Tíminn - 26.11.1927, Síða 1

©jaíbfert
09 afgrctðsluma&ur Címans er
Hannreig þorsteins&ótlir,
Samban&sljúsinu, ReyfjaDÍf.
JZ^fgreifcsía
Cimans er i Samban&sfyúsinu.
©pm öagkga 9—\2 f. I}.
Shni 490.
XL ár.
Reykjavík, 26. nóvember 1927.
52. blað.
Skuldir
samYinnumanna
Samvinnublöðin hafa orðið að
eyða talsverðu af of litlu rúmi
sínu í neikvæða baráttu við að
hrinda af samvinnufélögum lands-
ins rógi andstæðinga. Minnast
allir herfarar sauðasalans Ámes-
inga, uppaustri íhaldsblaðanna út
af skuldum nokkurra bænda á
Rauðasandi við Samband ísl.
samvinnufélaga og fleira af líku
tæi. Hefir nú um stund orðið hlé
á þessum árásum. Mun mega líta
á það eins og logn milli bylja.
Virðast uppaustursmennimir bún-
ir til nýrrar atlögu og fara fram
tveimur fylkingum. Stendur að
baki annarar hinn sjálfkjömi
foringi árásanna, sauðasali Ár-
nesinga, en fyrir hinni sjálfskip-
aður bankastjóri, sem mun telja
sig eiga pólitískar vonir komnar
undir vinfengi kaupmanna.
Uppistaðan í árásunum er hin
sama 0g jafnan áður. Era skuldir
bænda taldar viðsjárverðasti
þjóðarháskinn. Þá er og haldið á
lofti gömlu illmæli um Hallgrím
Kristinsson og aðra fremstu for-
ystumenn í samvinnumálinu. Eru
þeir taldir hafa, á uppgangs-
áram félaganna, kappkostað að fá
sem flesta í félögin, til þess að
leggja á bændur pólitískan fjöt-
ur með verslunarskuldunum!
Hafa Valtý, sem kreisti tár úr
augum sér yfir líkböram Hall-
gríms, þótt slík eftirmæli fara yel
í dálkum Morgunblaðsins. Og hinn
sjálfskipaði bankastjóri, sjálf-
stæðisgasprarinn Sigurður Egg-
erz, vinnur það til vinfengis
þröngsýnustu manna í kaup-
mannastétt, að smána þannig lát-
inn þann mann, sem hefir unnið
eitt hið merkasta þrekvirki í við-
reisn landsins. Má af slíku marka
einlægni og drengskap beggja
þessara náníðinga.
Nokkrir pennadrættir verða að
sinni látnir nægja, til þess að
skygnast um eftir meginorsökum
þeirrar furðulegu dirfsku, að
samkepnismenn virðast kjósa
nýjar umræður um skuldamál
landsins. Nýlega mun annar
bankinn hafa gefið tveimur af
eigendum Morgunblaðsins eftir
um 500 þús. kr. skuld. Ef á ann-
að þúsund samvinnumenn í Eyja-
firði leggja saman verslunar-
skuldir sínar, sem þeir munu að
vísu greiða, verða þeir samt
ekki hálfdrættingar á móti þess-
um tveimur stórþiggjendum í
hópi samkepnismanna. Og þó er
þessi 500 þús. kr. eftirgjöf aðeins
lítilfjörlegt brot af öllu vanskila-
sukki, prettum og eftirgjöfum
skulda í liði Ihaldsmanna. Samt
sem áður þykjast málsvarar
þiggjendanna eiga erindi til
bænda, til þess að koma þeim í
skilning um, að verslunarskuldir
þeirra séu mesti þjóðarháskinn!
Ábyrgðafjötrað óreiðumanna-
benda, sem brýst um í skulda-
feni samkepnismanna og á í vit-
um sínum vanskil, er nema munu
tugum miljóna, vilja gerast svo
djarfir að snúa vopnum sínum
gegn verslunarstofnun bænda,
sem hefir enn staðið í fullum
skilum við alla lánardrotna! Slíkt
er svo lýgilegt, að það verður
ekki skihð án aukaskýringa.
Tvent mun einkum valda þessu
nýja herhlaupi í Uði skuldakong-
anna. 1 fyrsta lagi sjá þessir
kumpánar ofsjónum yfir gengi
Framsóknarflokksins í landinu.
Nú er það kunn staðreynd, að
Framsóknarflokkurinn og sam-
vinnufélög bænda eru tvær stofn-
anir risnar af sama granni og
studdar af sömu lífsskoðunum.
Ala samkepnismenn í brjósti þær
vonir, að ef takast mætti að
vinna verslunarsamtökum bænda
verulegan geig þá muni og póli-
tískum samtökum þeirra verða
hætt.
I öðra lagi munu árásimar eiga
rætur sínar í afvegaleiddri sekt-
armeðvitund. Ihaldsflokknum má
í þessu falli líkja við aumkunar-
verðan óreiðumann, sem finnur
einskonar fróun í því, að telja
sér trú um samskonar ófamað
annara og jafnvel óska eftir hon-
um. Mennimir, sem standa á rúst-
unum, sem þeir hafa skapað í
viðskifta- og atvinnulífi landsins
myndu fúslega vilja geta bent ]
almenningi á, að bær náungans
stæði í björtu báli!
Bændur landsins hafa að vísu
búið við tekjuhalla á undanföm-
um árum. Með litlum undantekn-
ingum vinna þeir kappsamlega að
því, að rétta við efnahag sinn
og verjast vanskilum. Þeir munu
helst kjósa að fá að vinna störf
sín og leita sameiginlegra úrræða
óáreittir af skuldakóngum Rvík-
ur. Þeir munu seint trúa á það,
að þeim komi heil ráð frá þeim
mönnum, sem hafa sólundað fé
bankanna og skapað öldum og
óbomum skilamönnum landsins
sligandi vaxtakjör. Og ef þeir
menn gerast svo djarfir að kjósa
nýja ritstyrjöld út af ábyrgðum
og skuldamálum landsins, þá
munu þeir eiga í mörgu að snú-
ast um það að mál þau era rædd
til þrautar.
----o----
Bækur og listir.
„Minningar“.
Svo nefnast þrjár smásögur
eftir Einar Þorkelsson. Greinir
hin fyrsta, „Fósturbömin", frá
konu, er missir ástvini sína, eig-
inmann og fósturböm. Hún leit-
ar þá tilfinningum sínum útrás-
ar og lífi sínu festu á þann hátt
að gerast einbúi og kasta ást
sinni og umhyggju á fugla, mýs
og ánamaðka, auk þess að greiða
för þeirra, er viltir fara í hríð-
um og kaffenni. — önnur sagan,
„Svörtu göngin“ greinir frá hjá-
trúarfullri stúlku, einfeldning,
sem á í miklu stímabraki við að
reka drauga og ára út úr bæn-
um. Veður hún oftlega með beitta
hnífa móti þeim ófögnuði uns
slys hlýst af og hún skaðar
mann, sem hún mætir í göngun-
um. Fær hún upp úr því leið-
rétting villu sinnar. — Þriðja
sagan, „Bjargað úr einstigi“, er
reyndar önnur saga Rannveigar
í annari umgerð. — Þannig era
allar sögumar til þess gerðar að
varpa ljósi á mjög sérstæðar per-
sónur, og fágæta þætti í sálarlífi
manna. Fer hér sem víðar, að
tvímælis orkar um hversu vel er
stilt í hóf langsækni höfundarins.
— Stíll Einars og málfar er afar
sérlegt og um of á stundum.
Hann á fágæta orðkyngi og er
brothljóð í setningunum. Verða
margar lýsingar hans sterkar,
glöggar og eftirminnilegar.
Utan úr heimi.
Norsku kosningamar.
Kosningamar í Noregi í haust
gengu svo sem kunnugt er mjög
á móti íhaldsstefnunni þar í
landi. Bændur og þó einkum
verkamenn, unnu mikið á. íhalds-
stjómin, sem nú fer með völd,
hlýtur að fara frá þegar þing
kemur saman eftir áramótin.
Hinsvegar er ekki auðvelt að
spá hverju fram muni vinda í
Noregi. Verkamannaflokkurinn er
stærstur af flokkunum og að
sjálfsögðu verður honum boðið
að reyna að mynda nýju stjóm-
ina. En til að geta það, þarf
flokkurinn stuðning eða hlutleysi
frá vinstrimönnum eða bænda-
flokknum. I vissum málum eiga
þessir flokkar samleið, en í öðr-
um er allmikil andstaða. Auk
þess munu verkamenn ófúsir að
taka við stjórn, en vera samt í
minnihluta.
Vinstrimannaflokkurinn er ekki
stór, en hefir á að skipa mörgum
þektum mönnum er verið hafa í
stjórn áður. Kveður þar einna
mest að Mowinckel fyrram stjóm-
arforseta. Hann er mikill maður
vexti, fríður og karlmannlegur og
hinn skörulegasti í allri fram-
komu. Hann er einhver auðugasti
maður í Iandinu, en lætur ekki
fjársafnið binda sig íhaldinu.
Hann hefir áður verið stjórnar-
forseti og notið þá hlutleysis frá
hálfu jafnaðarmanna.
Mestur skörangur í liði verka-
manna heitir Tranmæl. Hann er
fæddur ræðumaður, viljasterkur
og skapmikill. Ekki er talið lík-
legt að verkamenn myndu fela
honum stjómarmyndun, ef til
þeirra kasta kæmi, fremur ein-
hverjum sem meira er hægfara.
Ihaldsmenn eiga ósigur sinn
mjög að kenna Bergehneykslinu
nafntogaða. Forkólfur þeirra,
Berge, sem mest bar á í kosning-
unum 1924 hafði þá sólundað 25
miljónum af ríkisfé til að halda
uppi fjárglæfrabanka einum í
þágu norskra fjárbrallsmanna.
Lét hann hvorki þingið eða hina
ráðherrana vita um þessa aðgerð
sína. Andstæðingar íhaldsins létu
svo sem kunnugt er draga Berge
fyrir landsdóm. Sannaðist sekt
hans margfaldlega, en íhalds-
menn beittu flokksfylgi til að
vemda ráðherra sína frá eðlilegri
dómfellingu. Tókst þeim að formi
til að eyða málinu, en landsfólkið
dæmdi nú sektardóm sinn yfir
framferði Berges og íhaldsmann-
anna norsku, með því að hrinda
þeim stórlega við kosningamar
og kjósa mest heitustu andstæð-
inga þeirra. Er helst að sjá sem
flokkar bænda og verkamanna
muni nú um stund eiga mestu
gengi að fagna í Noregi og fer
það að líkum að stærstu stéttir
landsins láti mest til sín taka
um stjórn landsins. Hitt er ann-
að mál, að í Noregi sem annars-
staðar mun oft hlaupa snurða á
í sambúð stéttarflokkanna.
J. J.
Alúðar þakkir fyrir auðsýnda hjálp og hluttekningu við frá-
fall og jarðarför mannsins míns, Þorsteins hreppstjóra Tómas-
sonar frá Skarði í Lundarreykjadal.
Ámý Árnadóttir.
Utan af landi.
Sigurður Kristinsson forstjóri
Sís hefir legið veikur, en er nú á
batavegi. Mun þó að líkindum
verða á því nokkur dráttur að
hann geti gengið að störfum sín-
um að nýju.
Vestur-Eyjafjöllum, síðasta
sumardag 1927: Sumarið er liðið
og fær þau eftirmæli, að það hafi
verið besta og blíðasta sumar í
manna minnum. Veðurfar hefir
verið óvenjulega hlýtt og stilt;
mátti heita, að aldrei hvesti svo
um sláttinn, að töf væri að
við heyvinnu, en það er óvenju-
legt hér í sveit, að ekki fari meira
og minna hey „út í veður og
vind“. Rétt í sláttarlokin misti
samt presturinn í Holti 60—70
hesta af heyi, og nokkrir menn
aðrir lítið eitt. — Heyfengur er
í minna lagi, vegna þess að
spretta var rýr, einkum á túnum,
en nýtingin bætir það upp. Mat-
jurtagarðar gáfu fádæma góða
uppskeru, sennilega alt að Vs
meira en í meðalári.
Kartöflusýki hefir stungið sér
niður á nokkrum bæjum og ger-
spilt uppskeranni. Á stöku stað
hefir líka orðið vart við sýki í
gulrófum. Mun hennar ekki hafa
orðið vart hér fyrr en nú.
Tvö íbúðarhús hafa verið bygð
í sumar hér í sveit, bæði úr stein-
steypu. Annað er á Seljalandi,
bygt í venjulegu sniði, en hitt á
prestssetrinu í Holti, og er það
bygt í sveitabæjasniði, með tveim
bustum, svipað húsinu á Berg-
þórshvoli, en þó að ýmsu frá-
bragðið því, og era þær breyting-
ar til bóta. — Er það fyrsta
steinhús af þessari gerð, sem
bygt hefir verið hér í sveitinni,
en nokkur steinhús hafa verið
bygð hér á síðari árum og gef-
ast vel.
Fyrsta rafmagnsstöðin í Rang-
árvallasýslu var bygð í sumar í
Hamragörðum hér í sveit. Fær
hún afl sitt úr litlum læk og er
leiðslan frá stöðinni heim að bæn-
um 180 m. löng. Stöðin hefir 6%
hestafl og nægir það til suðu,
ljósa og hitunar. Bræðurnir
Ormssynir í Reykjavík bygðu
stöðina, og virðist hún vera mjög
vönduð að öllu, en alldýr mun
hún vera orðin.
I Hamragörðum er umgengni
hin besta utan bæjar og innan.
Vatnsleiðsla var þar gerð fyrir
skömmu, nær 200 m. löng. Þar
er fagurt frá náttúrannar hendi,
hátt hamrabelti fyrir ofan bæinn
og sinn fossinn til hvorrar hand-
ar, Gljúfrabúi og Seljalandsfoss.
En Markarfljót rennur við tún-
fótinn og er illur nágranni. Spill-
ir það engjum jarðarinnar, sem
era mjög litlar, og má búast við
að þær eyðist þá og þegar. En
þeim Hamragarðafeðgum er
fjarri skapi að hopa af hólmi.
Ætla þeir að rækta nýtt tún í
heiðinni ofan við bæinn, þó það
sé allmiklum erfiðleikum bundið,
og nota til þess áburðinn, sem
rafmagnið bjargar frá eldinum.
Á öðrum bæ hér í sveit, Mold-
núpi, verður rafmagsstöð fullgerð
í haust. Era á nokkuð mörgum
bæjum hér sæmilega góð skilyrði
til rafmagnsnotkunar, en menn
hafa til þessa tíma séð í kostnað-
inn, sem eðlilegt er. Þó býst eg
við að fleiri fari nú á eftir, þeg-
ar ísinn er brotinn, enda er hér
um að ræða eina bestu lyftistöng-
ina að aukinni ræktun landsins,
sem búnaðinum er lífsnauðsyn.
Ný landssímastöð, 3. flokks,
verður sett á Seljalandi í haust.
S. V.
----o----
Á víðavangi.
Aðstaða Framsóknar.
Framsóknar- og samvinnumenn
er staddir mitt á milli tveggja
stríðandi öfgaflokka. Um lífs-
skoðun og skipulagsviðleitni fara
þeir bil beggja. Þeir eru Jafnað-
armönnum sammála um að brjóta
öfgar og yfirtroðslur fjárvaldsins
á bak aftur. En þeir vilja ekki
taka fram fyrir hendur einstakl-
ingsframtakinu, heldur fella það
í skorður skipulags og bróður-
legrar samvinnu. Þeir hugsa sér
skipulagið einskonar þjóðmála-
skóla og uppeldisstofnun, sem el-
ur í brjóstum frjálsra framtaks-
manna hæfileikann, til þess að
búa saman á jörðunni eins og
siðaðir menn. Samkvæmt lífs-
skoðun samvinnumanna, verða
skipulagsumbætumar og einstakl-
ingsþroskunin að fara saman, því
að skipulag, sem ekki á stuðn-
ing í almennum þroska, liggur
undir áföllum og fer í mola. Þessi
hófsama viðurkenning þróunar-
lögmálsins er eitur í beinum
öfgamannanna beggja megin. 1-
haldsmenn vilja engar skipulags-
umbætur, heldur skipulagslaust
rupl og áníðslu fépúka heimsins
eins og verið hefir. Jafnaðar-
menn hyggjast aftur á móti að
snögglækna meinsemdir mannfé-
lagsskipunarinnar með lagasetn-
ingum og bráðuni umbyltingum.
Þykir þeim hófsemi samvinnu-
manna illur þröskuldur á vegi,
með því að hún dragi úr og
skyggi á öfgamar hinum megin.
Líta þeir á samvinnumenn svip-
uðum augum eins og ofstækis-
fullir vínhatarar á hófdrykkju-
menn. — Þannig sitja samvinnu-
menn fyrir ádeilum úr tveimur
áttum og þurfa að vega á báðar
hendur jafnframt því að þoka
fram viðleitni sixmi. Ihaldsmenn
brigsla þeim um að þeir séu
grímuklæddir byltingamenn. —
Jafnaðarmenn saka þá um, að
þeir séu ekkert axmað en Ihalds-
meim númer tvö, sem hafi á sér
yfirskyn réttlætisins en svíki það
í flestum greinum. — Urræði
Framsóknar verður vitanlega, að
láta sér fátt um fixmast geip
hvorratveggja, en fara sínu fram.
i ,
Skátahreyfingin.
Tímanum hefir borist nýútkom-
in skátasaga, sem nefnist „Eg
lofa . . . .!“, eftir Vilh. Bjerre-
gaard. Þýðinguna hefir gert Ei-
ríkur J. Eiríksson, 16 ára gamall
piltur á Eyrarbakka og er hún
eftir atvikum prýðilega af hendi
leyst. Sagan gerist á upphafstím-
um skátahreyfingariimar í Dan-
mörku. Hún er fjörlega skrifuð,
skemtileg og göfgandi fyrir ung-
lingana. Sagan er prýdd myndum
og er 156 bls. á stærð. Kostnað-
armaður er Aðalst. Sigmundsson
skólastjóri. Er hann einn af for-
ystumönnum skátahreyfingarinn-