Tíminn - 21.12.1927, Side 1

©jaíbfert
99 afgrei&slumaður í i m a n s er
Kannaeig þor'stemsöóttir,
Sambanöst)úsinu, SeYfjaDÍf.
2^.fgtei5sía
(T i m a n s er í Samban&sfjúsinu.
©pin baglega 9—\2 f. i).
Simi 496.
XI. 4r.
Reykjavík, 21. desember 1927.
56. blað.
Ofvöxtur
kaupstaðanna
Dagblöðin í Reykjavík hafa
undanfama daga vakið athygli
manna á vörusýningum kaup-
manna núna fyrir jólin. Ekki er
torskilin viðleitni manna að selja
vöru sína og í vörusýningum
þessum kemur 1 ljós talsvert mik-
ið af listrænu viti og smekkvísi,
sem út af fyrir sig er til mikill-
ar prýði. — En vörusýningar þess-
ar eru önnur hliðin á andstæð-
um í þjóðlífi fslendinga, sem
vert er að benda á og hugleiða.
— Eru annarsvegar atvinnufyrir-
tæki landsmanna, landbúnaður og
sjávarútgerð, hlaðin skuldum og
aðkrept margvíslega. Hinsvegar
glæsilíf oddborgara og vörusýn-
ingar, sem vel má ætla að standi
fyllilega á sporði samskonar sýn-
ingum í höfuðborgum álfunnar.
Eru þar saman komin þvílík
kynstur af glysvamingi og ó-
hófsvörum, að því líkast er sem
íslendingar viti ekki aura sinna
tal.
Tvær em meginorsakir til fjár-
hagsvandræða íslendinga þessi
síðustu ár. önnur er sú að þjóð-
in eyðir, þegar á alt er litið,
langt um efni fram. Verð fram-
leiðslunnar svarar ekki til eyðsl-
unnar í landinu. Hin er sú að ó-
viturlegar og óvægilegar ráðstaf-
anir fjármálastjómarinnar árið
1925 íþyngdu öllum framleiðend-
um afskaplega og bundu lands-
mönnum byrðar, sem núlifandi
kynslóð verður að skila að mestu
yfir á bak þeirrar næstu. Það ár
nam tap samvinnubænda einna
saman, orsakað af gengishækk-
uninni, um miljón króna eða ná-
lega þriðjungi sameiginlegra við-
skiftaskulda þeirra. Og sum
stærstu framleiðslufyrirtæki þjóð-
arinnar greiddu minni tekjuskatt
en meðalvinnukona.Að sama skapi
hækkuðu krónur fjáreignamanna,
sem þeir höfðu grætt á verslun
lággengisáranna.
Hringrás veltufjárins hefir far-
ið fram nær eingöngu við sjó-
inn. Afli þess hefir verið beitt
til að skapa nýmyndun á mölinni.
Mikill hluti fjárins er sokkinn í
töp og reksturshalla, án þess að
grundvöllurinn undir framtíð
bæjanna sé að traustari. Flótti
af fornum stöðvum þjóðarinnar
og forsjárlaust rányrkjukapp hef-
ir farið saman. Og nú blasa við
ömurlegar andstæður. Annars-
vegar vanhirtar sveitir, þar sem
mjög dregst í efa, jafnvel í
bestu héruðum, hvort bændur fái
haldist við bú. Hinsvegar glys-
vörusýningar í Reykjavík þvílík-
ar sem í stórborgum álfunnar og
óhófslíf, þar sem verkalýður
víðsvegar að af landinu eyðir
verkkaupi sínu og efnum þjóðar-
innar er varpað í svelg eyðsl-
unnar.
Þjóðin hefir í bili yfirbygt
landið að borgum. Reykjavík er
eins og risavaxið höfuð á þeim
vanþroska líkama, sem kiknar
undir þunganum. Örlög bæjanna
eru óráðin. Framtíð þeirra velt-
ur á vonum og ástæðum, sem Is-
lendingar fá litlu ráðið um, þ. e.
markaði og fiskigöngum. Hins-
vegar er að engu að hverfa, ef
þjóðin vildi að nýju leita á forn-
ar stöðvar. Með áframhaldandi
vanhirslu tekur bygðin að falla
í dölum inni og hálfgrónar mold-
arþústir drúpa þar yfir gleymdri
sögu.
Við höfum unnið mikil þrek-
virki við sjóinn. En við erum að
slitna upp úr fornum jarðvegi
áður en við festum rætur í nýj-
um. Og við erum í blindu veiði-
kappi að brjóta brýrnar að baki
okkar, áður en vegur er fær inn
í nýja framtíð. Enginn, sem skil-
ur framskrið hinnar hagnýtu
menningar, heldur því fram, að
íslendingar eigi ekki að sækja á
d.júpmiðin með breyttum og
bættum tækjum. En þeir sem
skilja lögmál sögulegrar þróunar
og tengsli þau, er binda óspilta
menn við ættarstöðvar, vita, að
hætta er á ferðum, þegar þjóðin
tekur að sækja öll á hafið.
Islendingar hafa fómað mjög
mörgum miljónum króna á altari
þjóðframfaranna. Þær eru sokn-
ar í mishepnuð veiðibrögð. Samt
er framtíð bæjanna ótrygð.
Bjargráð þeirra verður: aukin
ræktun og iðja samfara hófsam-
legri veiðibrögðum.
En meginbjargráð þjóðarinnar
verður aukið landnám í sveitum
landsins. Sjávarafli getur orðið
svipull og markaðsvonir svikular.
En vel ræktuð jörð bregst aldrei
með öllu. Hinn lífssækni gróður,
sem rís móti vaxandi degi á
hverju vori, skilar átökum kyn-
slóðanna með vöxtum og vaxta-
vöxtum. Snúi þjóðin orku sinni
meir en verið hefir um skeið frá
rányrkju til ræktunar, munu al-
grónar blómlegar sveitir vottá) að
þjóðin hefir lagt fjármuni sína
og handtök á tryggan stað.
----o-----
Hnífsdalsmálið og Mbl.
„Bölvaður dóni er N. N., hann
drekkur „koges“! — og svo er
hann svo nískur á hann“, sagði
karl einn um stéttarbróður sinn!
Líkt fer Mbl., er það ámælir Tím-
anum fyrir að birta skýrslu um
Hnífsdalsmálið, af því að það
sjálft fékk ekki aðgang að rann-
sóknarplöggum málsins.Læst Mbl.
hafa verið hlutlaust í málinu og
getur ekki fjarstæðara öfugmæli.
Blaðið kostaði því til, að fá sím-
leiðis til birtingar úr „Vesturl.“
þá ósvífnustu grein, sem nokkru
sinni hefir birst um nokkurn
fulltrúa réttvísinnar hér á landi.
Hví skyldi rannsóknardómarinn
leyfa aðgang að rannsóknarskjöl-
um málsins því blaði, sem hafði
aðhafst þá óhæfu. — Það er al-
veg tilhæfulaust, sem Mbl. segir,
að skýrsla Tímans sé „lituð“.
Hún er, eins og tilvitnanir sýna
berlega, algerlega nákvæm og í
samræmi við gögn málsins. Mbl.
á það við sjálft sig, ef því þykir
málstaður hinna grunuðu manna
vera „hömulega“ kominn. Það
segir: „Hörmulegast er ástandið
gagnvart þeim sem ákærðir eru“,
því að þeir virðast „réttlausir"
á meðan á rannsókninni stendur.
— En höfuðgögn málsins hafa
verið send til Scotland Yard og
hinir grunuðu menn eru frjálsir
ferða sinna, þó að viðlagðri
tryggingu. Þetta „réttleysi"
þeirra hlýtur því að felast í
þessu, að Mbl. fékk ekki að rang-
færa plögg málsins og taka þann-
ig svari manna, sem grunur hef-
ir fallið á. — Allir, sem fylgst
hafa með málinu og afskiftum
Mbl. munu fallast á, að því hafi
verið sýnd réttmæt og hæfileg
lítilsvirðing og má það sjálfu sér
um kenna.
Utan úr lieimi.
Þýskaland og AustuiTíki.
Eitt af vandamálum banda-
þjóðanna er að hindra samdrátt
Austurríkismanna og Þjóðverja
og samruna þessara tveggja
þjóða í eitt ríki. Þykja Frökkum
og Englendingum Þjóðverjar
nógu mannmargir og líklegir til
harðrar mótstöðu ef til nýrrar
styrjaldar kemur, þó ekki sé bætt í
við Austurríki, með einni af höf-
uðborgum álfunnar, Vínarborg. |
Austurríki á í vök að verjast, j
ekki síst með hina miklu og
frægu höfuðborg. Áður var Vín i
miðstöð í stóru keisaradæmi, sem :
taldi um 50 miljónir. Þar voru
meginstöðvar stjórnarvalds, fjár-
mál og verslunar úr öllu hinu j
víðlenda en ósamstæða ríki. Með í
Versalafriðnum leystist keisara-
dæmið upp eftir þjóðerni, og nú
er Austurríki ekki nema dálítill
landskiki, með nokkrum miljón-
um íbúa kringum miljónabæinn
Vínarborg. En Austurríki er
þýskt að þjóðerni, máli og menn-
ingu. Og ef sanngimi og réttlæti
réði mestu um líf þjóðanna, þá
myndi flestum finnast alveg
sjálfsögð réttlætiskrafa að
Þýskaland og Austurríki væru
eitt ríki með tveim höfuðborg-
um: Berlín, sem er mótuð af
dugnaði, hörku og smekkleysi
Prússa, og Vín, sem er glæsileg-
asta heimkynni hinnar mildu,
djúpu og fáguðu menningar Suð-
ur-Þjóðverja.
Fyrir skömmu voru tveir af
helstu leiðtogum þýska ríkisins í
kurteisisheimsókn í Vínarborg.
Það voru þeir Mai*x og Strese-
mann. Margar ræður voru haldn-
ar við þessa samfundi og stjórn-
málamenn og blöð Frakka og
Englendinga veittu nákvæmlega
eftirtekt hverri hreyfingu Þjóð-
verjanna og hverju orði sem sagt
var. En bæði Þjóðverjar og Aust-
urríkismenn gættu sín vel. Ekk-
ert orð féll opinberlega, sem
benti á of mikinn samdrátt
frændþjóðanna. Marx lét falla orð
um þjáningar og böl heimsstyrj-
aldarinnar. Stresemann talaði um
Locarno og ævarandi frið þjóð-
anna.
En sum stórblöð íhaldsmann-
anna þýsku stiltu miður í hóf í
leiknum. Þau töluðu um „þögul-
an samruna“, létu ótvírætt á sér
skilja, að þýska þjóðin ætlaði sér
að ná Austurríki í varanlegt fé-
lag við sig. Hlutleysi stjórnar-
innar væri aðeins látalæti og yf-
irdrepsskapur.
Og bandamenn trúa betur þess-
um blöðum, um þetta mál, held-
ur en skálaræðunum frá Vínar-
borg. J. J.
----o-----
Grænmetis-námskeið. Kvenréttinda-
félag íslands gekst fyrir matreiðslu-
námskeiði í sept. s. 1. Var þar kend
meðferð og matreiðsla grænmetis og
niðursuða berja. Um 80 konur gift-
ar og ógiftar tóku þátt í námskeið-
inu. Varð það mjög vinsælt, enda
stórþarft. I-Iefir heyrst að félagið hafi
í liyggju að gefa út matreiðslubækl- .
ing, þar sem sagt verður fyrir um
meðferð grænmetis og hagnýtingu
innlendra ávaxta.
----O-----
Minnisblöð
„Pólitísk kaupfélög“.
1. Björn Kristjánsson og aðr-
ir ofsækjendur kaupfélaganna
endurtaka sífelt þá fullyrðingu,
að kaupfélögin hafi verið „dregin
inn í flokkapólitíkina“. En þéir
hafa aldrei fært minstu rök fyrir
þeirri staðhæfingu.
2. Hér skal nú staðhæfingu
þessari hnekt með rökum og um
leið skorað á andstæðingana að
færa mótsett rök, ella kyngja
fullyrðingum sínum og heita vís-
vitandi ósannindamenn í þokka-
bót.
3. Því aðeins er félagsskapur
pólitískur að hann hafi afskifti
af pólitískum málefnum, taki þau
til umræðu á fundum sínum og
geri um þau ályktanir í gerða-
bókum. Þetta hafa íslensku kaup-
félögin aldrei gert.
4. Kaupfélögin íslensku hafa
hlutast til um aðeins eitt lög-
gjafarmálefni. Þau beittu sér
fyrir því að samið yrði og lagt
fyrir þingið frv. til laga um sam-
vinnufélög. Þannig laut þetta
eina löggjafarmálefni að þeirra
eigin réttarvemd.
5. Þetta munu andstæðingamir
vissulega skilja og hafa altaf
skilið. Þess vegna hefir. gagn-
stæðum fullyrðingum auðsæilega
verið haldið fram á móti betri
vitund.
6. En nú kemur að því, sem
er ofvaxið skilningi þeirra. Þeir
fá ekki skilið, hversvegna megin-
þorri kaupfélagsmanna hafa jafn-
framt með sér samtök um þjóð-
málefni yfirleitt.
7. Andstæðingarnir, og þar á
meðal Sig. Eggerz, gera stöðugt
veður út af fáfræði sinni; kveð-
ast á engan hátt fá skilið, að
menn „eigi að greiða atkvæði eft-
ir þvi, hvort þeir versli í kaupfé-
lögum eða hjá kaupmönnum".
8. Mönnum þeim, er halda á-
fram að endurtaka slíka vitleysu,
er svipað farið og skyldmennum
bónda eins í Norðurlandi, er
sagði um frændur sína, að þeir
væru að vísu sorglega fáfróðir og
þverúðarfullir, en hitt væri grát-
legt hvað þeir væru sælir í vit-
leysunni.
9. Bændur greiða ekki atkvæði
með Framsóknarflokknum af því
að þeir versla í kaupfélögum held-
ur eru þeir kaupfélagsmenn og
Framsóknarflokksmenn af sam-
eiginlegri ástæðu, af því að þeir
eru samvinnumenn í landsmála-
skoðunum.
10. Verslunarsamtök bænda
annarsvegar og landsmálasamtök
þeirra hinsvegar eru tvær sjálf-
stæðar greinar á einum stofni
eða réttara tiltekið tvær bygging-
ar risnar af sama grunni.
11. Kaupfélögin eru ekki póli-
pólitísk. Þau hafa slík mál aldrei
með höndum. Staðhæfingar
þeirra Sig. Eggerz og B. Kr. um
það efni eru tilhæfulausar. En
kaupfélagsmenn eru pólitískir og
hafa með sér pólitísk samtök.
Og hverjir vilja reyna að sýna
fram á, að þeim sé það óheimilt?!
12. Sig. Eggerz ætti að hætta
að vera svo „sæll í vitleysunni" í
ritsneplum þeim, sem hann peðr-
ar í og lætur dreifa um bæinn
við og við. Og B. Kr. ætti úr
þessu að geta farið að átta sig
á svo gömlu viðfangsefni.
Um mat á dún.
Það er nú svo komið að flestar
útflutningsvörur eru flokkaðar og
metnar til útflutnings. Hefir sú
ráðstöfun gefið hina bestu raun,
bæði um verðaukningu og vísari
markað. Þó er það ein verðmikil
vörutegund, sem ekkert hefir
verið gert til að bæta meðferð
og verkun á. Á eg hér við æðar-
dúninn.
Eins og æðardúnn er alment
fluttur út, er hann mjög misjafn
að gæðum og misjafnlega hreins-
aður. Fer þar hver varpeigandi
eftir sínu höfði og sín aðferðin
er höfð á hverjum stað, bæði um
hirðing og hreinsun.
Á nokkrum stöðum er hann
„kaldhreinsaður" einkum þar,
sem vörp eru lítil. Þessi hreins-
unaraðferð er ákaflega seinleg,
en mun gefa mestan og bestan
dún, ef vandvirkni er beitt. Al-
gengast mun vera að „heit-
hreinsa“. Það er baka dúninn í
potti, á eldavél eða á jámplöt-
um. Hreinsunar-aðferð þessi er
langtum fljótlegri og getur gefið
góða vöru ef vandlega er unnið
bæði við bökun og hreinsun.
Hér skul u talin nokkur atriði
er áhrif hafa á gæði dúnsins og
útlit:
1. Tíðarfarið. Ef votviðrasamt
er um varptímann sígur vatn
undir hreiðrið og dúnninn á botn-
inum blotnar. Við að haldast rak-
ur og heitur svo vikum skiftir,
missir hann sinn hreinstálgráa
lit og tapar seigju. Þetta er byrj-
un á fúa eins og geitin 1 trjá-
viðnum.
2. Þurkunin úti. Áríðandi er að
dúnninn sé tekinn úr varpinu
jafnóðum og unginn fer út, og þá
strax greiddur í sundur, hreið-
urbotnar hafðir sér. Þar næst
ríður á að þurka hann eins fljótt
og auðið er, við sól. Annars á
maður víst að hann tapar lit og
seigju. Sé dúnninn ekki full-
hreinsaður strax að vorinu (sem
er langbest) verður að mylja úr
honum mesta mslið, geyma hann
svo í þurru húsi, helst á lofti
eða í hjalli, ekki troðinn í poka
heldur lausan í bingjum.
3. Hreinsunin. Á henni veltur
afarmikið hvemig vara dúnninn
verður. Þýðingarmikið atriði er
að hann sé bakaður við hægan
hita þar til fisin hrökkva. Alltítt
mun vera að baka hann við of
biáðan hita, vill þá oft til að
brennur það sem næst er pott-
inum eða plötunni. Það sem
brennur skemmir eigi dúninn, því
það hrynur úr sem ryk, en það
drýgir ekki vöruna og hitt sem
ekki brennur hefir skemst. Hár-
fínu krókamir á dúnþráðunum
hafa ofhitnað svo þeir hrökkva
af og við það missir dúnninn
samloðunarkraftinn.
Sé dúnninn aftur á móti illa
bakaður, gengur mjög seint úr
honum ruslið og hann hleypur í
hnökra (þófnar) er það einna
mesti galli á dún.
Langbesta aðferð við bökun á
dún er að baka hann við mið-
stöðvarhita. Það er troða honum
milli rifjanna í ofnunum og
kynda svo miðstöðina sem hægt
er.
Með þessu móti fær dúnninn
aldrei meiri hita en hann vel
þolir (altaf neðan við 100°). Og
hann bakast mjög vel vegna þess
hve mikið kemst af dún í einu