sem eiga við nokkumveginn þol- anleg kjör að búa, vilji hverfa heim aftur til gamla föðurlands- ins. Gyðingaland er líka svo lítið og fátæklegt, að það gæti ekki borið nema lítinn hluta af hinum 16 miljónum Gyðinga, sem eru í heiminum. I flestum stórborgum Evrópu og Ameríku búa fleiri Gyðingar, en í Jerúsalem, og jafnvel fleiri, en á öllu Gyðinga- landi, og það er ekkert útlit fyr- ir að nein veruleg breyting verði á þessu í framtíðinni. Landið helga getur því aðeins orðið and- legt föðurland Gyðinga, og Jerú- salem höfuðborg þeirra í trúar- legum og menningarlegum skiln- ingi. Síðan hinn mikli háskóli Zí- ónista var settur á stofn, hafa ungir Gyðingar streymt til Jerú- salem, frá öllum löndum, til þess að stunda þar nám. En hinn fámenni Gyðingaflokk- ur getur auðvitað ekki haldið Aröbum í kúgun, þar sem þeir eru meiri en þrír fjórðu allra í- búa landsins. Ef Bretar hættu eftirliti sínu með landstjóminni, mundi samstundis hefjast borg- arastyrjöld í landinu helga, og Gyðingum líklega verða útrýmt. Það er því ekki friðvænlegt þar í landi. Milli leiðtoga Gyðinga út um heim er mikil sundurþykkja, eins og drepið var á hér að fram- an. Draumar þeirra um að stofna Gyðingaríki, hafa ekki ræst, en þeir vilja finna leiðir til að halda þjóðinni saman, svo hún hverfi ekki innanum stórþjóðimar kristnu, og tapi trú sinni. En þá greinir á um leiðimar, og svo eru risnar upp allmiklar deilur um skýringar á trúaratriðum. Þingið í Basel átti að miðla mál- um og jafna misklíðina, en það hepnaðist ekki. Fulltrúar Ame- ríku höfðu sérstöðu í ýmsum málum og sögðu sig í raun og vera, úr lögum við frændur sína í Norðurálfunni. Það er ekki séð fyrir endann á þessum deilum, en þær hljóta að veikja áhrif Gyðinga í baráttunni gegn ara- bisku flokkunum heima á Gyð- ingalandi. Gyðingar hafa nú í nærri tutt- ugu aldir verið dreifðir víða um heim, og ekkert föðurland átt. Nú stóð þeim til boða, að eignast aftur sitt foma föðurland, en þá kom það í ljós, að þeir hvorki vildu né gátu komið því stórræði í framkvæmd. Tvístringin, sem hefir verið hlutskifti þeirra í sögunni, heldur áfram. H. H. ----0---- Minnlng St. G. St. Heimskringlu- blaðið, sem kom út 3. okt. síðast- liðinn, er algerlega helgaö Stephani G. Stephanssyni skáldi. þann dag voru liðin 74 ár frá fæðingu hans. í blaðinu eru ræður, ritgerðir og kvæði eftir ýmsa helstu Vestur-ís- lendinga. Áður höfðu bæði blöðin vestan hafs flutt ítarlega og vel gerða grein um skáldskap St. G. St. eftir Halldór Kiljan Laxneis. 50. blað. Alúðar þakkir fyrir samúð við dauða og jarðarför Bjöms Þor- steinssonar frá Bæ. Aðstandendur. Búnaðarbálkur. Framtíð Skagaf jarðar. Skagafjörður hefir um langan aldur verið eitt af kunnustu hestahéruðum landsins. Þaðan hafa verið seldir góðhestar víðs- vegar í önnur hérað og útflutt hross hafa verið verulegur hluti af framleiðsluvöram Skagfirð- inga. Markaður fyrir útflutt, íslensk hross virðist vera mjög að þrengjast. Óvænkast við það hag- ur þeirra héraða, sem framleiða hross til útflutnings og þar á meðal Skagafjarðar. Þegar djúp- tækar orsakir valda markaðs- breytingum er aðeins eitt úrræði fyrir höndum og það er að breyta framleiðslunni. I Skagafirði eru rýrari afréttir en víða annarsstaðar. Gróður helst lítt við í hlíðum hinna bröttu og brotnu fjalla. Skriðu- hlaup og hamslausar þverár gera þar agalegan óskunda. Aftur á móti er héraðið hið neðra eitt- hvert hið fegursta gróðurlendi, sem verða má. Bendir margt til þess, að grasrækt og mjólkur- framleiðsla verði höfuðatvinnu- grein Skagfirðinga, þegar fram líða stundir. Tvær stórbrýr hafa síðustu ár- in verið bygðar yfir Héraðsvötn- in, á vestari ósinn og yfir megin- fljótið nálægt alfaraleið. Er þar yfirstigin hin versta torfæra á þjóðleiðinni. En um leið eru bygðararmar héraðsins tengdir á tveimur stöðum, svo að beita má þar vögnum og bifreiðum. Þessar ómetanlegu samgöngubæt- ur verða hlekkir í veganeti, sem smátt og smátt verður lagt um alt héraðið. Era þessar sam- göngubætur meginskilyrði fyrir því, að héraðsbúar geti tekið upp breytta búhætti, stofnað til stór- aukinnar ræktunar, mjólkurfram- leiðslu og samlagsvinslu mjólkur. Síðasthðið ár var uppi í Skaga- firði ráðagerð um að byggja slátrunarhús við Reykjarhól. Sennilega verður horfið frá því ráði og má telja líklegt, eftir reynslunni síðastliðið haust að dæma, að Kaupfélag Skagfirð- inga byggi fullkomið slátranar- hús á Sauðárkróki. Aftur á móti virðist einsætt að setja upp mjólkurvinslubú fyrir héraðið við Reykjarhól. Ber tvent til þess að sá staður er sérlega æskilegur. Hann er vestanmegin Héraðs- vatna eins og aðalútflutnings- höfnin. Hann er því sem næst í miðju héraði, gegnt meginbrúnni og liggur allra staða best við samgöngum innan héraðs. — I öðra lagi fossar fram úr hóln- um gríðarlega mikið af sjóð- heitu vatni. Er það stórkostleg orkulind, til hagnýtingar við margvíslega iðju, eigi síst mjólk- urvinslu, þar sem færi fram nið- ursuða mjólkur, ostagerð, skyr- gerð 0. fl. Mætti og hugsa sér niðursuðu á kjöti í sambandi við mjólkurvinsluna. Hagnýting jarðhitans mun fara mjög mikið vaxandi á næstu ár- um. Ibúar í kolalausu landi munu smám saman fá opin augu fyrir þeim dýrmæta auði, sem berst til þeirra úr iðrum jarðar í hver- um og laugum. Eigi síst er þetta mikilsvei't í héraðum þar sem slíkar orkulindir geta komið að almennum notum í þarfir bættra og aukinna framleiðsluhátta. Skagafjörður er fagurt hérað og frjósamt og á glæsilega fram- tíð fyrir höndum. Með bættum samgöngum mun félagsmenning og samstarf héraðsbúa aukast. Standa Skagfirðingar manna best að vígi, til þess að grípa til þeirra framleiðsluhátta, er vel gætu bætt þeim tjón það, er þeim stafar af þverrandi sölu hrossa. ---0---- Kosningafölsunin Uppreist í Bolungavík. Síðastliðinn þriðjudag gerðust í Bolungavík atburðir þeir, er nú skal greina: Rannsóknardóm- arinn, Halldór Júlíusson hélt þar réttarhald yfir hreppstjóranum, Kristjáni .ólafssyni, út af tveim- ur atkvæðaseðlum, er með hans rithendi fundust í seðlum Norð- ur-Isafjarðarsýslu. Bar hrepp- stjórinn, að hann hefði skrifað á seðlana fyrir hjón nokkur, er hefðu beiðst aðstoðar. Hjónin neituðu fyrir rétti, að hafa þegið aðstoðina, enda reyndust bæði skrifandi. Síðar tók maðurinn framburð sinn aftur og játaði að hafa þegið aðstoðina. Var mælt að hann hefði í fyrra réttarhaldi verið hræddur um að játningin kæmi hreppstjóranum í vanda. Konan tók ekki aftur sinn fram- burð. Rannsóknardómarinn yfir- heyrði þá hreppstjórann aftur en hann breytti í engu framburði sínum. Varð þá umtal um trygg- ingu fyrir nærveru hreppstjórans eða gæsluvarðhald að öðrum kosti. Söfnuðu þá Bolvíkingar liði 0 g var Pétur nokkur Oddsson oddviti uppreistarinnar. Afhenti hann Rannsóknardómaranum skjal, þar sem hann, fyrir sína hönd og í umboði fleiri þorpsbúa, neitaði að setja tryggingu fyrir nærvera hreppstjórans. Sömuleið- is „neita“ þeir því, að hrepp- stjórinn verði settur í gæsluvarð- hald, því álit þeirra sé, að hann sé algerlega saklaus. Atburðurinn er í stuttu máli þessi: Pétur Oddsson kaupmaður og nokkrir fleiri borgarar í Bol- ungavík taka sér vald til að úr- skurða, að hreppstjórinn skuli ekki settur í gæsluvarðhald, af því að þ e i r Kti svo á, að hann sé saklaus. Á bak við yfirlýsingu þeirra liggur hótun um líkamlegt ofbeldi gegn réttvísinni. Þegar Páll Briem tók að friða Rangárvallasýslu fyrir þjófum og illræðismönnum, gerðu þeir sam- tök um að brenna yfirvaldið inni! Einn sauðaþjófurinn ógnaði full- trúum réttvísinnar með glóandi járni. Og er hann var fluttur í hegningarhúsið, spam hann eins og tarfur við hverri þúfu. En þegar dómarinn benti honum á, að ferðin yrði honum dýr og hon- um skildist, að hann yrði að af- plána mótþróann, gerðist hann auðsveipari. Nú hafa borgarar í

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.