Tíminn - 17.12.1927, Síða 2

206
TlMINN
brcnt kJUrplaggið ofan i hrákadall I
lœknishúsinu í Hólmavík.
Sama dag, þann 19. júlí, setti dóm- !
arinn rétt í Hólmavík. Mœtir þá
fyrir réttinum Karl G. Jffagnússon '
lœknir. Skýrir yfirheyrður svo frá,
aö hann hafi hitt Jens AÖalsteinsson
á „planinu" í Hólmavlk kjördags-
morguninn. Hefði Jens skýrt sér frá
hver ljóður heíði orðið á kjörplaggi
sinu fyrir vestan. — Kveðst yfir-
heyrður hafa hitt Jens siðari hluta
sama dags og int hann þá eftir hvort
hann vœri búinn að kjósa og hefði
hann kveðið já við því. Hefði hanri
ennfremur int eftir hvort Jens hefði
tekið kjörplagg sitt og hefði Jens þá
sagt: „Já, það er héma“ og dregið
það upp úr vasa sínum. Kveðst yfir-
heyrður hafa spurt hvort hann
(Jens) vildi sýna sér það og hefði
hann sagt það velkomið og rifið
opið stóra umslagið, en „óupprifið
hefði það komið upp úr vasa hans“.
Kveðst yfirheyrður þá hafa rifið upp
innra umslagið, skoðað seðilinn „og
þá strax sagt við Jens: „þér hafið
kosið rétt“ og sýnt Jens seðilinn;
hafi þá Jens sagt: „þetta er ekki mín
bendl. petta er falsað". Kveðst þá
yfirheyrður hafa spurt Jens, hvort
hann hugsaði sér að gera nokkuð í
þessu, en Jens aftekið það, „seðill-
inn vœri ónýtur“. Kveðst yfirheyrður
þá hafa sagt: „Eg eyðilegg það þá“
og Jens hafi jankað því og farið,
með þvi að hestur hans hafi beðið
órór fyrir utan, og skilið kjörplöggin
eftir. Kveðst yfirheyrður þá hafa
farið að skoða kjörplöggin nánar.
Aðspurður kveðst hann ekki muna,
hvaða .vítundarvottar hafi staðið á
vottorðinu né heldur nafn hrepp-
stjóra, en ætlar það hafa verið úr
ögurnesshreppi. — Kveðst yfirheyrð-
ur einkum hafa borið saman rithönd
Jens undir vottorðinu og rithöndina
á seðlinum og hafi „komist að þeirri
niðurstöðu, að vafasamt myndi
þykja að sama rithönd væri á báð-
um“. Út af þessu kveðst hann svo
hafa hugsað með sjálfum sér „að
það væri ekki hans að eyöileggja
seðilinn og ákvað því að afhenda
Jens hann“. — Hafi hann síðan dag-
inn eftir afhent Jens kjörplöggin og
hann brent þau ofan i hrákadall
í lorstoíunni, að sér ásjáandL
Framburði þeirra læknisins og
Jens Aðalsteinssonar um atvik, er
kjörplaggið var brent, ber saman.
Aðspurður skýrir Jens frá því að
hann hafi kveykt í kjörplagginu með
eldspýtu upp úr sínum eigin vasa.
Rannsókn dómarans laut að því,
meðal annars, með hverjum hætti
umræddir atkvæðaseðlar þeirra
manna er greiddu atkv. utan kjör-
staðar hefðu borist úr fsaíjarðar-
sýslu á Strandir. Fékst um það
vitnisburður tveggja manna. Kristinn
Friðrik Benediktsson skýrir svo frá
fyrir rétti í Hólmavík 20. júlí að
hann haíi „tekið á móti þeim sem
prívat maður úr höndum frambjóð-
andans Bjöms Magnússonar, að því
er hann frekast minnir, þegar Bjöm
var hér á ferð (þ. e. í Strandasýslu)
með ráðherra Magnúsi Guðmunds-
syni“. Kveðst vitnið hafa geymt
bréfín í peningaskáp póstsjóðsins
kyrrum kjörum þangað til á kjör-
degi. — Jón Halldór Jónsson bóndi
í Tröllatungu skýrir svo frá fyrir
rétti þar 20. júli, að hann hafi ver-
íð umboðsmaður Bjöms Magnússon-
ar á kjörfundinum að Heydalsá og
haft með sér þangað kjörplögg þeirra
Runólfs og Aðalsteins. En ,4 sínar
hendur segir vitniö þessi bréf kom-
in frá Bimi Magnússyni, og þau sér
afhent á Hólmavik, þegar hann (B.
M.) ásamt Magnúsi Guðmundssyni
ráðherra hafi haldið fund þar“.
Er þá hér með lokið yfirliti um
Strandaprófin. Niðurstaða þeirra
virðist í aðalatriðum vera þessi:
1. Lagður fram falsaður seðill AÖal-
steins Aðalsteinssonar.
2. Tveír menn aðrir, Jens og Run-
ólfur, bera það undir eiðstilboð,
að seðlar sinir haíi verið íals-
aðir. Og er framburður Jens
studdur af framburði Karls G.
Magnússonar læknis í Hólmavik.
3. Bjöm Magnússon hefir flutt seðl-
ana norður á Strandir.
Rannsókn
Steindórs Gunnlaug'ssonar
Með skipunarbréfi dags. 14. júlí
1927 var Steindór Gunnlaugsson full-
trúi í dómsmálaráðuneytinu skipað-
ur, „í forföllum hins reglulega dóm-
ara“ í ísafjarðarsýslu, til þess að
halda áfram rannsókn málsins.
Hinn setti dómari þingaði fyrsta
sinn í málinu á ísafirði 15. júlí.
Mætir fyrstur fyrir réttinum Hálf-
dán Hálfdánarson. Gaf hann skýrslu,
spm að öllu leyti er samhljóða fyrri
skýrslu hans. Neitar þverlega „að
geta geíið upplýsingar um hvemig
standi á hinum meintu nafnabreyt-
ingum, en sjálfur kveðst hann ekki
vera valdur að því, né heldur vita
til að aðrir séu valdir að því“. —
Skýrir yfirheyrður frá því, „að eftir
því sem hann muni best, þá hafi
samtals 12 kosið hjá sér fyrir kjör-
dag af þeim, sem staðið hafi á kjör-
skrá í Hnífsdal“. Auk þess hafi kos-
ið hjá sér 4 úr Strandasýslu, og
„hafi þeir allir tekið atkvæðaumslög
sín með sér“. Sama máli sé að gegna
um 1 kjósanda úr Barðastrandar-
sýslu, 6 af ísafirði og 1 úr Skagafirði.
„Mættur var fyrir rsttinum frjáls og
óhindraður gæslufanginn Eggert
Halldórsson frá Hnífsdal og var al-
varlega ámintur um sannsögli.
Dómarinn gekk á yfirheyrðan um
hríð og spurði hann ítarlega um
málið, en hann kvaðst engar upp-
lýsingar geta gefið frekari en áður
og neitaði að hann væri að nokkru
leyti valdur að nafnabreytingum
þeim, sem kært hefir verið yfir.
Upplesið, staðfest, farið með gæslu-
fangann aftur í fangahúsið“.
Tveimur dögum síðar yfirheyrir
dómarinn gæslufangana aftur. Er
framburður þeirra nær eingöngu end-
urtekning á fyrri skýrslum. Hálfdán
Hálfdánarson skýrir svo frá, að hann
minni að hann hafi fengið 35 utan-
kjörstaðaratkvæöisgögn hjá sýslu-
manni um það leyti sem framboðs-
frestur var úti og hefði hann skilað
sýslumanni 10 stykkjum aftur af
þeim, en hefði ekki haft nein slík
kjörgögn fyrir“.
í þessu réttarhaldi og hinu næsta
þann 18. júlí mættu fyrir réttinum,
að tilhlutun dómarans, Haraldur
Guðmundsson alþingismaður, Finnur
Jónsson póstmeistari og Ingólfur
Jónsson bæjargjaldkeri. Voru þeir
yfirheyrðir um atvik þau er gerst
hefðu, þegar hinir 4 kærendur komu
til ísafjarðar með kjörplögg sín og
báru fram kærur sínar. Hafði Hall-
dór Kristjánsson opnað atkvæðaum-
slag sitt í viðurvist þeirra. Hafði
Ingólfur ritað fyrir þá uppkast að
kærunum en Vilmundur héraðslækn-
ir Jónsson hafði hreinskrifað þær. —
Var framburður þeirra um öll atvik
samhljóða framburði kærendanna. —
Ingólfur Jónsson bar það fyrir rétt-
inum „að Sæm. Sæmundsson skip-
stjóri í Hnífsdal hafi nokkrum dög-
um eftir að þetta gerðist sagt sér,
að Hálfdán Hálfdánarson hreppstjóri
hefði gert tilraun til þess á þriðju-
dagsmorguninn 5. þ. m. (þ. e. júlí)
að ná 2 atkvæðum, er greidd höfðu
verið hjá honum og hann beðið
Krlstján Jónsson frá Nesi í Grunna-
víkurhreppi fyrir, en það hefði mis-
tekist að fá þau, og Kristján farið
með þau norður". þessum fram-
burði neitaði nefndur Sæmundur
síðar undir rannsókn málsins. En
gæslufanginn Hálfdán Hálfdánarson
neitaði honum eindregið í réttarhaldi
sama dag.
Næstu daga þingaði dómarinn í
málinu. Kallaði hann þá fyrir rétt,
meðal annara kærenduma fjóra. Eft-
ir allítarlega yfirheyrslu feldi hann
úrskurði um, að þeir skyldu allir
settir í gæsluvarðhald. Forsendur
fyrir úrskurði um fangelsun Sumar-
liða Hjálmarssonar voru „að nokkuð
ósamræmi væri í framburði" hans
og „að hans framburður er ekki að
öllu leyti samhljóöa framburði nokk-
urra vitna í málinu". Að öðru leyti
eru forsendur úrskurðanna þær, að
„framburður kærendanna sé ekki í
fullu samræmi við framburð vitnis"
og „að rannsókn málsins sé skamt á
veg komið“. þykir mega ráða af for-
sendum dómarans, að þær séu bygð-
ar á eftirgreindum atriðum: Sumar-
liði man ekki eftir, að aðrir hafi
verið viðstaddir, er gengið var frá
atkvæði hans i Hnífsdal, en þeir
Hálfdán og Eggert. En Kristinn Pét-
ursson var vottur að atkvæðagreiðslu
hans. Hann neitar því að hafa
þuklað á umslagi sínu, áður það
var brotið upp í votta viðurvist á
ísafirði, 5. júli. En það bar vitnið
Ingólfur Jónsson í réttinum. Og
hann kveðst ekki þekkja rithönd á
nöfnum, er hann hafði sjálfur skrif-
að í réttinum. — Halldór Kristjáns-
son þekkir rithöndina á tveimur
seðlum, er hann heíir skrifað í rétt-
inum, en er óviss um þann þriðja
og hann man ekki hvaða dag kosn-
ingin fór fram í Hnífsdal. „Kveðst
vera búinn að gleyma því“. — Fram-
burður þeirra Kristins Péturssonar
og Sigurðar Guðm. Sigurðssonar er
ekki í fullri samhljóðan við fram-
burð vitnisins Ingimars Bjamasonar
um orð er fallið hafi á ákveðnum
stað og stundu milli þeirra og vitn-
isins um kosninguna í Hnífsdal.
Meðal þeirra er mættu fyrir rétti
að tilhlutun dómarans voru þessir
menn:
Sigurður Kristóbert Sigurðsson,
Árni Jónsson,
Gisli Jón Hjaltason,
Bæring Einarsson og
Einar Ólafur Eyjólfsson.
Höfðu þessir menn allir kosið í
Hnífsdal hjá Hálfdáni hreppstjóra 4.
júlí. Lagði dómarinn fyrir þá að
finna seðla sína í seðlafúlgu Norð-
ur-ísafjarðarsýslu. Kristóbert „kveðst
ekki fyllilega treysta sér til að
þekkja sína ríthönd á atkvæðaseðlin-
um, en telur þó rithendina á ein-
um atkvæðaseðli, er dómarinn sýndi
honum, líkjast mikið sinni rithendi,
án þess þó að það (vitnið) treysti
sér til að fullyrða, að það sé sín rit-
hönd“. — Seðillinn var ekki þing-
merktur. — Ámi „kveðst þekkja rit-
hönd sína á einum atkvæðaseðli, er
þingmerktist sem rskj. nr. 16“. Sjá
prentm. nr. 19. — Gísli „telur sig
þekkja rithönd sína á einum at-
kvæðaseðli, er þingmerktist sem rskj.
nr. 17“. Sjá prentm. nr. 14. Bæring
„kveðst þekkja fyrir víst rithönd
sína á einum seðli með nafni Finns
Jónssonar og þingmerktist hann sem
rskj. nr. 19“. Sjá prentm. nr. 16. —
Og Einar O. Eyjólfsson „kveðst
þekkja fyrir víst sinn atkvæðamiða
með nafrri Finns Jónssonar á og
þingmerkist hann sem rskj. nr. 20".
Prentm. nr. 11. — Ekki tók dómar-
inn rithandarsýnishom þessara
manna í réttinum til samanburðar
við þá seðla, er þeir töldu myndu
vera sína seðla.
Kristján Jónsson bóndi í Nesi mæt-
ir fyrir rétti á ísafirði 22. júlí. Ber
hann það, að Bæring Einarsson hafi
beðið sig fyrir 2 atkvæðaumslög til
fyrirgreiðslu norður í Grunnavíkur-
hrepp. Hafi hann, rétt áður en hann
fór norður, „hitt hreppstjórann i
Hnífsdal og hefðu þá kosningarnar
komið til tals og sömuleiðis kosn-
ingaumslög þau, sem vitnið geymdi
og segir það (vitnið) að hreppstjór-
anum hafi farið orð á þá leið, að
það væri nógu gaman að sjá utan
á umslögin, en svo hefði það tal
fallið niður og hreppstjórinn ekki
frekar á það minst“.
Dómaranum höfðu borist símskeyti
frá Halldóri Júlíussyni sýslumanni,
er fór með rannsókn málsins í
Strandasýslu. Út af þeim skeytum
kallaði hann fyrir rétt Gisla Sæ-
mundsson ráðsmann á Ögri og Vem-
harð Einarsson hreppstjóra í Hvitá-
nesi, til þess að taka af þeim skýrslu
um hversu til hafi háttað um at-
kvæðisgreiðslu Jens Aðalsteinssonar
er hann greiddi atkvæði á Ögri og
um getur i Strandaþætti málsins. —
Bar skýrslum um það algerlega sam-
an við framburð nefnds Jens Aðal-
steinssonar. þá bar og Gísli ráðs-
maður á Ögri, að atkvæðið hefði ver-
ið sent með símareikningum til
Björns Magnússonar á ísafirði.
Er hérmeð lokið yfirliti um rann-
sókn Steindórs Gunnlaugssonar. Ef
leitað er eftir niðurstöðu af rann-
sókninni, er hún helst sú, að fjórir
af fimm mönnum, er atkv. greiddu
hjá Hálfdáni hreppstjóra í Hnífsdal
og grunur lék á um, að kynnu að
eiga falsaða seðla í seðlabunka Norð-
; ur-ísafjarðarsýslu álíta sig finna sína
| réttu seðla. Hinn fimti, Sig. Kristó-
' bert, er svo óviss, að seðill hans er
| ekki þingmerktur.
Ekki verður hér getum leitt að því
i hvaða ályktanir rannsóknardómarinn
: hefir dregið af rannsókn sinni. Hér
| að framan hefir verið gefið nokkurt
yfirlit um rannsóknaraðferðir hans.
Meðal annars var tekin í heilu lagi
fyrsta prófun hans á gæslufanganum
Eggert Halldórssyni. Til viðbótar má
benda á, að fyrir rétti 20. júlí, kveðst
Eggert muna „að „elnhverjir“ kjós-
endur, er stóðu á kjörskrá í Stranda-
sýslu, hafi greitt atkvæði hjá hrepp-
stjóranum í Hnífsdal“. Lætur dóm-
arinn þetta nægja og innir ekki frek-
ar e.ftir því, hvorki þá né síðar,
hverjir þessir „einhverjir" hafi ver-
ið. Virðist aí þessu mega ráða að
dómarinn hafi litið svo á, að um-
ræddar atkvæðagreiðslur í Hnífsdal
muni ekki hafa verið athugaverðar.
— ,Enn má benda á það, að er hann
leysir úr gæsluvarðhaldi þá Hálf-
dán og Eggert, lætur hann svo um
mælt um hvorn þeirra, að hann á-
líti „ekki nauðsynlegt að halda fang-
anum lengur í gæsluvarðhaldi vegna
rannsóknar málsins, enda þótt
henni kunni eitthvað að verða hald-
ið áfram ennþá". í samræmi við
þetta álit dómarans er sú ráðstöfun
hans, að leysa alla úr gæsluvarð-
haldi, áður en hann lætur af rann-
sóknarstarfinu.
Önnur rannsókn
Odds Gíslasonar.
Næst þingar Oddur Gíslason i mál-
inu 1. september. Var rannsókn sú
risin af Strandaprófum og laut að
því að rekja feril atkvæða þeirra
manna af Ströndum, er atkvæði
greiddu í ísafjarðarsýslu, eigi síst i
Hnlfsdal. Var einkum yfirheyrður
Björn Magnússon símastjóri, er ját-
aði að hafa flutt atkvæðin norður.
Að öðru leyti upplýstist ekkert um
þetta -efni. Hálfdán og Eggert mót-
mæltu framburði þeirra Aðalsteins
og Runólfs; kváðu þá hafa tekið með
sér atkvæðin, þegar er þau voru
greidd og Birni Magnússyni er alger-
lega varnað minnis um, hver hafi
fært honum atkvæði þeirra Aðal
steins og Runólfs. Hitt man hann að
atkvæði Jens Aðalsteinssonar var
honum sent með símareikningum.
Rannsókn
Halldórs Kr. Júlíussonar.
Með konunglegri umboðsskrá dags.
11. okt. 1927 var Halldór Kr. Júlíus-
son sýslumaður í Strandasýslu skip-
aður rannsóknardómari í málinu. Er
honum gefið vald til þess að þinga
í málinu hvar á landinu, sem hann
telur henta, hefta frelsi manna, ef
hann telur nauðsyn til bera og kalla
menn til vitnisburðar og yfirheyrslu
án tillits til dómþinghár þeirra, er
stefndir kynnu að verða innan
þriggja mílna.
þingaði Halldór Júlíusson íyrsta
sinn í málinu í Hnifsdal 13. októ-
ber og yfirheyrði mjög ítarlega þá
Hálfdán Hálfdánarson og Eggert
Halldórsson. Hafði dómarinn þann
hátt að taka af mönnum æfiferils-
skýrslur. Héldu yfirheyrðir fast og
eindregið við fyrri framburð og
þvemeituðu allri hlutdeild eður vitn-
eskju um fölsun atkvæða á síðast-
liðnu sumri. Var lagður fyrir þá
framburður Aðalsteins og Runólfs
um eftirgangsmuni yfirheyrðra við
nefnd vitni um að greiða atkvæði
í Hnífsdal og lýsa þeir það alt til-
hæfulausan uppspuna. —
Dómarinn sýndi Hálfdáni Hálfdán-
arsyni „þá 5 kjörseðla, sem telja
verður falsaða og heldur yfirheyrður
því eindregið og einarðlega fram, að
hvað sem um það sé, þá sé hann
alsaklaus af þeim fölsunum og hafi
slíkt átt sér stað, þá sé það sömu-
leiðis án allrar sinnar vitundar og
gagnstætt vilja sínum að öllu leyti
hafi það komið fyrir á sínu heimili.
Yfirheyrður játar það að ónotaðar
birgðir af utankjörstaðar kjörgögn-
um hafi ekki verið lokaðar niður og
Eggert vitað af þeim og því haft að-
gang að þeim — — —“.
þann 15. okt. kveður dómarinn
upp þann úrskurð að „þar sem bein
sönnun virðist vera fengin íyrir því
bæði með vitnisburði fjögurra eið-
festra vitna og framkomu 5 kjör-
gagna að atkvæðafölsun hafi átt
sér stað á skrifstofu Hálfdánar Hálf-
dánarsonar o. s. frv.“ „og alt, sem
fram er komið í málinu hnígur f þá
átt, að téður fyrrv. hreppstjóri og
Eggert Halldórsson séu valdir að
fyrgreindum fölsunum11 þá beri að
setja Hálfdán í gæsluvarðhald en
einangra Eggert í sjúkrahúsl ísa-
fjarðar, þar sem hann, að dómi hér-
aðslæknis, ekki þoli vist í fanga-
húsinu heilsunnar vegna.
Næsta dag fór dómarinn til Hnífs-
dals, til þess að framkvæma varð-
haldsúrskurðinn og voru í fylgd með
honum lögregluþjónn og réttarvitni.
En er þangað kom, neituðu þeir
Hálfdán*) og Eggert að hlýða dómar-
anum. Höfðu þeir og menn þar fyr-
ir, er voru viðbúnir að hindra fram-
kvæmd úrskurðarins. þetta votta
þeir, er úrskurðinn birtu, með svo-
feldum orðum:
„— — en þeír voru með liðsafnað
fyrlr, til þess að hindra fangelsunina
og hafði rannsóknardómarinn ekki
liðsafnað, til þess að framkvæma
kvæma hana“. Rskj. nr. 5.
Hvarf dómarinn frá við svo búið
að því sinni, en 27. okt. fór hann að
nýju til Hnífsdals og framkvæmdi
úrskuröinn.
Á réttarhaldi á ísafirði 17. okt.
mætir meðal annars Jóna Jóhanna
Jónsdóttir til heimilis á ísafirði. Hún
kveðst hafa greitt atkvæði í Hnífs-
dal, þar sem hún var í fiskvinnu
síðastliðið vor. Staðhæfir hún „að
Hálfdán hafi margsinnis oft beöið
sig um að kjósa í Hnífsdal" og
sagt, er hún skoraðist undan því,
að það myndi verða svo mikil vinna
9. júlí, „að hún gæti ekki farið inn
á ísafjörð, en hún aftur á móti ekki
talið það lengri spöl en svo, að hún
gæti fengiö frí til þess“.
Með þessum framburði hefst nýx
þáttur í Hnífsdalsmálinu. það upp-
lýstist i næstu réttarhöldum að
nokkrir kjósendur, búsettir á ísa-
firði, fóru eða voru fluttir út í
Hnífsdal, til þess að greiða þar ut-
ankjörstaðaratkvæði. Gerði dómarinn
sér far um að grenslast eftir ástæð-
um til þeirrar ráðabreytni, þar sem
virðast mátti, að nefndir kjósendur
hefðu eigi síður getað greitt atkvæði
hjá bæjarfógetanum á ísafirði. Fer
mismunandi sögum um ástæðumar.
Jakob Rósinkar Eliasson og Er-
lendur Simonarson sjómenn á ísa-
firði, kveðast báðir hafa kosið í
Hnifsdal. Sem ástæðu greina þeir
hvor um sig að þeir hafi kosið 1
Hnífsdal af því að þeir hafi orðið
hinum samferða og hann hafi ætlað
að kjósa þar. pó ber Jakob að Er-
lendur hafi „verið beðinn að kjósa
út í Hnífsdal af Bjama Bjamasyni
keyrara“ og „að bílferðina út í
Hnífsdal hefði Bjami Bjamason
kostað“.
Atkvæði þessara kjósenda mislögð-
ust í umslögin, þannig að Jakob fer
með atkvæðaseðil Erlends í sínu um-
slagi en Erlendur með Jakobs. Báðir
bera þeir að Bjami Bjamason hafi
mælst til þess að þeir afhentu sér
atkvæðin til geymslu en þeir neitað
og skilið þau eftir í vörslum kvenna
sinna, er þeir fóru á sjó. Hvoragu
kjörplagginu var framvísað á kjör-
degi og telja báðir að það hafi senni-
lega verið af því, aö kvittur var
kominn upp um atkvæðafölsun í
Hnífsdal og brendi kona Erlends
kjörplagg manns síns, en atkvæða-
*) þegar dómarinn kom, til að
framkvæma úrskurðinn, sagði Hálf-
dán við hann: „þér hafið ekkert
lögregluvald hér í Hnífsdal" og
svaraði dómarinn: „í þessu máli
hefi eg lögregluvald um land alt“.
— í frásögu sinni kleip „Vestur-
land“ framan af ummælum dómar-
ans, svo frásögnin yrði boðlegur
„Vesturlands-sannleikur" 1